۴-۴- جمع بندی نهایی
با توجه به نتایج میتوان چنین جمعبندی نمود که هر چند در خروجی رگرسیون خطی متغیرها خود به صورت جداگانه تاثیر معناداری را نشان دادند اما در خروجی رگرسیون چندگانه و تحلیل مسیر ورود همزمان متغیرها موجب شد سهم متغیرها در تاثیر مشخص و معناداری و عدم معناداری آنان دقیقتر اعتبار سنجی شود. در این بین مشخص شد که انعطاف پذیری، رعایت ملاحظات ارزشی و اعتقادی، شفافیت و اطلاع رسانی، توانمند سازی کارکنان و سرعت در ارائه خدمات تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان داشته و تاثیر زیبایی فضای ارائه خدمات منفی و معنادار بود. در این بین ابعاد پاسخگویی، اعتماد محوری در ارائه خدمات، صحت در ارائه خدمات تاثیر معناداری بر رضایت مشتریان نداشتند. همچنین بیشترین تاثیر در ورود همزمان ابعاد و در مدل تحلیل مسیر سهم بعد انعطاف پذیری در ارائه خدمات بود.
فصل پنجم
نتیجهگیری و پیشنهادها
مقدمه
در فصول گذشته به بررسی تاثیر مدیریت کیفیت جامع بر رضایت مشتریان در شرکت مخابرات استان هرمزگان پرداخته شد. در فصول یک و دو به بیان کلیات، مبانی نظری و پیشینه پژوهشی، فصل سه به روش شناسی مرتبط با پژوهش و همچنین جامعه و نمونه آماری و روش تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شد. در فصل چهار نیز داده ها تحلیل و نتایج آن ارائه گردید. در این فصل پس از ارائه خلاصهای از نتایج پژوهش و ارائه بحث و نتیجهگیری به بیان محدودیتهای پژوهش و در پایان به ارائه پیشنهادهای پژوهش و محدودیت ها پرداخته میشود.
۵- ۱- بحث و نتیجه گیری
در این بخش به بحث و بررسی یافته های پژوهش که در فصل چهار بدست آمد پرداخته می شود. نتایج حاصل از جداول آماری تفسیر گردیده و مورد بحث قرار میگیرد.
بهطور خلاصه از نتایج کلیه سوالات چنین برآمد که ابعاد مدیریت کیفیت جامع هر کدام به طور جداگانه تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتری دارند و اما در مدل نهایی که سهم تاثیر متغیرها به طور همزمان بررسی شد کلیه متغیرها به جز ابعاد پاسخگویی، اعتماد محوری در ارائه خدمات و صحت در ارائه خدمات پیش بینی کننده معناداری برای رضایت مشتریان بودند. در ادامه بهطور مشروح به بررسی ابعاد پژوهش و تفسیر نتایج آن پرداخته می شود. همچنین پژوهشهای همسو، ناهمسو و هم راستا و ناهمراستا با یافته های پژوهش نیز ذکر میگردد.
۵-۲- تفسیر یافتهها
فرضیه اول: ۱- توانمند سازی کارکنان اثرمعناداری بر رضایت مشتریان در شرکت مخابرات هرمزگان دارد.
در بررسی تاثیر توانمندسازی بر رضایت مشتریان نتایج نشان داد که بعد توانمندسازی کارکنان تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد. یافتهها با نتایج پژوهش خنیفر و حیدرنیا (۱۳۸۵) و پاتانایاک (۲۰۱۱) همسو و با نتایج ﺻﻤﺪی و اﺳﻜﻨﺪری (۱۳۹۰)، شرج شریفی (۱۳۹۰)، شیرزاد و بردبار (۱۳۸۹) و تانیننا و همکاران (۲۰۱۰) هم راستا میباشد.
باتوجه بهنتایج میتوان گفت که مشتریان در شرکت مخابرات هرمزگان کارکنان با تحصیلات و اطلاعات کافی وجود دارد. در شرکت مخابرات هرمزگان کارکنان توانایی بالایی در کار کردن در شرایط سخت را دارند. در شرکت مخابرات هرمزگان کارکنان در محیط کار آزادی عمل دارند. این عوامل موجب شده که مشتریان از شرکت مخابرات در این زمینه راضی باشند.
فرضیه دوم: ۲- پاسخگویی اثرمعناداری بر رضایت مشتریان درشرکت مخابرات هرمزگان دارد.
در بررسی تاثیر پاسخگویی بر رضایت مشتریان نتایج نشان داد که بعد پاسخگویی تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد. یافتهها با نتایج پژوهش خنیفر و حیدرنیا (۱۳۸۵) و پاتانایاک (۲۰۱۱) همسو و با نتایج ﺻﻤﺪی و اﺳﻜﻨﺪری (۱۳۹۰)، شرج شریفی (۱۳۹۰)، شیرزاد و بردبار (۱۳۸۹) و تانیننا و همکاران (۲۰۱۰) هم راستا میباشد.
با توجه به نتایج می توان چنین استنباط نمود که در شرکت مخابرات هرمزگان کارکنان در قبال خدمات ارائه شده مسئوولیت پذیر هستند. در شرکت مخابرات هرمزگان کارکنان علاقه مند به خدمت مفید و مناسب هستند. در شرکت مخابرات هرمزگان به نظر ارباب رجوع اهمیت داده می شود. در شرکت مخابرات هرمزگان به حل سریع مشکلات ارباب رجوع توجه می شود. در شرکت مخابرات هرمزگان به طور مطلوب و مناسب به مشکلات ارباب رجوع رسیدگی می شود. با مشتری به طور مناسب و صحیحی برخورد می شود و به درخواست مشتری به طور مناسب رسیدگی می شود. با توجه بدین ویژگی ها می توان گفت رضایت مشتریان رو به افزایش است.
فرضیه سوم: ۳- سرعت در ارائه خدمات اثرمعناداری بر رضایت مشتریان درشرکت مخابرات هرمزگان دارد.
در بررسی تاثیر سرعت در ارائه خدمات بر رضایت مشتریان نتایج نشان داد که تاثیر سرعت در ارائه خدمات تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد. یافتهها با نتایج پژوهش خنیفر و حیدرنیا (۱۳۸۵) و پاتانایاک (۲۰۱۱) همسو و با نتایج ﺻﻤﺪی و اﺳﻜﻨﺪری (۱۳۹۰)، شرج شریفی (۱۳۹۰)، شیرزاد و بردبار (۱۳۸۹) و تانیننا و همکاران (۲۰۱۰) هم راستا میباشد.
با توجه به نتایج می توان چنین استنباط نمود که در شرکت مخابرات هرمزگان خودداری کردن از انجام عملیات تکراری در ارائه خدمات به مشتری مشاهده می شود. ارائه خدمات به موقع به مشتری دیده میشود. دسترسی به کلیه کارکنان به منظور حل سریع مشکلات به سهولت مشاهده می شود. بهمنظور حل مشکلات مشتری نیاز نیست زمان زیادی وقت خود را صرف کرد. بر این اساس میتوان چنین بیان نمود که این عوامل موجب افزایش رضایت مشتریان خواهد شد.
فرضیه چهارم: ۴- صحت در ارائه خدمات اثرمعناداری بررضایت مشتریان درشرکت مخابرات هرمزگان دارد.
در بررسی تاثیر صحت در ارائه خدمات بر رضایت مشتریان نتایج نشان داد که بعد صحت در ارائه خدمات تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد. یافتهها با نتایج پژوهش خنیفر و حیدرنیا (۱۳۸۵) و پاتانایاک (۲۰۱۱) همسو و با نتایج ﺻﻤﺪی و اﺳﻜﻨﺪری (۱۳۹۰)، شرج شریفی (۱۳۹۰)، شیرزاد و بردبار (۱۳۸۹) و تانیننا و همکاران (۲۰۱۰) هم راستا می باشد.
