*با چه مکانیزم علمی‌می‌توان وزن یا درجه اهمیت فرصتها، تهدید ها، نقاط ضعف و قوت را تعیین نمود؟
*چه سازه هایی از منظرهای مشتری، رشد و یادگیری و فرایند داخلی بر سازه های منظر مالی از مدلBSC در تحلیل نقاط قوت و ضعی تاثیر گذار است ؟
۱-۴-۲ سوالهای فرعی

• • • فرصت های محیطی موجود برای شرکت ریسندگی خاور کدام است ؟

  

• • اولویت بندی هر کدام از فرصت های محیطی موجود برای شرکت ریسندگی خاور چگونه است ؟

• • تهدید های محیطی موجود برای شرکت ریسندگی خاور کدام است ؟

• • اولویت بندی هر کدام از تهدید های محیطی وجود برای شرکت ریسندگی چگونه است ؟

• • نقاط قوت شرکت ریسندگی خاور کدام است؟

• • اولیت بندی هرکدام از نقاط قوت شرکت ریسندگی خاورچگونه است؟

• • نقاط ضعف شرکت ریسندگی خاور کدام است؟

• • اولویت بندی هر کدام از نقاط ضعف شرکت ریسندگی خاورچگونه است؟

۱-۵ مبانی نظری تحقیق
چهارچوب نظری این تحقیق متکی بر مدل های برنامه ریزی استراتژیک و آمار استنباطی می‌باشد بدین نحوکه درابتدا با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل SOWT، محیط داخلی و خارجی شرکت ریسندگی خاور مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا از این طریق نقاط ضعف و فرصت، تهدید پیش روی این شرکت مشخص شود.
با استناد به مقاله کو^[۳] وهمکاران در سال ۲۰۱۱ و کو^[۴]و همکاران در سال ۲۰۰۹، از دو پرسشنامه برای مدل SWOT استفاده شد. که پرسشنامه اول برای تعیین نقاط قوت و ضعف می‌باشد، سازه های پرسشنامه از مفهوم کارت امتیاز متوازن استخراج شده است کارت امتیازی متوازن کارتی است که در آن استراتژی به یک مجموعه ی یکپارچه از شاخص های مالی و غیرمالی ارتباط داده می‌شد در رویکرد کارت امتیاز متوازن، سازمان به چهار وجه مختلف تقسیم می‌شوند این چهار وجه عبارتند از :
*وجه مالی^[۵]
* وجه مشتری^[۶]
* وجه فرایند های داخلی کسب وکار ^[۷]
* وجه رشد و یادگیری ^[۸] ( Kaplan – ۱۹۹۴)
که هر یک از سازه های پرسشنامه اول در این چهار وجه دسته بندی شده است. پس از جمع آوری اطلاعات برای این پرسشنامه، جهت ارائه پیشنهادات استراتژیک، منظر مالی را متغیر وابسته و تاثیر سه وجه بعدی را روی این منظر، از طریق رگرسیون چند متغیره مورد تحلیل قرار خواهیم داد.
سازه های پرسشنامه دوم جهت تعیین نقاط فرصت و تهدید شرکت ریسندگیخاور تدوین شده است که ازطریق جلسات طوفان مغزی، فاکتورهای خارجی مرتبط با جامعه، تکنولوژی، اقتصاد، محیط و چشم انداز سیاسیشناسایی شد جهت تعیین اولویت بندی نقاط فرصت وتهدید از دوتکنیک FMEA و SMEA استفاده گردید، FMEA یک ابزار مدیریتی در بخش تولید برای پیش بینی و مدیریت ریسک ها است، به منظور تخمین اندازه تهدید ها استفاده شده است و از طریق شاخصی تحت عنوان RPN^[9]می‌تواند محاسبه شود.
احتمال کشف یا شناسایی * احتمال وقوع * شدت = RPN
( از ۱ الی ۱۰) ( از ۱ الی ۱۰ ) ( از ۱ الی ۱۰۰۰)
همچنین برای تخمین اندازه فرصت ها، یک مفهوم به طور موازی نوآوری گردید که SMEA نامیده شد.
که برای محاسبه آن از شاخصی تحت عنوان OPN ^۸ استفاده می‌شود.
ظرفیت و شناسایی * احتمال وقوع * میزان جذابیت = ^[۱۰]OPN
( از ۱ الی ۱۰ ) ( از ۱ الی ۱۰ ) ( از ۱ الی ۱۰۰۰)
شکل ۱-۱ گام های پژوهش را نشان می‌دهد:
بررسی نقاط قوت وضعف داخلی تهدیدها وفرصت های بیرونی
جمع بندی پرسشنامه تکمیلی
استخراج شاخص های rpn (اعداد منفی در ستون چهار )و OPN اعداد مثبت در ستون چهارم بعنوان تهدید ها وفرصت های محیطی
شناسایی فاکتورهای مرتبط با نقاط قوت و ضعف داخلی براساس بخش های گروهی
تهیه پرسشنامه براساس مفهوم کارت امتیاز
مرتب کردن عوامل به ترتیب نزولی براساس میزان اهمیت درک شده هریک ازعوامل وحذف عوامل غیرموثر
مرتب کردن عوامل بدست آمده از مراحل قبل به ترتیب نزولی براساس میزان تحقق عوامل
بدست آمدن قوتها وضعفهای داخلی سازمان مورد بررسی
تعیین تاثیر هریک از سازه های منظرهای رشدویادگیری، مشتری و فرایند داخلی برسازه های منظرمالی ازطریق رگرسیون چند متغیره
تهیه ماتریس Swot و تدوین استراتژی های کلان
ستون۱:عوامل شناسایی شده
ستون ۲: شدت تاثیرگذاری
عامل شناسایی شده
بروری سازمان براساس
درک پاسخ دهنده
بااستفاده از طیفی با مقیاس ۱۰ ۱۰– الی۱۰+
ستون۳:میزان احتمال درک
شده توسط پاسخ دهنده
با بهره گرفتن از طیف لیکرت

۶۹٫

۱۲

کنترل رفتار درک شده

۸۸٫

با توجه به جدول و ستون مربوط به ظرایب آلفا ملاحظه میشود که تمام ابعاد مورد بررسی از دارای آلفای مورد قبول بوده و ضریب اعتماد قابل قبولی دارند.
روش های تحلیل داده ها و آزمون فرضیات
در این تحقیق، برای تحلیل داده های بدست آمده از نمونه ها، هم از روش های آمار توصیفی و هم از روش های آمار استنباطی استفاده شده است. برای بررسی مشخصات پاسخ دهندگان از آمار توصیفی استفاده گردیده است. برای تحلیل داده ها و آزمون فرض از روش های آماری آزمون tتک نمونه ای برای شناخت وضعیت متغیرهای تحقیق استفاده گردید. از تحلیل عاملی تاییدی برای شناخت متغیر های مکنون استفاده شده است. و نهایتاً برای آز مون فرضیات، مدل معادلات ساختاری به کار گرفته شده است. برای انجام این تحلیل ها از نرم افزارهای آماری SPSS و LISREL استفاده شده است .در ذیل خلاصه ای از مفاهیم روش مدل معادلات ساختاری که روش اصلی تحلیل آماری در این پژوهش است آمده است.

