از طرفی، چنین به نظر میرسد که کسب آمادگی جسمانی[۱] به عنوان یکی از فعالیتهای اساسی در دوران نوجوانی، به جهت برخورداری از ترکیب بدنی مطلوب و سازگاری بهتر با زندگی و محیط اجتماعی، از جایگاه ویژهای برخوردار است. چنانچه نوجوانان از نظر وضعیت جسمانی و ترکیب بدنی، شرایط مساعدی نداشته باشند، معمولاً مضطرب، بدبین و منزوی شده و از تعادل روانی مناسبی برخوردار نخواهند بود(۸۰). در همین راستا، تحقیقات بسیاری نشان داده است که آمادگی جسمانی علاوه براینکه ابزار ارزشمندی برای سلامتیجسمانی است، رابطه نزدیکی با سلامتیروانی و پیشگیری از بروز ناهنجاریهای روانی دارد. ورزش از اضطراب میکاهد، اعتماد به نفس را افزایش می دهد و خودپنداره ی مثبت را تقویت می کند(۳۱). اگر انجام ورزش و کسب سطوح بالای قابلیت های جسمانی، نشان دهنده سلامت، توانمندی و کیفیت زندگی بالاتر است، کاهش تحرک بدنی و پایین بودن سطح آمادگیجسمانی، بیانگر یک شیوه نامناسب در زندگی میباشد.
رسالت اصلی ورزش و تربیت بدنی در جامعه نیز؛ سلامت جسمی و روانی آحاد جامعه میباشد(۲۸). از این لحاظ، بحث مربوط به آمادگی جسمانی نوجوانان همیشه مورد توجه بسیاری از متخصصان، مربیان و محققان علوم ورزشی قرار داشته است. شواهد علمی بسیاری وجود دارد که بر نیاز اساسی اقشار مختلف جامعه به ویژه نوجوانان به ورزش و زندگی فعّال تأکید دارد. فعالیت بدنی منظم؛ می تواند بخشی از رسالت حفظ حیات زیستی انسان را برعهده بگیرد و یکی از راههای تأمین تندرستی و افزایش کیفیت زندگی است.
به طور کلی، اهمیت تربیت بدنی و آمادگی جسمانی برای آحاد جامعه بدان حد است که تشکیلات آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل(یونسکو[۲]) به سال ۱۹۷۸ در ماده یک منشور خود، جایگاه آن را به عنوان یکی از اصول «حقوق اساسی بشر[۳]» به رسمیت شناخته است. بنابراین، تمام افراد جامعه به ویژه قشر نوجوان به منظور ارتقاء سلامت جسمی و روانی و نیز سطح مطلوب کیفیت زندگی خود نیازمند کسب و حفظ آمادگی جسمانی هستند. آمادگی جسمانی مطلوب از این جهت مهم است که تغییرات مثبت و منفی آن می تواند بر سایر ابعاد زندگی مانند تحصیل و شغل افراد اثر بگذارد.
۱-۲٫ بیان مسأله
نوجوانی، پلی بین کودکی و بزرگسالی و مرحله ای حساس و انتقالی در زندگی است که درآن پایه های سبک زندگی آینده شکل میگیرد. به ویژه سرآغاز مرحله نوجوانی که سرشار از تحوّل، پویایی و تعاملاتی است که انتظار میرود در راستای اهداف تربیتی، نهایتاً به توسعه مهارت های شناختی، عاطفی و روانی- حرکتی بینجامد. در این رابطه، داشتن آمادگیجسمانی[۴] که به دارا بودن قوایجسمانیمطلوب برای اجرای مناسب فعالیتهایبدنی روزمره تعریف می شود(۸۵)، یکی از بهترین راههای بهبود ترکیببدنی[۵]، کیفیتزندگی[۶] و کاهش خطر بیماری و مرگ بوده و تأثیر مثبتی بر رفع اختلالاتروانی نظیر اضطراب[۷] دارد (۱۰۶). اطلاعات اخیر سازمان بهداشت جهانی(۲۰۱۵)، حاکی از آن است که عدم فعالیت بدنی به عنوان چهارمین عامل خطر پیشرو برای مرگ و میر، علت حدود ۲/۳ میلیون مرگ و میر در سطح جهان شناخته شده است. از نظر این سازمان جهانی، افزایش آگاهی و درک مثبت از تأثیر رژیم غذایی، فعالیت بدنی و آمادگی جسمانی بر سلامت، به مثابه یک مداخلهی پیشگیرانه از مهمترین مسائل مطرح در حوزه سلامت می باشد. با وجود اینکه فعالیت جسمانی یکی از ابعاد مهم سبک زندگی سالم است. با این حال، به نظر می رسد که تعداد زیادی از نوجوانان کشورهای در حال توسعه، برای دستیابی به مزایای مرتبط با این فعالیت، به اندازه کافی فعال نیستند.
