۳-۲ نوع و روش پژوهش
این پژوهش از جمله تحقیقات کاربردی است که با بهره گرفتن از روش تحلیل محتوا^۱ انجام شده است. “تحلیل محتوا یک فن پژوهشی است که با بهره گرفتن از داده ها، استنتاجهای معتبر و تکرارپذیری در مورد زمینه و مفاد آنها به عمل میآورد” (کاپلان^۲، ۱۹۶۴). وبر این فن را یک روش پژوهش می داند که از طریق برخی شیوه ها، استنتاج های معتبری از متن به عمل می‌آورد. این استنتاج‌ها در مورد فرستنده (فرستندگان) پیام، خود پیام و مخاطبان پیام است (وبر^۳، ۱۹۹۰). شیوه مقولهبندی مورد استفاده برای این کار، باید از چنان ثباتی برخوردار باشد که هر فرد آموزش دیده ای بتواند همان نتایج را به دست آورد. “تحلیل محتوا شامل کار با داده ها و سازماندهی آنها، تجزیه داده ها به واحدهای قابل کنترل، ترکیب آنها، جستوجوی الگوها، کشف نکات مهم و آموختنی و این تصمیم است که در مورد محتوای آنچه که بررسی می‌شود، به دیگران چه خواهید گفت(بوگدان و بیکلن^۴، ۱۹۸۲).

معمولاً روش های تحلیل محتوا به دو رده کمی^۵ و کیفی^۶ تقسیم بندی می‌شود. در تحلیل کیفی بیشتر به بررسی محتواها پرداخته می‌شود و با وجود ابداع شیوه های کمی، تحلیل های کیفی هم چنان مورد استفاده است (فاضلی، ۱۳۷۶). در این روش، واژه‌ها به ‌عنوان مجموعه‌ای از کمیّت‌ها مورد مطالعه قرار می‌گیرند و عبارات و گاه حتی جملات و بندها نیز چنین نقشی پیدا می‌کنند. محقق براساس دانش خود یا مطالعه‌ای که انجام می‌دهد می‌کوشد تا دریابد آیا تک واژه‌ها، عبارات، جملات، یا بندها قادرند نماینده پیام‌هایی باشند. آنچه را محقق برای سنجش می‌پذیرد، واحد١ می‌نامند. هرگاه تعدادی از واحدها در رده‌ای قرار گیرند که گروه همگنی را تشکیل دهند آن گروه را مقوله^۲ می‌نامند. مقوله‌بندی در تحلیل محتوا اهمیت فراوان دارد و محقق را قادر می‌سازد تا هر مفهوم و نماینده آن را مشخص کند (باردن، ۱۳۷۵). در انتخاب مقوله‌ها معیارهایی نظیر تناسب، همگنی، عینیت، جامعیت، و مانعیت را می‌توان مدّ نظر قرار داد (فاضلی، ۱۳۷۶)؛ و تمهید معرف‌ها (شامل کلمات به کار رفته در آثار، جملات و عبارات، علائم و نشانه‌ها، و جز آن) و تهیه سیاهه کنترل (ساروخانی، ۱۳۷۵).
مراحل تحلیل محتوا، نخستین مرحله در تحلیل محتوا، تشخیص کلمات منفرد در برنامه است. تطابق میان “صورت‌ها^۳” و “معانی^۴” واحدهای زبان پیچیده است. مرحله دوم با جمله سروکار دارد، که نه تنها وابسته به معانی کلمات است، بلکه به ساختار آن نیز متکی است. در مرحله تحلیل ساختاری به فرایند انتقال متن برنامه توجه می‌شود.
در مرحله شنیدن و درک مطلب، “روان‌شناسی ادراک^۵” بسیار اهمیت دارد؛ در مرحله استنباط و تأویل “روان‌شناسی شناخت^۶“، “منطق^۷“، و “زبان‌شناسی^۸” کاربرد دارند، زیرا از تمام ظرفیت اطلاعاتی موجود در محتوای سند استفاده می‌شود؛ و در مرحله سوم، تحلیلگر محتوای متن تأویل‌ شده را مطابق با اهداف پژوهش توصیف می‌کند. در این مرحله، “خلاقیت تحلیلگر^۹” اهمیت دارد و طی آن باید ساختار محتوای متن با توجه به اهداف آن روشن گردد (هوستی^۱۰، ۱۳۷۳).
در این پژوهش برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ صدای جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با کتاب و کتابخوانی به روش تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفته است. برای بررسی مفاهیم مرتبط با “کتاب و کتابخوانی” در برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ، این برنامهها مورد شنود قرار گرفت و مفاهیم و واژه های مرتبط با کتاب و کتابخوانی در هر برنامه مورد شمارش قرار گرفت. واحد تحلیل در این پژوهش، واژه های مرتبط با کتاب و کتابخوانی در برنامههای مورد پژوهش است که با بهره گرفتن از نظرات صاحبنظران و اساتید راهنما و مشاور تهیه و در پیوست دو آورده شده است.
۳-۳ جامعه پژوهش
در غالب تحقیقات علمی، هدف محقق پیدا کردن شناخت نسبت به مسایل و پدیده های گوناگون است که این امر، با جمع آوری اطلاعات از جامعه آماری مربوطه و تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده امکان پذیرخواهد بود. با توجه به آن که جمع آوری اطلاعات صحیح، متضمن صحت و دقت نتایج است لذا تعریف محدوده دقیق و درست جامعه آماری برای گردآوری داده ها از اهمیت خاصی برخوردار است.
در این پژوهش، کل برنامههای رادیویی شبکه فرهنگ صدای جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۱به عنوان جامعه پژوهش انتخاب شده است. و در ابتداد مقوله بندی تهیه شده است به شرح زیر: