۷۲ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value=0.050).
نمودار ۴-۳٫ بررسی میزان حیات سلولی برای گروه اول که تیمار بلافاصله LPS داشتند (۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت بعد از تیمار)

۴-۴٫ ارتباط دوز LPS با اثر LPS بر فیبروبلاست در گروه دوم (بررسی اثر LPS با فیبروبلاست با فاصله یک روز)
با بهره گرفتن از آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه (ANOVA) اثر میزان دوز LPS بر فیبروبلاست بررسی گردید.
گروه دوم. (۸ بار تکرار)
۲۴ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value=0.001).
۴۸ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value<0.001).
۷۲ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value<0.001).
نمودار ۴-۴٫ بررسی میزان حیات سلولی برای گروه دوم که تیمار LPS برای آنها با فاصله‌ی یک روز بعد از کشت سلولی بود (۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت بعد از تیمار)
نمودار ۴-۵٫ بررسی میزان حیات سلولی برای گروه اول که تیمار بلافاصله LPS داشتند (۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت بعد از تیمار)
نمودار ۴-۶٫ بررسی میزان حیات سلولی برای گروه دوم که تیمار LPS برای آنها با فاصله‌ی یک روز بعد از کشت سلولی بود (۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت بعد از تیمار)
۴-۵٫ ارتباط دوز LPS با اثر LPS بر NO در فیبروبلاست در گروه اول (بررسی اثر LPS با فیبروبلاست بلافاصله)
با بهره گرفتن از آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه^[۱۱۵] (ANOVA) اثر میزان دوز LPS بر NO در فیبروبلاست بررسی گردید.
گروه اول. (۴ بار تکرار)
۴۸ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value<0.001).
۷۲ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value<0.001).
نمودار ۴-۷٫ بررسی میزان اثر LPS بر فعالیت NO بلافاصله بعد از کشت سلولی (۷۲ و ۴۸ ساعت بعد از تیمار)
۴-۶٫ ارتباط دوز LPS با اثر LPS بر NO در فیبروبلاست در گروه دوم (بررسی اثر LPS با فیبروبلاست با فاصله یک روز)
با بهره گرفتن از آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه (ANOVA) اثر میزان دوز LPS بر NO در فیبروبلاست بررسی گردید.
گروه دوم. (۴ بار تکرار)
۲۴ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value<0.001).
۴۸ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value<0.001).
نمودار ۴-۸٫ بررسی میزان اثر LPS بر فعالیت NO با فاصله یک روز بعد از کشت سلولی (۴۸ و ۲۴ ساعت بعد از تیمار)
۴-۷٫ ارتباط دوز LPS با اثر LPS بر H₂O₂در فیبروبلاست در گروه اول (بررسی اثر LPS با فیبروبلاست بلافاصله)
با بهره گرفتن از آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه^[۱۱۶] (ANOVA) اثر میزان دوز LPS بر H₂O₂ در فیبروبلاست بررسی گردید.
گروه اول. (۴ بار تکرار)
۴۸ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value<0.001).
۷۲ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value=0.002).
نمودار ۴-۹٫ بررسی میزان اثر LPS بر فعالیت H₂O₂ بلافاصله بعد از کشت سلولی (۷۲ و ۴۸ ساعت بعد از تیمار)
۴-۸٫ ارتباط دوز LPS با اثر LPS بر H₂O₂ در فیبروبلاست در گروه دوم (بررسی اثر LPS با فیبروبلاست با فاصله یک روز)
با بهره گرفتن از آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه (ANOVA) اثر میزان دوز LPS بر H₂O₂ در فیبروبلاست بررسی گردید.
گروه دوم. (۴ بار تکرار)
۲۴ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value<0.001).
۴۸ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value<0.001).
نمودار ۴-۱۰٫ بررسی میزان اثر LPS بر فعالیت H₂O₂ با فاصله یک روز بعد از کشت سلولی (۴۸ و ۲۴ ساعت بعد از تیمار)
۴-۹٫ ارتباط دوز LPS با اثر LPS بر COX-2 در فیبروبلاست در گروه اول (بررسی اثر LPS با فیبروبلاست بلافاصله)
تیمار سلول‌ها با غلظت‌های متفاوت LPS به مدت ۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت نشان می‌دهد که میزان سیکلو اکسیژناز-۲ تحت‌تأثیر LPS افزایش می‌یابد و این افزایش وابسته به دوز و زمان است. (P˂۰٫۰۵ در مقایسه با کنترل). بطوری که بیشترین میزان سیکلو اکسیژناز در زمان ۷۲ ساعت پس از تیمار و غلظت ۱۰۰µg دیده می‌شود.
با بهره گرفتن از آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه^[۱۱۷] (ANOVA) اثر میزان دوز LPS بر COX-2 در فیبروبلاست بررسی گردید.
گروه اول. (۴ بار تکرار)
۴۸ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value<0.001).
۷۲ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value=0.001).
نمودار ۴-۱۱٫ بررسی میزان اثر LPS بر فعالیت COX-2 بلافاصله بعد از کشت سلولی (۷۲ و ۴۸ ساعت بعد از تیمار)
۴-۱۰٫ ارتباط دوز LPS با اثر LPS بر COX-2در فیبروبلاست در گروه دوم (بررسی اثر LPS با فیبروبلاست با فاصله یک روز)
با بهره گرفتن از آزمون آماری آنالیز واریانس یک طرفه (ANOVA) اثر میزان دوز LPS بر COX-2 در فیبروبلاست بررسی گردید.
گروه دوم. (۴ بار تکرار)
۲۴ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value=0.032).
۴۸ ساعت: اثر بخشی LPS با مقدار دوز LPS ارتباط معنادار دارد (p-value<0.001).
نمودار ۴-۱۲٫ بررسی میزان اثر LPS بر فعالیت COX-2 با فاصله یک روز بعد از کشت سلولی (۴۸ و ۲۴ ساعت بعد از تیمار)
۴-۱۱٫ ارتباط اثر LPS بر NO در زخم موش­ها در روزهای مختلف (مطالعه مورد- شاهدی)
با بهره گرفتن از آزمون آماری tزوجی^[۱۱۸] اثربخشی LPS بر موش­ها بررسی گردید.

اعداد توان در بالا و سمت راست هر کدام از مجموع مربعات، سطوح احتمال خطا را نشان می‏دهد

۴-۱-۲ ارتفاع بوته

اثر تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته دارای اثر معنی‏داری است ولی مقادیر مختلف کود فسفر و همچنین برهمکنش تاریخ کاشت و مقادیر کود فسفر نتوانستند ارتفاع بوته را تحت تأثیر قرار دهند (جدول ۴-۱). در آزمایشی که بر روی اسپرس با بهره گرفتن از سطوح مختلف کودهای ازته و فسفره انجام شد اظهار داشتند که تیمارهای ازت و فسفر بر روی کلیه صفات عملکرد وزن خشک ( کیلوگرم در هکتار) و عملکرد وزن تر(کیلوگرم در هکتار) بطور معنی داری در سطح ۱% موثر بوده ولی بر روی ارتفاع گیاه (سانتی متر) اثر معنی داری نداشت (ایران‏نژاد و همکاران، ۱۳۸۳). بر اساس مقایسه میانگین انجام شده بیشترین ارتفاع بوته در تاریخ کاشت ۲۵ مهر با میانگین ۰۲/۱۱۱ سانتی‏متر بدست آمد که از لحاظ آماری اختلاف معنی‏داری با تاریخ کاشت ۱۰مهر ( ۱۰۲ سانتی‏متر) و۱۰ آبان (۹/۱۰۰ سانتی‏متر) مشاهده نشد و کم‏ترین ارتفاع بوته در تاریخ کاشت ۱۰ آذر با میانگین ۸۶/۶۴ سانتی‏متر بوده است (شکل ۴-۳). کاهش ارتفاع گیاه در تاریخ کاشت دیر هنگام، عمدتاً می‏تواند ناشی از کوتاه شدن فواصل میان گره‏ها در اثر تغییر طول روز و کوتاه شدن دوره رشد رویشی باشد (هاشمی‏جزی، ۱۳۸۰). کاهش ارتفاع در اثر تاخیر در کاشت و وقوع تنش گرما توسط رادمهر و همکاران (۱۳۷۶) نیز تائید شده است. از طرفی کشت زود هنگام باعث استقرار مناسب آن شده و نهایتا این امر منجر به افزایش طول بوته می‏شود (هاشم‏آبادی و صداقت‏حور، ۱۳۸۵). به طور کلی ارتفاع گیاه یک صفت ژنتیکی می‏باشد اما می‏تواند تحت تأثیر مدیریت‏های خوب مزرعه‏ای و شرایط اقلیمی قرار ‏گیرد.
شکل ۴-۳ اثر تاریخ کاشت‏های مختلف بر ارتفاع بوته باقلا

۴-۱-۳ تعداد شاخه فرعی

ساقه اصلی باقلا دارای انشعابات جانبی فراوانی است که معمولا از پایین ساقه اصلی، نزدیک سطح خاک به وجود می‏آیند و ممکن است به ۷ عدد هم برسد (مجنون حسینی، ۱۹۹۷). جدول تجزیه واریانس داده‏ها نشان داد که کاربرد کود فسفر تاثیر معنی‏داری بر تعداد شاخه فرعی نداشت لیکن اثر تاریخ کاشت و اثر متقابل تیمارهای آزمایشی معنی‏دار بود (جدول ۴-۱). شارما و همکاران^[۵۱] (۱۹۸۸) نتیجه گرفتند که تاریخ کاشت، تراکم بوته و خصوصیات ژنتیکی گیاه می‏تواند تولید شاخه فرعی گیاه را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین تعداد شاخه‏های فرعی یک صفت ژنتیکی گیاه هست که کمتر تحت تاثیر تیمار کودی قرار گرفته است. نتایج برش‏دهی تیمارهای آزمایشی نشان داد (جدول ۴-۲) بیشترین و کمترین شاخه فرعی در تیمارهای آزمایشی به ترتیب به تاریخ کشت ۱۰ مهر با کاربرد ۱۵۰ کیلوگرم فسفر (با میانگین ۲/۷ شاخه)، و تاریخ کشت ۱۰ آذر با کاربرد ۵۰ کیلوگرم فسفر (با میانگین ۳۳/۲ شاخه) و بدون مصرف کود فسفر (با میانگین ۸/۲ شاخه) تعلق گرفت (جدول ۴-۳). به طور کلی تعداد شاخه فرعی بیشتر در تاریخ کشت ۱۰ مهر را می‏توان به کشت زود هنگام و بالا بودن درجه حرارت هوا نسبت داد از طرف دیگر تعداد شاخه فرعی کمتر در تاریخ کشت ۱۰ آذر را می‏توان به کشت دیر هنگام و نامناسب بودن شرایط محیطی از نظر درجه حرارت نسبت داد. لذا می‏توان نتیجه گرفت که دوره رویشی طولانی‏تر می‏تواند موجب افزایش تعداد انشعابات باقلا شود که این نتایج با گزارشات فاروک^[۵۲] ( ۱۹۸۹ ) و هاشم‏آبادی و صداقت‏حور (۱۳۸۵)، همخوانی دارند. در تاریخ کاشت ۲۵ مهر نسبت به ۱۰ مهر تعداد شاخه‏ها کاهش یافت در حالی‏که مصرف کود فسفر در این تاریخ کاشت موجب جلوگیری از کاهش معنی‏دار آن گردید. این موضوع نشان داد که کود فسفر، اثر تاریخ کاشت از ۱۰ مهر به ۲۵ مهر بر کاهش تعداد شاخه‏ها را خنثی کرده است.