در رابطه با موضوع آمادگی جسمانی و رابطه آن با ترکیب بدن، کیفیت زندگی و اضطراب نوجوانان، منظور از ترکیب بدنی، شاخص تودهی بدن[۸]، و نسبت دور کمر به دور باسن[۹]میباشد. همچنین، منظور از کیفیتزندگی؛ ابعاد سلامت جسمانی، روانشناختی، روابط اجتماعی و محیط زندگی است که طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، مفهومی متأثر از وضعیت جسمانی، روانی و اجتماعی نوجوان است. به ویژه در زمینه تعریف مفهوم کیفیتزندگی و اندازه گیری عینی آن در سه دهه گذشته، تلاش زیادی صورت گرفته است. در این رابطه، برخی از محققین اعتقاد دارند که سطح پایین آمادگیجسمانی، از مهمترین نشانه های کیفیتزندگی پایین است(۸۶).
علاوه بر مسأله کیفیتزندگی نوجوانان، نتایج تحقیقی مشابه نشان دادهاند که کاهش اضطراب نیز نه تنها از پیامدهای مستقیم و منافع هیجانی کسب آمادگی جسمانی است(۶۱)، بلکه سطح پایین آمادگیجسمانی، از پیشبینی کننده های سطح اضطراب متوسط است(۶۵). بنابراین، باعنایت به اینکه اضطراب، از شایعترین مشکلات روانی بخصوص در دوران نوجوانی است که اگر در رفع به موقع آن تلاش نشود، تعمیم بیشتری می یابد و تحت عناوین اضطراب تحصیلی یا اضطراب امتحان، منجر به کاهش اعتماد به نفس، افت تحصیلی، فرار از مدرسه، سوء مصرف مواد، اختلال در روابط بین فردی و اختلالاضطرابی در بزرگسالی میگردد(۶۷). بر این اساس، صاحبنظران معتقدند دانشآموزانی که به سبب فعالیتهای جسمانیمنظم، دارای آمادگی جسمانی هستند، با احتمال بیشتری دارای کیفیت زندگی بهتر در ارتباط با سلامتیعمومی بوده و به همان میزان دارای ترس، اضطراب و خیالپردازی منفی کمتری خواهند بود(۹۵). در همین ارتباط، برخی تحقیقات نشان داده است که اگر نوجوانان از نظر وضعیت جسمانی و ترکیب بدنی شرایط مساعدی نداشته باشند، از تعادلروانیمناسبی برخوردار نبوده و معمولاً مضطرب، گوشهگیر و بدبین خواهند بود(۴).
از سویی، فقدان آمادگیجسمانی که نتیجه کاهش فعالیتبدنیمنظم است، همچنین می تواند بر ترکیب بدن تأثیر منفی گذاشته و افزایش وزن غیرطبیعی را موجب شود که این روند سرآغاز بروز بسیاری از بیماریهای جسمی و روانی است(۲۰۰۶). یافتههای پژوهشی در این زمینه حاکی از آن است که کودکان چاق علاوه بر افزایش خطر در آینده، مشکلات تنفسی، فشار خون، علائم زودهنگام بیماری قلبی، مقاومت به انسولین و اثرات روانی[از جمله اضطراب] را هم تجربه می کنند(۳۵). از مؤلفه های اصلی آمادگیجسمانی میتوان به استقامت قلبی- تنفسی[۱۰]، استقامت عضلانی[۱۱]، انعطاف پذیری[۱۲] و ترکیب بدن[۱۳] اشاره کرد. نتایج مطالعات در این زمینه نشان میدهد که افزایش قدرت عضلانی، استقامت عضلانی و انعطاف پذیری اثرات مثبتی بر سیستم قلبی- عروقی دارد و باعث کاهش آسیبهای عضلانی و اسکلتی می شود. اهمیت ترکیب بدنی مناسب نیز که یکی از عوامل موثر بر تأمین تندرستی و آمادگی جسمانی است، به ویژه در آزمودنیهای در حال رشد – قشر نوجوان- قابل توجه است.