با توجه به نتایج می توان گفت در شرکت مخابرات هرمزگان درستی و صحت خدمات ارائه شده به مشتری وجود دارد. مدیریت در کاهش خطا و اشتباه در ارائه خدمات به مشتری وجود دارد. استفاده از تدابیر کنترلی و پیشگیرانه برای جلوگیری از اشتباهات شرکت و مراجعات مکرر مشتری وجود دارد. در شرکت مخابرات هرمزگان موفقیت ارتباط مناسب کارکنان با مشتری مشاهده میشود. در شرکت مخابرات هرمزگان تلاش در جهت برخورد و ارتباط صحیح با اربابرجوع جهت شفاف سازی انجام کار وجود دارد. مجموعه عوامل فوق موجب شده که مشتریان از درستی و صحت اطلاعات مخابرات هرمزگان رضایت داشته باشند.
فرضیه پنجم: ۵- زیبایی فضای ارائه خدمات اثرمعناداری بررضایت مشتریان درشرکت مخابرات هرمزگان دارد.
در بررسی تاثیر زیبایی فضای ارائه خدمات بر رضایت مشتریان نتایج نشان داد که بعد زیبایی فضای ارائه خدمات تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد. یافتهها با نتایج پژوهش خنیفر و حیدرنیا (۱۳۸۵) و پاتانایاک (۲۰۱۱) همسو و با نتایج ﺻﻤﺪی و اﺳﻜﻨﺪری (۱۳۹۰)، شرج شریفی (۱۳۹۰)، شیرزاد و بردبار (۱۳۸۹) و تانیننا و همکاران (۲۰۱۰) هم راستا میباشد.
با توجه به نتایج می توان گفت در شرکت مخابرات هرمزگان کارکنان ظاهر آراسته ای دارند. زیبایی تجهیزات و امکانات فیزیکی و خدمات ارائه شده مشاهده می شود. زیبایی نمای داخلی و خارجی سازمان مشاهده می شود. به نظر می رسد با توجه به تاثیر مثبت و معنادار این بعد رضایت مشتریان رو به ارتقا است.
فرضیه ششم: ۶- اعتماد محوری در ارائه خدمات اثرمعناداری بررضایت مشتریان درشرکت مخابرات هرمزگان دارد.
در بررسی تاثیر اعتماد محوری در ارائه خدمات بر رضایت مشتریان نتایج نشان داد که بعد اعتماد محوری در ارائه خدمات تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد. یافتهها با نتایج پژوهش خنیفر و حیدرنیا (۱۳۸۵) و پاتانایاک (۲۰۱۱) همسو و با نتایج ﺻﻤﺪی و اﺳﻜﻨﺪری (۱۳۹۰)، شرج شریفی (۱۳۹۰)، شیرزاد و بردبار (۱۳۸۹) و تانیننا و همکاران (۲۰۱۰) هم راستا میباشد.
با توجه به نتایج می توان چنین استنباط نمود که در شرکت مخابرات هرمزگان توانایی اجرای خدمات وعده داده شده به مشتری به نحو درست توسط شرکت وجود دارد. مشتری به قول و عمل شرکت در ارائه خدمات وعده داده شده اعتماد دارد. رابطه مناسب کارکنان با مشتری به منظور اعتماد در ارائه خدمات مشاهده می شود. با توجه به آنچه گفته شد می توان گفت مشتریان از اعتماد محوری در ارائه خدمات در شرکت مخابرات راضی هستند.
فرضیه هفتم: ۷- شفافیت و اطلاع رسانی درست اثرمعناداری بررضایت مشتریان درشرکت مخابرات هرمزگان دارد.
در بررسی تاثیر شفافیت و اطلاع رسانی درست بر رضایت مشتریان نتایج نشان داد که بعد شفافیت و اطلاع رسانی درست تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد. یافتهها با نتایج پژوهش خنیفر و حیدرنیا (۱۳۸۵) و پاتانایاک (۲۰۱۱) همسو و با نتایج ﺻﻤﺪی و اﺳﻜﻨﺪری (۱۳۹۰)، شرج شریفی (۱۳۹۰)، شیرزاد و بردبار (۱۳۸۹) و تانیننا و همکاران (۲۰۱۰) هم راستا میباشد.
با توجه به نتایج می توان چنین استنباط نمود که در شرکت مخابرات هرمزگان روشنی و واضح بودن دستورالعمل های شرکت و فرآیندهای انجام کارها و خدمات به مشتری وجود دارد. صبر و حوصله کارکنان در توجیه و ارائه اطلاعات به طور واضح و درست به ارباب رجوع مشاهده می شود. کلیه اطلاعات مورد نیاز به طور روشن و واضح در اختیار مشتری قرار داده می شود.
فرضیه هشتم: ۸- انعطاف پذیری در ارائه خدمات اثرمعناداری بررضایت مشتریان درشرکت مخابرات هرمزگان دارد.
در بررسی تاثیر انعطاف پذیری در ارائه خدمات بر رضایت مشتریان نتایج نشان داد که بعد انعطاف پذیری در ارائه خدمات تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد. یافتهها با نتایج پژوهش خنیفر و حیدرنیا (۱۳۸۵) و پاتانایاک (۲۰۱۱) همسو و با نتایج ﺻﻤﺪی و اﺳﻜﻨﺪری (۱۳۹۰)، شرج شریفی (۱۳۹۰)، شیرزاد و بردبار (۱۳۸۹) و تانیننا و همکاران (۲۰۱۰) هم راستا میباشد.
با توجه به نتایج می توان گفت که احتمالاً در شرکت مخابرات هرمزگان اجرای قوانین و مقررات سازمان در قبال ارائه خدمات بهتر به مشتری منعطف است. ساده گی و سهولت ارائه خدمات در عین اجرای قوانین و مقررات پیچیده شرکت مشاهده می شود. آنقدر انعطاف پذیری وجود دارد که کارکنان در نبود همکارشان بتوانند مسئوولیت آنان را بر عهده بگیرند. به منظر ارائه خدمت به مشتری از روش های منعطف استفاده می شود (جابه جایی کارکنان، ایجاد باجه های بیشتر در پاسخگویی و ارائه اطلاعات به مشتری جهت آگاهی او).
فرضیه نهم: ۹- رعایت ملاحظات ارزشی و اعتقادی اثرمعناداری بررضایت مشتریان درشرکت مخابرات هرمزگان دارد.
در بررسی تاثیر رعایت ملاحظات ارزشی و اعتقادی بر رضایت مشتریان نتایج نشان داد که بعد رعایت ملاحظات ارزشی و اعتقادی تاثیر مثبت و معناداری بر رضایت مشتریان دارد. یافتهها با نتایج پژوهش خنیفر و حیدرنیا (۱۳۸۵) و پاتانایاک (۲۰۱۱) همسو و با نتایج ﺻﻤﺪی و اﺳﻜﻨﺪری (۱۳۹۰)، شرج شریفی (۱۳۹۰)، شیرزاد و بردبار (۱۳۸۹) و تانیننا و همکاران (۲۰۱۰) هم راستا میباشد.
با توجه به نتایج می توان گفت مشتریان معتقدند که شرکت مخابرات هرمزگان به ارزشها و اعتقادات حاکم بر جامعه و مشتریان توجه می کند. بر توجه و التزام کارکنان به ارزشهای اعتقادی در قبال ارباب رجوع تاکید می کند. به رعایت ارزشهای اسلامی توسط آن شرکت در رفتار با ارباب رجوع توجه دارد. در تعهد به ارائه خدمت به مشتری موفق است.
۵-۳- جمع بندی کلی
در جمع بندی کلی میتوان گفت که با توجه به تحلیل رگرسیون خطی که برای ابعاد مدیریت کیفیت جامع در هر فرضیه به طور جداگانه ارائه شد هر بعد از متغیر مدیریت کیفیت جامع به طور جداگانه تاثیر مثبت و معنادار بر رضایت مشریان داشت. اما با توجه به تحلیل رگرسیون چندگانه که سهم همزمان متغیرها را با هم در تاثیر مدیریت کیفیت جامع بر رضایت مشتری سنجید چنین نشان داد که کلیه متغیرها به جز ابعاد پاسخگویی، اعتماد محوری در ارائه خدمات و صحت در ارائه خدمات پیش بینی کننده معناداری برای رضایت مشتری بودند.
در مجموع می توان گفت مدیریت کیفیت جامع تاثیر معناداری بر کیفیت رضایت مشتریان در شرکت مخابرات داشت و این امر در پژوهش های دیگر نیز مورد قبول بود. پژوهش هایی نظیر خنیفر و حیدرنیا (۱۳۸۵)، پاتانایاک (۲۰۱۱)، ﺻﻤﺪی و اﺳﻜﻨﺪری (۱۳۹۰)، شرج شریفی (۱۳۹۰)، شیرزاد و بردبار (۱۳۸۹) و تانیننا و همکاران (۲۰۱۰) این امر را مورد بررسی و تایید قرار دادند.
باتوجه به تحلیل تاثیر همزمان متغیرهای مدیریت کیفیت جامع بر رضایت مشتریان می توان چنین بیان نمود که شرکت مخابرات در برخی از زمینه های اجرای مدیریت کیفیت جامع نظیر پاسخگویی، اعتماد محوری در ارائه خدمات و صحت در ارائه خدمات به طور همزمان با چالش مواجه است. این امر می تواند مورد توجه قرار گیرد. می توان چنین نیز بیان نمود که این امر می تواند ناشی از تاثیرات زمانی و مکانی انجام تحقیق نیز باشد. با توجه به نتایج مدل پیشنهادی تحقیق نشان داده می شود.
۵-۴- محدودیتهای پژوهش
۵-۴-۱- محدودیت های خارج از اختیار محقق (محدودیتهای کاربردی)
۱- پراکندگی زیاد نمونه های پژوهش
۲- عدم همکاری برخی نمونه های پژوهش در تکمیل پرسشنامه
۵-۴-۲- محدودیت های در اختیار محقق (محدودیتهای پژوهشی)
۱- استفاده از پرسشنامه بهعنوان تنها ابزار جمعآوری اطلاعات
۲- چشم پوشی از دیدگاه مدیران و کارکنان در تحقیق حاضر
۳- دشواری تفسیر داده های حاصل از نتایج بهواسطه پیچیدگی روابط بین متغیرهای پژوهش.
۴- عدم توانایی در کنترل اثر تعاملی سایر متغیرهای اثر گذار بر متغیرهای پژوهش از قبیل ساختار سازمانی، سبک های مدیریتی و فرهنگ سازمانی
۵-۵- پیشنهادهای پژوهش
۵-۵-۱- پیشنهادهای کاربردی
۴-۴-تحلیل آماری داده های حاصل از پرسشنامه تحقیق
همانطور که در انتهای فصل سوم عنوان شد به منظور تجزیه و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه ( تحقیق کمی ) از مدلسازی معادلات ساختاری استفاده می شود . با توجه به ماهیت چند متغییره این تحقیق یکی از بهترین روشها برای انجام تجزیه و تحلیل چند متغیره و تحلیل مسیر، مدلسازی معادلات ساختاری است. این مدل که بر مبنای تجزیه و تحلیلهای چند متغیره قرار دارد، یک رویکرد آماری جامع برای آزمون فرضیههایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده و متغیرهای پنهان میباشد. از طریق این رویکرد میتوانیم قابل قبول بودن مدلهای نظری را در جامعه خاص، با بهره گرفتن از داده های همبستگی و غیرآزمایشی، آزمون نمائیم. به طور کلی در انجام معادلات ساختاری مراحل ذیل دنبال میشود :
مرحله ۱٫ تبیین تئوری : بر اساس مراحل تحلیل معادلات ساختاری، کار با بررسی مبانی نظری و تئوریهای مرتبط شروع می شود، که این مهم در فصل دوم صورت گرفته است.
مرحله ۲٫ بیان مدل : معادلات ساختاری با بیان رسمی مدلی که میخواهد تخمین زده شود، شروع می شود. این مدل در فصل اول پیشنهاد شد و در فصل چهارم در تحقیق کیفی اصلاح شد .مدلهای معادلات ساختاری، با توجه به رویکردهای مختلف تحلیلی، اشکال مختلف به خود میگیرند.
مرحله ۳٫ جمعآوری داده ها : پس از بیان مدل، لازم است که داده های لازم برای تخمین و آزمون مدل بر اساس شاخص های طراحی شده گردآوری شوند.
مرحله ۴٫ تخمین مدل: مرحله بعد شامل بدست آوردن تخمین پارامترهای آزاد از روی مجموعه ای از داده های مشاهده شده است. در اینجا، روشهای تکراری از قبیل بیشینه درست نمایی[۴۰۴] یا حداقل مجذورهای تعمیم یافته[۴۰۵] و یا روش حداقل مربعات جزئی[۴۰۶] جهت تخمین مدل مورد استفاده قرار میگیرد.
مرحله ۵ و ۶٫ آزمون مدل و نتایج: برای آزمون مدل از تحلیل عاملی استفاده می شود. تحلیل عاملی می تواند دو صورت اکتشافی و تاییدی داشته باشند. اینکه کدام یک از این دو روش باید در تحلیل عاملی به کار رود مبتنی بر هدف تحلیل دادههاست. در تحلیل عاملی اکتشافی پژوهشگر به دنبال بررسی داده های تجربی به منظور کشف و شناسایی شاخص ها و نیز روابط بین آنها است و این کار را بدون تحمیل هرگونه مدل معینی انجام میدهد. در تحلیل عاملی تاییدی پژوهشگر به دنبال تهیه مدلی است که فرض می شود داده های تجربی را بر پایه چند پارامتر نسبتاً اندک، توصیف، تبیین یا توجیه می کند . روش عاملی تائیدی (آزمون فرضیه) تعیین می کند که داده ها یا یک ساختار عاملی معین (که در فرضیه آمده) هماهنگاند یا نه. لذا در این مرحله با بهره گرفتن از تحلیل عاملی تاییدی، مدل تحقیق در حالت معناداری ضرایب (t-value)بررسی می شود. بر این اساس تمامی معادلات اندازه گیری (بارهای عاملی)و معادلات ساختاری(ضرایب مسیر) با بهره گرفتن از t ، آزمون میشوند. در صورتی که آماره t خارج از دامنه (۹۶/۱-تا ۹۶/۱+) قرار گیرد، ضرایب مسیر و یا بار عاملی یاضریب مسیر مربوطه، معنادار نیست. سپس فرضیات بر اساس نتایج آزمون آماره t بررسی می شود تا نتایج رد یا تأئید شدن فرضیات مشخص گردد.
مرحله ۷٫ تفسیر مدل و گزارش تجزیه و تحلیل: پس از آزمون مدل و بررسی فرضیات و ذکر نتایج به دست آمده، تمام نتایج به دست آمده تفسیر می شود تا صحت مدل، روابط بین متغیرها، همبستگیها، ضرایب مسیر و بارهای عاملی و … توضیح داده شوند. گام نهایی در هر تجزیه و تحلیل، گزارش نتایج تجزیه و تحلیل به روشی است که سایر محققین بتوانند از منطق رویه ها و تجزیه و تحلیلهای تحقیق و تفسیرهای آن استفاده کنند. از اینرو نتایج مدل معادلات ساختاری به شکل نمودارهای مسیر و جداول ضرایب و همبستگیها ارائه میگردد. نمودار مسیر یک نمایش گرافیکی از مدل معادلات ساختاری است. سه جزء اصلی این نمودار شامل مستطیلها، بیضیها و پیکانها هستند. ( موسوی ، ۱۳۹۳ :۱۴۳-۱۴۴)ُ
در قسمت بعد با بهره گرفتن از تحلیل عاملی تاییدی، مدل تحقیق در حالت معناداری ضرایب (t-value) و تخمین ضرایب استاندارد مورد بررسی قرار می گیرد.
۵-۴-بررسی مدل تحقیق و تحلیل عاملی :
شکل ۱۲-۴ مدل تحقیق را در حالت معناداری ضرایب (t-value) نشان میدهد. این مدل بارهای عاملی و معادلات ساختاری را با بهره گرفتن از آماره t آزمون می کند. اعداد قرارگرفته بر روی خطوط، آماره t میباشند.
نمودار ۱۲-۴ : بررسی مدل اصلاح شده تحقیق بر اساس آماره t-value
همانطور که در مدل فوق مشاهده میشود با توجه به آماره t بدست آمده ( -۳٫۰۲ و -۲٫۸۳ و ۲٫۳۵ ) و باعنایت به اینکه اگر مقدار آماره t خارج از دامنه (۱٫۹۶- تا ۱٫۹۶+) قرار بگیرد، ضریب مسیر و بار عاملی در سطح اطمینان ۹۵% معنادار میباشد، تاثیر متغییرهای تعدیل کننده ( استراتژِی ترفیع و کانال توزیع ) بر رابطه بین ابزارهای ارتباطی و ارزش ویژه برند از دیدگاه مشتری و معیارهای هم پیوندی ابزارهای ارتباطی با ارزش ویژه برند از دیدگاه مشتری معنا دار میباشد . همچنین در نمودار ۱۳-۴ مدل اصلاح شده تحقیق بر اساس تخمین ضرایب استاندارد مورد بررسی قرار گرفته که با توجه به اینکه قدر مطلق اعداد بدست آمده ( ۹۳/۰- و ۶۹/۰- و ۳۵/۰) از ۳/۰ بیشتر است در سطح اطمینان ۹۵% معنادار می باشد . در همین ارتباط در قسمت بعدی برازندگی مدل فوق بر اساس شاخص های مختلف ارائه میگردد
نمودار ۱۳-۴ : بررسی مدل اصلاح شده تحقیق بر اساس تخمین ضرایب استاندارد
در همین ارتباط ضرلیب همبستگی متغییرهای تحقیق در پیوست شماره ۴ آمده است و در قسمت بعدی برازندگی مدل فوق بر اساس شاخص های مختلف ارائه میگردد .
۶-۴-برازش مدل :
در این قسمت مقادیر شاخصهای برازندگی محاسبه شده و سپس در مورد برازندگی مدل نتیجه گیری میشود. جهت ارزیابی برازش مدل این تحقیق، از شاخص های کایدو بر درجه آزادی( )، آماره شاخص ریشه میانگین مجذور خطا(RMSEA)، P – Value ، شاخص های GFI و AGFI استفاده شده است.
مقدار مجاز برای شاخص کای دو بر درجه آزادی کمتر از عدد ۳، مقدار مجاز برای شاخص RMSEA کمتر از ۰۸/۰، مقدار مجاز برای شاخص P–Value کمتر از ۰۵/۰ و مقدار مجاز برای شاخص های GFI و AGFI بیشتر از ۹۰/۰ و ۸۵/۰ می باشد . شاخص های تناسب مدل این تحقیق حکایت از مناسب بودن مدل اندازه گیری متغیرهای مربوطه دارند در جدول ۱۶-۴ برخی از شاخص های برازش مدل آورده شده است. شاخص های ارائه شده و مقایسه آن با مقدار مطلوب برای یک مدل برازش یافته، نشان از برازش مناسب مدل دارد.
جدول ۱۶-۴ : تحلیل مسیر شاخص های برازندگی ابزارهای ارتباطی و معیارهای یکپارچگی و ارزش ویژه برند با نقش تعدیل کننده استراتژی کششی و رانشی و کانال توزیع مستقیم و غیر مستقیم
شاخص ها | مقدار مجاز | اعداد بدست آمده | نتیجه |
< 3 | ۶۱/۱ | مناسب | |
P – Value | ۰۵/۰P – Value < | ۰۰۰۳/۰ | مناسب |
RMSEA | ۰۸/۰ <RMSEA<05/0 | ۰۴۷/۰ | مناسب |
GFI | بالاتر از ۹/۰ | ۹۴/۰ |
شکل (۲-۱): تفکیک برشهای مختلف نفتی در برج تقطیر در اتمسفر
۲-۵-۱٫ گاز مایع(L.P.G)[15]
عملیاتپالایشیکهرویموادنفتیانجاممیگیردباعثمیشودطیمراحلگوناگونپالایش،گازهای سبکیازقبیلمتان،اتان،اتیلن،پروپان،پروپین،بوتان،بوتینو… و گازهاییمانند H2S حاصلشود.آنچه کهقابلمایعشدناستمانندپروپانوبوتانبهصورتگازمایعدرآمدهوباقیماندهدرحینعملیاتبه مصرفمیرسد.گازمایعمخلوطیازگازهایپروپانوبوتانومقداریناچیزیپروپیلنوبوتیلناستکه طیفرآیندسادهایازسایرگازهاجداشدهودرمخازنتحتفشاربهطورجداگانهذخیرهسازی میشوندوپسازاینپروپانوبوتانباتوجهبهفصولمختلفسالبهنسبتهایمتفاوتباهممخلوط شدهوجهتاستشمام در صورت نشتی و جلوگیریازبروزحوادثانفجاروآتشسوزیمادهبدبویاتیلمرکاپتانبهآنافزوده می شود. معمولاًمیزانپروپان درزمستان۵۰درصدودرتابستان۳۰درصدحجمیمخلوطراتشکیل میدهد[۷-۸].
۲-۵-۲٫ بنزینموتور[۱۶]
مشخصات و ترکیب شیمیایی بنزین موتوردر ادامه به صورت کلی توضیح داده خواهد شد.
۲-۵-۳٫ نفتسفید[۱۷]
یکیدیگرازفرآوردههایبهدستآمدهازپالایشنفتخام،نفتسفیدیانفتچراغمیباشدکهبیشترمصارفروشنایی،سوختچراغهاونیزسوختتوربینهاونیزسایرمصارفرادارد.
ترکیباتاینفرآوردهازهیدروکربنهاییکهنقطهجوشاولیهونهاییآنهابین۱۵۰تا۳۰۰درجه سانتیگراداستتشکیل یافتهوبیشترشاملهیدروکربنهایپارافینی،نفتنیوآروماتیکمیباشد. هیدروکربنهایپارافینیموجوددرنفتسفیددارایتعداد کربن۱۰تا۱۵هستندکهیابهصورتپارافینهاینرمالبودهویابهصورتایزومرهایشاخهدارهستند.هیدروکربنهاینفتنیموجوددرنفتسفیدبیشترازسیکلوپارافینهاماننددکالین، تترالین و هیدروکربنهایآروماتیکموجوددرنفتسفید،بیشترازهیدروکربنهاییکحلقهایآروماتیکمانند آلکیلبنزنویاچندحلقهایمانندنفتالینتشکیلیافتهاست[۷-۸].
۲-۵-۴٫ نفتگاز
یکی دیگر از مهمترین و پرکاربردترین فراوردههای تولید شده در پالایشگاههای نفت، نفتگاز میباشد. که به طور وسیعی بهعنوان سوخت در موتورهای دیزلی بهکار میرود.نفتگاز حاوی هیدروکربنهای C14-C20و حتی تا C25میباشد که عمدتاً از سه گروه پارافینیک، نفتنیک و آروماتیک تشکیل شده است. بدیهی است که نسبت اجزاء مختلف هر یک از سه گروه سبب می شود که نفتگاز مورد نظر، خواص فیزیکی و شیمیایی متفاوتی نسبت به یکدیگر داشته باشند.بطور معمول نفتگاز با کیفیتهای مختلف در واحدهای تقطیر اتمسفریک[۱۸]، تقطیر در خلاء[۱۹]و آیزوماکس[۲۰] تولید می شود. نفتگاز و نفتسفید واحد آیزوماکس بسیار مرغوب بوده و بعد از اختلاط با نفتگاز و نفتسفید تولید شده در واحد تقطیر روانهی بازار می شود[۱۰].
۲-۵-۵٫نفتکوره[۲۱]
یکیدیگرازفرآوردههاینفتخام،نفتکورهیاسوختکورهاستکهازسوختهایعمدهکشتیها وواحدهایصنعتیبزرگوکوچکمانندنیروگاههایبرقمیباشد.ترکیباتاینفرآوردهبیشتراز هیدروکربنهایسنگینکهدارایترکیباتگوگرددار،اکسیژندار،نیتروژندارواملاحفلزاتهستندتشکیل یافتهاست.اینسوختبهعلتداشتنموادسنگینبهآسانیقابلسوختننیستومیبایدبااستفادهاز مشعلهایمناسبوبخارآبوهوایفشردهآنرابهصورتذراتریزدرآوردکهدراینحالتمیتوان بهخوبیازآنبهعنوانسوختاستفادهکرد.اینفرآوردهازبازماندهتقطیرنفتخامدربرجهایتقطیردر فشارجووخلأویافرآوردههایبهدستآمدهازدستگاهکاهشگرانرویوشکستنکاتالیستی بهدست می آید.
ویژگیهاینفتکورهباتوجهبهشرایطمحیطکارونیازبازارمصرف،تعیینشدهودارایمشخصاتی متفاوتاست،بنابراینآنرابهسهدستهتقسیمکردهاند:
الف) نفتکورهیسبک:
نفتکورهیسبکدارایگرانرویپائینبودهوبرایتهیهآناز فرآوردههایسبکیمانندنفتسفید،نفتاونفتگاز استفادهمیشود.
ب)نفتکورهیمعمولی:
ایننفتکورهدارایگرانرویبیشترازقبلیبودهوبرایدستگاههاییکهدارایسیستمگرمکنندههستند مناسببودهوبیشتردرمراکزحرارتیونیروگاههابهکارمیرود.
ج)نفتکورهیسنگین:
ایننفتکورهنسبتبهدوحالتپیش،دارایگرانرویبیشتریبودهودردستگاههاییکههمدارای سیستمگرمکنندهوهممشعلهایمناسبمیباشدمانندنیروگاههایواحدهایصنایعسنگینبهکار میرود [۴].
۲-۵-۶٫ قیر[۲۲]
قیریکیدیگرازفرآوردههایی استکهازفرآورشنفتخامدرپالایشگاهها بهدستمیآید.قیراز تهماندهبرجتقطیردرخلأ بهدستمیآید.هیدروکربنهایتشکیلدهندهیاینفرآوردهشامل هیدروکربنهایپیچیدهایاستکهدارایوزنمولکولیبالاییهستندومقادیرکمیتریبات گوگرددار، اکسیژندارونیتروژنداردارند.کیفیتقیربهدستآمدهازنفتخامهایمختلفمتفاوتاست.
قیربهخاطرویژگیهاییمانندچسبندگی،خاصیتپلاستیکیوضدرطوبتیکهدارد،دارایکاربردهای گوناگونیبودهکهازجملهمیتواندرراهسازیازآناستفادهکرد.ویژگیبرگشتپذیری موجبمیشودتاقیربتواندتحملفشاروتغییراتدرجهحرارت (گرما و سرما)رادرفصولمختلفسال داشتهباشدواینیکیازمواردمهمدرکاربردقیردرامورراهسازیوجادهسازیاست[۶-۷].
بهطورکلیهرچههیدروکربنهایپارافینیتشکیلدهندهقیربیشترباشدتغییرخواصآنباتغییراتدما کمتروهرچههیدروکربنهایآروماتیکیقیربیشترباشدتغییرخواصبیشترخواهدشد.درحالتیکه هیدروکربنهایتشکیلدهندهقیرنفتنیباشندتغییراتخواصنسبتبهدمامابیندوحالتیادشده خواهدبود.
مهمترینآزمایشیکهنشاندهندهیکیفیتقیروردهبندیآنمیشودگرانرویآناست.
قیرهابهطورکلیبهسهگروهزیردستهبندیمیشوند:
قیر نرم[۲۳]
قیر مایع[۲۴]
قیر جامد[۲۵]
۲-۶٫ ترکیب شیمیایی بنزین موتور
بنزین موتور مایعی مشتق شده از نفت که عمدتاً شامل هیدروکربنها بوده و همچنین حاوی مقادیری بنزن می باشدو بهعنوان سوخت در موتورهای احتراق داخلی مورد استفاده قرار میگیرد. در غالب موارد جهت اصلاح مشخصات کیفیتی آن از مواد بالا برنده آرامسوزی مانندمتیل ترشیو بوتیل اتر(MTBE[26]) استفاده می شود. هیدروکربن ها شامل نفتنها ، پارافینها ، آروماتیکها و الفینها میباشند که از این میان نفتنها ، آروماتیکها و الفینها درجه آرام سوزی را افزایش و پارافینها برعکس در جهت کاهش آرامسوزی عمل مینمایند[۹].
۲-۶-۱٫ تجزیه شیمیایی محصول
بنزین در پالایشگاههای نفت تولید می شود. مادهای که در تقطیر از نفتخام جدا می شود، بنزین برش مستقیم[۲۷] نامیده می شود که ویژگیهای مورد نیاز برای موتورهای امروزی را ندارد اما بخشی عمده از مخلوط را تشکیل خواهد داد. تودهی بنزین شامل هیدروکربنهای دارای ۵ تا ۷ اتم کربن در هر مولکول میباشد[۱۰].
فراوردههای مختلف پالایشگاه با هم آمیخته شده و بنزین با خواص مختلف ایجاد میگردد. بعضی از جریانهای مهم تشکیل دهنده بنزین عبارتند از:
ریفرمیت[۲۸] که توسط واحد ریفرمینگ کاتالیستی[۲۹] با درجه آرام سوزی بالا و مقادیر بالای آروماتیک و الفین پایین تولید میگردد.
بنزینی که توسط کاتالیزور شکسته شده، نفتای شکسته شده نیز نامیده می شود و توسط واحد کراکینگ کاتالیستی تولید میگردد. این ماده از فرایند تجزیه کاتالیزوری با درجه آرام سوزی متوسط و محتوای آلکنها و الفینهای بالا و مقادیر متوسط آروماتیک تهیه می شود.
هیدروکرکیت[۳۰] ( سنگین، متوسط و سبک) توسط واحد هیدروکراکر[۳۱] با درجه آرام سوزی متوسط تا پایین و سطح ماده آروماتیک متوسط تهیه می شود.
بنزین برش مستقیم (که دارای نامهای زیادی از جمله بنزین خام است) مستقیماً از نفت خام و با درجه آرام سوزی پایین، مقادیر آروماتیک پایین( به نفت خام بستگی دارد)، مقداری نفتن و بدون الفین تولید میگردد.
آلکیلات[۳۲] تولید شده در واحد آلکیلاسیون[۳۳] دارای درجه آرامسوزی بالا و پارافینهای خالص است. عموماً دارای زنجیرهای شاخهدار میباشد.
ایزومریت[۳۴] (با نامهای مختلف) که توسط ایزومراسیون[۳۵]پنتنها و هگزنهای نفتای سبک برش مستقیم جهت دستیابی به درجه آرامسوزی بالا تولید میگردد[۹].
نسبتهای دقیق این مواد به عوامل زیر بستگی دارد[۴]:
پالایشگاه نفت که سازنده بنزین است. چون پالایشگاههای مختلف شرایط عملیاتی مشابه و یکسانی را ندارند.
نفتخام خوراک مورد استفاده برای پالایشگاه.
امروزه بسیاری از کشورها در مورد ترکیبات آروماتیک بنزین به طور عام و بنزن به طور خاص، و مقادیر الفینها محدودیتهایی را اعمال می کنند. افزایش تقاضا برای اجزای تشکیل دهنده پارافینهای خالص با درجه آرامسوزی بالا، از قبیل آلکیلاتها،در حال افزایش است. همچنین پالایشگاهها مجبور به افزودن واحدهای عملیاتی جهت کاهش محتوای بنزن میباشند[۱۰].