جدول ۴-۲ برش‏دهی اثرمتقابل تیمارهای آزمایشی بر تعداد شاخه فرعی

مجموع مربعات

درجه آزادی

منابع تغییرات

^۰۵۰/۰ ۱۲/۲

۳

۱۰ مهر

^۰۰۰۴/۰ ۰۴/۶

۳

۲۵ مهر

^۴۵۳۱/۰ ۶۶۹/۰

۳

۱۰ آبان

^۸۸۹/۰ ۱۵۵/۰

۳

۲۵ آبان

^۲۳۹۳/۰ ۱۰/۱

۳

۱۰ آذر

اعداد توان در بالا و سمت راست هر کدام از مجموع مربعات، سطوح احتمال خطا را نشان می‏دهد.

ارتباط ساختار
H10 H5
پاسخ/سنجش تکنولوژی
H6
شکل(۱-۳): مدل مفهومی تحقیق(Fig)
منبع: لونیدا و همکاران (۲۰۱۳)
۴-۳- فرضیه های تحقیق
با توجه به مرور پیشینه نظری و تجربی تحقیق و در راستای اهداف تحقیق فرضیه‌های پژوهش به صورت زیر تدوین می‌شود.
فرضیه اصلی:
منابع و قابلیت های سازمانی بر عملکرد بازار یابی تاثیر دارد.
فرضیه های فرعی:
۱- منابع فیزیکی سازمان درعملکرد بازار یابی تاثیرمثبت ومعنی داری دارد.
۲- منابع آموزشی سازمان درعملکرد بازار یابی تاثیرمثبت ومعنی داری دارد.
۳- منابع تجربی سازمان درعملکرد بازار یابی تاثیرمثبت ومعنی داری دارد.
۴- چشم انداز مشترک درعملکرد بازار یابی تاثیرمثبت ومعنی داری دارد.
۵- ارتباط ساختار درعملکرد بازار یابی تاثیرمثبت ومعنی داری دارد.
۶- پاسخ و سنجش تکنولوژی درعملکرد بازار یابی تاثیرمثبت ومعنی داری دارد.
۷- موقعیت مکانی و نوع مالکیت نقش تعدیل کننده ای در بین منابع وقابیلت های سازمانی و عملکرد بازاریابی دارد.
۵-۳- جامعه آماری
کلیه افراد و اشیایی که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند، تشکیل جامعه آماری را می دهند. اگر تعداد افراد جامعه آماری محدود باشد، به آن جامعه آماری محدود می گویند(صدقیانی وصالحی، ۹، ۱۳۸۰). جامعه ی آماری مورد مطالعه در این پژوهش برخی شعب بانکهای دولتی و خصوصی استان آذربایجان شرقی است که در حدود۵۰۰ شعبه می باشند. حجم نمونه تحقیق فوق با بهره گرفتن از فرمول نمونه گیری از جوامع محدود تعیین گردیده که بر اساس نمونه گیری خوشه ای انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفته اند.
۶-۳-نمونه و روش نمونه گیری
گروه نمونه، مجموعه کوچکی از جامعه آماری است مشتمل بر برخی اعضا که از جامعه آماری انتخاب شده اند. در واقع گروه نمونه یک مجموعه فرعی از جامعه آماری است که با مطالعه آن محقق قادر است نتیجه را به کل جامعه آماری تعمیم دهد. نمونه گیری فرایند انتخاب کردن تعداد کافی از میان اعضای جامعه اماری است، بطوری که مطالعه گروه نمونه و فهمیدن خصوصیات یا ویژگی های آزومودنی های گروه نمونه قادر خواهیم بود این خصوصیات یا ویژگی ها را به اعضاء جامعه آماری تعمیم دهیم(سکاران، ۲۹۶، ۱۳۸۵).
نمونه آماری با بهره گرفتن از جدول مورگان تعداد ۲۱۷ شعبه مشخص گردیده است. همچنین روش نمونه گیری در این تحقیق به صورت نمونه گیری خوشه ای می باشد.
۷-۳-ابزار گردآوری اطلاعات
برای حل هر مشکلی و پاسخ دادن به مسائل موجود در هر پژوهشی، نیاز است تا داده‌ها و اطلاعاتی وجود داشته باشد تا بتوان با کمک آن‌ها و تحلیل آن‌ها فرضیه‌های مطرح شده در آن تحقیق را به عنوان پاسخی ممکن برای آن مسائل مطرح کرد و آن را آزمود. محققان مختلف از ابزارهای متفاوتی برای بدست آوردن آن داده‌ها از جمله مشاهده، مصاحبه، پرسشنامه و بررسی اسناد و مدارک (آرشیو – کتابخانه‌ای) استفاده می کنند. در هر پژوهشی، محقق با در نظر گرفتن ماهیت مساله و فرضیه‌های مطرح شده، یک یا چند ابزار را انتخاب می‌کند. بعد از طراحی ابزارهای مورد نظر باید روایی و اعتبار را مورد بررسی قرار دهد تا در صورت وجود شرایط لازم به جمع آوری داده‌ها بپردازد. در پژوهش حاضر از ابزار کتابخانه و بررسی اسناد و مدارک و پرسشنامه استفاده شده است.

