و هیچ دعایی نیست، مگر اینکه میان آن و آسمان ، پرده ای است تا آنگاه که بر پیامبر و بر خاندان او ، درود فرستاده شود ، آن پرده می دَرَد و دعا وارد می شود ، و هرگاه درود فرستاده نشود دعا برگردد(مجلسی ، ۲۷/۲۵۸) .
بنابراین بهتر است در ابتداء دعا ، با صلوات شروع شود چرا که هر کس حاجتی از خداوند متعال دارد با صلوات بر محمد و آل او شروع کند و او را با صلوات ختم نماید دعایش مورد قبول واقع می شود .
۵-۱-۳-۴) طهارت جسمی و روحی :
در اسلام طهارت و پاکیزگی شرط اولیه و مقدمه بسیاری از واجبات شمرده شده و خداوند به پیامبر (ص) فرمودند : «لباس خود را پاکیزه کن» (مدثر/۴-۳) .
و همچنین او توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد۱ (بقره ،۲۲۲) علاوه بر طهارت باطنی ، پاکی دل و خلوص نیت ، پاکی ظاهری و داشتن وضو از شرایط استجابت است. از وضو به عنوان نور تفسیر شده و وضوی مجدد نور علی نور است.
ازامام صادق (ع) درباره طهارت نقل شده است :
«مَنْ تَوَضَّاً فَاَحْسَنَ الؤصَوْءَ ، ثُمَّ صَلی رَکْعَتینَ ، فَاتُمَّ رُکوعَها و سُجودَهُما ثُمَّ و أنثی عَلی اللهِ عَزّوجلَّ عَلی رَسُولِ اللهِ (ص) ثُمَّ سَأَلَ حاجَتَهُ فَقَدْ طَلَبَ مَضانِّهِ وَ مَنْ طَلَبَ الخیرَ فی مَظانِهِ لَمْ یخب»(محمد ری شهری ، ۴/۵۶۳۵).
(هر کس درست وضو بگیرد و دو رکعت نماز بگزارد و رکوع و سجود آنها را به طور کامل به جا آورد ، سپس سلام گوید و خدای عزوجل و رسول خدا را مدح کند و آنگاه حاجتش را بخواهد ، هر آینه به جا خواهش کرده و هر که به جا طلب خیر و خوبی کند ، نومید برنگردد).
از آنچه که دعا کننده ، هنگام نیایش نوعی ارتباط معنوی با خدای خویش برقرار می سازد ، داشتن وضو و طهارت و پاک بودن از هرگونه آلودگی ظاهری و معنوی ، در اجابت دعا مؤثر است بویژه که دعا عبادت محسوب شده است که با استناد به آیه ۶۰ سوره مؤمن ، دعا عبادت محسوب شده و جایگاه طهارت آن برای ما روشن می شود علی (ع) در این باره می فرمایند:
«اذا انَزَلَ بِکَ أَمْرُ عظیمٌ فی دینٍ اَوْ دُینا ، فَتَوَضَّأْ وَ اْرفَعْ یدَیکَ» (القبانچی ، ۹۵/۱۵۹).
(هرگاه کار بزرگ و دشوار دینی یا دنیایی روی می آورد ، وضو بگیر و دست هایت را بلند کن).
بعد از بیان این مطالب به نتیجه می رسیم که شخص دعا کننده باید آنچنان پاک و منزه گردد که حتی نیت و باطن خود را نیز آراسته گرداند.
موارد دیگری مثل خود را با عطر خوش بو کردن ، رو به قبله نشستن و درخواست ناروا نکردن ،… نیز در آداب قبل از دعا وجود دارد که مجالی برای بیان تک تک آنها نمی باشد در هر صورت ادب خواستن و طلب از بارگاه حق تعالی مؤثرترین چیز در دعاست اینکه بدانیم از چه کسی درخواست می کنیم.
۴-۴) آداب همراه دعا (آداب در حال دعا)
۱-۴-۴) دستها را به سوی آسمان بلند کردن
در روایات به «بلند کردن دستها به سوی آسمان» در حالت دعا بسیار تأکید شده است . گاهی در سیره پیشوایان دینی نیز می بینیم که آنان دستهای خود را هنگام دعا چنان می بردند که زیر بغل های آنان آشکار می شد برای مثال در ماجرای غدیر خم ، پیامبر اکرم(ص) در پیش از دعا برای علی (ع) ، دستهای او را چنان بالا برد که سفیدی زیر بغلش آشکار شد(تمیمی ،۱/۱۶).
