زنان معتاد در مقایسه با مردان، احتمال بیشتری دارد دچار ایدز و بیماری های ناشی از روابط جنسی شوند .در خصوص موانع درمان، بر اساس نگرش اجتماعی و فرهنگی به اعتیاد، زنان بیشتر از مردان، انگ منفی زده می شود. نگرش اجتماعی منفی به زن معتاد، یک مانع عمده در درمان آنها محسوب می شود. همچنین مراقبت از بچه مانعی دیگر برای درمان آنهاست. برنامه های درمانی نیز اغلب ناخواسته موانعی در راه درمان زنان ایجاد میکنند. مانند موانع مالی، تشریفات زاید اداری ، متمرکز بودن برنامه های درمانی برای مردان و فقدان حساسیت درباره اعتیاد زنان. موانع درمانی درمان نیز عبارتند از درونی کردن این عقیده رایج که اعتیاد یک سقوط اخلاقی است ،که در زنان موجب اجتناب آنها از درمان می شود (صفری ،۱۳۸۳ ).

با توجه به این موانع، برنامه های پیشگیری جایگاه مهم تری می یابند چرا که علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد .
با توجه به اینکه مطالعات انجام شده ،همبستگی بالایی میان نگرش و رفتار گزارش کرده اند و دراین مطالعات عقیده بر این است که نگرش بر رفتار تاثیر داردو صاحبنظران این حوزه همچون فیش بین(۱۹۶۷)،معتقدندکه مصرف مواد مخدر تحت تاثیر نگرشی است که نوجوانان به مواد دارند،در این قسمت پژوهش به نگرش و مباحث مربوط به آن پرداخته ایم .
تعریف نگرش
نگرش از واژه ی aptiudo لاتین قدیم سرچشمه گرفته و به معنای گرایش در راستای یک کنش می باشد(احمدی ،۱۳۸۷ ).
بوهنر و وانک ^[۷۶](۲۰۰۲ )،از نگرش ها به عنوان بخش اصلی هویت انسان یاد کرده اند و نیز گفته اند نگرش ها مرکز و محور روانشناسی اجتماعی هستند زیرا بر رفتار، پردازش اطلاعات و رویارویی اجتماعی تاثیر گذاشته و بخشی از خود انگاره فرد را تشکیل می دهند.( ترجمه طهوریان ،۱۳۹۰ ).
نگرش با واژه هایی همانند گرایش، وجهه نظر، شیوه ی تلقی، شیوه ی اندیشه ای، باور، بازخورد، مترادف گرفته شده است (آذربایجانی و همکاران ،۱۳۸۶ ).
آلپورت (۱۹۳۵ )نگرش را یک حالت عصبی و آمادگی که از طریق تجربه سازمان داده می شود و تاثیر آن روی پاسخ های فرد به اشیاءو موقعیت هایی که به آن مربوط می شود مورد توجه قرار می گیرد، تعریف می کند.
از نظر ویتن (۲۰۰۲ )، نگرش ارزیابی های مثبت یا منفی موضوعات تفکر هستند (ترجمه سید محمدی ،۱۳۸۶ ).
فرید من^[۷۷] و همکاران (۱۹۷۰ )، نگرش را نظام بادوامی که شامل یک عنصر شناختی، احساسی و یا عنصر تمایل به عمل می باشد تعریف می کند (عیسی مراد ، ۱۳۸۹،ص ۱۶۰ ).
بروولد^[۷۸] (۱۹۷۰ )،نگرش را یک واکنش عاطفی مثبت و منفی نسبت به یک معنی انتزاعی و یا یک شیءملموس تعریف می کند (کریمی ،۱۳۸۵ ).
مولفه های نگرش
بیشتر روانشناسان اجتماعی معتقدند نگرش ها از سه عنصر تشکیل شده اند یعنی عنصر شناختی^[۷۹] ،عاطفی^[۸۰] و رفتاری^[۸۱] که به صورت تعاملی بر یکدیگر اثر گذاشته و موجب بروز رفتار می شوند .
نگرش نسبت به اعتیاد هم دارای سه عنصر شناختی ،رفتاری وعاطفی است که به طور سه جانبه و تعاملی بر یکدیگر اثر می گذارند. هر عنصر می تواند جنبه منفی یا مثبت داشته باشد .
شناختی
نگرش مثبت: باور غلط ، غیر واقع بینانه و خوش باورانه نسبت به اعتیاد، معتاد و مواد مخدر .
نگرش منفی :باور صحیح ،منطقی و بدبینانه نسبت به اعتیاد، معتاد و مواد مخدر .
عاطفی
نگرش مثبت: حالت هیجانی و ا حساس خوشایند نسبت به اعتیاد ، معتاد و مواد مخدر .
نگرش منفی: حالت هیجانی و احساس نا خوشایند نسبت به اعتیاد ، معتاد و مواد مخدر .
رفتاری
نگرش مثبت: هر گونه آمادگی برای عمل که حاکی از روی آوردن فرد نسبت به امر اعتیاد باشد.
نگرش منفی: هرگونه آمادگی برای عمل که حاکی از اجتناب فرد از اعتیاد باشد(دائمی و همکاران ،۱۳۸۹ ).
بوهنر و وانک (۲۰۰۲ )، نیز گفته اند که نگرش پاسخ های عاطفی و رفتاری و شناختی را در بر می گیرند. آنها برای روشن سازی مطلب مثالی ذکر نموده اند “…مثلا"فرد طرفدار محیط زیست شدیدا"معتقد است که آلودگی هوا لایه ازون را تخریب می کند و آن هم خطر سرطان را افزایش می دهد (شناختی)، او ممکن است در مورد نابودی گونه هایی که در معرض خطر قرار گرفته اند ناراحت یا خشمگین شود (عاطفی)،و به جای اتومبیل شخصی از وسایل نقلیه عمومی استفاده کند (رفتاری ). هم چنین گفته می شود که اجزا شناختی و عاطفی نگرش با توجه به موضوع آن متغیر است. بعضی نگرش ها (مثل دوست داشتن مادر ) بیشتر ماهیت عاطفی و بعضی دیگر(مثل حمایت از افزایش شهریه) بیشتر ماهیت شناختی دارند وبر این اساس برای بعضی نگرش ها یا برای بعضی افراد مولفه های عاطفی پیش بینی کننده های بهتری برای نگرش کلی هستند اما در مورد عده ای دیگر مولفه های شناختی بهتر عمل می کنند. تجلی نگرش نیز به صورت یک قطبی و دوقطبی به موضوع نگرش بستگی دارد.تجلی دو قطبی در مورد مسائلی است که از حالت موافق تا مخالف متغیرند (مانند نگرش نسبت به مواد مخدر) و تجلی یک قطبی در مورد مسائلی که از حالت خنثی تا حالت موافق قابل تغییرند (مانند نگرش به موسیقی ).
رابطه نگرش و رفتار
علت اصلی مطالعه نگرش ها این فرض است که نگرش در ایجاد فرض نقش دارد. نگرش فرد در مورد یک موضوع به طور قطع بر رفتار وی نسبت به آن موضوع اثر می گذارد. آجزن و دیگران معتقدند بهترین پیش بینی کنده چگونگی رفتار ما در یک موقعیت معی ، نیرومندی قصد ما در آن موقعیت خاص است .به گفته کالیز ^[۸۲](۱۹۷۰ )، هر رفتار آشکار از دو عامل مهم درونی و بیرونی سرچشمه می گیرد که عبارتند از: نگرش ها و فشارهای محیطی . سهم هر کدام از این دو به عوامل متعدد بستگی دارد ، از جمله ویژگی های آن نگرش (نیرومندی و نحوه شکل گیری )، ویژگی های فرد صاحب نگرش و ویژگی های موقعیت بیرونی (آذربایجانی و همکاران ،۱۳۸۶ ).
بر طبق عقیده بوهنر و وانک (۲۰۰۲ )،نگرش با رفتار عجین است ؛ و افراد به هنگام انجام قضاوت درباره نگرش خود همانند زمان اخذ تصمیم رفتاری از اطلاعات ورودی مشابهی استفاده می کنند .
هر چند مطالعات انجام شده در همه موارد نشان دهنده همبستگی بالا میان نگرش و رفتار الزاما” به معنای این نیست که نگرش در همه حال می تواند به رفتار بینجامد، اما در مجموع شواهد بیانگر آن است که نگرش ها بر رفتارتاثیر دارند (کریمی ،۱۳۸۵ ).