مطالعات کتابخانه ای و بررسی اسناد و مدارک: با بررسی اسناد و مدارک از جمله کتاب‌های تخصصی، مقالات و پژوهش‌های داخلی و خارجی انجام گرفته در راستای موضوع تحقیق، در ادبیات و پیشینه تحقیق استفاده شده است.
پرسشنامه: پرسشنامه‌ای که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است، پرسشنامه تعدیل و تکمیل شده‌ای می باشد که مولفه‌های به کار رفته در این تحقیق را در نظر گرفته و پرسشنامه طراحی شده است. این پرسشنامه از ۳۵ گویه تشکیل شده است و برای اندازه‌گیری از مقیاس پنج نقطه‌ای لیکرت استفاده شده است. گویه‌های پرسشنامه به این ترتیب آورده شده است: گویه‌های ۱ تا ۳ منابع فیزیکی، ۴ تا ۶ منابع آموزشی، ۷ تا ۹ منابع تجربی، ۱۱ تا ۱۳ چشم انداز مشترک، ۱۴ تا ۱۷ قابلیت ارتباط ساختار ، ۱۸ تا۲۱ فناوری سنجش از پاسخ ،۲۲ تا۲۸ عملکرد بازار ، ۲۹ تا۳۱ موقعیت مکانی و نهایتا ۳۲ تا ۳۵ برای نوع مالکیت در نظر گرفته شده است. پرسشنامه مورد استفاده در قسمت ضمایم پایان‌نامه پیوست می‌باشد.
۸-۳-روایی و پایای پرسشنامه
اعتبار هر پژوهش در گرو معتبر بودن ابزار گردآوری داده برای آن پژوهش قرار دارد. با توجه به این‌که در پژوهش حاضر از پرسشنامه برای گردآوری داده‌ها استفاده می‌شود باید از اعتبار پرسشنامه‌ی پژوهش اطمینان حاصل شود. سنجش اعتبار پرسشنامه از دو بعد روایی و پایایی مورد توجه قرار می‌گیرد.
روایی اصطلاحی است که به هدفی که آزمون برای محقق ساختن آن طراحی شده است اشاره می‌کند. هیچ‌گونه روش آماری برای تعیین ضریب روایی وجود ندارد. روش‌هایی برای سنجش روایی ابزار اندازه‌گیری مانند روایی محتوایی، نمادی (ظاهری) موافق، سازه، همگرا، متمایزکننده، روایی مربوط به ملاک و روایی متضمن پیش‌بینی وجود دارد. در این پژوهش جهت سنجش روایی پرسشنامه از روش روایی محتوا استفاده شده است. این نوع روایی به سؤال‌های تشکیل دهنده‌ی ابزار اندازه‌گیری به‌کار گرفته شده بستگی دارد. اگر سؤال‌های مطرح شده معرف مفاهیم و ویژگی‌هایی باشد که محقق قصد اندازه‌گیری آن‌را دارد، در این صورت پرسشنامه دارای روایی محتوا می‌باشد. از این‌رو اعتبار محتوا به قضاوت داوران بستگی دارد (سرمد و دیگران، ۱۳۸۵) بنابراین برای تعیین روایی یک آزمون از قضاوت متخصصان در این باره که سؤال‌های آزمون تا چه حد معرف محتوا و هدف‌های تعیین شده است و اینکه آیا مقیاس مورد نظر همان چیزی را که باید بسنجد را می‌سنجد، استفاده می‌شود. لذا از نظرات اساتید گروه مدیریت دانشگاه تبریز و متخصصان موضوع پژوهش در بانک ها و همچنین تعدادی از تکمیل‌کنندگان پرسشنامه استفاده شد. با بهره گرفتن از نتایج سنجش روایی اصلاحات متعددی از نتایج حاصل در پرسشنامه اعمال شد که در نتیجه‌ی آن عدم درک طبیعت و ماهیت پرسشنامه کاهش یافت.
پایایی بعد دوم سنجش اعتبار آزمون می‌باشد. پایایی یک سنجه، ثبات و هماهنگی منطقی پاسخ‌ها در ابزار اندازه‌گیری را نشان می‌دهد. برخلاف روایی، روش‌های آماری مختلفی برای سنجش پایایی ابزار سنجش وجود دارد؛ از جمله می‌توان به روش بازآزمایی، روش موازی، روش تضیف، روش کودر-ریچاردسون و روش آلفای کرونباخ اشاره کرد (سرمد و دیگران، ۱۳۸۵) معمول‌ترین آزمون پایایی برای سؤال‌های چند گزینه‎‌ای از نوع پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ است که نوعی آزمون از سازگاری منطقی پاسخ‌های پاسخ‌دهندگان به همه سؤال‌ها در یک سنجه یا یک پرسشنامه می‌باشد.
برای اندازه گیری پایایی از شاخص ضریب آلفای کرونباخ استفاده می شود. ضریب آلفای صفر نشانگر عدم پایایی و ضریب یک، معرف پایایی کامل است(همان منبع، ۳۸ ). در اینجا نیز برای سنجش پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. این ضریب طبق فرمول زیر قابل محاسبه است.
فرمول شماره(۳-۱)
k= تعداد سوالهای پرسشنامه
=   واریانس پاسخهای همه آزمودنی ها به سوال k ام
=   واریانس جمع نمره های هر پاسخگو
برای محاسبه این ضریب پرسشنامه بین ۳۰ نفر از افراد جامعه آماری توزیع و سپس با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS آلفای کرونباخ سنجیده است.
با توجه به اینکه ضرایب آلفای کرونباخ بزرگتر از مقدار استاندارد ۶/۰ است نتیجه می‌گیریم پرسشنامه از پایایی درونی خوبی برخوردار است.
جدول (۱-۳): نتایج آلفای کرونباخ