مروری بر پیشینه های پژوهشی نشان می دهد که داشتن آمادگیجسمانی، موجب کاهش اضطراب میگردد(۱۰۱)، بلکه کیفیت زندگی را نیز افزایش میدهد(۷۲). در این رابطه، بوچارد و شپارد[۱۴](۱۹۹۳) مدلی را ارائه کرده اند که در آن آمادگیجسمانی به عنوان متغیرمیانجی بین ورزش و سلامتی معرفی شده است. به اعتقاد آنها افرادی که در فعالیتهای ورزشی شرکت می کنند، فکر می کنند آمادگیجسمانیشان را بهبود بخشیدهاند و خودشان را آمادهتر از آنهایی میدانند که در این برنامه ها شرکت نمیکنند. همین امر منجر به ادراکی می شود که آنها از نظر ذهنی احساس کنند که داری سلامتی و کیفیتزندگی بهتری هستند(۹).
با توجه به ویژگیهای رشد جسمانی و روانشناختی در دوره نوجوانی، روشهای مختلفی مطرح است که می توانند به طور همزمان به بهبود ترکیب بدنی، کیفیت زندگی و کاهش اضطراب در نوجوانان کمک کنند. استفاده از فاکتورهای آمادگیجسمانی یکی از روشهایی است که به نظر می رسد می تواند این شاخص ها را تحت تأثیر قرار دهد. با عنایت به موارد فوق، اکنون این سؤال مطرح است که آیا بین آمادگیجسمانی با ترکیببدنی، کیفیتزندگی و اضطراب دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ ساله ارتباط وجود دارد؟
۱-۳٫ اهمیت و ضرورت پژوهش
بررسی سطح آمادگی افراد به ویژه نوجوانان برای برنامه ریزی و ارتقای کمّی و کیفی عملکرد در زندگی و ورزشی ضروری است. در این راستا، آمادگیجسمانی، از این جهت که با زندگی روزمره افراد ارتباط دارد، از اهمیت خاصی برخوردار بوده و قابل توجه همه اقشار جامعه از جمله افراد نوجوان میباشد. باوجود این، اهمیت فعالیتهایبدنی منظم و برخورداری از آمادگیجسمانی مطلوب به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی هنوز به خوبی شناخته شده نیست(۹۲).
آمادگی جسمانی و داشتن وضعیت بدنی مطلوب از این جهت در زندگی افراد از اهمیت خاصی برخوردار است که تغییرات مثبت و منفی آن می تواند بر سایر ابعاد زندگی به ویژه کیفیت زندگی انسان اثر بگذارد. به همین دلیل، امروزه اهمیت فعالیت بدنی به عنوان بخش مکمل یک زندگی سالم مورد توجه قرارگرفته و تحقیق در آمادگی جسمانی و ارتباط آن با ترکیب بدن، کیفیت زندگی و نیز اضطراب نوجوانان از ضرورت خاصی برخوردار است. بررسیها نشان دادهاند اجرای منظم فعالیت بدنی مزایای معنیدار دارد و حفظ سطح مناسبی از عناصر آمادگیجسمانی درکاهش خطر امراض قلبی، فشارخون، دیابت و ناراحتیهای روحی– روانی مؤثر است. اما در جوامع امروزی که متکی بر فناوری پیشرفته میباشند، کاهش فعالیتجسمانی بیش از هر زمان دیگری به چشم میخورد. در کشور ما نیز فعالیتبدنی ناکافی به شکل یک نگرانی بزرگ خودنمایی می کند. ماشینیشدن زندگی و استفاده از سرگرمیهای کاذبرایانهای، کاهش شدیدی را در میزان فعالیت های بدنی افراد جامعه به ویژه نوجوانان به وجود آورده است که این امر باعث بوجود آمدن نابسامانیهای فراوانی در زمینه های جسمی، روحی و اجتماعی در جامعه شده است(۲۴).