در شکل (۲-۱) ساختار تعدادی از هیدروکربنها نمایش داده شده است.
شکل ۲-۱ ساختار و نام برخی از هیدروکربنها
۲-۷٫ واحدهای تولید کننده بنزین
تعدادی از واحدهای تولید کننده بنزین عبارتند از: ریفرمینگ، کراکینگ کاتالیزوری، هیدروکراکینگ، آلکیلاسیون و ایزومریزاسیون. از آنجا این تحقیق بر روی بنزین موتور تولید شده درپالایشگاه تبریز صورت گرفته است، فقط واحدهای ریفرمینگ و هیدروکراکینگ موجود در پالایشگاه به طور مختصر شرح داده میشوند.
جلوگیری از تشکیل هیدراتها با اضافه کردن مواد شیمیایی که آستانه تشکیل هیدرات را کاهش میدهند(بازدارندهها).
تغییر موقت شرایط کار جهت جلوگیری از تشکیل هیدرات
برای بررسی شرایط عملیاتی تشکیل هیدرات (دما و فشار لازم)، روشهای متفاوتی وجود دارد. یکی از این روشها، رسم منحنی تغییرات لگاریتم فشار بر حسب دمای گاز است. در این حالت، منحنی یاد شده به صورت یک خط راست خواهد بود که به آسانی قابل تجزیه و تحلیل میباشد. نمودار شکل ۱‑۱۲ زیر رفتار فضای عمومی سیستم هیدرات، آب و گاز طبیعی را نشان میدهد. در این نمودار، منحنی ۱ و ۲ و۳ شرایط تشکیل هیدرات را زمانیکه آب به صورت مایع در سیستم وجود داشته باشد، ارائه میدهد. خط عمودی در نقطه ۲ نشان دهنده نقطه انجماد آب است. زیر منحنی ۱-۲، آب وجود نداشته و بالای آن، فاز جامد یخ و هیدرات وجود دارد. نقطه ۳ را نقطه چهارگانه مینامند؛ زیرا در این دما و فشار، چهار فاز(آب مایع، بخار، هیدرات و هیدروکربن مایع) می توانند وجود داشته باشند. نقطه ۳، نقطه شبنم گاز در دما و فشار معین است که بالاتر از آن، دو فاز آب مایع و هیدروکربن وجود دارند. بعد از نقطه ۳، منحنی تشکیل هیدرات به خط عمودی تبدیل میشود. در معمولا حقیقت، این نقطه بالاترین درجه حرارت تشکیل هیدرات است که از تقاطع منحنی تشکیل هیدرات و منحنی نقاط شبنم به دست میآید. به عبارت دیگر، منحنی تشکیل هیدرات بین دو نقطه ۲ و ۳ که اولین نقطه، نقطه یخ زدن آب و دیگری نقطه چهارگانه است، قرار میگیرد. رسم این منحنی برای هر سیستم گازی با ترکیب درصد معین، میسر بوده و بدین ترتیب میتوان شرایط عملیاتی تشکیل هیدرات را برای آن سیستم، مشخص نمود. شکل ۱‑۱۲ منحنی تشکیل و تجزیه هیدراتها را نشان میدهد.
شکل ۱‑۱۲ : منحنی وابستگی هیدرات به دما و فشار
اثر افزودنیها بر تشکیل هیدرات
راه دیگر جلوگیری از تشکیل هیدرات گازی استفاده از مواد شیمیایی(مواد ممانعت کننده تشکیل هیدرات گازی) مانند نمکها، الکلها، گلایکولها و سایرالکترولیتها به جریان گاز در ورودی خط لوله میباشد. (بهترین و اقتصادیترین روش). الکترولیتها، بازدارندههای بسیار مؤثری هستند. نمکها در محلول با جذب دوقطبیهای حاصل از مولکولهای آب عمل می کنند. این مولکولها، بیشتر تمایل دارند که با یونها ترکیب شوند تا این که اطراف مولکولهای گاز موجود در محلول، شبکه تشکیل دهند. به این ترتیب در یک فشار مشخص، تشکیل شبکههای هیدرات از مولکولهای آب به دمای کمتری نیاز دارد. به همین دلیل، حلالیت گاز در آب نیز کاهش مییابد. بنا بر تحقیقات ماکوگان (۱۹۸۱)، نمکهایی که بیشترین اثر بازدارندگی را دارند، مربوط به کاتیونهای ذیل می باشند:
اغلب، کلرید کلسیم به دلیل کارایی و قیمت پایین انتخاب می شود. سولفاتها به ویژه MgSO4، Na2SO4 و Al2(SO4)3 هم مورد استفاده قرار میگیرند. فسفاتها و به ویژه فسفات سدیم نیز مناسب هستند. در نظر گرفتن میزان نمکهای محلول در حضور آب سازند، برای برآورد خطرات تشکیل هیدرات لازم است. با این وجود، با توجه به خطر خوردگی و ایجاد رسوب، در عمل استفاده از نمکها به عنوان بازدارنده بسیار کم است.
طبق تحقیقات انجام شده توسط اندرسون و پرازنیتز[۳۴] (۱۹۸۶)، استفاده از الکلها (مانند متانول که دمای تشکیل هیدرات را پایین آورده و در هر دمایی میتواند مؤثر باشد)در مقایسه با نمکها و گلایکولها (منواتیلنگلایکول) به دلایل زیر و دیاتیلنگلایکول بهترین نوع ممانعت برای تشکیل هیدرات گازی است.
غلظت نمک تزریقی در جریان ورودی به خط لوله، به دلیل بالابودن دمای جریان در آن نقاط افزایش یافته به طوری که پس از رسیدن به نقاط سرد خط لوله، در آنجا رسوب مینمایند. به عبارت دیگر اینگونه ممانعت کنندهها در جایی که احتمال تشکیل هیدرات افزایش مییابد با غلظت کمتری وارد عمل میشوند. همچنین نمکها نسبت به سایر ممانعت کنندهها دارای خاصیت خورندگی بیشتری هستند.
الکلها نسبت به گلایکولها دارای میزان فراریت بیشتری بوده به طوری که در نقاط بالادست جریان، به راحتی تبخیرشده و همراه جریان گاز به نقاط سرد خط لوله منتقل میشوند. به عبارت دیگر الکل تزریقی در ورودی خط لوله انتقال جریان، در جایی حضور مییابد که احتمال تشکیل هیدراتگازی در آن نقاط، بیشتر باشد. در حالی که گلایکولها به راحتی تبخیر شده بنابراین غلظت کم آنها در نقاط سرد خط لوله، مانع از تشکیل هیدرات نمیشود.
متانول به دلیل کارایی، قیمت پایین و در دسترس بودن، بیشتر به طور موقتی برای تخریب کلوخه و به شکل دائم برای جلوگیری از تشکیل هیدرات به کار میرود. متانول، ویسکوز نبوده و خورنده نیز نمیباشد. با وجود این، فشار بخار بالای آن، سبب اتلاف اساسی آن در فاز گاز میشود. علاوه بر این، بازیافت متانول گران است؛ بنابراین توسط تقطیر نسبتاً اغلب به طور دائمی بدون بازیافت مصرف میشود. گلایکولها این مزیت را دارند که به راحتی در فاز مایع قابل بازیافت بوده و توسط تقطیر، بازیابی شده و بازگردانده میشوند؛ ولی این عیب را دارند که دارای ویسکوزیته نسبتاً بالایی هستند.
بین گلایکولها، اتیلن گلایکول یکی از بهترین بازدارندههای هیدرات است که به علت وزن مولکولی پایینتر، در یک غلظتخاص، از دیاتیلنگلایکول و تریاتیلنگلایکول مؤثرتر است. با وجود این، استفاده از دیاتیلنگلایکول امکان پذیر بوده و برای کاهش اتلاف حلال در گاز، قابل توجیه است. اگر قرار باشد که گاز پس از عبور از لوله انتقال دهیدراته شود، دیاتیلنگلایکول می تواند طی مراحل انتقال دهیدراته کردن، به عنوان تنها حلال مورد استفاده واقع شود.