مدل معادلات ساختاری^[۲۴]
برای بررسی روابط علّی بین متغیرها به صورت منسجم کوششهای زیادی در دهه اخیر صورت گرفته است یکی از این روش های نوید بخش در این زمینه مدل معادلات ساختاری یا تحلیل چند متغیر ی با متغیرهای مکنون است . بدون توجه به نام یا مفهوم بی شمار آن، این واژه به یک سری مدلهای عمومی اشاره می کند،که شامل تحلیل عاملی تأییدی، مدلهای ساختاری همزمان کلاسیک۲ ,تجزیه و تحلیل مسیر۳, رگرسیون چندگانه، تحلیل واریانس و سایر روش های آماری است .جرقه ورود به بحث مدل معادلات ساختاری با موضوع شاخص های چندگانه شروع شد.
تعریف مدل معادلات ساختاری
مدل معادلات ساختاری یک رویکرد آماری جامعی برای آزمون فرضیه هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده ^[۲۵] و متغیرهای مکنون ^[۲۶] می باشد.از طریق این رویکرد می توانیم قابل قبول بودن مدلهای نظری را در جامعه های خاص با بهره گرفتن از داده های همبستگی،غیرآزمایشی و آزمایشی آزمون نمود.
ضرورت مدل معادلات ساختاری در پژوهش حاضر
یکی از قوی ترین و مناسب ترین روش های تجزیه و تحلیل در تحقیقات علوم رفتاری و علوم اجتماعی تجزیه و تحلیل چند متغیره است . زیرا ماهیت این گونه موضوعات، چند متغیره بوده و نمی توان آنها را باشیوه دو متغیری (که هر بار تنها یک متغیر مستقل با یک متغیر وابسته در نظر گرفته می شود ) حل نمود .
تجزیه و تحلیل چند متغیره به یک سری روش های تجزیه و تحلیل اطلاق می شود که ویژگی اصلی آنها، تجزیه و تحلیل همزمان K متغیر مستقل و N متغیر وابسته است.
تجزیه و تحلیل ساختارهای کوواریانس^[۲۷] یا مدل سازی علّی یا مدل معادلات ساختاری یکی از اصلی ترین روش های تجزیه و تحلیل ساختارهای داده های پیچیده است.بنابراین از آنجایی که در تحقیق حاضر چند متغیر مستقل در قالب یک متغیر اصلی وجود دارد که می بایستی اثر آنها بر روی یک متغیر وابسته با چند بعد مورد بررسی قرار گیرد استفاده از مدل معادلات ساختاری ضرورت می یابد.
خلاصه و نتیجه گیری
در این فصل به مراحل جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات برای بررسی پذیرش دورکاری پرداختیم و به منظور دستیابی به به پاسخ پرسش‌های تحقیق روش تحقیق متناسب به هدف ها، ماهیت و موضوع مورد تحقیق و امکانات اجرایی را انتخاب کردیم . بعد از تعریف متغیرهای تحقیق متغیر ها را بر اساس سطح قابلیت مشاهده و ارزش تقسیم بندی کردیم و برای متغییر ها تعریف عملیاتی ارائه کردیم .سپس جامعه آماری نمونه آماری و روش نمونه گیری را مشخص و اساس روش های گرد آوری داده ها را مطالعات کتابخانه ای و مطالعات میدانی قرار دادیم .
برای مقیاس بندی پاسخ سوالات پرسشنامه از طیف ۵ گزینه ای لیکرت استفاده کردیم .روائی و پایائی پرسشنامه و مدل را با بهره گرفتن از نظر خبرگان و روش آلفای کرونباخ آزمودیم .
در این تحقیق، برای تحلیل داده های بدست آمده از نمونه ها، هم از روش های آمار توصیفی و هم از روش های آمار استنباطی استفاده شده است. برای بررسی مشخصات پاسخ دهندگان از آمار توصیفی استفاده گردیده است. برای تحلیل داده ها و آزمون فرض از روش های آماری آزمون tتک نمونه ای برای شناخت وضعیت متغیرهای تحقیق استفاده گردید. از تحلیل عاملی تاییدی برای شناخت متغیر های مکنون استفاده شده است. و نهایتاً برای آز مون فرضیات، مدل معادلات ساختاری به کار گرفته شده است. برای انجام این تحلیل ها از نرم افزارهای آماری SPSS و LISREL استفاده خواهیم کرد .
فصل پنجم
بررسی و تحلیل یافته های تحقیق
مقدّمه
تجزیه و تحلیل داده ها برای بررسی صحت و سقم فرضیات برای هر نوع تحقیق از اهمیت خاصی برخوردار است. امروزه در بیشتر تحقیقاتی که متکی بر اطلاعات جمع آوری شده از موضوع مورد تحقیق می باشد؛ تجزیه و تحلیل اطلاعات از اصلی ترین و مهم ترین بخشهای تحقیق محسوب می شود. داده های خام با بهره گرفتن از فنون آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرندو پس از پردازش به شکل اطلاعات در اختیار استفاده کنندگان قرار می گیرند.
محقق برای تجزیه­و­تحلیل­آماری و پاسخگویی به مسأله تدوین شده و یا تصمیم ­گیری در مورد رد یا تأیید فرضیه­ای که صورت بندی کرده است، می ­تواند از روش­های مختلفی استفاده نماید. استفاده از هر یک از این روشها منوط به شرایطی است که محقق باید آنها را­ در رابطه با تحقیق خود مورد توجه قرار دهد. این روش­ها را می‌توان به دو دسته تقسیم نمود:
آمار توصیفی
آمار استنباطی
برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده ابتدا در سطح توصیفی با بهره گرفتن از شاخص های آماری به توصیف و تلخیص ویژگی های جمعیت شناختی افراد نمونه در تحقیق شامل جنسیت و شغل پرداخته می شود در آمار تحلیلی این تحقیق به منظور شناخت متغیر های مکنون و بررسی روایی سازه از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است. همچنین برای آزمودن معناداری روابط میان سوالات و متغیرها و برازش مدل های اندازه گیری به دست آمده و سنجش روایی عاملی از تحلیل عاملی تاییدی^[۲۸] استفاده گردیده است در سطح استنباطی نیز پس از بررسی روایی سوالات پرسشنامه به بررسی وضعیت متغیرهای تحقیق از آزمون میانگین یک جامعه یا t یک نمونه ای استفاده شده است. تائید یا رد فرضیات نیز بر اساس مدل تحلیل عاملی مرتبه دوم و سوم صورت می گیرد.
آمار توصیفی
Descriptive Statistics
تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدی
Exploratory and Confirmatory Factor Analysis
آمار استنباطی
Inferential
Statistics
مدل پذیرش دورکاری
هدف اصلی این تحقیق بررسی عوامل تاثیر گذار بر قصد استفاده کارکنان از دورکاری و مدلسازی پذیرش دورکاری بوده است .برای بررسی این عوامل مدل مفهومی از ادبیات موضوع انتخاب و به عنوان مدل مبنا مورد استفاده قرار گرفت .متغییر اصلی این تحقیق پذیرش دورکاری است .بنا بر مدل پذیرش فناوری قصد از استفاده از یک فناوری در ارتباط با نگرش افراد نسبت به اینگونه سیستم هاست .بعبارتی نگرش و تمایل مثبت تر منجر به استفاده واقعی از آن فناوری میشود. . بر اساس آنها و بر اساس ویژگی های جامعه آماری در کشور مدل پژوهش استخراج شد .
مدل پذیرش دورکاری ارائه شده در این پژوهش که مورد آزمون در نمونه موردی کارکنان وزارت صنایع و معادن قرار گرفته است بشرح زیر می باشد .
برمبنی مدل پذیرش فناوری است و فرضیه اصلی آن تاثیر رفتار , هنجار و کنترل رفتاری بر پذیرش دورکاری است
استخرا ج شده از ادبیات موضوع می باشد که در فصل پیش به تفضیل مورد بحث قرار گرفت
مولفه های انتخاب شده در مدل از مقالات کتابخانه ای استخراج شده است . در مرحله بعد نتایج تحلیل عاملی اکتشافی با بهره گرفتن از نرم افزار Spss که روش اثبات شده و متداول و استاندار علمی ارتباط مولفه هااست بیانگر ارتباط درست این مولفه ها در مدل است .سپس نتایج تحلیل عاملی تائیدی با بهره گرفتن از نرم افزار لیزرل موجه بودن ارتباط این مولفه ها در مدل و همچنین درجه ارتباط آنها در مدل را نشان می دهد .
در دسترس بودن منابع
درک از مفید بودن
درک از راحتی استفاده
سازگاری

بری^[۲۵] و همکاران (۱۹۹۴)

شبکه ای از موسسات مستقل که شروع آن با تامین کننده تامین کنندگان و پایان آن با مشتری مشتریان محصولات و ارسال کالاها و خدمات است.

لامبرت و کوپر^[۲۶] (۲۰۰۰)

مدیریت زنجیره تامین دربرگیرنده مدیریت تامین مواد از تامین اولیه مواد خام تا محصولات نهایی می باشد( و یا بازیافت و استفاده مجدد). مدیریت زنجیره تامین بر چگونگی مورد استفاده قرار دادن، تکنولوژی و قابلیت تمرکز می کند تا مزیتهای رقابتی را افزایش دهد.

جانسون^[۲۷] (۱۹۹۹)

مدیریت زنجیره تامین تلفیقی از هنر و علم است که روش یافتن مواد خام مورد نیاز شرکتها برای تولید و خدمت رسانی را بهبود می بخشد.

بونفیل^[۲۸] و همکاران (۲۰۰۸)

مدیریت زنجیره تامین یکپارچگی فرایندهای کسب وکار کلیدی از آخرین استفاده کننده در میان تامین کنندگان اولیه ای است که محصولات، خدمات و اطلاعاتی که ارزش برای مشتریان و دیگر شرکا اضافه می کند، فراهم می کنند.

هارلند^[۲۹] (۱۹۹۶)

مدیریت زنجیره تامین بر ترکیب استراتژی و ابزارهای یکپارچه سازی همه موسسه های مستقل (تامین کنندگان، کارگاه های تولیدی، مراکز حمل ونقل ، بازار و غیره) یک زنجیره تامین و دستیابی به یک هدف مشترک تمرکز میکند.

دوگلاس^[۳۰] و همکاران (۱۹۹۸)

مدیریت زنجیره تامین، مدیریت شبکه ای از کسب و کارهای زیگزاگی درگیر در ارائه محصول نهایی و بسته خدمات مورد نیاز مشتریان پایانی می­باشد.

چوپرا و میندل (۲۰۰۱)

مدیریت زنجیره تامین کنترل مواد، اطلاعات و امور مالی می باشد بطوریکه این مواد، اطلاعات و امور مالی در طول فرایند از تامین کننده به سازنده، از سازنده به عمده فروش، از عمده فروش به خرده فروش و از خرده فروش به مشتری حرکت می کنند.

جانشان و هاریسون^[۳۱] (۱۹۹۵)

مدیریت زنجیره تامین، استراتژی کسب و کار به منظور بهبود ارزش سهامدار و مشتری توسط بهینه سازی جریان محصولات، خدمات و اطلاعات مرتبط از منبع به مشتری می باشد.

منتزر^[۳۲] و همکاران (۲۰۰۱)

مدیریت زنجیره تامین، مدیریت کردن زنجیره عرضه از مواد خام تا فروش نهایی اقلام قابل فروش یا خدمات می باشد. مدیریت زنجیره تامین می تواند شامل دفن یا انهدام این اقلام نیز باشد.

تیبن و روگرز^[۳۳] (۲۰۰۲)

استقرار شرکتها به ترتیبی که محصولات و یا خدماتی را برای یک بازار فراهم آورد.

لی و همکاران (۲۰۰۹)

شامل تمام مراحلی است که مستقیم و یا غیر مستقیم در براورده کردن خواست مشتری فعالیت می کند و فقط شامل سازنده و تامین کننده نمی­گردد بلکه حمل و نقل ها، انبارها، تسهیلات، خرده فروش و خود مشتری را نیز شامل می شود.

لو و بوستل^[۳۴] (۲۰۰۷)

شبکه ای از تسهیلات و توزیع کنندگان که عملیات تامین مواد، تغییر مواد به محصولات نیمه ساخته و محصولات نهایی و توزیع این محصولات بین مشتریان را انجام می دهند.

وایلد^[۳۵] (۲۰۰۵)

حسنی و همکاران (۱۳۸۷) تحقیقی با عنوان “توصیف و مقایسه مدیریت ایمنی در کلاس‌های تربیت بدنی مدارس دوره راهنمایی شهر اهواز” انجام دادند. بر اساس هدف تحقیق، متغیرهای مؤثر در مدیریت ایمنی کلاس تربیت‌بدنی شناسایی و در قالب چهار عامل با عناوین، دانش کمک‌های اولیه معلمان تربیت بدنی، وضعیت ایمنی در کلاس‌های ورزشی (رفتار ایمنی دبیر)، وضعیت ایمنی وسایل، تجهیزات و امکانات ورزشی مدارس و وسایل و تجهیزات کمک‌های اولیه در مدارس تدوین گردید. نتایج تحقیق نشان داد: میانگین مدیریت ایمنی در کلاس‌های تربیت بدنی در حد متوسط قرار داشت و از سطح مطلوب کمتر بود، بین مدیریت ایمنی در کلاس‌های تربیت بدنی مدارس راهنمایی مناطق چهارگانه شهرستان اهواز تفاوت معنی داری مشاهده نشد، میانگین رفتار ایمنی دبیران تربیت‌بدنی در کلاس‌های تربیت‌بدنی در سطح مطلوب بود، میانگین دانش و مهارت‌های کمک‌های اولیه دبیران تربیت‌بدنی در حد متوسط قرار داشت. میانگین وضعیت ایمنی وسایل، تجهیزات و امکانات ورزشی مدارس، میانگین وضعیت وسایل و تجهیزات کمک‌های اولیه مدارس در حد ضعیف بود، تفاوت معنی‌داری در میانگین دانش و مهارت‌های کمک‌های اولیه دبیران تربیت‌بدنی در مدارس دخترانه و پسرانه مشاهده نشد ولی در بین میانگین رفتار ایمنی دبیران تربیت‌بدنی، سطح وسایل و تجهیزات کمک‌های اولیه در مدارس و وضعیت ایمنی وسایل، تجهیزات و امکانات ورزشی تفاوت معنی دار مشاهده شد. که در این میان مدارس دخترانه و دبیران آن‌ ها از میانگین بالاتری برخوردار بودند. در مجموع تفاوت معنی دار در میانگین مدیریت ایمنی در کلاس‌های ورزشی مدارس دخترانه و پسرانه مشاهده شد که مدیریت ایمنی در کلاس‌های ورزش مدارس دخترانه بالاتر بود.
به طور کلی در این تحقیق سعی شد شیوه ای استاندارد برای ارزیابی مدیریت ایمنی در کلاس‌های تربیت‌بدنی ساخته شود. با توجه به اهمیت ایمنی در کلاس‌های تربیت‌بدنی و همچنین با توجه به نتایج این تحقیق، مدیریت ایمنی کلاس‌های تربیت‌بدنی مدارس دوره راهنمایی اهواز در سطح مطلوب قرار نداشت که برای افزایش ایمنی در ورزش مدارس، توصیه گردید توسعه عوامل چهارگانه تحقیق مورد توجه مسئولین تربیت‌بدنی در آموزش و پرورش قرار گیرد [۱۹].

قاسم پور (۱۳۸۷) تحقیقی با “عنوان بررسی دیدگاه اولیاء دانش آموزان مدارس ابتدایی شهر ساری نسبت به وضعیت فعلی درس تربیت‌بدنی و ورزش” انجام داد. نتایج تحقیق نشان داد: در کل دیدگاه اولیاء نسبت به درس تربیت‌بدنی و ورزش مثبت بود، به جز در مورد مطلوب بودن تأسیسات، امکانات و فضاهای ورزشی. میانگین امتیازهای تعلق گرفته به پاسخ‌های اولیاء در بخش محتوا و آموزش این درس ۴۳/۳، ارزشیابی ۵۲/۳، اهمیت تربیت‌بدنی و ورزش ۲۸/۳، اجرای آن ۱۲/۴، میزان همکاری خود با مدرسه ۶۹/۳، مطلوب بودن تأسیسات، امکانات و فضاهای ورزشی ۰۷/۲ و روش تدریس نوین ۷۳/۳ از ۵ بود. بین دیدگاه اولیاء در مورد: محتوا و آموزش، میزان همکاری خود با مدرسه، مطلوب بودن تأسیسات، امکانات و فضاهای ورزشی، ارزشیابی و روش تدریس نوین اختلاف معنی‌داری وجود نداشت. اما بین دیدگاه اولیاء دانش آموزان در مورد اهمیت تربیت‌بدنی و ورزش اختلاف معنی‌داری مشاهده شد [۴۷].
مهدی پور و همکاران (۱۳۸۸) تحقیقی با عنوان” توصیف موانع اجرای روش‌های فعال تدریس تربیت بدنی از دیدگاه دبیران مرد و زن مدارس راهنمایی نواحی چهارگانه شهر اهواز” انجام دادند. یافته‌های تحقیق بدین شرح است:
- در بین موانع مربوط به معلم، مرتبط بودن مدارک تحصیلی با درس تربیت‌بدنی، آشنایی با دانش روش‌های فعال تدریس، میزان شرکت در دوره‌ های ضمن خدمت، آشنایی با یافته های مربوط به آموزش و یادگیری درس تربیت‌بدنی از اهمیت بالاتری برخوردار بودند.
- در بین موانع مربوط به دانش آموز، علاقه‌مندی دانش آموز به کلاس درس تربیت بدنی، اعتقاد دانش آموزان به نتایج مثبت کلاس درس تربیت‌بدنی، وجود انگیزه‌ی کافی در دانش آموزان برای یادگیری بیشتر و همچنین وجود آمادگی روانی و جسمانی در دانش آموزان از اهمیت بالاتری برخوردار بودند.
- در بین موانع مربوط به برنامه‌ریزی آموزشی، موانعی همچون عدم وجود دستورالعمل مشخص برای تدریس، عدم نهادینه شدن روش‌های فعال تدریس در کلیه‌ی مقاطع تحصیلی درس تربیت بدنی، عدم پیگیری مسئولان و کارشناسان تربیت بدنی نسبت به آموزش بهینه‌ی تربیت بدنی، عدم الزام استفاده از روش‌های فعال تدریس تربیت بدنی و عدم وجود کتاب‌های متناسب با اهداف آموزشی درس تربیت بدنی از اهمیت بالاتری برخوردار بودند.
- در بین موانع مربوط به امکانات آموزشی و کمک آموزشی به ترتیب، کمبودهای مربوط به فضای آموزشی، وسایل مورد نیاز در امر آموزش، زمان تدریس و همچنین کمبود منابع آموزشی درس تربیت بدنی از اهمیت بالاتری برخوردار بودند.
- بین دیدگاه دبیران تربیت بدنی نواحی چهارگانه در مورد شناسایی موانع اجرای روش‌های نوین تدریس تربیت بدنی در چهار زمینه (موانع مربوط به معلم، دانش آموز، برنامه‌ریزی آموزشی و همچنین موانع مربوط به امکانات آموزشی و کمک آموزشی) تفاوت معنادار مشاهده نگردید.
- در ارتباط با شرکت در دوره‌های ضمن خدمت و به‌کارگیری روش‌های فعال تدریس تربیت بدنی، رابطه معناداری مشاهده شد، در ارتباط با میزان به‌کارگیری روش‌های فعال تدریس و مدرک تحصیلی دبیران، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
- در بحث مربوط به ارتباط بین سطوح سابقه تدریس و میزان به‌کارگیری روش‌های تدریس فعال، رابطه معناداری وجود دارد و این رابطه به صورت منفی است، یعنی هر چه سنوات خدمت تدریس بیشتر می‌شود، به‌کارگیری روش‌های فعال تدریس کاهش می‌یابد. در پایان، با نتیجه‌گیری مباحث و مقایسه نتایج این تحقیق با تحقیقات مرور شده آمده است، تجهیز معلمان به دانسته ‌های علمی تدریس، مواردی همچون برگزار کردن دوره ‌های ضمن خدمت، انجام مطالعات در زمینه به‌کارگیری روش‌های فعال تدریس و استخدام معلمان با مدارک تحصیلی بالا و مرتبط با رشته تربیت بدنی از سوی سازمان آموزش و پرورش می‌تواند کمک شایانی به امر آموزش و در نتیجه بهبود کیفیت آموزش در مدارس نماید. یک برنامه‌ریزی مناسب از طرف دست‌اندرکاران نظام آموزشی، به صورت ارائه دستورالعمل‌هایی جهت تدریس، تدوین کتاب‌های درسی متناسب با اهداف آموزشی و نیازهای فراگیران و ارزشیابی ‌های مکرر از عملکرد دبیران در طول سال تحصیلی می‌تواند در به‌کارگیری روش‌های فعال تدریس در امر آموزش، و در نهایت یادگیری بهتر دانش آموزان کمک شایانی توجهی بنماید. لازم است که دست‌اندرکاران نظام آموزشی به این نکته توجه خاص داشته باشند که درس تربیت بدنی با توجه به ماهیت عملی بودن آن، بدون تجهیزات، زمان و فضای آموزشی کافی نمی‌تواند به صورت مؤثر تدریس شود، و به کار بردن روش‌های فعال تدریس برای درس تربیت بدنی نیاز به امکانات، تجهیزات آموزشی و کمک آموزشی و زمان تدریس را بیشتری می‌کند [۵۱].
آزمون(۱۳۸۹) در تحقیق” مقایسه ادراک دانش آموزان دختر و پسر ایرانی از تربیت‌بدنی و ورزش مدرسه­ای ” ادراک دانش ­آموزان دختر و پسر را درباره اهمیت درس تربیت‌بدنی در مقایسه با دروس فارسی، ریاضی، علوم و قرآن بررسی کرد. آزمودنی­ها نشان دادند دروس ریاضی و علوم بااهمیت­تر از درس تربیت‌بدنی هستند. هم­چنین ادراک دانش ­آموزان دختر و پسر درباره‌ی اهمیت درس قرآن و تربیت‌بدنی مشابه بود و هر دو گروه اهمیت یکسانی را به این دروس داده بودند، اما ادراک دانش ­آموزان دختر و پسر در رابطه با اهمیت درس فارسی و تربیت‌بدنی متفاوت بود. ۹۶/۱۶ درصد دختران و ۷۳/۲۲ درصد پسران به مهم­تر بودن درس تربیت‌بدنی در مقایسه با فارسی اشاره کرده بودند در حالی که ۰۱/۲۶ درصد دختران و ۹۶/۲۶ درصد پسران اظهار کرده بودند درس فارسی مهم­تر از درس تربیت‌بدنی است. ۶۳/۱۱ درصد دختران و ۴۶/۸ درصد پسران در این­که کدام یک از دروس مهم­ترند تردید داشتند[۱۲].
هژبری(۱۳۹۰) در تحقیقی با عنوان “جایگاه درس تربیت‌بدنی در میان سایر دروس از دیدگاه والدین و دانش آموزان” ،به نتایج زیر دست یافت. در اولویت بندی دروس از دیدگاه آزمودنی­های تحقیق، درس تربیت‌بدنی(ورزش) در هیچ­یک از اولویت­های اول تا پنجم قرار نگرفته است. مقایسه اولویت­ بندی دروس از دیدگاه دانش آموزان و والدین نشان می­دهد درس تربیت‌بدنی به ترتیب در رتبه­ی ششم و هفتم قرار گرفته است که اهمیت پایین این درس را نشان می‌دهد[۵۴].
۲-۳-۲)تحقیقات انجام شده در خارج از کشور
ارل و استنت^[۵۷](۱۹۸۷) با تحقیق روی ۶۴۵ دانش ­آموز دریافتند که دوست داشتن فعالیت‌ها و ورزش، فواید آمادگی جسمانی، لذت و کسب مهارت‌های جدید، جزو دلایلی به شمار می‌رفت که دانش آموزان این درس را به صورت اختیاری انتخاب می‌کردند و در فعالیت‌های آن شرکت می‌کردند. دلایل عدم انتخاب و شرکت در فعالیت‌های کلاس این درس شامل مهم نبودن به اندازه­ دروس دیگر مدرسه، برنامه ریزی ضعیف، تعارض در برنامه ها، انجام تمرینات کافی خارج از محیط مدرسه و مشکل عرق کردن و ادامه­ حضور در بقیه­ی کلاس‌ها در طول روز بود[۷۱].
تانهیل وزاکراجسک^[۵۸](۱۹۹۳) نیز نشان دادند که ۵۷ درصد از دانش ­آموزان دوره­ راهنمایی، تربیت‌بدنی را بخش مهمی از آموزش شان می‌دانند، در حالی که این درس برای ۴۳ درصد اهمیتی نداشت. هم چنین از دانش آموزان خواسته شد تجارب شخصی شان را در رابطه با درس تربیت‌بدنی بیان کنند. دانش ­آموزان نیز برنده شدن، موفقیت، کار گروهی، عملکرد خوب، مشارکت داشتن، به حساب آمدن^[۵۹] و سرگرم شدن را جزو تجارب مثبت، و صدمات و تمرینات آمادگی جسمانی را جزو تجارب منفی بیان کردند[۱۰۴].
کارلسون(۱۹۹۵) دلایل نگرش منفی نسبت به درس تربیت‌بدنی به این دلیل است که دانش آموزان احساس می‌کنند این درس، نیازهای شان را در زندگی برآورده نمی‌کند و در نتیجه این درس را ارزشمند تلقی نمی‌کنند. او مفهوم “بی­معنایی^[۶۰]” یا به بیان دقیق‌تر این­که تصور شود درس تربیت‌بدنی هدفی در زندگی دانش آموزان ندارد - را از مهم‌ترین عواملی می‌دانست که موجب نگرش منفی دانش آموزان نسبت به درس تربیت‌بدنی می‌شد. همچنین کارلسون دریافت که دانش آموزان به درس تربیت‌بدنی مانند موضوعات آموزشی دیگر به صورتی یکسان توجه ندارند. آنها معتقد بودند این درس نمی‌تواند شانس آنها را در کسب شغل یا ورود به دانشگاه تحت تأثیر قرار دهد.
کارلسون پنج استراتژی برای کناره گیری و شرکت نکردن دانش آموزان در فعالیت‌های ورزشی و کلاس تربیت‌بدنی را شناسایی کرد:

1. 1. سرخوردگی­های پنهان^[۶۱]که در آن دانش آموزان بدون هیچ گونه کاهش محسوسی در ابراز علاقه­ ظاهری، به مشارکت در فعالیت‌ها ادامه می‌دهند. از این رو سازگاری و هماهنگی را به رغم دوست نداشتن موضوع درسی انتخاب می‌کنند.

1. 1. گوشه گیری که در آن دانش آموز در کلاس مشارکت می‌کند، اما در حداقل‌ترین سطح که میزان فعالیت شان تقریباً ناچیز است.

1. 1. تماشاگر شدن که دانش آموز در فعالیت‌ها شرکت نمی‌کند و به تماشای دانش آموزان دیگر می‌پردازد

1. 1. تظاهر کردن استراتژی دانش­آموزانی است که با مریضی و جراحت ساختگی از قرار گرفتن در موقعیت ورزشی اجتناب می‌کند یا وانمود می‌کند که مشغول است، حتی اگر هیچ کاری انجام ندهد.

1. 1. فرار، که با این استراتژی دانش آموز در کلاس حضور نمی‌یابد[۶۵].

هاردمن و مارشال ^[۶۲](۲۰۰۰) در تحقیقی به “مطالعه‌ی موقعیت و وضعیت تربیت‌بدنی در مدارس کشورهای جهان” پرداخته‌اند. کمیته‌ی بین‌المللی المپیک از این طرح تحقیق حمایت مالی کرد. این طرح در سال ۱۹۹۸ آغاز شد. نتایج این تحقیق بر مبنای بررسی پیشینه و پرسشنامه در مورد ۱۲۶ کشور و منطقه‌ی مستقل آموزش و پرورش (استان یا ایالت) در اجلاس جهانی تربیت‌بدنی در ۳ تا ۶ نوامبر ۱۹۹۹ ارائه شد. عناوین مورد بررسی این تحقیق عبارت بود از:
الف: ضروری بودن برنامه درسی تربیت‌بدنی
درحالی که در بسیاری از کشورها (۹۲ درصد) تربیت‌بدنی حداقل به مدت بخشی از یک جلسه درسی برای پسران و دختران اجباری است، اما اجرای آن در عمل با انتظارات در نظر گرفته شده هماهنگی ندارد. به طوری که به نظر می‌رسد تربیت‌بدنی در ۷۱ درصد از موارد طبق آیین نامه های رسمی اجرا نمی‌شود و در بسیاری موارد، تربیت‌بدنی حذف می‌شود تا دروس دیگر آموزش داده شود. در چهار منطقه در حال توسعه در جهان شامل آفریقا، آسیا، آمریکای مرکزی و لاتین و اروپای حاشیه دریای مدیترانه، در مجموع با ۶۰ درصد بیشترین موارد عدم اجرای تربیت‌بدنی را داشته‌اند. کشورهایی که از نظر اقتصادی توسعه یافته بودند، عدم اجرای تربیت‌بدنی در آن کشورها با درصد کمتری همراه بوده است، اگر چه در آن کشورها نیز برخی موارد کم توجهی وجود داشته است. عوامل متفاوتی در ایجاد فاصله بین وضعیت تعیین شده و وضعیت اجرا شده تأثیر داشته که برخی از آنها عبارتند از: از دست دادن زمان اختصاص داده شده، اهمیت دادن کمتر به تربیت‌بدنی به طور عمومی در مدرسه، عدم ارزشیابی رسمی، موانع مالی، انتقال منابع به موارد و جاهای دیگر به غیر از تربیت‌بدنی، منابع مادی ناکافی و کمبودهایی در تعداد نیروی انسانی مناسب.
ب: زمان اختصاص داده شده به برنامه درسی
اطلاعات جمع‌ آوری شده در زمینه زمان اختصاص داده شده به برنامه درسی نشان داد که این مسأله در طول سال‌های تحصیل بسیار متغیر است. در ۵۶ درصد از کشورها، زمان برنامه ریزی درس تربیت‌بدنی در سال‌های تحصیل ثابت است، در حالی که در ۴۴ درصد از کشورها متغیر است. دو نکته قابل توجه وجود داشته است: اول اینکه بیشترین زمان برنامه درسی در سال‌های پایین مدرسه در دامنه سنی ۹ تا ۱۴ سال وجود داشته است، دوم اینکه زمان اختصاص داده شده به برنامه درسی تربیت‌بدنی با افزایش سن کاهش می‌یابد، به ویژه در سال‌های پایانی مدرسه که در آن سال‌ها درس تربیت‌بدنی به درس اختیاری تبدیل می‌شود یا اینکه به طور کامل از برنامه تحصیلی حذف می‌شود.
ج: وضعیت درس تربیت‌بدنی
تربیت‌بدنی در ۸۶ درصد از کشورها وضعیت قانونی مشابه دروس دیگر دارد، اما فقط در ۴۳ درصد از کشورها وضعیت تربیت‌بدنی نسبت به دروس دیگر اهمیت بیشتری دارد و در کشورهای بیشتری یعنی ۵۷ درصد وضعیت قانونی تربیت‌بدنی نسبت به دروس دیگر پایین‌تر است.
د: منابع مالی
در اغلب کشورها یا ایالت‌های مستقل حدود ۶۰ درصد کاهش بوده و در مواقع بحران مالی یک امر طبیعی است که به کاهش برنامه های تربیت‌بدنی در آینده منجر می‌شود.
و: وسایل و تجهیزات
در ۶۹ درصد از کشورها یا ایالت‌های مورد مطالعه هاردمن و همکارانش، کمبود وسایل و تجهیزات ورزشی وجود داشته است و فقط در ۳۱ درصد موارد وسایل و تجهیزات به مقدار کافی بوده است.
ه: نیروی انسانی، معلم دوره دیده و متخصص
این نگرش در سطح جهان وجود دارد که در مقطع دبستان معلم عمومی و در سطح دبیرستان معلم متخصص تربیت‌بدنی وظیفه تدریس درس تربیت‌بدنی را بر عهده گیرد. ضمن اینکه در برخی کشورها حتی برای مقطع دبیرستان نیز امکان به‌کارگیری معلم متخصص تربیت‌بدنی وجود ندارد. از طرفی در اغلب موارد، معلمان عمومی (در دبستان یا دبیرستان) به مقدار کافی و یا حتی به طور مناسب در زمینه تربیت‌بدنی، آمادگی، دانش و مهارت ندارند.