هاوکینز و همکارانش (۱۹۹۲ )، تاکید دارند که نگرش ها و باورهای مثبت نسبت به مواد ، تسهیل کننده زمان شروع مصرف مواد هستند . بعضی مطالعات تجربی نیز تاثیر نگرش را بر رفتار سوء مصرف مواد تایید نموده است . به عنوان مثال، بارکین ، اسمیت و دورانت^[۸۳] (۲۰۰۲ )،در یک مطالعه موردی ۲۶۴۶ نفر از دانش آموزان پایه هفتم یک دبیرستان نشان دادند که مصرف مواد در بین این دانش آموزان در سال جاری و سال بعد رابطه معناداری با نگرش مثبت آنها نسبت به مواد داشته است .قربانی (۱۳۸۰ )، نیز در مطالعه ای نشان داد که تغییر نگرش ۷۲ نفر از معتادان نسبت به مواد مخدر توانست میزان گرایش آنها را به مصرف مواد مخدر کاهش دهد (رحمتی ،۱۳۸۳ ).
همچنین اربل^[۸۴] و همکاران (۲۰۰۱ )در نقاط مختلف پرسشنامه ای را به جوانان داده که یک قسمت برای اندازه گیری نگرش آنها نسبت به اکستازی بود و ۲)قصد آنها برای مصرف آن طی دوماه آینده بود .دو ماه بعد با همان افراد تماس گرفته شد و سوال شد که آیا واقعا” اکستازی مصرف کرده اند یا خیر .نشان داد که که داشتن نگرش مثبت نسبت به اکستازی ،مصرف آن را در برداشت (بارون و بایرن ^[۸۵]،۲۰۰۶ ؛ترجمه کریمی ،۱۳۸۸ ).
شکل گیری و تغییر نگرش
اصولا” اعتقاد کلی بر این است که نگرش ها آموخته می شون ؛ و همانگونه که شکل گیری آنها تابع اصول یادگیری است، تغییر آنها نیز از قواعد و اصول یادگیری تبعیت می کند (هاولند ،به نقل از کریمی ،۱۳۸۵ ).بر این اساس بدارد و همکاران (ترجمه گنجی ،۱۳۸۸ )معتقدند که اگر از شیوه آموخته شدن نگرش ها آگاه شویم به چگونگی تغییر آنها نیز واقف می شویم .
بوهنر و وانک (۲۰۰۲ )، در جمع بندی خود راجع به تاثیرات ژنتیکی بر نگرش روی دونکته تاکید می کنند اول آنکه عامل توارث پذیری چیزی است که به واریانس یک متغیر در جمعیتی خاص مربوط می شود نه به افراد و به هیچ عنوان بیانگر میزان تاثیر یک ژن معین بر متغیری خاص نیست .برای مثال نمی توان گفت “۵۰ درصد تاثیر روحیه مذهبی من ناشی از ژن مذهبی است “دوم ، حتی اگر بپذیریم ژن ها بر یک صفت ،رفتار یا نگرش تاثیر گذارند ،تاثیر آنها اختصاصی ،برگشت ناپذیر یامستقل از عوامل دیگر نیست (ترجمه طهوریان ،۱۳۹۰ ،ص ۲۰۵ ).
الگوهای تغییر نگرش
الف: الگوهای یادگیری تغییر نگرش
نظریه محرک- پاسخ: نظریه های محرک- پاسخی بر روابط بین محرک های ویژه ، با پاسخ های خاص تاکید می ورزند.اگر پاسخی به تقویت منجر شود، احتمال وقوع مجدد آن زیادتر می شودواز این تحلیل چنین نتیجه می شود که الگوی محرک- پاسخی تغییر نگرش تاکید فراوانی بر ویژگی های پیام عرضه شده که سعی در تغییر دادن نگرش ما دارند، داشته و توجه زیادی بر پاداش هایی که با تغییر دادن نگرش عاید ما خواهد شد، دارد. یکی از اصول بنیادی در رویکرد های محرک- پاسخی به تغییر نگرش آنست که تقویت کننده های ارائه شده برای تغییر نگرش باید قویتر از تقویت کننده هایی باشد که وضع موجود را حفظ می کنند. هاولند و همکاران، الگویی برای تغییر نگرش عرضه کردند که اصول یادگیری را برای تغییر نگرش مورد تایید قرار می دهد .به گفته آنها در یادگیری نگرش های تازه ابتدا به پیام جدید توجه می شود و سپس ادراک می شود و در نهایت پذیرفته می شود یعنی توجه^[۸۶] ،ادراک^[۸۷] ،پذیرش^[۸۸] (عیسی مراد ،۱۳۸۹ ).
نظریه مشوق ها و تعارض ها : موقعیت نگرش را بر حسب یک تعارض گرایش- اجتنابی در نظر می گیرد. نیرومندی نسبی مشوق ها، نگرش فرد را تعیین می کند. فرد هنگامی که تغییر نگرش می دهد که تقویت کننده ارائه شده قویتر از تقویت کننده هایی باشد که وضع موجود را حفظ می کند. وقتی جنبه های متعرض وجودداشته باشد فرد موضعی را اتخاذ میکند که نفع او را به حداکثر برساند (به نقل از مبارکی ،۱۳۸۹ ).
ب)الگوهای تغییر شناختی نگرش
بر اساس الگوهای شناختی افراد پذیرنده منفعل اطلاعات ورودی نیستند بلکه به عنوان موجودی دارای شناخت ،اطلاعات رسیده را در مورد ارزیابی، تجزیه وتحلیل و تعبیر و تفسیر می دهند. در این فرایند نقش حافظه، تفکر، بینش و عواملی از این قبیل اساسی و مهم است. طبق این الگو هم اتخاذ یک نگرش و هم تغییر احتمالی آن، آگاهانه و از روی عمد صورت می گیرد .
نظریه تعادل:^[۸۹] ین نظریه که منشانظریه های همسانی شناختی به شمار می رود توسط هایدر^[۹۰](۱۹۵۸) عنوان شده است. در این دیدگاه فرض بر این است که افراد می کوشند بین شناخت های خود همسانی یا تعادل برقرار کنند . بر اساس این نظریه فقدان تعادل، حالت ناخوشایندی ایجاد می کند که شخص را به برقراری دوباره آن ترغیب می کند. دیدگاه تعادل این نکته را روشن می کند که در یک موقعیت مفروض راه های مختلفی برای حل یک ناهماهنگی وجود دارد (اسماعیلی وهمکاران،۱۳۸۸ ).
نظریه ناهم سازی شناختی:^[۹۱] این نظریه توسط لئون فستینگر^[۹۲] (۱۹۵۷ )مطرح شد . فرض نظریه ناهم سازی شناختی مبنی بر تلاش جهت سازگاری یا هم سازی شناخت های متناقض است. ناهم سازی منجر به ایجاد تنش های روان شناختی و متقاعب آن فشار به افراد برای کاهش یا از بین بردن آن می شود(همان منبع) .
ج)الگوی کارکردی^[۹۳]
این دسته الگوها بر تفاوت های فردی در ماهیت انسان تاکید دارند، در حالیکه الگوهای قبلی بر عوامل مشترک در تغییر نگرش تاکید داشتند. این دسته از الگوها بر راههایی که بر طبق آنها، نگرش فردی بر مفروضات و نیازهای متفاوت شکل می گیرند، تاکید می ورزند. این الگوها تا حدودی تجزیه و تحلیل خود را از نیازها بر مفروضات الگوی روانکاوی قرار داده اند و به جستجوی انگیزه های زیر بنایی برآمده اند که ممکن است نگرش های سطحی تری را تبیین کنند. بر اساس این الگوی مردم ،نگرش هایی را حفظ می کند که با نیاز های آنها هماهنگ باشد و برای تغییر نگرش آنها، باید باید سطوح نیازهای آنها را شناسایی کنیم. افراد مختلف ممکن است نیازهای متفاوت داشته باشند و در نتیجه یک پیام ترغیب کننده یکسان ممکن است برای همه به یک اندازه متقاعد کننده نیاشد .بر اساس این الگو ،نگرش ها ممکن است کارکردی سازگارانه، سود بخش ،دفاعی ،شناختی و یا ارزشی داشته باشند .