پژوهشهای مختلف نظیر ورن و گریسی[۱۵](۱۹۹۹) و وود هولزر و همکاران[۱۶](۲۰۱۱) و دیگران نشان دادهاند که از مهمترین عوامل در دهههای اخیر که سبب بروز ناتوانی و مرگهای زودرس میشوند، از بیماریهای عفونی و واگیردار به سمت بیماریهای مزمن و تحلیل برنده تغییر جهت دادهاند(۱۰۱). یکی از شایعترین این بیماریها ترکیببدنی نامناسب به علت عارضهی چاقی است که با افزایشخطر آثارجانبی در مراحل بعدی زندگی همراه است(۷۳). از شواهد عینی و پژوهشی متعدد میتوان دریافت؛ افرادی که تحرک کمتری دارند، دارای چربی بدنی بالا بوده و این امر سبب کاهش قدرت نسبی و عملکرد ضعیف آنان می شود(۹۸). در این زمینه، وگار و همکاران[۱۷](۲۰۱۱) معتقدند که فعالیت فیزیکی نوجوانان به عنوان یکی از عوامل اصلی پیش بینیکننده سلامت جسمی و روانی از جمله پیشگیری از اضطراب می باشد(۱۰۰). تحقیقات زیادی نیز حاکی از آن است که افراد ورزشکار که دارای آمادگیجسمانی نسبی هستند؛ چربیبدنیپائین و وزن مطلوب عضله، بر انجام درست فعالیتهایبدنی و اجرای مناسب حرکاتفیزیکیآنها تاثیرگذار است(۵۷). آنچه مسلم است اینکه پیامد زندگی ماشینی، امروزه فعالیت بدنی انسان را به حداقل خود رسانده و بشر را با فقرحرکتی[۱۸] روبرو کرده است. فقرحرکتی نیز، با ایجاد مشکلات بزرگتری به نام چاقی و اضافه وزن و کاهش توان هوازی، بسیاری از افراد را دست به گریبان خود کرده است(۷۶)، برخی از صاحب نظران معتقدند که اساساً پژوهش در زمینه آمادگیجسمانی، یکی از مفاهیم مهم در دوران کودکی و نوجوانی است(۸۷). زیرا فقدان آمادگی جسمانی، با توجه به ارتباط آن با ترکیب بدن می تواند بر عملکرد آن دسته از نوجوانانی که به فعالیتهای با تحرک بیشتر مانند دویدن، پریدن و… نیاز دارند، تأثیری منفی بگذارد. همچنین، تحقیقات گوناگون حاکی از آن است که بین کسب آمادگی جسمانی و رفع مشکلات روانی مانند اضطراب رابطه وجود دارد(۴۴، ۵۳).
برخی از محققان معتقدند که آمادگیجسمانی نوجوانان، هرچند تحت تأثیر رشد و بلوغ آنهاست، اما در واقع از جمله عواملی است که به دلیل تأثیرگذاری بر عملکردهای فردی، اجتماعی و تحصیلی دارای اهمیت بوده و مورد توجه خاص خانوادهها و اولیایمدارس است. در این راستا، برخی از تحقیقات علوم ورزشی نشان دادهاند که چاقی کودکان و نوجوانان یک مشکل بهداشتی پیچیده است که به عوامل متعددی از جمله چاقی والدین، تغذیهی دوران کودکی، وضعیت اقتصادی- اجتماعی و فعالیتبدنی آنها بستگی دارد(۸۲). پژوهش حاضر از این جهت نیز حائز اهمیت است که علاوه بر ترکیب بدن، به طور همزمان به رابطه بین آمادگیجسمانی با کیفیتزندگی و میزان اضطراب نوجوانان نیز پرداخته است. در این رابطه، برخی یافته های پژوهشی نشانگر آن است که اضافه وزن و چاقی که نتیجه بیتحرکی و عدم فعالیتهای بدنی منظم در دوران نوجوانی است، نه تنها احتمال خطر بیماریهای متابولیک را در سالهای بعد افزایش داده و بر رشد و بلوغ جنسی نوجوان اثر می گذارد(۹۰). بلکه، پدیده چاقی در دانش آموزان نوجوان، با آزار و اذیّت روانی از طرف همشاگردان نیز همراه است(۶۴).
صرف نظر از تفاوتهای فردی، از نتایج تحقیقی چنین برمیآید؛ افرادی که از آمادگی جسمانی مطلوبی برخوردارند، دارای اندامی بهترو درصد چربی پائینتر بوده و این امر نه تنها موجب بهبود عملکرد آنها در انجام تکالیف زندگی می شود، بلکه کیفیت زندگی و میزان اضطراب آنها را هم تحت تأثیر قرار میدهد. به رغم پژوهشهای متعدد در مورد آمادگیجسمانی، ترکیب بدنی، کیفیت زندگی و اضطرابدانش آموزان، کمتر پژوهشی به طور یکجا به ارتباط این عوامل در دختران نوجوان پرداخته است. بنابراین، پژوهش حاضر که درصدد بررسی همزمان ارتباط آمادگیجسمانی با ترکیب بدنی، کیفیتزندگی و اضطرابدانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله میباشد، به نظر میرسد از اهمیت مضاعفی برخوردار است.
۱-۴٫ اهداف پژوهش
۱-۴-۱٫ هدف کلی: تعیین ارتباط بین متغیرهای آمادگیجسمانی با ترکیب بدن(BMI و WHR)، کیفیت زندگی و میزان اضطراب دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله.
۱-۴-۲٫ اهداف فرعی
۱- تعیین ارتباط بین متغیرهای آمادگی جسمانی با BMI دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ ساله؛
۲- تعیین ارتباط بین متغیرهای آمادگی جسمانی با WHR دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ ساله؛
۳- تعیین ارتباط بین متغیرهای آمادگی جسمانی با مؤلفه های کیفیت زندگی دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله؛
۴- تعیین ارتباط بین متغیرهای آمادگیجسمانی با میزان اضطراب دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله؛
۵- تعیین ارتباط نمره استاندارد آمادگی جسمانی با ترکیب بدنی، BMI، WHR، اضطراب و کیفیت زندگی دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ ساله.
۱-۵٫ فرضیه‌های پژوهش
۱- بین استقامت قلبی- تنفسی با BMI دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۲- بین استقامت عضلانی با BMI دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۳- بین انعطاف پذیری با BMI دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۴- بین استقامت قلبی- تنفسی با WHR دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۵- بین استقامت عضلانی با WHR دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۶- بین انعطاف پذیری با WHR دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۷- بین استقامت قلبی- تنفسی با کیفیتزندگی دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۸- بین استقامت عضلانی با کیفیت زندگی دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۹- بین انعطافپذیری با کیفیت زندگی دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۱۰- بین استقامتقلبی- تنفسی با میزان اضطراب دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۱۱- بین استقامت عضلانی با میزان اضطراب دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۱۲- بین انعطافپذیری با میزان اضطراب دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۱۳- بین آمادگیجسمانی کلی با ترکیب بدن، اضطراب و کیفیتزندگی دانش آموزان دختر ۱۲ تا ۱۴ ساله ارتباط معنی داری وجود دارد.
۱-۶٫ محدودیتهای پژوهش
۱-۶-۱٫ محدودیت های قابل کنترل
-
- دامنه ی سنی شرکت کنندگان دختر، ۱۲ تا ۱۴ سال بود.
-
- افراد نمونه از طریق تکمیل برگهی آگاهی از سلامت انتخاب شدند.
۱-۶-۲٫ محدودیت های غیرقابل کنترل
-
- عدم کنترل تغذیه، خواب و استراحت شرکت کنندگان؛
-
- عدم همسانی شرایط عاطفی، روحی و روانی، فرهنگی، اقتصادی اجتماعی شرکت کنندگان؛
-
- میزان انگیزه شرکت کنندگان در اجرای آزمون های آمادگی جسمانی.
۱-۷٫ تعریف واژه ها(نظری، عملیاتی)