ی: محتوای درس تربیت‌بدنی
در ادامه تحقیق هاردمن و همکارانش در زمینه محتوای درس تربیت‌بدنی گزارش شده است که در باهاما تأکید زیادی بر پرورش ورزشکاران نخبه برای مسابقات بین مدرسه ای انجام می‌شود، در حالی که تربیت‌بدنی عمومی برای مشارکت عمومی دانش آموزان مورد کم توجهی واقع می‌شود. مثال دیگر کشور استرالیا است که در بسیاری از شهرهای آن به کسب مدال‌های ورزشی به قیمت از دست دادن برنامه های تربیت‌بدنی پایه تاکید می‌شود.
در پایان تحقیق هاردمن و همکارانش نتیجه گیری شده است که تربیت‌بدنی در مدارس در اغلب کشورهای جهان و در قاره های مختلف در وضعیت خطرناکی قرار دارد و به سمت کاهش یا حذف برنامه درس تربیت‌بدنی پیش می‌رود [۷۸].
تامپسون و همکارانش (۲۰۰۱) تحقیقی با عنوان “بررسی تربیت‌بدنی در آلبرتا” انجام دادند؛ بخشی از تحقیق آنها در مورد عوامل مؤثر بر اجرای درس تربیت‌بدنی در مدارس بود، نتایج در این زمینه نشان داد، معلم‌ها به تناوب اظهار کردند که دسترسی به تجهیزات و امکانات فرصت پیشرفت حرفه ای را به دانش آموزان می‌دهد، از نظر معلمین و مدیران تنها ۳۲ درصد تجهیزات و ۳۸ درصد امکانات برای اجرای درس تربیت‌بدنی در مدارس موجود است [۱۰۶].
پیلت و همکاران (۲۰۰۱) به نیازهای دانش آموزان از دیدگاه خاصی توجه کرده‌اند و با “بررسی وضعیت غیر فعال بودن دختران” پیشنهاد می‌کنند که با اولویت دادن به اهداف شناختی برای این گروه، توصیف و تشریح اثرات فعالیت‌های بدنی و حرکتی جزء نیازهای شناختی این دختران است. زیرا باید دانست که این دختران در مورد اهداف و برنامه های تربیت‌بدنی چه فکر می‌کنند و چه نگرشی دارند. آنها با بررسی اولویت رشته های ورزشی ۱۴۵ دختر ۱۷- ۱۶ ساله دریافتند که بسکتبال، شنا، تنیس، تنیس روی میز و بدمینتون جزء ۵ نیاز برتر آن دختران می‌باشد [۸۹].
اسلیپ و ورمالد^[۶۳](۲۰۰۱) روی فعالیت‌های جسمانی دختران جوان در سنین بین ۱۶ تا ۱۷ سال نشان ­داد اگر چه بیشتر آنها اهمیت و ارزش شیوه­ زندگی فعال از لحاظ جسمانی را تایید کردند، ولی دیدگاه بسیاری از آنها نسبت به تجارب تربیت‌بدنی در مدرسه منفی بود. موارد بسیاری وجود دارند که به نظر می­رسد سبب بی تفاوتی دختران از تربیت‌بدنی مدارس می­ شود که شامل دامنه­ای از ویژگی‌های برنامه­ی درسی تا پوشیدن لباس و تجهیزات است[۱۱۵].
کندن و کولیر^[۶۴](۲۰۰۲) نشان دادند حق انتخاب، تأثیر زیادی بر تعهد دانش آموزان می‌گذارد که حتی بعد از مدرسه نیز فعالیت‌های جسمانی خود را ادامه دهند. آنها دریافتند دانش آموزانی که به آنها حق انتخاب داده شده بود، بیشتر به تربیت‌بدنی علاقه‌مند شدند و مشتاق بودند شانس خود را در پیروزی و شکست امتحان کنند[۱۱۵].
راین، فلمینگ و مانیا^[۶۵](۲۰۰۳) نظرات دانش ­آموزان دوره­ راهنمایی را نسبت به کلاس تربیت‌بدنی بررسی کردند و نشان دادند که %۸۳ آنها از فعالیت­های متنوع این درس لذت می­برند، %۸۰ معلم­شان را دوست دارند و %۷۹ در این کلاس سرگرم می­شوند. هم­چنین %۳۸ از زمان کوتاه این کلاس ناراضی­اند و %۲۷ از تعویض لباس ناراضی­اند[۹۷]
فیل اپسیلون کاپا (۲۰۰۳) در تحقیقی پیمایشی تحت عنوان “رابطه میان ادراک دانش آموزان و معلمان در مورد اهمیت اهداف کلاس‌های تربیت‌بدنی” تعداد ۴۱۶ نفر از دانش آموزان را در ۱۹ کلاس مورد بررسی قرار داد. نتایج این تحقیق نشان داد که دانش آموزان در مورد اهمیت اهداف کلاس‌های تربیت‌بدنی که از طرف معلمان تأکید می‌شود، آگاهی لازم را ندارند. همچنین آنها با اهداف مورد نظر معلمان هر چند این اهداف در راستای نیازهای دانش آموزان است، موافق نیستند. همچنین رابطه معنی‌داری میان نیازهای دانش آموزان و اهداف برنامه ریزی شده از سوی معلمان وجود داشت [۷۷].
کوکا و همکاران^[۶۶](۲۰۰۵) نشان دادند که دانش ­آموزان به خاطر علاقه­شان به موفقیت و یا این­که وقت­شان را بدون فشارهای تحصیلی بگذرانند، نگرش مثبتی به درس تربیت‌بدنی دارند[۸۲].

ایجاد اجتماعات کوچک تر مستقل در مناطق کلان شهری(وزارت مسکن وشهرسازی،۱۳۷۸: ۱۴۱).
۲-۵- چارچوب نظری تحقیق
به نظر فردریک فن ریشتفن شهر اجتماعی ازانسان ها در مکان معینی است که حیات عادی آنان از فعالیت های غیر زراعی به ویژه از راه بازرگانی و صنعت تأمین گردد. برای ژان برون و پیرد فونتن دربرابر قصبه و بخش که اکثریت ساکنان آن خارج از منطقه ی شهری فعالیت دارند شهر مکانی است که اکثریت جمعیت آن قسمت اعظم وقت خود را در داخل منطقه ی شهری صرف کنند(فرید،۱۳۷۳: ۱-۴).

مارکس و انگلس با یک بینش اجتماعی به شهر نگاه می کنند و به نظر آنان شهر دارای دو خصیصه ی ویژه است که آن را از روستا جدا میکند یک تقسیم کار و دوم تمرکز کار و سرمایه.
بعضی از جغرافیدانان برای تعریف و شناخت شهر تنها به تعداد جمعیت شهر توجه کرده و گفته اند:هر اجتماع انسانی را هنگامی می توان شهر نامید که جمعیت آن از عدد معینی بگذردو بدین ترتیب خواسته اند برای تعریف شهر و تمیز آن از روستا معیار عددی پیدا کنند و بر این مبنا کنفرانس اروپایی آمار در شهر پراگ کلیه ی واحد های جغرافیایی بیش از ۲۰۰۰ نفر جمعیت را شهر خوانده است.به شرط ان که کلیه ی هسته های تراکم انسانی کمتر از ۱۰۰۰۰ نفر بایستی بیش از ۲۵ درصد ساکنین خود را از کار و فعالیت روی زمین معاش بدهند.در ایران از سال ۱۳۳۵ به این طرف سکونتگاه ها و مراکز تراکم انسانی بیش از ۵۰۰۰ نفر جمعیت شهر شناخته شده بود و در سرشماری سال ۱۳۶۵ به نقاطی که در زمان سر شماری دارای شهرداری بوده اند شهر گفته اند و اخیرا طبق قانون تقسیمات کشوری مصوب مجلس شورای اسلامی تعداد جمعیت شهر به ۱۰۰۰۰ نفر افزایش یافته است.(همان منبع،ص۳و۴).
رشد شهری گسترش خود رو و بی رویه شهرک ها و مناطق مسکونی و افزایش بی اصول و نابرابر سطوح مختلف شهری است. در واقع این مساله را می توان از یک سو انبوهی جمعیت و از سوی دیگر ساختمان سازی صرف ،بدون توجه به احتیاجات مورد نیاز در حال و آینده ،به عبارتی افزایش کاربری مسکونی و تخصیص حداقل سرانه ها و فضا به سایر کاربری ها دانست وبه آن پیشی گرفتن رشد بر توسعه یا تقدم کمیت بر کیفیت نام دارد(مشهدیزاده دهاقانی،۱۳۷۴: ۴۲۴).
به افزایش کمی و کیفی کاربری ها و فضاهای کالبدی (مسکونی،تجاری،ارتباطی،…) یک شهردرابعاد افقی و عمودی که در طول زمان انجام می گیرد میتوان توسعه ی فیزیکی اطلاق نمود(زنگی آبادی ،۱۳۷۶: ۳۸). ساختار مجموعه ای متشکل از پدیده های به هم پیوسته است که هر یک در ارتباط با پدیده های دیگر قرار دارد و جزء در ارتباط با آن نمی تواند به هستی خود آنچنان که هست ادامه دهد(گودرزی،۱۳۸۴: ۱۹).
در جغرافیا ساختار به مجموعه ای ارتباطی که مابین اجزاء و عناصرطبیعی و انسانی به عنوان عناصریک سیستم جغرافیایی وجود دارد اطلاق می شود که منجربه خلق چشم اندازهای فرهنگی انسانی می گردد و در واقع آئینه ایست از تابش روح و فرهنگ جوامع انسانی در طبیعت(پور احمد،۱۳۷۰: ۲و۳).
ساختار فضایی محصول فرایند فضای است که در آن فضا به وسیله ی فرایند های اجتماعی،اقتصادی و طبیعی سازمان میابد.این سازمان یابی از محل استقرار عناصر و اجرای داخلی یک پراکندگی فضایی تاثیر می پذیرد.محل استقرارهر جزئی نسبت به همه ی اجزاء با هم و توام سازمان یابی فضایی را شکل می دهند. درواقع ساختار فضایی ،از آرایش و سازمان یابی پدیده که نتیجه ی فرایند های طبیعی ،اجتماعی و اقتصادی است به جود میاید(شکویی،۱۳۷۷: ۲۹۵).
از اواسط دهه ی ۱۹۶۰ به بعد این نظریه به اشکال گوناگون در پشت سیاست های منطقه ای به نحوی حضور داشته است. نظریه ی قطب رشد اساسآ متمایل به کارایی اقتصادی است.اما این کارایی در مقایسه با تحلیل های ایستایی نظریه های نوکلاسیک پویایی بیشتری دارد.نظریه قطب رشد بر این استدلال است که میتوان تولید را از طریق تجمع زیرساخت ها و فعالیت های مولد در یک نقطه افزایش داد.
افزون براین شواهد مثبت اندکی وجود دارد که قطب های رشد، حتی در صورت موفقیت لزوماً برای نواحی پیرامون خود هم مفید باشند. پیوند های میان فعالیت های قطب رشد و فعالیت های مستقر در دیگر مناطق تا حدی که موجود است، معمولاً پراکندگی جغرافیایی گسترده ای دارند. سر انجام این که، خود الگوی سلسله مراتبی نو آوری از اثبات تجربی اندکی بر خوردار بوده است. سیاست تعین قطب رشد در عمل چه بسا گرفتار دو مشکل می شود:۱) مشکل فنی انتخاب بهترین قطب رشد بالقوه ۲) مشکلات سیاسی وابسته به قطب های نا موفق(هاگت،۱۳۷۵: ۴۳).
بنابراین راهبرد قطب رشد چه در نظر و چه در عمل بحث انگیز بوده و انتظارات تقدیم ایجاد فضا بر توسعه فعالیت های اجتماعی و فضایی، درازمدت بودن اقدامات و نیاز به سرمایه گذاری های زیاد برای تحقق این راهبرد، دستیابی به نتایج آن را دشوار کرده است. سوم برخورد ارادی و از بالا نهفته در این راهبرداست که سازگاری آنچه هست و آنچه در حال شدن است با آنچه را که فکر شده است را می طلبد و جوامع بشری بسیار پیچیده تر از آن عمل می کنند که بتوان آن ها را درقطب های از پیش تعیین شده خواند.(صرافی،۱۳۷۵: ۴۸)
برای درک ساختار فضایی مناطق و پیش بینی تغییر و تحولات و روند توسعه، فریدمن الگوی مرکز- پیرامون را عرضه می دارد. فریدمن می گوید: هر نظام جغرافیایی شامل دو زیرنظام فضایی است. یکی مرکز که قلب پیشتاز و پویای نظام است که می توان آن را بقیه نظام به حساب آورد و در حالت وابستگی یا سلطه پذیری نسبت به پیرامون قرار داد. رابطه مرکز_ پیرامون را اصولاً می توان رابطه ای استعماری دانست. معمولاً بروز یک ساختار قطبی شده، با یک سری جابجایی های عوامل اصلی تولید از حاشیه به مرکز همراه است. تا موقعی که پیرامون به صورت یک تولید کننده مواد اولیه (عمدتاً کشاورزی)باقی می ماند، گرایش عمومی نرخ مبادله بین مناطق به طور کلی به نفع مرکز ادامه خواهد یافت.
نا برابری های فزاینده منطقه ای به فشارهای سیاسی برای تغییر جهت جریان منابع به سوی پیرامون و کمک به بالا بودن درآمد سرانه در حاشیه منجر خواهد شد. آنچه در این الگو بیش از هر چیز دیگر توجه را به خود جلب می کند نقش مهمی است که شهر در آن دارد.شهر نقش وحدت بخش را ایفا می کند. در واقع توسعه و نواوری در ماتریس از مناطق شهری زاییده شده و به پیرامون روستایی جریان می یابد.که در آن یک نظام مرتبه ای از شهرها و عرصه های شهری حاصل می شود که می تواند نمایانگر افزایش یکپارچگی فضایی در نتیجه ی توسعه باشد.
نمود تازه ای از نابرابری های منطقه ای و عدم تعادل در سطح روستاهای کشور، ناشی از سیاست های توسعه ی صنعتی و راهبرد توسعه ی مرکز - پیرامونی در ایران است.این سیاست موجب تشدید جاذبه های شهری، بر هم خوردن تعادل ساختاری بین شهر و روستا و تشدید نابرابری بین روستا های کشور شده است.در مناطق توسعه یافته نیز اضمحلال ساختار سنتی روستا، نابودی کارکرد اقتصادی_کشاورزی روستا و جانشینی ساختار اجتماعی _اقتصادی و فرهنگی رفع این نابرابری ها جزء از طریق توسعه درونزا، تکیه بر امکانات محلی، بهره گیری از منابع بالقوه و بالفعل و سمت دهی امکانا ت و استعداد در مسیر صحیح برا ی ایجاد تعادل و توازن بین روستا ها ممکن نیست و این به برنامه ریزی ناحیه ای یکپارچه مبتنی بر تحلیل فضایی نیاز دارد. ملاحظه میشود که نظریه ی مرکز - پیرامون در حقیقت به دنبال و درجهت تصحیح کم و کاستی های نظریه ی قطب رشد ارائه شده و مهمترین انتقادی که بر آن شده این است که اصل را درهمه مراتب بر مرکز (از جمله شهر )می گذارد و پیرامون را فرع به حساب می اورد.(پاپلی یزدی،۱۳۸۲: ۲۰۷(
جدول ۲-۱ چهارچوب نظری تحقیق
تبدیل شهر اردبیل به مرکزیت استان
مهاجرت بی رویه به شهر اردبیل
رشد شتابان و نامتوازن شهری
تحولات در ساختار اقتصادی واجتماعی شهر
تحولات در ساختار فیزیکی شهر
قرار گرفتن مردم مهاجر کم درامد وفقیر در حاشیه شهر
قرار گرفتن طبقه مرفه ومتوسط در بخش مرکزی
رشد افقی در مناطق حاشیه نشین
رشد عمودی در بخش مرکزی شهر
فصل سوم:
روش اجرای تحقیق
۳-۱-روش تحقیق
با توجه به این که نوع تحقیق ما از نوع کاربردی بود. این نوع پژوهش بسیاری از ویژگی های پژوهش های بنیادی را داراست.بیشتر تحقیقات انجام شده در جغرافیا از نوع تحقیقات کاربردی می باشد.همچنین در روش تحقیق جهت تشریع وضع موجودبه لحاظ کاربری اراضی، توسعه فیزیکی وکالبدی وخدمات اجتماعی در نتیجه به شناخت وضع موجودوهمه جانبه از شهر نیاز داریم لذا از روش توصیفی استفاده می کنیم.وبرای بررسی تحلیل تطبیقی از روش تحلیلی ومقایسه ای استفاده می کنیم.
۳-۲-مراحل تحقیق در این تحقیق به بررسی تطبیقی بافت مرکزی با بافت حاشیه ای با در نظر گرفت سه شاخص کاربری اراضی، توسعه فیزیکی وخدمات اجتماعی پرداخته است . که نشان می دهد شهراز نظر کاربری اراضی چه تغییری کرده یا از نظر توسعه فیزیکی وکالبدی شهر در چه جهتی در حال گسترش است وخدماتی که در مرکز شهر انجام می دهند نسبت بافت حاشیه ای با هم دیگر چقدر تفاوت دارد که با بررسی این عوامل در مرحله تحقیق سعی شده این منطقه باهم تطبیق داده شود .
۳-۳-روش گرد اوری تحقیق

