با توجه به اینکه مالیات منبع مهم تامین درآمدهای عمومی است که جهت انجام تعهدات دولت مصرف
می شود لذا برای اینکه دولت بتواند تعهدات خود را به موقع انجام دهد باید مالیات در زمان مشخصی وصول شود؛ بنابرین وصول مالیات در سرموعد به همان اندازه مبلغ مالیات اهمیت دارد و اگر مبلغ مالیات زیاد باشد و در موعد مقرر پرداخت نشود مشکلات زیادی برای دولت ایجاد خواهد نمود.[۴۱] بدین جهت دستگاه مالیاتی در این زمینه از حقوق و اختیاراتی برخوردار است که ذیلا به آن اشاره می شود:
الف) وصول فوری و وصول مؤجل مالیات
بین زمان پرداخت مالیات بین مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم تفاوت وجود دارد؛ در مورد مالیات‌های غیرمستقیم اصل برفوری بودن پرداخت مالیات است لیکن در مورد مالیات‌های مستقیم با توجه به سالانه بودن این نوع مالیاتها بین تاریخ حصول مأخذ مالیات و تاریخ پرداخت مالیات فاصله زیادی وجود دارد زیرا اولا زمان مشخصی برای تسلیم اظهارنامه و اسناد و مدارک مؤدی تعیین شده است؛ برای مثال در مورد مالیات بر مشاغل تا آخر تیر ماه سال بعد و در خصوص مالیات اشخاص حقوقی حداکثر تا چهار ماه پس از سال مالیاتی ثانیاً سازمان مالیاتی نیز زمانی برای رسیدگی و تشخیص مالیات در اختیار دارد که طبق ماده ۱۵۶ قانون مذبور حداکثر یک سال از تاریخ انقضای مهلت مقرر برای تسلیم اظهارنامه است لذا می توان گفت که وصول مالیات مستقیم اصولا به صورت مؤجل است لیکن این نوع مالیاتها پس از رسیدگی و تشخیص و طی مراحل ابلاغ و قطعیت یافتن بایستی فورا پرداخت شوند در غیر این صورت به ترتیبی که در مراحل بعد گفته خواهد شد دستگاه مالیاتی به قهر و اجبار مالیات قطعی را وصول خواهد نمود. مع الوصف در برخی موارد این نوع مالیاتها فوری وصول می‌شوند مانند مالیات برحقوق که همزمان با به وجود آمدن مأخذ و حتی قبل از پرداخت حقوق وصول می شود بعلاوه تمهیدات دیگری نیز برای وصول زودتر مالیات پیش‌بینی شده است که در ادامه به آن می پردازیم.
ب) پیش پرداخت مالیاتی
با توجه به مؤجل بودن وصول مالیات‌های مستقیم و مدت دار بودن زمان رسیدگی و قطعیت مالیات، قانون‌گذار در ماده ۱۶۶ قانون مذبور تدبیری اندیشیده است که قبل از قطعی شدن مالیات دستگاه مالیاتی بتواند مبالغی را به عنوان پیش پرداخت مالیاتی دریافت کند. طبق این ماده سازمان امور مالیاتی کشور می‌تواند قبوض پیش پرداخت مالیاتی تهیه و برای استفاده مؤدیان عرضه نماید. قبوض مذکور بانام و غیرقابل انتقال بوده و در موقع واریز مالیات مؤدی مبلغ پیش پرداخت به اضافه دو درصد آن به ازای هرسه ماه زود پرداخت از بدهی مالیاتی مربوط کسرخواهد شد.
ج) علی الحساب مالیاتی
این تدبیر برای وصول فوری و پیش از موعد مالیات پیش‌بینی شده است در این راستا علاوه بر اینکه طبق ماده ۱۰۴ قانون مالیات مستقیم کلیه اشخاص حقوقی و برخی صاحبان مشاغل مکلف شده اند که در هر مورد پرداخت بابت موارد معنونه پنج درصد آن را به عنوان علی الحساب مالیات مؤدی کسر و به سازمان مالیاتی پرداخت کنند همچنین به موجب ماده ۱۰۳ قانون مذبور وکلای دادگستری مکلفند که معادل پنج درصد رقم حق الوکاله مندرج در وکالتنامه های خود را بابت علی الحساب مالیاتی روی وکالتنامه تمبر الصاق و ابطال نمایند؛ از همه مهمتر اینکه ماده ۱۶۳ قانون مذبور امکان اخذ علی الحساب مالیاتی را به عنوان یک قاعده کلی پیش‌بینی نموده و مقرر داشته است سازمان امور مالیاتی کشور مجاز است که مشمولین مالیات را در مواردی که مالیات آنان در موقع تحصیل درآمد کسر و پرداخت نمی شود کلا یا بعضا مکلف نماید و در طول سال مالیات متعلق به همان سال را به نسبتی از آخرین مالیات قطعی شده سنوات قبل یا به نسبتی از حجم فعالیت به طور علی الحساب پرداخت نماید و در صورت تخلف در پرداخت، علی الحساب مذکور مطابق این قانون وصول خواهد شد. البته مطابق این قانون پرداخت مالیات عملکرد، موجب تعلق جایزه ای معادل یک درصد مبلغ پرداختی به ازای هر ماه تا سررسید مقرر خواهد بود که از مالیات متعلق به همان عملکرد کسر خواهد شد و پرداخت مالیات پس از آن موعد موجب تعلق جریمه ای معادل ۲٫۵ درصد مالیات به ازای هر ماه خواهد بود همچنین به موجب ماده ۲۸ قانون مذبور مشمولین مالیات بر ارث مکلفند مالیات متعلق را بر اساس اظهارنامه تا سه ماه پس از انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه به رسم علی الحساب پرداخت و رسید دریافت دارند.