تریاتیلنگلایکول[۳۵] و تترا اتیلنگلایکول[۳۶] در هیدروکربنهای مایع بسیار محلول بوده و برای استفاده عمومی دارای ویسکوزیته بالایی هستند و به عنوان ممانعت کننده تشکیل هیدرات به کار برده نمیشوند. نمکها، دارای خاصیت خورندگی بیشتر و احتمال ایجاد رسوب در نقاط سرد خط لوله می باشند(که در این نقاط، احتمال تشکیل هیدرات گازی بیشتر است). همچنان که گفته شد، الکلها به دلیل خاصیت فراریت بالا در نقاط بالادست جریان به راحتی تبخیر شده و همراه جریان گاز به نقاط سرد خط لوله منتقل میشوند؛ بنابراین غلظت کم آنها در نقاط سرد خط لوله از تشکیل هیدرات جلوگیری میکند. بازدارندهها، برای خطوط لوله طولانی (بیش از ۲ یا ۳ کیلومتر) مورد استفاده قرار میگیرند.
آمونیاک، بازدارنده بسیار مؤثری است امّا خورنده و سمی بوده و کربناتهای حاصل از واکنش آن با دیاکسیدکربن در حضور آب، می توانند رسوب جامد تشکیل دهند. همچنین فشار بخار آمونیاک زیاد بوده و بازیافت آن مشکل است. منواتانولآمین نیز به عنوان یک بازدارنده توصیه می شود(علی اف[۳۷]۱۹۸۱). این ماده، در غلظتی خاص، از دی اتیلن گلایکول مؤثرتر بوده و در صورتی که بتوان از آن برای شیرین سازی گاز هم استفاده کرد، جذابیت بیشتری مییابد.
عوامل بازدارنده[۳۸] تشکیل هیدراتها
در خطوط لوله انتقال گاز باید از تشکیل هیدرات جلوگیری شود تا سبب مسدود شدن لوله نگردد. برای این کار باید یا در دمای بالا و فشار پایین کار کرد و اگر مقدور نباشد باید از بازدارندههای شیمیایی نظیر متانول یا LDHI[39] استفاده کرد و به مسیر تزریق کرد. افزودنیها در یک تقسیم بندی کلی به چهار دسته تقسیم میشوند]۲۲-۲۶[:
- بازدارندههای ترمودینامیکی[۴۰]
- بازدارندههای سینتیکی[۴۱]
- بازدارندههای ضدتجمی یا ضدکلوخهای[۴۲]
- مواد افزودنی که هیدرات را در یکی از ساختارهای I، II یا H پایدار میکنند.
شکل ۱‑۱۳ : انواع افزودنیهای هیدرات
بازدارندههای ترمودینامیکی
بازدارندههای ترمودینامیکی به صورت ترمودینامیکی بر تشکیل هیدراتها تأثیر میگذارند. آنها با افزایش فشار تشکیل هیدرات و کاهش دمای تشکیل هیدرات باعث میشوند هیدرات در شرایط سختتری تشکیل شود. ساز و کار آنها به این گونه است که با افزودن این مواد پیوند هیدروژنی مولکولهای آب ضعیف میشود و سبب میشود هیدرات در دما و فشاری که قبلاً تشکیل میشد ناپایدار شود و برای تشکیل هیدراتی پایدار نیاز به فشار بالاتر و دمای پایینتری میباشد. از جمله بازدارندههای ترمودینامیکی میتوان به انواع الکلها و نمکها اشاره کرد.
بازدارندههای ترمودینامیکی با اضافه شدن به سیال باعث تغییر پتانسیل شیمیایی و جابهجایی تعادل ترمودینامیکی تشکیل هیدرات میشود به گونهای که منحنی تعادل هیدرات را به سمت دمای پایینتر و فشار بالاتر سوق میدهد و تا زمانی که سیستم از حالت پایداری دور باشد هیدرات تشکیل نخواهد شد. ساختمان مولکولی این مواد سبب میشود که پیوند قوی هیدروژنی این مواد با آب از تمایل مولکولهای آب به تشکیل هیدرات بکاهد. از مهمترین ترکیبات این گروه میتوان متانول، مونواتیلینگلیکول را نام برد.
برای مؤثر بودن گلایکولها باید به صورت قطرات بسیار ریزی به درون گاز مرطوب پاشیده شوند. اگر مخلوط یک دستی از گلایکول مایع پاشیده شده و در گاز طبیعی به دست نیامد، گلایکول نخواهد توانست از تشکیل هیدرات گازی جلوگیری کند. این موضوع در تزریق متانول به آن اندازه مهم نمیباشد زیرا تمام یا کسر قابل توجهی از متانول به جریان گازی تبخیر شده و یک اثر حفاظتی را اعمال خواهد کرد. در جاهایی که تزریق پیوسته است و با حجم زیاد گاز مواجه هستیم، برای جلوگیری از تشکیل هیدرات، گلایکول ارزانتر میباشد. برای سرمایه گذاریهای کمتر (بدون بازیافت) برای تاسیسات موقت و با حجم گاز اندک، به صورت غیر پیوسته، متانول بیشتر مصرف میگردد.
تزریق متانول کاملاً با تزریق گلایکول متفاوت میباشد زیرا :
اولاً متانول اغلب قابل بازیافت نمیباشد لذا تاسیسات بازیافت برای آن لازم نیست. ثانیاً نباید متانول اتمیزه گردد. صرفا یک پمپ با دبی کم و قابل اندازه گیری به این منظور کفایت میکند. قدرت محافظت و سهولت تزریق، از امتیازات تزریق متانول میباشد. ماکوگن[۴۳] (۱۹۸۱) شرایط انتخاب یک بازدارنده را به صورت زیر ارائه کرده است:
مواد بازدارنده باید:
۱) قادر باشد دمای تشکیل هیدرات را تا اندازه ممکن پایین بیاورد.
۲) در دسترس باشد و مقرون به مصرف باشد.
۳) به صورت کامل قابل حل در آب باشد و بازیافت آن نیز آسان باشد.
مواد بازدارنده نباید:
۱) با اجزای موجود در جریان گاز واکنش داده و رسوب تشکیل دهد.
۲) ویسکوزیته، دمای انجماد فشار بخار آن پایین باشد.
۳) سبب افزایش خاصیت اشتغال زایی گاز شده و اشتغال زا باشد.
بازدارندههای سینتیکی
بازدارندههای سینتیکی نیز که موجب تأخیر در ظهور هسته بحرانی شده و سرعت تشکیل هیدرات را کاهش میدهند و از فرایند تجمع هیدراتها جلوگیری می کنند این بازدارندهها در غلظتهای پایین مورد استفاده قرار میگیرند و عملکرد آنها به این صورت است که سرعت تشکیل هیدرات را بسیار کند میکنند. این نوع بازدارندهها که در دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته اند به جای تغییر در شرایط ترمودینامیکی تشکیل هیدرات، سینتیک تشکیل را تغییر میدهند. این ترکیبات هم هسته سازی و هم سرعت رشد کریستالها را کند میکنند. مکانیزم مولکولی این مواد و اثرات آن هنوز درست اثبات نشده است. امّا دو تئوری مورد توجه است که هر دو با بهره گرفتن از شبیه سازی دینامیک مولکولی ارائه شدهاند و تئوری اول بیان میکند که جذب سطحی این ترکیبات به روی کریستالها باعث از بین رفتن یا کاهش شدید نقاط فعال آنها شده و لذا رشد آنها را متوقف میکند. مکانیزم دوم بیانگر این است که مولکولهای پلیمری بازدارنده سینتیکی به صورت مانعی در راه نفوذ مولکولهای مهمان عمل کرده و از تکامل کریستال جلوگیری میکند.