• • روش اسنادی وکتابخانه ای:در این روش از کتب واسناد وطرح های توسعه شهری موجود در سازمان ها وکتابخانه ها،نقشه ها وتصاویر ماهواره ای وسایر منابع نوشتاری مربوط به موضوع پژوهش با مراجعه نهادها واژگان های مربوط با موضوع پژوهش مانند(سازمان راه وشهر سازی اردبیل٬ استانداری اردبیل٬ شهر داری اردبیل)استفاده شده است.

• • مطالعات و عملیات میدانی: شامل مراجعه به بخش های مختلف شهر اردبیل و مشاهده وبرداشت میدانی و همچنین مصاحبه با مسئولان دست اندر کار مدیریت شهر اردبیل.در گردآوریاطلاعات با بهره گرفتن از ابزار هایی چون(پرسشنامه، مصاحبه٬ نمونه برداری، بانک های اطلاعاتی٬ شبکه کامپیوتری و ماهواره ای لندست برای عکس های ماهواره ای وغیره انجام می گیرد. از انجا که روش تحقیق ما توصیفی –تحلیلی و میدانی بود. لذا برای تحلیل داده های کیفی از روش استدلالی واستنباطی استفاده شده است. برای تجزیه وتحلیل داده ها و ارائه نمودار- جدول از نرم افزار تحلیل Excel وSpssوبا توجه به اینکه از روش تحقیق میدانی نیز استفاده شده است برای نقشه های شهری از نرم افزار Arcview- Arcgisاستفاده شده است.

مقدمه
در مطالعات علم جغرافیا شناخت شهر از لحاظ جغرافیایی بسیارمهم است،چرا که شهر به عنوان پدیده مکانی دریک قلمرو جغرافیایی شکل می گیرد و درادامه رشد وتوسعه خود تحت تاثیر آن قرار می گیرد،لذا مطالعه جغرافیای طبیعی شهر ازاهمیت خاصی برخوردار است.در علم جغرافیا مقرطبیعی شهر به عنوان ظرفی درنظر گرفته می شود که شهرمظروف آن محسوب می شود،لذا شناخت جغرافیای طبیعی آن برای ارتباط پدیده ها وعناصر شهری مهم است.با توجه با اهمیت موضوع دراین فصل شهر اردبیل بطور مختصرو مفید ازدیدگاه جغرافیای طبیعی از ابعاد موقعیت ریاضی و نسبی،زمین شناسی شهر،توپوگرافی شهر،شاخصهای اقلیمی درطول زمان مورد بررسی قرارگرفته است.همچنین برای شناخت موقعیت شهراردبیل درایران و استان با بهره گرفتن از نرم افزار GIS نقشه­های اردبیل با عنوان نقشه موقعیت جغرافیایی شهر اردبیل ترسیم شده است.
۳-۴-بررسی وضع موجود شهر اردبیل
۳-۴-۱-موقعیت ریاضی و نسبی شهر اردبیل
شهراردبیل درشمال شرقی آذربایجان در موقعیت  عرض شمالی و  طول جغرافیای واقع شده است.فاصله آن تا مرز جمهوری آذربایجان درحدود۲۰کیلومتر می باشد.از لحاظ موقعیت نسبی این شهردر فلات دایره ای شکلی درجنوب غربی دریای خزر و بین دو کوه سبلان وباغرو واقع شده است وارتفاع آن از سطح دریا۱۲۶۳متر می باشد.شهرستان اردبیل از شمال به شهرستان گرمی از مشرق به جنگل‌های آستارا و تالش ازجنوب به خلخال وازمغرب به شهرستان مشگین شهرمحدود شده است).طرح جامع شهر اردبیل،۱۳۸۶)
۳-۴-۲-زمین شناسی شهر
شهراردبیل به مانند اکثرشهرهای ایران برروی رسوبات دوران کواترنر گسترده شده است.(کواترنر دورانی است که سرزمین ایران از آب خارج شده و دوران فرسایش آغاز گردیده است)شهر اردبیل در دشت اردبیل مستقر شده است و قسمت عمده دشت را رسوبات دشت و پادگانه های آبرفتی جوان، مخروط افکنه ها قرار گرفته است.شمال شهراردبیل عمدتاً برروی فلات ولکانیکی مرکزی با ضخامت زیاداز سنگ های ولکانیکی پالئوژن قرار گرفته است.سیستم آبراهه­ای به ناحیه فرورفته پیرامون اردبیل برده شده ­اند.این کنش توسط رودخانه­های قره سو و بالخیلو که از وسط شهر اردبیل می گذرد،ادامه دارد.
۳-۴-۳ توپوگرافی شهر
بدلیل آن که شهراردبیل در دشت واقع شده است از پستی و بلندی و عوارض خاصی در اطراف شهر برخوردار نیست،محدوده های اطراف عمدتاً دارای ملایمی هستند.محدوده اصلی شهر اردبیل در۳ طبقه ارتفاعی به شرح زیر قرار گرفته است:
۱- محدوده های جنوبی شهر(اراضی پیرامون دریاچه شورابیل)و جنوب غربی شهر در ارتفاع ۱۳۹۲ تا ۱۴۳۲ متر واقع شده است.
۲-محدوده های مرکز شهر و محله های غرب و شمال غربی در ارتفاع۱۳۵۲تا ۱۳۹۲متر واقع شده است.محدوده­های واقع دراین ارتفاع عبارتنداز:شهرک آزادگان،محمودآباد،شهرک رضوان،محله ججین ومحدوده­های میدان جانبازان،ملایوسف،اروج آباد،سلمان­آباد،اسلام آباد،کریم آباد،رسول اکرم،کاظم آباد و در غرب کوی آزادی، کوی ریحانیه، کوی شریعتی، بهارآباد، جمشید آباد.
۳- محدوده های شمال و شمال شرقی و برخی محدوده های شرق شهر که در ارتفاع۱۳۱۲-۱۳۵۲ متر واقع شده اند.این محدود ها نسبت به تمام نقاط دیگر شهردرارتفاع کم تری هستند.مناطق واقع در این محدوده عبارتنداز:پناه آباد،دانش آباد،شهرک رسالت و سینا،الحمدیه(طرح جامع شهری اردبیل،۱۳۸۵)
۳-۱-نقشه موقعیت جغرافیای شهر اردبیل
۳-۴-۴-شاخص های اقلیمی
در بررسی شاخص های اقلیمی شهر اردبیل،از اطلاعات ایستگاه سینوپتیک اردبیل در یک دوره آماری ۱۰ساله استفاده شده است.
الف: دما