با در نظر گرفتن اینکه نگرش ها ممکن است در خدمت یکی از چهار کارکرد باشند می توانیم ببینیم که چرا فرایند تغییر نگرش بعضی اوقات بسیار دشوار انجام می گیرد .قبل از هر چیز موقعیت های مختلف ممکن است نگرش های متفاوتی را ایجاد کنند برعکس، اطلاعات تازه که با شیوه ای روشنفکرانه عرضه می شوند ، می توانند نگرش های مبتنی بر کارکرد شناختی ایجاد کنند. الگوی کارکردی برای کسانی جذابیت دارد که به نظر آنها تغییر نگرش تابعی است از پیام و دریافت کننده پیام . بیشتر نگرش های مختلف کارکردهای چندگانه دارند، با این حال، سنجش کارکردهای نگرش، به علت نبود مقیاس دقیق اندازه گیری نیازها، کاری دشوار است (عسگری،۱۳۸۴،به نقل از عبدالله پور،۱۳۸۷).
راهبردهای شکل گیری و تغییر نگرش در فرهنگ اسلامی :
تقلید، تکرار
انگیزه و هیجان
تفکر و استدلال
ایجاد ناهماهنگی شناختی
دعا؛ از عوامل موثر در تغییر نگرش
توجه دادن فرد به عظمت خدا
وضعیت رفاهی و اقتصادی
مراودات دوستانه و خلق خوش
وابستگی های گروهی
هریک از این عوامل هم در شکل گیری و هم در تغییر نگرش موثر می باشند (آذربایجانی و همکاران ،۱۳۸۵ ).
با توجه به اینکه موضوع پژوهش رابطه تفکر نقاد با نحوه نگرش درباره مواد روان گردان است لازم است جهت تبیین پژوهش، تفکر انتقادی و مباحث مرتبط با آن مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. بنابراین در این مرحله از پژوهش به مباحث مربوط به مواد روان گردان خاتمه داده و به بررسی مباحث فوق الذکر پرداخته ایم.
تفکر
تفکر^[۹۴] واکنش مغز برای پاسخ به محرک و عمدتا بر حل مساله معطوف بوده و از جمله اعمال شناختی سطح بالا محسوب می شود (به نقل از قریب و همکاران،۱۳۸۸).

کتاب تاریخ رویان تألیف مولانا اولیاءالله آملی به نقل از فقیه همدانی صاحب کتاب “البلدان” که در سال ۲۹۰ قمری آن را گرد آوردی کرد در فصلی به عنوان « القول فی طبرستان » می نویسد: اما آنچه از خاک طبرستان که بطرف دیلمان است این شهر ها است: در پنج فرسنگی آمل شهری است که آن را ناتل می خوانند، پس از ناتل چالوس است که حد دیلمان است. این شهر ها در دشت و زمین های هموار قرار دارند. میان آبادی های کوهستانی، شهریست که آن را « کلار » می خوانند که خود نیز حد و سامان دیلمان است ( ۱۳۴۸: ۵ ).
در نزهت الغلوب حمدالله مستوفی از کلار این گونه سخن به میان می آید که: کورد شهرکی است و کلار ده بزرگی و ناحیتی به آن می رود و جمله غله و بوم است و هوای سرد دارد ( مستوفی، ۱۳۸۷: ۱۸۲ ).
چنانچه از نوشته های جغرافیا نگاران و گواهی های دیگر بر می آید، رویان در گذشته نام بخش هایی از باختر تبرستان و شامل نواحی تنکابن و کلارستاق و نوشهر و کجور و چالوس و رودبار و طالقان بوده است ( مهجوری، ۱۳۸۱: ۵۶-۵۵ ).
اومستد نیز راهی را یاد آور می شود که از قزوین به یک شاخه پهلوی به مازندران می رسید و استخری و مقدسی راه ری به آمل را که از پلور واسک می گذشت آورده اند. ضمن آنکه استخری راه آمل به کلار را یاد آور می شود که به دیلم می رسد ( یزدان پناه لموکی، ۱۳۸۳: ۷۸ ).
در کتاب« حدودالعالم من المشرق الی المغرب » که به سال ۳۲۷قمری تألیف شده آمده است که: خاک طبرستان از شرق به تمیشه و از غرب به چالوس می رسید، قسمتی از خاک طبرستان، سلطانی جداگانه داشت به نام ( استندار ) و شهر های ناتل و چالوس رودان ( رویان ) وکلار، جزء این قسمت بود ( فقیه نصیری، ۱۳۸۲: ۲۱ ).
منطقه کلاردشت شامل دشت کوهستان و نواحی کوهستان است. دشتی که امروز به آن قشلاق کوهستان گویند از قدیمی ترین ایام از طرف غرب به رود خانه نمک آبرود خم می شده و حد شرقی آن به رودخانه چالوس. نواحی کوهستان به بیرون بشم کلاردشت و کوهستان کلارستاق تقسیم می شده اند. ناخیه بیرون بشم که مرکز آن مرزان آباد است و ناحیه کلاردشت مرکز آن حسن کیف و دهکده های دارد که در کوه های اطراف این دشت قرار گرفته اند. کوهستان کلارستاق شامل دو بخش شرقی و غربی است ( ستوده ۱۳۳۵ : ۱۰۲-۱۰۱ ).
کلار نام شهر و قلعه باستانی در محدوده کلاردشت امروزی است و کلمه « کلار » در لغت نامه دهخدا به معنی غوک و وزغ می باشد. چرایی نامگذاری این بلاد به این نام شاید به این سبب باشد که در گذشته های دور در این سرزمین باتلاقی وسیعی وجود داشته است که اصطلاحاً به آن « لَش » می گفتند. این زمین ها محل تجمع غوک و وزغ می بوده است که هم اکنون روستایی به نام لَش سر نیز در دشت کلاردشت وجود دارد که بیشتر باتلاق امروزی کلاردشت در آن نقطه است. به نظر می رسد در گذشته وسعت این باتلاق بیشتر بوده است و این دشت مملو از جانوران مزبور بوده باشد که نام دشت کلار که بعدها کلاردشت نامیده شده است از آنها وام گرفته شده باشد ( ملک پور، ۱۳۷۷: ۹ ).
۲-۳: چشم انداز طبیعی کلاردشت
کلاردشت دشتی است در میان دره ای باز و گسترده که ییلاقات و آبادی های فراوانی را در بر گرفته است. کلاردشت با ۳۹ آبادی در دشت کوچکی در دامنه ی تخت سلیمان واقع و مرکز آن حسنکیف است. این منطقه با دو جاده فرعی به راه اصلی کرج – چالوس که از طرف شرق به مرزن آباد می رود و دیگری جاده عباس آباد از طرف شمال که از دل جنگل های انبوه به ساحل مازندران می رسد. از ویژگی های دشت مرتفع کوهستانی چراگاه های وسیع جنگلی و آب و هوای لطیف کوهستانی است. مجموعه کوه های تخت سلیمان با بیش از ۴۵ قله بالای ۴۰۰۰ متر یکی از کوهستان های کم نظیر ایران و جهان بشمار می رود. بلند ترین قله از مجموعه کوه های تخت سلیمان علم کوه نام دارد، که ارتفاع آن ۴۸۴۵ متر از سطح دریای آزاد است و در سمت شمال شرقی به دیواره ای به طول ۷۰۰ متر و عرض ۴۵۰ متر منتهی می شود. این دیواره به عنوان یکی از هشت دیواره سخت گذر جهان شناسایی شده و از این لحاظ برای کوهنوردان ایران و جهان بسیار مهم بشمار می رود. اولین گزارش در مورد شناسایی کوه های تخت سلیمان مربوط به سال ۱۲۸۱ هجری شمسی از برادران برن مولر گیاه شناسان آلمانی است. به غیر از مجموعه تخت سلیمان که در جنوب کلاردشت قرار دارد می توان از جنگل های انبوهی که در شرق و غرب و شمال آن یاد کرد که بهترین فضا را برای جلب توریست فراهم می آورد. از نمونه های طبیعی دیگر در منطقه کلاردشت می توان به رودخانه سرد آبرود اشاره داشت که از دل یخچال های تخت سلیمان سر چشمه می گیرد و از درون دشت کلاردشت سر ازیر می شود و بعد از گذر از جنگل به دریای خزر می ریزد. همچنین بناهایی از عصر پهلوی در این منطقه به صورت کاخ و ساختمان سازمانی وجود دارند ( فقیه نصیری، ۱۳۸۲: ۴۷-۴۱ ).

هر چند رود خانه سرد آب رود به علت پر آب بودن و شتاب آن نمی تواند نهشته های آبرفتی زیادی در دشت کلار بجای بگذارد تا تقویت مکرر زمین های کشاورزی را در فرایند فرهنگی بلند مدت موجب شود اما بدون شک سنگ های بستر آن منبع غنی برای مصارف ساختمان سازی و ابزار سنگی مورد نیاز ساکنان دشت در دوره های مختلف بوده باشد (امیر عضدی، ۱۳۸۶: ۳۲ ).