(۴-۴)
۴-۲-۱- آموزش شبکه
همانطور که قبلاً نیز بیان شده‌است، ۸۰ درصد داده‌های تولید‌شده برای هر مدل مخزنی در مرحله‌ی آموزش شبکه استفاده شده‌اند. این داده‌ها در مجموع ۲۸۶۲ دسته داده‌ی مشتق فشار نرمالیزه شده را شامل می‌شود. ۲۰ درصد داده ­های باقی­مانده برای هر مدل مخزن در مرحله­ تست شبکه استفاده شده است. این داده ­ها نیز در مجموع ۷۱۲ دسته داده‌ی مشتق فشار نرمالیزه شده را شامل می‌شود. نمودارهای مربوط به هر مدل دارای سی و هشت داده‌ی مشتق فشار هستند.

سی و هشت داده‌ی مربوط به نمودار مدل‌های مختلف و خروجی متناظر آنها که احتمال تعلق داده‌های ورودی به مدل خاص است، جهت انجام مرحله‌ی آموزش به شبکه اعمال شده‌اند. در پژوهش حاضر خروجی مطلوب برای نمودار‌های ورودی عدد۹۹/۰ و۰۱/۰است که بیانگر احتمال تعلق آنها به مدل مخزنی خاص است. به‌عنوان مثال، خروجی مطلوب برای نمودارهای مدل یک ماتریسی با دوازده سطر و یک ستون است که فقط آرایه‌ی اول آن، دارای مقدار عددی ۹۹/۰ بوده (تعلق داده‌های ورودی به مدل یک را نشان می‌دهد) و بقیه‌ی آرایه‌های آن عدد۰۱/۰ (عدم‌تعلق داده‌های ورودی به مدل دو تا دوازده را نشان می‌دهند)، را دارا هستند.
خروجی متناظر با داده‌های ورودی توسط شبکه محاسبه و با خروجی مطلوب مقایسه می‌شود. خطای موجود بین خروجی مطلوب و خروجی شبکه محاسبه و به کمک الگوریتم آموزشی اعمال‌شده، بر روی وزن و بایاس توزیع می‌گردد. این فرایند محاسبه تکرار شده و در هر مرحله این پارامترها به روزشده و به مقادیر نهایی وزن و بایاس نزدیکتر می‌شوند. مقادیر نهایی وزن و بایاس زمانی حاصل می‌شوند که کمترین میزان خطا بین خروجی شبکه و خروجی مطلوب وجود داشته باشد. در این حالت بهترین تخمین ممکن توسط شبکه صورت‌گرفته و شبکه آموزش دیده‌است. به بیان دیگر آموزش دیدن شبکه‌های عصبی در واقع همان تنظیم وزن‌های ارتباطی بین نرون‌ها به ازای دریافت مثال‌های مختلف است تا خروجی شبکه به سمت خروجی مطلوب همگرا شود. . نحوه‌ی تغییرات متوسط مربع خطاها برای شبکه‌ای با ساختار بهینه در مرحله آموزش شبکه در شکل (۴-۳) نشان داده شده‌است. شبکه‌ی پیشرو پس از ۲۰۰۰ اپوک به دقت مورد‌نظر رسیده است.
.
شکل(۳-۴) تغییرات خطا در جریان آموزش شبکه‌ی پیشرو با ساختار
۴-۳- بحث و نتایج
۴-۳-۱- امتحان شبکه با داده‌های آزمون­
همانطور که قبلاً نیز بیان شد ۲۰ درصد داده‌های تولید‌شده هر مدل در مرحله‌ی آموزش شبکه استفاده نشده (عملاً شبکه آنها را قبلاً ندیده‌است) و برای مرحله‌ی تست شبکه کنار گذاشته‌شده‌اند. داده‌های اخیر در مجموع ۷۱۲ دسته داده‌ی مشتق فشار نرمالایز مدل‌های مخزن مختلف را در بر می‌گیرد.
داده‌های مربوط به این ۷۱۲ مدل، به شبکه­ پیشرو آموزش‌دیده، خورانده شده و خروجی شبکه‌های مختلف به آنها (به‌وسیله‌ی چند پارامتر آماری)، با‌هم مقایسه شده‌است.
در جدول (۴-۴) خروجی شبکه‌ی عصبی پیشرو با ساختار بهینه، به داده‌های تست ارائه شده‌است. شبکه‌ی عصبی پیشرو توانسته‌است نمودارهای تست مربوط به سه مدل اول را به‌درستی شناسایی کند.. بیشترین ضعف شبکه‌ی پیشرو در شناسایی نمودارهای مربوط به مدل چهار بوده‌است که سه نمودار مربوط به این مدل را به‌عنوان مدل پنج و دو نمودار را مدل شش و هفت تشخیص داده‌است. توضیحات فوق و توانایی شبکه‌ی پیشرو در شناسائی سایر مدل‌های مخزن از داده‌های تست شبیه‌سازی، را می‌توان بااستفاده از
جدول (۴-۴) مورد بررسی قرار داد. توانایی شبکه‌های مصنوعی با ساختار متفاوت، به‌وسیله‌ی چند پارامتر آماری با هم مقایسه و نتایج آن در جدول (۴-۶) آمده است. حساسیت به‌صورت تعداد الگوی که صحیح تشخیص داده شده‌ی هر مدل، به تعداد الگوی آن مدل که در رابطه­ زیر نیز آمده است، تعریف می‌شود [۴۹].
(۴-۵)
جدول (۴-۴): توانایی شبکه‌ی پیشرو در شناسائی مدل واقعی مخزن از داده‌های آزمون­ شبیه‌سازی

اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه اﺳـﺖ ﮐـﻪ ارزش ﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ از ﺳﻮی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰان و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮔﺬاران در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮم ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮔﺮدد، اﺻﻮﻻً ارزﺷﻬﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ (دﯾﺪﮔﺎه ﻏﺮب) و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻮاﺑﮕﻮی ﻧﯿﺎزﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻟﺬا ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺮدم وﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺟﻬﺖ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ اﻓﮑﺎر و ارزش ﻫﺎی آن ﻫﺎ ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﺘﻀﯿﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﯾـﺰی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺸﻮرﺗﯽ ﺑﺮﺳﻪ روﻧﺪ ﺗﺎﮐﯿﺪ دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:
اﻟﻒ: اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ در ﻣﻮرد ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد
ب: اﺧﺬ ﻧﻈﺮات ﺷﻬﺮوﻧﺪان
ج: ﻟﺤﺎظ ﻧﻤﻮدن اﻓﮑﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻃﺮح وﯾﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻧﻬﺎﯾﯽ.
ﻧﻈﺮﯾﻪ درﻣﺎن آﻣﻮزﺷﯽ - اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﯾﺎﻣﺪل ﯾﺎدﮔﯿﺮی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ:
ارﺗﻘﺎء وﺿﻌﯿﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان از ﻃﺮﯾﻖ آﻣﻮزش ﮐﻪ از ﻃﺮﯾـﻖ ﻣﺸـﺎرﮐﺖ ﺑـﻪ آنﻫـﺎ داده ﻣـﯽ ﺷـﻮد وﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﺴﺆول ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ آزادی و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﮐﻪ دراﺧﺘﯿﺎرﺷـﺎن ﻗـﺮار می­گیرد ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﻬﯿﻨﻪای رﻫﻨﻤﻮن ﮐﻨﻨﺪ. اﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ درواﻗﻊ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺮدﻣﯽ زﻣﯿﻨﻪ آﻣﻮزش ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﻣﺤﻠـﻪ ﯾﺎ ﻣﺤﺪوده ای ﮐﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ درآن ﺻﻮرت ﻣﯽ­ﭘﺬﯾﺮد ﻣﻬﯿﺎ ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ دادن و دﺧﯿﻞ ﻧﻤﻮدن ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﻣﺤﻠﯽ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ­ﻫـﺎ ﻣـﯽ­ﺗـﻮان ﺑـﺮآن ﻫـﺎ ﺗـﺄﺛﯿﺮ ﮔـﺬار ﺑـﻮد و ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ آﻣﻮزش ﻗﺪرت ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﺧﻮد را به دﺳﺖ ﺑﯿﺎورﻧﺪ به عبارت دﯾﮕﺮ دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺮدم در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮدﺷﺎن (درﻣﺤﻠﻪ ) ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻊآﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد. اﯾـﻦ ﻣـﺪل را “ﻣﺪل ﯾﺎدﮔﯿﺮی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ” ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ. از ﻣﺒﺘﮑﺮان اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺟﺎن ﻓﺮﯾﺪﻣﻦ را ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐـﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﮐﻼی ﻣﺮدم و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﮐﻠﯿﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺎ ﺧﺬف ﺷﻮﻧﺪ و زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰان ﺑﻪ ﻣﺮدم و زﺑﺎن واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎی ﻋﻤﻠﯽ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰان آﻣـﻮزش داده ﺷـﻮد و اﯾﻦ ﮐﺎر از ﻃﺮﯾﻖ ارﺗﺒﺎط رودررو و ﺷﻔﺎﻫﯽ ﺑﯿﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰ و ﻣﺮدم ﻓﺎﺻﻠﻪ ی اﯾﻦ دو ﻗﺸﺮ را از ﺑﯿﻦ ﻣﯽ برد (به نقل از رجبی، ۱۳۹۰: ۱۰۶).
ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻗﺪرت ﺟﺎﻣﻌﻪ:
ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻓﺮاد و ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﮐﺎﻧﻮن ﻗﺪرت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ (وﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻣﺰاﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻗﺪرت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ) ﺑﻪ دور اﻓﺘﺎده اﻧﺪ، ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاری­هـﺎ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ و دﺧﯿﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ. اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت رادﯾﮑﺎل ﻣﻄﺮح ﺷﺪه وﺑـﺎ ﻧﻈـﺮیه های دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ. ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه دو روﯾﮑـﺮد درﻋﻤﻠﮑـﺮد وﻧﻘـﺶ ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻫـﺎی ﻣﺤﻠﯽ وﺟﻮد دارد. روﯾﮑﺮد اول: ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﺮدﻣﯽ ﺗﺮ ﻧﻤﻮدن ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻫﺎی ﻣﺤﻠﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺎی دادن اﻓﺮاد ﻣﺤﻠﯽ در ﻫﯿﺄت ﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮔﺬاری ﻣﺴـﺘﻘﻞ درﻣﻨـﺎﻃﻖ ﮐﻢ درآﻣﺪ از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﺠﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎی ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﯽ اقدام کرد. روﯾﮑﺮد دوم: ﺑﺎﻫﺪف اﻓـﺰاﯾﺶ ﮐﻨﺘـﺮل ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺳـﻌﯽ در اﯾﺠﺎد ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ دارد (ﺣﻨﺎﭼﯽ،۱۳۷۹: ۸۵-۸۴ ). این دیدگاه برآن است که چنانچه قدرت در جامعه توزیع یابد و همه شهروندان احساس تاثیرگذاری در تصمیمات مختلف را داشته باشند انگیزه زیادی برای مشارکت در امور شهری خواهند داشت بنابراین با تمرکز زدایی قدرت و توزیع آن در تمام بخشهای جامعه می توان زمینه های افزایش مشارکت شهروندان را فراهم کرد. هر شهروندی با مشاهده عینی نتایج تصمیمات، خود را عنصری تاثیرگذار در جامعه ارزیابی می کند و براین اساس اقدام به مشارکت می نماید.

۲-۳-۱۵- جمع بندی:

در واکنش به نارسایی در برنامه توسعه، مفهوم مشارکت به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت و فرایند های تقویت کننده مشارکت مردم، به عنوان زمینه های اصلی توسعه مطرح شد.
به طور کلی، مدیریت شهری مبتنی بر دو پروژه اصلی می باشد که عبارتند از:
پروژه توسعه شهری
پروژه مشارکت شهری.
از دیدگاه جامعه شناسی شهری، این دو پروژه در حال حاضر ابزار کلیدی برای نظام مدیریت شهری هستند و از آنها می توان برای بهبود زندگی شهری و تقویت نظام مدیریت شهری سود جست.
زمینه های اصلی توسعه شهری که در این تحقیق مورد توجه قرار گرفته:
توسعه عمران شهری
توسعه خدمات شهری
توسعه فرهنگی و اجتماعی (فراهم نموددن تسهیلات فرهنگی و اجتماعی)؛
توسعه زیست محیطی شهروندان (فراهم نمودن محیط زیست سالم و پایدار)
توسعه شهری پدیده ای چند بعدی و پیچیده است. اجرای پروژه توسعه شهری یک فعالیت جمعی است و نیازمند همکاری و همیاری تمام اعضای یک شهر می باشد به این ترتیب مشارکت شهروندان یکی از عوامل اصلی توسعه شهری محسوب می شود که بایستی مد نظر قرار گیرد بر این اساس در این تحقیق به دنبال بررسی رابطه مشارکتهای مردمی با توسعه شهری هستیم. با توجه به مباحث مطرح شده مشارکت را مفهومی در نظر می گیریم که از دیدگاهای مثبت افراد نسبت به مشارکت تا مشارکت عملی آنها را شامل می شود. به این ترتیب این مفهوم دارا دو بعد اصلی می باشد.
مشارکت ذهنی: یعنی توانایی فرد در ارائه پیشنهاد و تصمیم ­گیری،
مشارکت عملی: یعنی دخالت فرد در اجرا و بهره برداری و مراقبت از یک فعالیت.
با توجه به مباحث مطرح شده در زمینه توسعه شهری و مشارکت شهروندان مدل مفهومی تحقیق به شکل زیر ترسیم می گردد.