و یکی از صحابه چنین نقل می کند که:«رأیت رسول الله (ص) یرفع یدیه فی الدُّعاء حتی یری بیاض إبطیه» (قشیری ،۲/۶۱۲؛ بخاری، ۵/ ۲۳۳۵).
(دیدم رسول خدا (ص) بلند می کرد دستانش در دعا تا جایی که سفیدی زیر بغلش نمایان می شد).
این توصیه نشان می دهد که لازمه دعا و درخواست حقیقی ، عجز و چاره خواهی صادقانه است ، و درخواست از سر صدق چنین می طلبد که دست را به سوی آسمان بلند کنیم همانگونه که مستمندان برای ابراز صدق در نیازمندی و برآورده شدن خواسته ، از سر ناچاری دستهای خود را به سوی طرف مقابل دراز می کنند تا عاطفه او را تحریک کنند.
همین معنا در دعا با خداوند نیز صادق است یعنی دعا کننده با بلند کردن دست های خود به سوی آسمان نهایت فقرخود را به تصویر می کشد و امواج رحمت الهی را به حرکت درمی آورد که در توصیف حالت امام حسین (ع) در دعای عرفه نیز آمده است : «ثُمَّ رَفَعَ یدَیهِ تِلْفَاءَ وَجْهِهِ کَاسْتِطعَامِ الْمِسْکینِ» (مجلسی ، ۹۵/۲۱۴؛ نراقی،۷۴۰).
تجربه نشان می دهد که در مجالس دعا ، دعاکننده هر چه بیش تر دستها را با چشمان اشکبار به آسمان بلند کنند ، صدقشان در اجابت خواهی و باورشان به قدرت الهی در برآوردن حاجات آشکارتر می شود.
فرمایش امام علی (ع) که : «در روبه رو شدن با دشواری ها پس از وضو ، دستانتان را به سوی آسمان بلند کنید » اشاره به این موضوع است . همچنین حضرت می فرمایند : «اِذ فَرَغ أَحَدَکُمْ عَنِ الصَّلاهِ فَلْیرْفَعْ یدَیهِ اِلَی السَّماءِ وَلْینْصَبْ فی الدُّعاءِ» (طوسی ، تهذیب الاحکام، ۲/۳۲۲) .
(هر کس از شما از نماز فارغ شد دستانش را به سوی آسمان بلند کند و در دعا بکوشد) .
و از حضرت علی (ع) پرسیدند : چرا باید دستها را به سوی آسمان بلند کرد در حالیکه خداوند همه جا هست . حضرت فرمودند : به دلیل آیه «Îûur Ïä!$uK¡¡۹$# ö/ä۳è%øÍ $tBur tbrßtãqè? » (الذاریات/۲۲) (چون رزق و روزی انسان از آسمان نازل می شود) (مجلسی ، ۷۷/۳۴۱) .
حالت فطری انسان ها که ناخواسته که به هنگام دعا دستهای خود را به طرف آسمان می گیرند و نیز توصیه به این کار در روایات فریقین ، برای برخی ساده اندیشان این پندار را پیش آورده که خداوند دارای مکانی خاص آن هم در آسمان ها است اینان وقتی به ظاهر آیاتی که در آن از استقرار الهی در عرش ، صعود و نزول فرشتگان و… سخن به میان آمده است برمی خورند ، در این باور خود به یقین می رسند ، غافل از آن که با وجود دلایل عقلی و نقلی غیر قابل انکار ، مبنی بر جسم و جسمانی نبودن خداوند ، باید از ظاهر این آیات دست شست و براساس قاعده حمل متشابه بر محکم ، این دست از آیات را تأویل کرد(رشاد،۴/۳۴۵).