۲-۴: آب و هوا و پوشش گیاهی و جانوری
کلاردشت در میان آّب و هوای سرد کوهستانی طبقه بندی شود، زمستان های طولانی و تابستان های کوتاه دارد و دمای کلاردشت در روزهای سرد زمستان به سی درجه سانتی گراد زیر صفر نیز می رسد و حتی در روزهای ابری و بارانی تیر و مرداد نیز از دمای هوا بشدت کاسته می شود که مجبور به پوشیدن لباس های گرم زمستانی می شوند. این امر باعث می شود در فصل بهار و تابستان در ارتفاعات علم کوه بارش برف را داشته باشد که پدیده کم نظیر بشمار می رود گرم ترین محل در سطح منطقه کلاردشت شهر مرزن آباد است که با دمایی مثبت ۳۵درجه بشمار می آید و سرد ترین منطقه رودبارک با دمای ۳۰- می باشد. باد ها نیز در منطقه کلاردشت اغلب از سمت غرب و از نوع باد ها مدیترانه ای بشمار می آید و آب و هوای غرب و شمال ایران آب و هوای کلاردشت را مورد تأثیر قرار می دهد. ویژگی دیگر آب و هوای کلاردشت وجود مه نسبتا دائمی در منطقه است و پدیده ای پایدار بشمار می آید.
بارندگی نیز در کلاردشت در فصول پاییز، زمستان و فروردین بیشتر و در اواخر بهار و ماه های تابستان شاهد بارندگی کمتری هستیم و بارش سنگین برف در زمستانهای گذشته به حدود ۱۷۰ سانتی متر نیز می رسد. از جمله رودهای مهم منطقه کلاردشت رودخانه سرد آبرود است که بعضاٌ( سرد رو ) نیز می گویند. این رود خانه از یخچالهای علم کوه و چشمه های مسیر سر چشمه می گیرد. سرد آب رود در حوضه کلاردشت و ناحیه علیای رود بارک با شیبی ملایم سرازیر می شود. سرد آب رود پس از گذراندن محله ها و روستا ها از کلاردشت خارج و بسمت چالوس و به دریای مازندران سرازیر می ریزد ( ملکپور، ۱۳۷۷: ۳۰-۲۹ ).
مهمترین نهرهای انشعابی از سرد آبرود عبارتند از:
۱- ملک جوی با طول ۴ کیلومتر از بالادست آباد های کلاردشت از رودخانه منشعب می شود ( ملک شاه )که در اصطلاح محلی به آن ملک جوی می گویند ( فقیه نصیری، ۱۳۸۲: ۶۸ ).
۲- کلک جوی غربی که آبگیر آن از داخل محله ولوال به طول ۸۰۰ متر طول دارد و حدود ۱۳ هکتار از اراضی را آبیاری می کند.
۲- آسیاب کیله به طول ۶ کیلومتر و محل آبگیر آن داخل محله رود بارک و در نزدیکی روستای لاهو به عباس کیله ملحق می شود و حدود ۲۲۶ هکتار از اراضی این منطقه را آبیاری می کند.
۴- عباس کیله به طول ۱۰ کیلومتر و محل آبگیر آن محله مکاء و حدود ۵۲۹ هکتار را آبیاری می کند ( ملکپور، ۱۳۷۷: ۴۰ ).
دریاچه
دریاچه ولشت با وسعتی حدود ۲۰ هکتار در ارتفاع ۱۰۵۰ متری در نزدیکی دهکده سماء واقع شده است که یکی از ده دریاچه شیرین ایران بشمار می آید. این دریاچه دائمی است و ۶۵۰ متر طول و ۳۰۰ متر عرض و ۳۰ متر عمق دارد ارتفاع دریا از سطح آبهای آزاد ۱۱۰۰ متر و از سطح دریای خزر ۱۱۲۸ متر می باشد. این دریاچه در عمق تپه های شرقی کلاردشت و شمال شرقی شهر مرزن آباد واقع است. محلی ها به آن کَئودریا یا کبود دریا می گویند که علت آن سبز تیره مایل به کبود رنگ آب است. در کنار دریاچه چشمه های جداگانه ای برای آب آشامیدنی وجود دارد. زمستانها نیز پرندگان مهاجری از قبیل، مرغابی وحشی، غاز وحشی به عنوان پناگاه زمستانی خود انتخاب می کنند ( فقیه نصیری، ۱۳۸۲: ۷۰ ).
پوشش گیاهی
کلاردشت همچون دیگر نقاط شمال کشور دارای بخش وسیعی را جنگل در بر گرفته است و مساحت جنگلی آن حدود۶۱۵۰ هکتار می باشد. کلاردشت منطقه ای سر سبز و پوشیده از انواع گونه های گیاهی که در کمتر جای این خطه نقطه خشک و بی آب و علفی به چشم می خورد. در میان مهمترین گونه های خودرو در مزارع و باغها می توان به نمونه هایی از گلپر، گزنه، پونه، گل گاو زبان، یونجه وحشی و گل ختمی اشاره داشت. از درختان میوه و گیاهان زراعی نیز می توان آلبالو، آلو، گردو، انگور، گیلاس و گلابی می توان نام برد. میان گونه های زراعی به اسفناج، گشنیز، سیب زمینی، کدو، کلم، سیب، خیار، پیاز، گندم، لوبیا، جو، از نوع درختان و بوته های جنگلی نیز از درخت آزاد، آل سفید، سپیدار، انجیر، چنار، افرا، راش، توسکا، ملج، تمشک وغیره… نام برد ( ملکپور، ۱۳۷۷: ۵۰-۴۷ ).
حیات جانوری
در کلاردشت بدلیل وسعت نسبی منطقه و وجود زیستگاه های حیات وحش، گونه های متنوع جانوری را می توان یافت. این ویژگی در گذشته و از دیر باز موجب جلب توجه شاهان و در باریان بوده و هر ساله سلاطین وقت برای شکار و تفرج به این خطه روی می آوردند. این تنوع جانوری در کنار تنوع پوشش گیاهی، طبیعت کلاردشت را از جایگاه ویژه ای برخوردار کرده است. از گونه های وحشی خزنده در کلاردشت می توان از مار، سوسمار و از نوع حشرات از پروانه، سوسک و مورچه و عنکبوت نام برد. از گونه پرنده های وحشی در کلاردشت که در نوزده گونه دسته بندی شده اند می توان از قوش، لاشخور، بلبل، قرقاول، کلاغ، جغد و گنجشک، دارکوب، بلدرچین و خروس وحشی و غیره… نام برد. ازنمونه های پستانداران وحشی می توان از گرگ، گورکن، شغال، گربه وحشی، و جوجه تیغی، بز کوهی، کَل، گوزن، خرس، پلنگ، خرگوش، خوک، اِشکار و بز اشاره کرد. همچنین از نمونه پستانداران اهلی نیز گاو، گوسفند، اسب، الاغ، سگ، خروس و اردک و بقلمون نام برد ( ملک پور،۱۳۷۷: ۶۰-۵۶ ).
۲-۵: موقعیت جغرافیایی تپه کلار
تپۀ کلار از موقعیت ممتاز جغرافیایی برخوردار بوده است، زیرا دور تا دور آن را کوه ها و جنگل های انبوه فراوان در بر گرفته اند و محوطه باستانی تپه کلار در میان دشت و شمال شرق شهر کنونی کلاردشت واقعه گردیده است.
این تپه به شماره ۴۸۹ به ثبت آثار تاریخی و جزئی از میراث فرهنگی در آمده است و از جایگاه بارزی برای گردشگری برخوردار است. تپه کلار با ارتفاع حدود دوازده تا هفت متر خود را از دشت های پیرامون خود تمایز گردانیده است و به شکل بیضی و حدودا ۶ هکتار وسعت را در بر می گیرد و کلاردشت نام امروزی خورد را از این تپه باستانی به عاریت گرفته است ( موسوی کوهپر، عباس نژاد، ۱۳۸۵: ۲۴ ) .با توجه به نمونه های بدست آمده در حفاری های تپه کلار می توان اینگونه بیان داشت که قدمت این تپه باستانی را ۳۶۵۷-۳۷۹۲ ق.م و دوره مس و سنگ میانی دانست پس می توان گفت سابقه سکونت در دشت کلاردشت را حدود ۶۰۰۰ هزار سال تخمین زد. تپه کلار در ردیف یکی ازمحوطه های مهم شمال کشور محسوب می شود که توالی دوره ها را در خود جای داده است ( موسوی کوهپر، عباس نژاد، ۱۳۸۵: ۱۲۷ ).