۲-۳-۱۶- مدل مفهومی تحقیق:

(منبع: تحقیق محقق)
خدمات شهری
عمران شهری
فرهنگی - اجتماعی
زیست محیطی
توسعه شهری
مشارکت
ذهنی
عینی
فصل سوم:
ویژگی های جغرافیایی محدوده ی مورد مطالعه

۳-۱- موقعیت جغرافیایی استان اردبیل:

اﺳﺘﺎن اردﺑﻴﻞ در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻓﻼت اﻳﺮان و ﺷﺮق ﻓﻼت آذرﺑﺎﻳﺠﺎن واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﺸﻴﺪه و ﻃﻮﻳﻞ ﺧﻮد در ﺟﻬﺖ ﺷﻤﺎل ــ ﺟﻨﻮب، ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻪ دو درﺟﻪ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﯽ را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. فاصله ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺗﺮﻳﻦ و ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺗﺮﻳﻦ نقطه آن در ﺣﺪود ٩۵ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﻓﺎﺻﻠﻪ و فاصله ﺷﺮﻗﯽ ﺗﺮﻳﻦ و ﻏﺮﺑﯽ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘطه آن١٣٢ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ.
استان اردبیل با ۱۷۹۵۳ کیلومتر مربع وسعت در شمال غربی فلات ایران جای گرفته و حدوداً ۰۹/۱ درصد مساحت کل کشور را تشکیل می دهد.
این استان از شمال با جمهوری آذربایجان، از جنوب با استان زنجان، از غرب با آذربایجان شرقی و از شرق با استان گیلان همسایه است. ۵ شهرستان این استان حدود ۳۸۲ کیلومتر با کشور جمهوری آذربایجان مرز مشترک دارد که در ۱۵۹ کیلومتر آن رودهای ارس و بالهارود جریان دارد.
ﺷﮑﻞ ۳ــ١ــ ﻧﻘﺸﮥ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت اﺳﺘﺎن اردﺑﻴﻞ
سه عامل شکل دهنده اقلیم آب و هوایی استان، توپوگرافی، زاویه تابش نور و جریانات هوایی می باشد. سبلان با وسعت حدود ۶ هزار کیلومتر مربع و ۴۸۱۱ متر ارتفاع در بین دو دشت پهناور مشکین شهر و اردبیل واقع شده است.
براساس آخرین تقسیمات کشوری استان اردبیل شامل۱۰ شهرستان، ۲۶ بخش، ۲۳ شهر و ۶۸ دهستان است. این استان طبق آخرین سرشماری دارای بیش از ۱۲۲۸۱۵۵ نفر جمعیت است که شهر اردبیل بعنوان مرکز استان بیش از ۴۱۸۲۶۲ نفر از آن را در خود جای داده است.

۳-۲- موقعیت جغرافیایی شهر اردبیل

شهر اردبیل در ارتفاع ۱۵۰۰ متری از سطح دریا و در میان کوه‌های  و  واقع در رشته‌کوه  در شمال غرب  جای گرفته و دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های ملایم است. شهر اردبیل در میان دشتی با همین نام در ارتفاع ۱۵۰۰متری از سطح دریا و در میان کوه‌های  و  واقع در رشته‌کوه در شمال غرب  جای گرفته و دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل است.
مساحت شهر اردبیل حدود ۵۷۵۳ هکتار می باشد. جمعیت این شهر براساس سرشماری سراسری سال ۱۳۹۰ ایران، برابر با ۴۸۲،۶۳۲ نفر است. زبان مردم شهر اردبیل  است. مذهب اکثر مردم این شهر،  ( ) هستند. هم‌چنین  شهر که اغلب  بوده‌اند در دهه‌ های گذشته مهاجرت نموده‌اند
اغلب صاحب‌ نظران نام قدیمی شهر را «آرتاویل» و از ریشه  می‌دانند. این نام از ترکیب دو کلمه «آرتا» (به‌معنی مقدس که در فارسی میانه تبدیل به «ارد» شده ‌است و در کلماتی نظیر اردشیر آمده‌است) و «ویل» تشکیل شده‌است.
اردبیل از شهرهای کهن  است که حدود ۵۰۰۰ سال قدمت دارد.در لوحه‌های گلی  به صورت آرتا یا  ثبت گردیده‌است که خود قدمت شهر را تا ۵۰۰۰ سال میرساند. در سال ۶۱۸ هجری مورد حمله  قرار گرفت.در دوران باستان نیز که ایران به چهار ولایت تقسیم شده بود اردبیل مرکز ولایت باختر شامل آذربایجان، ارمنستان و آران بوده‌است. اما در زمان  و ، نهضت  و جنبش‌های سیاسی ایران از این شهر برخاست. اردبیل در زمان صفویان آباد گردید و به اوج اعتبار، عزت، و عظمت خود رسید، اما پس از انقراض این سلسله در پیشامدها و تحولات تاریخی دوره  و اوایل  و به‌ خصوص با ورود قشون  به ایران و حوادث دوران ، از رونق و اهمیت افتاد. پس از پیروزی ، در ۲۴ فروردین ۱۳۷۲ به مرکز استان تبدیل شد.