مرحوم علامه طباطبایی در پاسخ به کسانی که ادب بلند کردن دست ها را به سوی آسمان در حالت دعا ، به دلیل بروز شبهه جسمانیت خداوند انکار کرده اند می نویسد :
«این که بلند کردن دست ها به سوی آسمان ، اشاره به وجود خداوند در آسمان باشد ، سخنی مردود است ؛ زیرا حقیقت تمام عبادت های بدنی ، تنزیل و فرود آوردن معنای قلبی و توجه باطنی بصورت و ظاهر ، و آشکار ساختن حقایق فراتر از ماده در قالب جسمانیت است ، چنانچه این امر را در نماز ، روزه ، حج و امثال آن و نیز اجزا و شرایط آنها مشاهده می کنیم.
اگر این تنزیل نباشد ، عبادت بدنی معنا نخواهد داشت.
از این جمله است دعا که تمثیل توجه قلبی و درخواست باطنی است ؛ درست به مثابه ی درخواستی که در میان ما انسان ها متداول است و می بینیم که فقیر مستمند و فرودست از شخصی ثروتمند و دارای منزلتِ برتر ، درخواست برآوردن حاجت می کند و در این حالت دست خود را به سوی او می گشاید و با ذلت برآوردن خواهش خود را می طلبد »(طباطبایی ،۲/۳۸) .
۲-۴-۴) عمومیت دادن به دعا
وقتی صحبت از دعا می شود در ذهن هر کس دعا ، یک امر شخصی و فقط به نفع و برای خود انسان به ذهن می آید ولی وقتی وسیع تر و یا دیدی بازتر به مسئله فکر کنیم خواهیم فهمید که نباید در دعا فقط به نیازهای خود بسنده کنیم بلکه باید به دیگران نیز تعمیم دهیم و آنها را نیزدر دعای خود شریک کنیم .
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند :
«اذا دَعا اَحَدٌ فَلْیعُمَّ ، فَإنَّهُ أَوْحَبُ لِلدُّعاءِ ، وَ مَنْ قَدَّمَ اَرْبَعِینَ رَجُلاً مِنْ إِخْوانِهِ قَبلَ أَنْ یدْعُوَ لِنَفْسِهِ ، اسْتُجِیبَ لَهُ فِیهِمْ وَ فِی نَفْسِهِ » (مجلسی ،۹۰/۳۱۳) .
(هرگاه کسی دعا کند باید آن را عمومیت بخشد ، زیرا در دعا واجب تر است و هرکه چهل تن از برادرانش را در دعا بر خود مقدم کند دعایش در حق آنان و خودش مستجاب می شود).
وهمچنین پیامبر اکرم (ص) می فرمایند : وقتی کسی دعا می کند آن را عمومیت دهد (و برای دیگران نیز دعا کند)چرا که باعث استجابت دعا می شود(کلینی ،۴/۴۳-۲۴۲) .
خود معصومین ـ صلی الله علیه و آله ـ این نکته را رعایت می کردند . امام حسن ـ علیه السلام ـ می فرمایند:
یک شب مادرم به دعا ایستاد و من هر چه گوش کردم نشنیدم برای خودش دعا کند. پرسیدم چرا فقط برای دیگران دعا می کنید و خود را فراموش کرده اید مادرم فرمود : «الجَّار ثمُّ الدَّار» «اول همسایه بعد اهل خانه» (حرعاملی ،۷/۱۱۲؛مجلسی،۹۳/۳۸۸) کسی که نزد کرمی حاجتی دارد گاهی حاجت دیگران را وسیله حاجت خود قرار می دهد به اینکه اول حاجت دیگران عرضه می دارد که آن کریم بداند او به شأن دیگران بیش از خود اهتمام دارد که این خود موجب زیادتی لطف و حاجت روایی است یا اینکه حاجتی که خود دارد برای دیگران می طلبد پس حاجت او را نیز به وجه احسن روا نماید.
یا اینکه درخواستن حاجت دیگران را با خود شریک نماید که این هم خوش آیند طبع کریمان است که آدمی فقط در فکر خودش نباشد و دیگران را فراموش ننماید چنانچه خداوند بندگان خود را چنین تعلیم فرموده است : «x$Î) ßç۷÷ètR y$Î)ur ÚúüÏètGó¡nS $tRÏ÷d$# xÞºuÅ_Ç۹$# tLìÉ)tGó¡ßJø۹$# »
آداب دعا از منظر قرآن و سنّت- فایل ۱۸