مبحث سوم- تضمینات مربوط به وصول مالیات از طریق عملیات اجرایی
مهمترین تضمین برای وصول مالیات اختیار وصول آن به قهر و اجبار یا بعبارتی توسط عملیات اجرایی یا اجرا است که در اصطلاح مالیاتی در ایران تحت عنوان به اجرا گذاشتن مالیات نامیده می شود و منظور از آن توسل سازمان مالیاتی به قوه قهریه برای وصول مالیات است.[۴۲]
نکته قابل توجه در این خصوص آن است که قانون اختیارات و اقتدارات لازم برای انجام این امر مهم را به دستگاه مالیاتی اعطاء نموده است تا بتواند رأسا و بدون مراجعه به دادگستری و از طریق اداره اجرائیات خود در این زمینه اقدام نماید. عملیات اجرایی وصول مالیات که جزئیات آن در آئین نامه اجرایی مربوط به موضوع ماده ۲۱۸ قانون مالیات‌های مستقیم مصوب۱۱/۴/ ۱۳۷۴ وزرای امور اقتصادی و دارایی و دادگستری آمده است طی سه مرحله زیر انجام می‌گیرد:
الف- مرحله صدور و ابلاغ برگ اجرایی
در مورد آغازین عملیات اجرایی وصول مالیاتها که می توان آن را مرحله صدور و ابلاغ اخطار اجرایی نیز نامید ماده ۲۱۰ قانون مالیات مستقیم مقرر می‌دارد هرگاه مؤدی مالیات قطعی شده خود را ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ قطعی پرداخت ننماید اداره امور مالیاتی به موجب برگ اجرایی به او ابلاغ می‌کند که ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ کلیه بدهی خود را بپردازد یا ترتیب پرداخت آن را به اداره امور مالیاتی بدهد. مطابق تبصره های ۱و۲ ماده مذکور در برگ اجرایی باید نوع و مبلغ مالیات، مدارک تشخیص قطعی بدهی،سال مالیاتی، مبلغ پرداخت شده قبلی و جریمه متعلق درج گردد.آن قسمت از مالیات مورد قبول مؤدی مذکور در اظهارنامه یا ترازنامه تسلیمی که به عنوان مالیات قطعی تلقی می شود از طریق عملیات اجرایی قابل وصول است. در این مرحله مجددا از سوی اداره وصول و اجرا فرصتی برای پرداخت یا ترتیب پرداخت تعییین شده و اگر توافقات در مهلت مقرر به انجام برسد بدهی مالیاتی مؤدی تسویه و عملیات اخذ مالیات خاتمه می‌یابد در غیر این صورت عملیات اجرایی وارد مرحله جدیدی می شود.
ب- مرحله توقیف اموال
هرگاه مؤدی پس از ابلاغ برگ اجرایی در موعد مقرر یعنی ظرف یک ماه مالیات مورد مطالبه را کلا پرداخت نکند یا ترتیب پرداخت آن را به اداره امور مالیاتی ندهد به اندازه بدهی مؤدی اعم از اصل و جرایم متعلقه به اضافه ده درصد بدهی از اموال منقول یا غیرمنقول و مطالبات مؤدی توقیف خواهد شد؛ صدور دستور توقیف و دستور اجرای آن بعهده اجرائیات اداره امور مالیاتی می‌باشد.
به استناد ماده ۶ آئین نامه اجرایی وصول مالیاتها توقیف اموال مؤدی توسط مأمورین اجرا و حسب اقتضاء با کمک مأمورین نیروی انتظامی و با حضور نماینده ادارات کل دادگستری و یا دادگاه های محل بعمل خواهد آمد.
ماده ۲۱۲ قانون مذبور اموالی که توقیف آن ها ممنوع است را اعلام نموده و به عنوان مستثنیات دین بیان داشته است که عبارت است از:
