پژوهش­های فراوانی در مورد حقوق مدنی زن به صورت عام و کلی انجام شده است ولی به ندرت به مساله نسبی بودن آن با توجه به مقتضیات زمان و مکان در تدوین قوانین مربوطه پرداخته شده است.
۱-۴-اهداف تحقیق:
۱-تاکید بر ضرورت تحول در بعضی از مواد قانونی که با مقتضیات زمان و مکان سازگاری ندارد به همراه پای­بندی به اصول.
۲-اصلاح و تعدیل مواد قانونی که موجب بی­ عدالتی و تضییع حقوق زن در عصر حاضر می­ شود. تفکیک میان قوانین برآمده از دین و قوانین حاصل از سنت­های اجتماعی و فرهنگی.
۱-۵-سؤالات تحقیق:
۱-حقوق مدنی زن شامل چه موضوعاتی است؟
۲-آیا مقتضیات زمان و مکان بر حقوق زن و نسبی بودن آن موثر است ؟
۳-در چه مواردی حقوق زن با توجه به زمان و مکان تغییر یافته است؟
۴-با توجه به شرایط کنونی جامعه لزوم و تعدیل چه قوانینی احساس می­ شود که تاکنون تغییر نکرده ­اند؟
۱-۶-فرضیه ‏های تحقیق:
۱-حقوق مدنی زن شامل موضوعاتی از جمله نفقه، مهریه، حضانت …می­ شود.
۲-در بعضی از موارد حقوق زن با توجه به مقتضیات زمان و مکان نسبی است .
۳-حقوق زن در بعضی موارد از جمله، سن ازدواج، ارث، طلاق، حق حضانت…….تغییر یافته است .
۴-به نظر می­رسد در بعضی از موارد قانونی از جمله، تابعیت، اشتغال همسر، ارث، حضانت، نفقه …. با توجه به شرایط کنونی جامعه نیاز به تغییر و تعدیل وجود دارد.
۱-۷-تعریف واژه ­ها و اصطلاحات:
کلید واژه ­ها: حقوق مدنی، حقوق زن، مقتضیات زمان، مقتضیات مکان، فقه، نو­آوری
حقوق مدنی: مجموعه قواعدی است که احوال شخصیه شهروندان یک جامعه را تعیین می­ کند. مالکیت خصوصی و حقوق اصلی را که شهروندان می­توانند در برابر هم بدست آورند (ساکت، ۴۹:۱۳۷۶).
حقوق زن: عبارت است از امتیازاتی­اند که برای زنان بالغ و نابالغ در حدود احکام قانون و شریعت به رسمیت شناخته شده است.

مقتضیات مکان: تغییر شرایط زندگی با توجه به جوامع و فرهنگ­های گوناگون یعنی مقتضیات محیط و اجتماع و زندگی بشر
مقتضیات زمان: زمان چیزی است که دائما در حال گذشتن و آمدن است، و در هر لحظه­ای، در هر وقتی و در هر قرنی، در هر چند سالی یک تقاضائی دارد(مطهری، اسلام و نیازهای زمان، ج۱، ۱۳۹۱، ص۱۱۲).
فقه: واژه «فقه»در لغت به معنای «فهمیدن» و «درک کردن» است. فقه عبارت است از فهم دقیق و استنباط مقررات عملی اسلام از منابع و مدارک تفصیلی مربوط به آن و گاه به معنای مجموع مسائل شرعی عملی استنباط شده و آرای مستدل فقها نیز اطلاق می­ شود(اخوان کاظمی، بهرام، امام خمینی و مقوله نو­آوری در فقه سیاسی، ۱۳۷۸، ص۱۰).
نوع­آوری: غالباً مفهوم نوآوری را در کنار مفاهیم متقاربی مانند: «نواندیشی»، «نوگرایی» و یا مفاهیم بعیدتری همچون :«نوسازی»، «تجدد»، «تجددخواهی»، «مدرنیته»و«مدرنیسم» به­کار می­برند که نوعاً با یکدیگر متفاوت­اند این در حالی است که نوآوری به معنای ابتکار، خلاقیت، نوجویی، نوگویی و نواندیشی است و دربردارنده اندیشه­ها و راهکارهای نو و آرای جدید و ارائه راه­ حل­های تازه برای مسائل کهن و به کارگیری نوعی ابتکار و بداعت است(اخوان کاظمی، بهرام، امام خمینی و مقوله نو­آوری در فقه سیاسی، ۱۳۷۸، ص۸).
۱-۸-روش تحقیق:
این پژوهش با روش کتابخانه­ای و فیش­برداری و توصیفی- تحلیلی انجام می­پذیرد.