بازدارندههای سینتیکی پلیمرهایی با وزن مولکولی بالایی بوده و در غظتهای بسار کم (اغلب کمتر از ۱%) به سیستم تزریق میشوند. این نوع بازدارندهها به فاز غیر کربنی نسبتاً غیر حساس بوده و بنابراین در محدوده وسیعی از سیستمهای غیرکربنی قابل استفاده میباشند. از جمله بازدارندههای سینتیکی میتوان پسیوینیلپیرولیدن، پلیوینیلمتیلاستامید و وینیلکپرولاکتام را نام برد. میزان مصرف این نوع بازدارنده در مقایسه با بازدارندههای ترمودینامیکی بسیار کم میباشد.
بازدارندههای ضدتجمی یا ضد کلوخه ای
بازدارندههای ضد تجمعی هر چند که از تشکیل هیدرات جلوگیری نمیکنند ولی از تجمع و کلوخهای شدن آنها جلوگیری میکنند. ساز و کار آنها به این صورت است که با محاصره کردن ذرات بسیار ریز کریستالهای هیدرات از رشد بیشتر آنها یا به هم پیوستن کریستالهای هیدرات جلوگیری میکنند.
این نوع بازدارندهها به جای تأثیر بر ترمودینامیکی و یا سرعت رشد کریستالها، از به هم چسبیدن کریستالها جلوگیری میکنند و آنها را به حالت ذرات کوچک پراکنده و معلق در سیستم نگه میدارد و نمیتوانند مسیر جریان را سد کنند. مکانیزم عمل این مواد هنوز کاملاً روشن نیست هرچند عقیده غالب بر این است که جذب سطحی این مواد نقش اصلی را برعهده دارد. ترکیبات پلیمری این گروه دارای دو سر با خصوصیات متفاوت میباشند. سر آب دوست توسط کریستال هیدرات جذب میگردند و به جای مولکول مهمان قرار میگیرد در حالی که سر آب گریز در فضا باقی مانده و از نزدیک شدن مولکولهای آب به کریستال هیدرات جلوگیری میکند. به علاوه قرار گرفتن سر آب گریز در کریستال با توجه به اندازه متفاوت آن با مولکولهای مهمان، باعث بر هم خوردن نظم کریستالی میگردند. از جمله این بازدارندهها میتوان الکیل اروماتیک سولفونات، الکیل فنیل اتوکسیلات، نمک آمونیوم چهارتایی با یک یا دو زنجیره طولانی از الکیل استر در انتها خود را نام برد. این نوع از بازدارندهها همانند بازدارندههای سینیتیکی (KHI) به صورت محلول و در غلظتهای بسیار کم (کمتر از ۱%) به سیستم تزریق میگردند.
بازدارندههای نوع دوم و سوم را به دلیل تزریق مقدار ناچیزی از آنها برای جلوگیری از تشکیل هیدرات اصطلاحاً (بازدارندههای هیدرات گازی با مصرف پایین (LDHI) )گویند. تفاوت مکانسیم بازدارندگی هیدرات بین LDHI ها و بازدارندههای ترمودینامیکی هیدرات در شکل ۱‑۱۴ زیر آمده است. از LDHI ها تنها در عملیات حالتگذاری راه اندازی/توقف استفاده میشود و برای عملیات مداوم استفاده نمیشود.
شکل ۱‑۱۴ : مکانسیم بازدارندگی از تشکیل هیدرات ]۲۲[
مواد افزودنی که هیدراتها را در یکی از ساختارهای I، II یا H پایدار میکند
برخی مواد افزودنی وجود دارند که با کمک مولکولهای گازی مختلف ساختار هیدرات را در نوع خاصی از ساختارهای سه گانه پایدار میکنند، از معروفترین این افزودنیها میتوان به تترا هیدرو فوران و متیل سیکلهگزان اشاره کرد. اولی مولکولهای گازی نظیر متان، اتان، دی اکسید کربن و … را تحت ساختار II پایدار میکند و دومی مولکولهای گازی نظیر متان را در ساختار H پایدار میکند. از آن جا که در حضور این مواد ممکن است ساختارهای I و II تشکیل شود فشار تشکیل هیدرات کاهش مییابد که در این صورت این مواد را میتوان در گروه افزودنیهای ترمودینامیکی نیز قرار داد مانند تترا هیدرو فوران که در کنار برخی مولکولهای گازی ساختار II تشکیل میدهند و چون فشار تشکیل هیدرات را به مقدار قابل توجهی کاهش میدهد آن را میتوان نوعی افزودنی ترمودینامیکی نیز قلمداد کرد.
سرمایه گذاری کم در زمینه تحقیق
طولانی بودن زمان انجام پروژه های تحقیقاتی
تلقی نشدن هزینه های تحقیق و توسعه به عنوان هزینه راهبردی.
عدم حمایت تحقیق و توسعه از جانب مدیران سازمان.
عامل فن آوری اطلاعات وارتباطات
عدم وجود سیستم اطلاعات مدیریت در انجمن.
عدم وجود یک سیستم جامع اطلاعات یکپارچه برای کارکنان.
عدم طراحی و راه اندازی وب سایت جهت اطلاع رسانی انجمن سرمایه گزاران و کارآفرینان کیش
عامل مالی و حسابداری
کمبود تجربه و آموزش مدیران مالی در استفاده از تجزیه وتحلیل های مالی.
عدم و جود تناسب قیمت ارائه خدمات با کیفیت آن در مقایسه با رقبای صنعت.
عدم وجود سیستم حسابداری اثربخش در انجمن
ضعف ساختار سرمایه و سرمایه درگردش و انعطاف پذیری آن و میزان هزینه سرمایه در مقایسه با صنعت و رقبا.
عامل منابع انسانی
عدم وجود برنامه های مسیر شغلی مناسب برای ارتقاء در سازمان.
استفاده نکردن از روش های انگیزشی پرداخت حقوق و پاداش
نامرتبط بودن مشاغل با تحصیلات منابع انسانی.
عدم وجود سیستم نظارت و ارزیابی کارکنان.
عامل سازمان و مدیریت
عدم تعهد و پای بندی به شایسته سالاری در کل سازمان
عدم اعتماد و عمل به تفویض اختیار توسط مدیران
فقدان ریسک پذیری مدیران و کارکنان جهت انجام کارهای پر مخاطره در سازمان
فرصتها
تهدیدها
عامل اقتصادی
افزایش بودجه و اعتبار انجمن
تغییرات رشد اقتصادی
تغییرات متغیرهای کلان اقتصادی نظیر تورم، اشتغال، …
عامل تکنولوژیکی
پیشرفت فنآوری های مرتبط و ظهور فن آوری های نوین
وجود تغییرات تکنولوژی در زمینه سرمایه گذاری
وجود سیستم های اطلاعاتی و بانک های اطلاعاتی در انجمن.
عامل سیاسی- قانونی
وجود قوانین حمایت کننده از اهداف انجمن
وجود ضوابط و قوانین حاکم بر انجمن
وجود گرایش مثبت در سیاست گذاران و قانونگذاران در ارتباط با سرمایه گذاری در منطقه
عامل محیط رقابتی
امکان ارتباط با نهادهای تخصصی بین المللی نظیر کنوانسیون بین المللی مناطق آزاد، فدراسیون جهانی مناطق آزاد، آنکتاد و …
تعامل و همکاری با سازمان منطقه آزاد کیش و شرکت ها و موسسات وابسته
برگزاری و شرکت در همایش ها و سمینارهای تخصصی داخلی و خارجی
معرفی نمایشگاه های مهم و اثر گذار به اعضاء و عوامل مرتبط و همچنین شرکت در نمایشگاه های مرتبط
عامل اقتصادی
وجود نوسانات نرخ ارز
عدم ثبات سطح قیمتها در بازار و افزایش نرخ تورم
عدم وجود کمیته پشتیبانی های مالی