۲-۶: پیشینه سفالگری در ایران
سفال همواره در حکم کار آمد ترین عنصر از دوره نوسنگی تا دهه های اخیر در عرصه زندگی انسان حضور داشته است مناسب ترین وسیله برای هنر نمایی و تجلی گاه افکار و اعتقادات وعلوم و فنون در اقتصاد و ارتباط اقوام و ملتها محسوب می شود. بنابراین بررسی اشیاء سفالی به جا مانده از اقوام گوناگون در زمان های گوناگون به پژوهشگران امکان می دهد تا از جنبه های متعدد جوامع سازنده آن اشیاء را بهتر بشناسند چه بسا همین هنر و صنعت سفالگری الگویی برای هنر و دست آورد های دیگر بشر باشد ( کامبخش فرد، ۱۳۸۹: ۹ ).
اصطلاحی را که یونانیان برای نامیدن گل کوزه گری و در اصل به خاک ساخته شده اطلاق شده می شود را سفال جای دادند که در دمای بالاقرار می گیرد. از جمله هنرهای که اول بار در دوره نوسنگی پدید آمد، سفالینه سازی بود. ضروریت حضور سفال بیشتر به سبب تغیراتی شکل گرفت که وضعیت اقتصادی پدید آمد، یعنی جابجای و گرد آوری خوراک با تولید آن، سفالینه های اولیه عموما دست ساز بوده اند و اختراع چرخ سفالگری که تولید ظروف بزرگ و نیز صنعت کوزه گری را دگرگون کرده، چینی ها معتقدند که اول بار آنها به این مهم دست یافته اند اما این فن اولین بار در حوزه حلال حاصلخیز بوقوع پیوست و احتمالا قدمت سفالینه چرخ ساز در اور ۵۰۰۰ق.م می رسد ( معیری، ۱۳۸۹: ۲۳۳-۲۳۲ ).
طبق تحقیق های به عمل آمده قدیمی ترین سفال کشف شده را به دوازده هزار سال پیش بر می گردانند که از شرق دور بدست آمده است. در ایران در غاری به نام کمربند که در مازندران و شهر بهشهر واقعه است سفالی بدست آمده است که قدمت آن را به ده هزار سال پیش می رسانند که نمی توان گفت قدیمی ترین سفالی که بدست انسان در ایران ساخته شده است در این محوطه کشف گردیده است. سفال بدست آمده بسیار ضخیم، پخت نا کافی، خشن، و به رنگ قهوه ای است که مقدار قابل توجهی علف خرد شده را جهت چسبندگی ( شاموت ) در خمیر مایه سفال به کار برده شده و برای جلوگیری از ترک خوردگی سفال استفاده شده است ( توحیدی، ۱۳۸۶: ۴۶ ).
ازجمله محوطه هایی که دارای سفال های اولیه در ایران هستند مانند:
تپه سنگ چخماق، لایه های زیرین تپه سیلک، مناطق اسکان اولیه سراب کرمانشاه، و لایه های زیرین گیان، نهاوند، حاجی فیروز اشاره داشت. با شروع عصر نو سنگی و اختراع پدیده ای به نام سفال کم کم سفال روی ظریف تر و بهتر را به خود می گیرد و بعد از سفالهای که در کمربند از آن یاد شد نمونه ای بهتری همراه با نقوش جدید تری دیده شده است که می توان در جنوب غربی ایران از علی کش و محمد جعفر و بزمرده نام برد با تاریخی حدود ۶۶۰۰-۷۰۰۰ق.م با سفال نرم و سبک و دست ساز اشاره داشت. در فلات مرکزی ایران هم می توان از تپه زاغه نام برد که نزدیک دشت قزوین است که دارای سفالهای با نقوش حیوانی چهار پا که به شیوه خطی ترسیم شده است و حیواناتی که دارای شاخ و بدن رنگ آمیزی شده می باشد. از نمونه های شاخص در این زمان می توان به سفالینه های پیش از تاریخ سیلک اشاره داشت که توالی سفالینه سازی را بخوبی نمایش می دهد که از سفالینه های دست ساز که هنوز رسم نقش گیاهان و حیوانات متداول نشده بود تا سفالینه های که در گورستان بدست آمده با موضوع نقش تصویر جنگجویان، زین و برگ اسب و خورشید که این نمونه ها بسیار متنوع و بشکل قوری شکل و نوک دار هستند. به طور کلی سفالینه های دوره نوسنگی با سفال بیشتر از نقوش هندسی و گیاهی تبعیّت می کند ( توحیدی، ۱۳۸۶: ۵۴-۴۷ ).
براساس توزیع سفالهای مشخص در فرهنگ های بین سالهای ۲۰۰۰-۱۵۰۰، فلات ایران را می توان به چند دسته تقسیم کرد که عبارتند از:
۱- فرهنگ یانیق، شامل آذربایجان، غرب ایران و دشت قزوین.
۲- فرهنگ گیان و گودین، شامل قسمتهای شمال شرقی و لرستان.
۳- فرهنگ حصار سه، شامل شمال شرقی ایران و قسمتهای شرقی فلات مرکزی.
۴- تمدن ایلام، شامل دشت خوزستان و قسمتهایی از شرق ایران و کرمان.
فرهنگ یانیق با سفالهای دست ساز خاکستری روشن و تیره که با نقش کنده شده هندسی تزئین شده مشخص می شود. نفوذ فرهنگ یانیق پس از استقرار اولیه در شمال غربی ایران به ویژه در سمت جنوب شرق گسترش یافت ( طلائی، ۱۳۸۷: ۸-۶ ).
تپه های گیان و گودین در غرب و شمال غربی ایران واقع شده اند. مرحله اول تکامل فرهنگ گیان با سفالهای منقوش که به دو دسته تقسیم می شوند، سفال تک رنگ و رنگارنگ مشخص شده اند. سفالها اغلب قرمز و دارای نقوش سیاه که بر روی لبه و گردن نقاشی شده است. اغلب خطوط مستقیم و موجی و ترکیبات مختلف تشکیل می دهد ( طلائی، ۱۳۸۷: ۱۵-۱۱ ).
فرهنگ حصار سه با سفال خاکستری ظریف براق مشخص شده است. سفالهای داغدار و خاکستری این فرهنگ با خطوط متقاطع و هاشور نامنظم داغدار شده اند. تمدن ایلام نیز با فرهنگ سفالهای قرمز و زرد با رنگ سیاه منقوش شده و نقش های آن بیشتر هندسی که ازجمله، خطوط موجی، تصویر حیوانات و پرندگان است که شبیه به سفال شوش و گیان است (طلائی، ۱۳۸۷: ۲۰-۱۷ ).
از نمونه های سفالینه سازی در عصر آهن نیز که با فرهنگ سفال خاکستری- سیاه جلوه گر است می توان از سفالینه های املش، مارلیک، کلورز گیلان، کلاردشت مازندران و آذربایجان نام برد. پدیده سفال خاکستری از نیمه هزاره سوم قبل از میلاد آغاز شد و تا نیمه هزاره اول قبل از میلاد ادامه یافته است. گفتنی است که این گونه سفالینه­­ها با مهاجرت اقوام حرکت کرده است و جای سفالینه های نقش­دار دوره پبشین را گرفته است و آثار خود را در گورستان­های مسیر حرکت جای نهاده اند. حوزه فرهنگی این دوران را بیشتر در فلات مرکزی ایران جست و این پدیده فرهنگی از شمال شرقی شروع شده، تا خورین، سیلک و قیطریه امتداد یافته است. از مشخصه این دسته سفال بادوام و سخت، پوسته صیقلی و قابلیت دارد که روی اجاق قرار گیرد و آب جوش آورد و حبوبات را طبخ کند (کامبخش فرد، ۱۳۷۹: ۲۹۰-۲۵۰).
سفالینه های سده هفتم و هشتم قبل از مبلاد به صورت منقوش و پر تکلف ساخته می شده است یعنی بطوری که نقوش تمام سطح ظروف را می پوشانده و تقریبا فضای خالی کمی را در ظرف بجا می گذاشته است. اواخر قرن هشتم میلادی کاشی های لعاب داری بدست آمده که گفتنی است قدیمی ترین نوع سفال لعاب دار بشمار می آید و در دوران آشور می باشد و سفالینه های ساده و لعابدار و چند رنگ از دوران ماد و ماننایی در زیویه بدست آمده که کاسه ها، ظروف لعابدار و دسته دار، ساغر های مجسم به سر حیوانات، که تجسم سه بعدی از پرندگان، جانوران، و انسان در حال شکار و بز کوهی و اسب مزین گردیده است. تزیین با بهره گرفتن از نقوش جناقی و هندسی در سفالینه های این دوران نیز متداول بوده است. در این دوران که قدم در دوره تاریخی نهاده ایم می توان از کاشی های دوران هخامنشی یاد کرد، در هر صورت بعلت شکوفایی و رونق صنعت فلزگری در این دوران کمتر سفال مورد توجه امپراطوری بوده است. اما سفالینه های این دوران دارای نقوش رنگین و خطوط خلاصه رنگین بوده است و یا به صورت تجسم انسان و حیوان در ترکیب ظروف آمده است. در این زمان در نمونه های بارز می توان به کاشی های لعاب دار در شوش و تخت جمشید اشاره نمود که ترسیم نقوش حیوان و گل و گیاه می باشد که در رنگ های مختلف تزیین بندی شده است و این کاشی ها شاهکار هنر کاشیکاری هفت رنگ است (کامبخش فرد، ۱۳۷۹: ۳۵۱-۳۷۹ ).
سفالینه های دوران اشکانی را ارنی هرنیگ به نُه منطقه در ایران دسته بندی کرده است که در زیر به تعدادی از محوطه ها به شکل خلاصه اشاره خواهیم داشت:
در جنوب و جنوب غربی ایران انواع متنوع “سفال دالبری"، ودر اردبیل با سفال خشِن در این دوران مواجه هستیم که به “سفال مثلثی” مشهور است. تا سدهّ اول در فارس با “سفال نوازی” روبه رو می شویم. در غرب ایران از “سفال جلینگی” می توان یاد کرد که از سدهّ دوم پیش از میلاد تا سده سوم میلادی مشخص و تصویر می شد ( هرینگ، ۱۳۷۹: ۶۵-۲۴ ). درمنطقه شمال ایران در گیلان سفال خاکستری مایل به سبز کم رنگ تا تیره و قرمز تا قهوه ای تیره مشاهده می شودکه در دروه اولیه دارای شکل و گونه های خاص اند، پیاله ها با لبه نوار دار برگشته زاویه دار و تزیین نقش داغدار صیقلی به ویژه شبکه های تار عنکبوتی و پیچ است ( هرینگ، ۱۳۷۹: ۱۷۶ ). در ناحیه شمال شرقی ایران نیز سفالینه هایی که در منطقه گرگان، دامغان، گنبد کابوس با نام “سفال آوایی” که سفال خاکستری و خاکستری سیاه می باشد خاصِ این منطقه است ( هرینگ، ۱۳۷۹: ۲۱۳ ). درجنوب شرقی و منطقهّ ساحلی نیز در دوران اشکانی به سفالینه های “لوندو” بر می خوریم که در ساخت آن دقت کمی بکار رفته است ( هرینگ، ۱۳۷۹: ۲۴۵ ).
هنر و صنعت سفالگری در دوران ساسانی کم فروغ و کمتر مورد توجه بوده است. علت اصلی این موضوع را هم می توان چنین دانست که سلاطین بیشتر توجه و حمایت خود را همانند دوره هخامنشی صرف ظروف و صنعت فلزگری کرده بودند. به هر روی سفالینه در دوره ساسانیان جهت رفع احتیاجات روزمره ساخته می شده که در اختیار طبقه رعیت جامعه قرار داشته است. از ویژگی های هنر سفالگری ساسانی می توان به رنگ و لعاب آن اشاره داشت که از دو رنگِ سبز و آبی فیروزه ای استفاده می شده است، اما در برخی از مناطق ایران در داخل سفال آنها نوشته هایی به صورت مارپیچی دیده شده است و در وسط کاسه ها نقش اهریمن و دیو به طرزی ناشیانه کشیده شده است. این کاسه ها به صورت وارونه کشف شده و خطوطی به زبان پهلوی، عبری، و آرامی بر روی آن ها نقر گردیده است که احتمالاً دلیل مذهبی و اعتقادی داشته است ( هاشم پور مافی، ۱۳۸۷: ۱۵۹ ).
۲-۷: سفال تپۀ کلار
تپۀ کلار به عنوان یکی از محوطه های مهم باستانی منطقهّ شمال ایران می تواند نقش مهمی در روشن شدن ابهامات جدی در مطالعات باستان شناسی سواحل جنوبی دریای مازندران ایفا کند. بر همین اساس با توجه به کاوش و لایه نگاری تپۀ کلار این ناحیه توالی دوران پیش از تاریخ و دوران تاریخی را دارد.
گزارش های توصیفی کاوش لایه نگاری ترانشهّ مرکزی و ترانشۀ غربی و گمانه هایی جهت تعیین حریم آثار فرهنگی بدست آمده نشان می دهد که تپۀ کلار جزء معدود محوطه هادر شمال ایران است که از جایگاه ویژه ای برخوردار است. با توجه به بررسی و لایه نگاری هایی که در ترانشه مرکزی انجام شده است داده های فرهنگی بدست آمده از قبیل آجر، اجاق، کف کوبیده، سفال خاکستری، قلوه سنگ چیده مان، درفش استخوانی و غیره… نشان می دهد. سفال های بدست آمده دارای رنگ خاکستری، خاکستری روشن و تیره هستندکه دو طرف آن صیقل داده شد و متصمن دارای نقش های قالب زیگزاگی و مثلث می باشد.
سفالینه های خاکستری تپۀ کلار دارای تکنیک نقش کنده و با نقش مایه های خطوط مواج ترسیم شده است. سفال سیاه تپۀ کلاراز خطوط مورب مانند برگ درختان برخوردار است. از نمونه نقش های دیگر در سفال تپه کلار نقوش هندسی مثلثی دندانه دار است که به شکل زیگزاگی دیده می شود و صیقلی ویژه ای دارد که سطح درون و بیرون آن آینه گون است. از تکنیک های بکار رفته در نقوش، نقش کنده و طرح قالب هندسی است که به صورت مثلث ایجاد شده است. اما بجز نقش هندسی مثلث دندانه دار در سفال تپه کلار، نقش هندسی متفاوتی به صورت چرخشی دور تا دور لبه سفال را در بر می گیرد و با نقوش سفالینه های دیگر تفاوت دارد. از طرفی با مطالعه روی خطوط موازی که دور تا دور لبه سفال را در بر می گیرد می توان اظهار داشت که هنرمند سفال گر این گونه نقوش را با شیئ فلزی نقر کرده باشد. از بین نمونه های موجود در مجموعه، می توان به سه دستهّ عمده اشاره کرد که عبارتنداز:

۴-۳-۳-۳- نتایج بازیابی ویولت کوواسول برای خاک ترکیبی

از ۵/۰ گرم ماده رنگی ویولت کوواسول در این آزمایش استفاده گردید.
جدول ۴-۶: مقادیر ماده رنگی ویولت کوواسول بازیابی شده در هر یک از نقاط اندازه ­گیری خاک ترکیبی

مقادیر جرم­های بازیابی شده از ردیاب مورد استفاده نشان دهنده این است که ردیاب زوال پذیر است. با اندکی دقت مشاهده می­ شود که در همه پیزومترها جرم بازیابی شده از جرم تزریق شده کمتر می­باشد. در محاسبه این جرم، یکی از پارامترهای دخیل سرعت جریان یا دبی می­باشد که به روش حجمی اندازه ­گیری شده بود. البته با توجه به ثابت بودن تراز آب در مخزن بالادست اثر دبی بر همه نقاط یکسان می­باشد. در همه پیزومترها تقریبا نصف ماده رنگی رسوب کرده است که به دلیل حلالیت کمتر این ماده در آب است.
۴-۳-۴- منحنی­های رخنه برداشت شده برای ویولت کوواسول
در این قسمت منحنی­های رخنه برداشت شده برا ماده رنگی ویولت کوواسول در سه نوع خاک بیان می­گردد.
۴-۳-۴-۱- منحنی­های رخنه برای خاک ریزدانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
شکل­های ۴-۱۹ الی ۴- ۲۲ به ترتیب منحنی رخنه برداشت شده در خاک ریزدانه با ماده ویولت کوواسول را در پیزومترهای ۱ الی ۴ را نشان می­ دهند.
شکل۴-۱۹: منحنی رخنه برداشت شده در پیزومتر ۱ در خاک ریزدانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
شکل ۴-۲۰ منحنی رخنه برداشت شده پیزومتر ۲ در خاک ریزدانه با ماده رنگی ویولت کوواسول را نشان می­دهد.
شکل۴-۲۰: منحنی رخنه برداشت شده در پیزومتر ۲ در خاک ریزدانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
شکل ۴-۲۱ منحنی رخنه برداشت شده در خاک ریزدانه با ماده ویولت کوواسول را در پیزومتر ۳ نشان می­دهد.
شکل۴-۲۱: منحنی رخنه برداشت شده در پیزومتر ۳ در خاک ریزدانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
شکل ۴-۲۲ منحنی رخنه در پیزومتر ۴ را در خاک ریزدانه با ماده ویولت کوواسول نشان می­دهد.
شکل۴-۲۲: منحنی رخنه برداشت شده در پیزومتر ۴در خاک ریزدانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
منحنی­های رخنه ترسیم شده مربوط به ویولت کوواسول در خاک ریزدانه همگی به طور دقیق برداشت شده ­اند و هیچ انقطاعی در آن­ها نسبت به پونسیو ۴-آر دیده نمی­ شود که البته به دلیل اندازه ­گیری کامل نمونه­ها است. رفتار منحنی­ها بیانگر این است که همه آن­ها دارای نوعی نامتقارنی به سمت راست می­باشند. در پیزومتر­های ۳ و ۴ منحنی تقریبأ کامل شده است. علت نامتقارنی منحنی­ها را در خاک ریزدانه می­توان اثر ذخیره ردیاب در مخزن بالا دست نسبت داد زیرا که خاک ریزدانه بوده و در نتیجه هدایت هیدرولیکی و نفوذ پذیری آن کم بوده و قابلیت انتقال ردیاب نیز پایین می­باشد.
شکل ۴-۲۳ منحنی رخنه در خاک ریزدانه با ماده رنگی ویولت کوواسول را در مخزن پایین دست نشان می­دهد.
شکل۴-۲۳: منحنی رخنه برداشت شده در مخزن پایین دست در خاک ریزدانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
منحنی رخنه برداشت شده در مخزن پایین دست مربوط به خاک ریزدانه و ردیاب ویولت کوواسول دارای نوعی نوسان می­باشد ولی در حالت کلی همان روند کلی منحنی در پیزومترها را دارد. بدلیل بزرگ بودن مخزن و سطح اندازه ­گیری مخزن نسبت به پیزومترها، غلظت برداشت در مخزن بیانگر نوعی غلظت متوسط­گیری شده در حجم می­باشد.
شکل ۴-۲۴ منحنی رخنه در مخزن بالا­دست را در خاک ریزدانه با ماده ویولت کوواسول نشان می­دهد.
شکل۴-۲۴: منحنی رخنه برداشت شده در مخزن بالا­دست در خاک ریزدانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
منحنی رخنه برداشت شده در مخزن بالادست نیز بیانگر کاهش تقریبأ خطی در اکثر زمان­ها می­باشد. از این منحنی به عنوان غلظت ورودی در مدل­سازی ردیاب در مدل Ctran/w استفاده می­گردد.
۴-۳-۴-۲- منحنی رخنه برای خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
اشکال ۴-۲۵ الی ۴- ۲۸ منحنی­های رخنه ویولت کوواسول را در خاک درشت دانه در پیزومترهای ۱ الی ۴ نشان می­ دهند.
شکل ۴-۲۵ منحنی رخنه را در پیزومتر ۱ در خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول نشان می­دهد.
شکل۴-۲۵: منحنی رخنه برداشت شده در پیزومتر ۱ در خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
شکل ۴-۲۶ منحنی رخنه را در پیزومتر ۲ در خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول نشان می­دهد.
شکل۴-۲۶: منحنی رخنه برداشت شده در پیزومتر ۲ در خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
شکل ۴-۲۷ منحنی رخنه را در پیزومتر ۳ در خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول نشان می­دهد.
شکل۴-۲۷: منحنی رخنه برداشت شده در پیزومتر ۳ در خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
شکل ۴-۲۸ منحنی رخنه را در پیزومتر ۴ در خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول نشان می­دهد.
شکل۴-۲۸: منحنی رخنه برداشت شده در پیزومتر ۴ در خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
در مقایسه با ردیاب پانسیو ۴-آر منحنی­های برداشت شده ویولت کوواسول مقداری تفاوت دیده می­ شود. منحنی­های رخنه ویولت کوواسول دارای کشیدگی بیشتری در زمان­های انتهای آزمایش می­باشد و همین علت باعث گردید که رفتار منحنی از حالت نرمال و متقارن دور گردد. تا زمان حدود ۳۰ دقیقه منحنی تقریبأ نرمال و متقارن می­باشد ولی بعد از این زمان ردیاب با تأخیر بیشتری حرکت می­ کند و این می ­تواند بدلیل ترسیب و ته نشینی ردیاب ویولت کوواسول باشد. مشاهدات عینی حاکی از آن بود که مقداری از ویولت کوواسول در مخزن بالا­دست و پیزومتر ها ته نشین شده است و این یافته با محاسبات درصد بازیابی نیز مطابقت دارد.
شکل ۴-۲۹ منحنی رخنه را در مخزن پایین دست در خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول نشان می­دهد.
شکل۴-۲۹: منحنی رخنه برداشت شده در مخزن پایین دست در خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول
منحنی رخنه برداشت شده در مخزن پایین­دست مربوط به خاک درشت دانه و ردیاب ویولت کوواسول اگر چه دارای پیوستگی خوبی است ولی شیب بازوی پایین رونده نسبت به بازوی بالا رونده کندتر است و همان تفسیر که درباره منحنی­های مربوط به پیزومترها بیان گردید نیز در اینجا صادق است.

بین دو متغیر ممکن است روابط زیر برقرار باشد:
اثر مستقیم : بیانگر آن است که یا X علت Yو یا Y علت Xاست.
اثر غیر مستقیم : نشان می دهد رابطه بین X و Y وقتی غیر مستقیم است که X علت Z باشد ، و Z نیز به نوبه خود در Y اثر داشته باشد. این آثار غیر مستقیم به این دلیل به وجود می آید که یک متغیر میانجی، رابطه بین متغیرهای دیگر را تعدیل کند. به عبارتی در روابط یا علیت متغیرهای مستقل و وابسته تاثیر می گذارد. در این پژوهش متغیر میانجی عبارت است از عملکرد بازاریابی.
۳-۴- جامعه آماری
جامعه آماری عبارتست از کلیه عناصر و افرادی که در یک مقیاس جغرافیایی مشخص دارای یک یا چند صفت مشترک باشند.هرچه جامعه آماری کوچک تر باشد می توان آن را دقیق تر از یک جامعه آماری بزرگ تر مطالعه نمود.
جامعه را از سه نظر به شرح زیر طبقه بندی می نمایند:
بر اساس موضوع که در آن، جامعه نوع خود را مشخص می کند، مانند جامعه انسانی، گیاهی….
بر اساس تعداد اعضای تشکیل دهنده، که یا محدود است(می توانیم تعداد اعضا یا عناصر تشکیل دهنده را مشخص کنیم) و یا نامحدود است (تعداد اعضا یا عناصر تشکیل دهنده آن مشخص نیست، مثل درختان یک جنگل). در تحقیقات، به طور معمول سعی می شود که جامعه محدود را مورد مطالعه قرار دهند.
بر اساس تعمیم که دارای سه نوع است:
۳-۱٫ جامعه مورد نظر^[۱۰۳]: اولین قدم در نمونه گیری تعریف جامعه مورد نظر است و هدف نوعی نمونه گیری است که تمام افراد جامعه جهت انتخاب شدن شانس برابر داشته باشند.
۳-۲٫ جامعه مورد مطالعه^[۱۰۴] : جامعه ای است که می خواهیم در مورد آن مطالعه و تحقیق انجام دهیم.
۳-۳٫ جامعه در دسترس: به دلیل این که در تحقیقات ممکن است جامعه مورد نظر نامحدود باشد و دسترسی به تمام آن ها امکان پذیر نباشد گاهی در پژوهش ها از جوامعی استفاده می کنیم که اصطلاحاً آن را جامعه در دسترس می نامیم (ظهوری، ۱۳۷۸، صص۹۹-۹۸).
جامعه مورد نظر در این پژوهش کلیه کارکنان هتل های پارسیان تهران است که آمار آن ها معلوم و محدود می باشد و شمار آن ها به ۱۷۹ نفر می رسد.
۳-۵- نمونه آماری و تعیین حجم نمونه
از آن جا که در پژوهش، به طور غالب به دلیل این که جمع آوری اطلاعات از همه اعضای تشکیل دهنده یک جامعه، بسیار دشوار است و توانایی انجام تحقیق روی کل جامعه وجود ندارد، محققین ناگزیر از گزینش نمونه از جامعه اصلی می باشند. (ظهوری، ۱۳۷۸،ص۱۰۰)
بنابراین در این پژوهش، نمونه مورد نظر از کارکنان هتل های پارسیان تهران انتخاب شده است. ‏جهت برآورد ‏حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد که در زیر آورده شده است:

که میزان خطای تخمین یا خطای برآورد (α): ۵%
خطای حدی یا حداکثر خطای ممکن یا دقت لازم در آمارگیری (d): 5 %
و
که در نهایت تعداد نمونه از کل جامعه آماری برای شهر تهران ۱۲۵ نفر (نمونه) مشخص شد که از طریق نمونه گیری خوشه ای و سپس تصادفی ساده به شرح زیر این نمونه به دست آمده است:

موضوع دیگری که باید به آن پرداخته شود در ارتباط با شدت روابط بین سئوالها می باشد. یکی از روش های انتخاب متغیرهای مناسب برای تحلیل عاملی، استفاده از ماتریس همبستگی است. به طور معمول اینگونه ماتریسهای همبستگی وجود رابطه بین برخی متغیرها و عدم ارتباط با برخی دیگر را نشان می دهند (زارع چاهوکی، ۱۳۸۹). این الگو در تحلیل عاملی موجب شکل گیری خوشه هایی می شود که متغیرهای درون خوشه با یکدیگر همبستگی و با متغیرهای دیگر خوشه ها همبستگی ندارند (زارع چاهوکی، ۱۳۸۹). توصیه می شود متغیرهایی که با هم همبستگی معنی داری ندارند از تحلیل حذف شوند. تباچینگ و فیدل (۲۰۰۷) برای بررسی شدت همبستگی، بررسی ماتریس همبستگی برای یافتن ضرایب بزرگتر از ۰٫۳ را پیشنهاد کرده اند. آماره هایی نیز وجود دارند که پژوهشگر از طریق آنها قادر به تعیین مناسب بودن داده ها برای تحلیل عاملی است. یکی از این روشها استفاده از ضریب KMO^[11] که مقدار آن همواره بین صفر و یک در نوسان است می باشد (زارع چاهوکی، ۱۳۸۹):

که در آن ضریب همبستگی ساده بین متغیرهای i و j است و ضریب همبستگی جزئی بین انهاست.اگر مجموع ضرایب همبستگی جزئی بین همه زوج متغیرها در مقایسه با مجموع مجذورات ضرایب همبستگی کوچک باشد، اندازه آماره نزدیک به یک خواهد بود. مقادیر کوچک KMO بیانگر آنست که همبستگی بین زوج متغیرها نمی تواند توسط متغیرهای دیگر تبیین شود و بنابراین کاربرد تحلیل عاملی قابل توجیه نیست. در صورتیکه مقدار آماره کمتر از ۰٫۵ باشد، داده ها برای تحلیل عاملی مناسب نخواهند بود (زارع چاهوکی، ۱۳۸۹).
برای اطمینان از مناسب بودن داده ها برای تحلیل عاملی افزون بر اینکه از ماتریس همبستگی استفاده می شود، باید از آزمون کرویت بارتلت^[۱۲] استفاده شود. آزمون بارتلت این فرضیه را که ماتریس همبستگی های مشاهده شده متعلق به جامعه ای با متغیرهای ناهمبسته است می آزماید (زارع چاهوکی، ۱۳۸۹). بنابراین باید این آزمون رد شود.
استخراج عامل ها
همانگونه که پیش از توضیح داده شد هدف تحلیل عاملی، خلاصه کردن متغیرها در تعدادی عامل است. پس برای انجام تحلیل عاملی باید روش استخراج عامل ها و معیار تعیین آنها مشخص شود.
الف- روش استخراج عاملها: برای استخراج عاملها روش های مختلفی وجود داردکه بر حسب مقدار و نوع واریانسی که توسط متغیرهای هر عامل در مدل توجیه می شود، متفاوتند. اساسی ترین این روشها روش تجزیه مولفه های اصلی است. در این روش عاملها همه واریانس هر متغیر را تبیین می کنند ولی عامل هایی استخراج می شوند که بیشترین مقدار واریانس را توجیه کنند (زارع چاهوکی، ۱۳۸۹).
ب- معیار تعیین عاملها: استخراج عاملها با توجه به معیار مقدار ویژه انجام می شود. براین اساس عامل هایی که مقدار ویژه آنها بیش از ۱ باشد معنی دار در نظر گرفته می شوند. (زارع چاهوکی، ۱۳۸۹)
تعیین متغیرهای هر عامل (تفسیر ماتریس عاملی)
در ماتریس عاملی هر ستون معرف یک عامل است. مقادیر در این ستونها معرف بارهای عاملی هر متغیر با یک عامل است. با توجه به بارهای عاملی می توان متغیرها را به عاملهای مختلف نسبت داد.
۴ -۵-۹-اولویت بندی موانع توسعه تجارت الکترونیک در خوشه نساجی یزد
به منظور اولویت بندی موانع شناسایی شده از دیدگاه مدیران واحدهای صنعتی، آزمون فرض زیر تعریف شده است:
H₀ : µ_۱ = µ_۲ = …= µ_۱۶
H₁ : میانگین سئوالات مختلف با هم برابر نیستند
دسته ۱: مانع ۱
دسته ۲: مانع ۲
.
.
.
دسته ۱۶: مانع ۱۶
آزمونی که در این شرایط به کار می رود، تجزیه و تحلیل واریانس به کمک رتبه هاست. این آزمون زمانی به کار می رود که داده های آماری حداقل دارای مقیاس ترتیبی باشند و بتوان آنها را رده بندی نمود. بدین منظور از آزمون فریدمن استفاده می شود. آماره آزمون فریدمن به شرح زیر است (صالحی صدقیانی و ابراهیمی، ۱۳۸۱):
که در آن n تعداد سطرها و k تعداد ستونهاست.
۴-۵-۱۰- ارائه مدل تجاری توسعه تجارت الکترونیک در خوشه نساجی یزد
پس از شناسایی موانع و مشکلات عمده عدم توسعه تجارت الکترونیک در واحدهای خوشه نساجی، به ارائه راهکارهای اجرایی در قالب یک مدل تجاری پرداخته می شود.
تجزیه و تحلیل داده ها
۵-۱- مقدمه
بعد از گرد آوری داده ها از نمونه معرف جامعه، قدم بعدی تحلیل داد هاست، به طوری که بتوان فرضیه های پژوهش را مورد آزمون قرار داد. قبل از این کار ضروری است داده ها برای تحلیل آماده شوند. بدین منظور یک فایل در نرم افزار آماری SPSS19 ایجاد شد و داده ای پرسشنامه به آن انتقال یافت و سپس تحلیل آماری روی داده ها انجام گرفت که نتایج در این فصل ارائه شده است.
در ابتدای این فصل، آمار توصیفی وضعیت پاسخگویان و سپس آمار توصیفی شرکتهای مورد بررسی در قالب جدول و نمودار فراروانی ارائه می شود. سپس به منظور ارزیابی موانع توسعه تجارت الکترونیک از دیدگاه مدیران واحدهای مستقر در خوشه نساجی، بر روی سئوالات این بخش دو نوع تحلیل صورت گرفته است: ابتدا آمار توصیفی و استنباطی پاسخها به این سئوالات بر مبنای مشخصات پاسخگویان و شرکتها و سپس به منظور تایید مدل مفهومی پیشنهادی، نتایج تحلیل عاملی ارائه شده است. این فصل با جمع بندی و نتیجه گیری یافته ها پایان می پذیرد.
۵-۲- آمار توصیفی وضعیت پاسخگویان

بررسی وضعیت پاسخگویان از نظر جنسیت

نمودار ۵-۱- وضعیت پاسخ دهندگان از نظر جنسیت
جدول ۵-۱- وضعیت پاسخ دهندگان از نظر جنسیت