فصل دوم

تاریخچه حقوق زن

در گذر زمان

۲-۱- تعریف حق
۲-۱-۱- تعریف لغوی حق
«"حق” در لغت به معنای«راست و درست»، و در مقابل باطل به معنای «ناراستی و نادرستی» است».^[۱] «در مفاهیم عرفی حق علاوه بر مفاهیم «بهره ونصیب» به معنای «وظیفه و تکلیف» نیزمی­باشد. یعنی هر کس علاوه بر اینکه می ­تواند از حقوق و امتیازات در نظر گرفته شده برای او، دراجتماع­ و عرف استفاده نماید در مقابل نسبت به دیگران نیز وظیفه و حقوق متقابل دارد».^[۲]
معنای حق در مقابل باطل است،همانطورکه در سوره مبارکه حج آیه شریفه ۶۱ آمده است:
«ذلک باّن اللّه هو الحق و انّ ما یدعونَ مِن دونهِ هو الباطل» و آن به این خاطر است که تنها خدا حق است و آنچه که غیر از خدا می­خوانند آن باطل است.
۲-۱-۲- تعریف اصطلاحی حقوق
«حقوق در اصطلاح گاه مقصود از حقوق شاخه­ای از علوم انسانی است و موضوع آن بررسی قوانین موضوعه، تحلیل قواعد حقوقی و سیر تحول آنهاست. و گاهی از واژه حقوق به عنوان کلمه­ای مفرد استفاده می­ شود که منظور از آن مجموعه مقرراتی است که بر افراد یک جامعه در زمان معینی حکومت می­ کند، خواه در رابطه افراد با یکدیگر باشد و یا رابطه افراد با دولت و حتی روابط دولتها با هم». ^[۳] حقوق شاخه­ های دارد که یکی از مهمترین آنها حقوق مدنی است:
۲-۱-۳- تعریف حقوق مدنی
«حقوق مدنی مجموعه قواعدی است که احوال شخصیه شهروندان یک جامعه را تعیین می‌کند، مالکیت خصوصی و حقوق اصلی را که شهروندان می‌توانند در برابر هم به دست آورند و راه‌‌های کسب، انتقال و زوال آن حقوق را سازمان می‌دهد. ».^[۴]
در یک نگاه، قلمرو حقوق مدنی به چهار دسته کلی تقسیم می­ شود که عبارتند از:
۱- اشخاص و خانواده، ۲- مالکیت ۳- قراردادها و مسئولیت‌های مدنی ۴- ارث. ^[۵]
۲-۲- تاریخچه حقوق زن در تمدن های باستان
در سیر تاریخی از آغاز آفرینش تا به امروز، در تمام سرزمینها، اقوام، آیینها فرهنگها، اجتماعات و فلسفه­های گوناگون، از یک زاویه به زن نگریسته نشده است. به عبارت دیگر، زن در هر سرزمین، فرهنگ و فلسفه­ای با شخصیتی متفاوت وگاه متضاد شناخته شده و می­ شود. نگرش به زن در برخی فرهنگها چنان منفی و دور از واقعیت بوده که وی را عاری از روح انسانی دانسته و او را از قلمرو انسانیت و برخورداری از شخصیت انسانی خارج کرده ­اند. همین بینش و تفکر سبب شده است گروهی از انسانها در گذشته و حال، با زن به مثابه ابزار مادی صرف برخورد کنند.
. «در کل زن در دیدگاه غیر اسلامی، حتی در تفکر معاصر غرب، به مراتب محروم­تر و مظلوم­تر از مرد­­-بوده وهست تا جایی که در برخی از قبایل، پس از مرگ شوهر، زن را می­کشتند و در کنار قبر شوهر دفن می­کردند و برخی دیگر را زنده در گور شوهر دفن می­کردند».^[۶]
به طور اجمال می­دانیم که وضعیت زن از بدو پیدایش اجتماعات بشری تا کنون، رو به بهبود رفته و چنین وضعیتی با گذشتن از سه دوره تاریخی حاصل شده است:
«دوره اول،دوره وحشی­گری و بت­پرستی:زن در این دوره، موجودی در ردیف اشیای قابل تملک، مانند غلامان بود؛ در نتیجه، هیچ گونه حیثیت واختیاری نداشت. مرد می­توانست او را قرض دهد یا بکشد و با کوچکترین بهانه، شدیدترین مجازاتها را در مورد او بکار گیرد. آثار و بقایای این دوره، هنوز در آفریقا و منطقه سرخپوستان آمریکا باقی است.
دوره دوم، دوره تمدنهای یونان، مصر، روم و ایران است که ادیان توحیدی باعث شد علاوه بر ظهور تمدن، احساسات بشری نیز با علم و منطق تلفیق شود؛ بنابراین زن در این دوره عنوان انسان اطلاق می­شد؛ اما از هر حیث تابع اراده مرد بود.
دوره سوم که با ظهور اسلام آغاز و زن به حقوق انسانی خویش نایل شد».^[۷]
۲-۲-۱- زندگی زن در امتهاى پیشرفته قبل از اسلام
منظور از ملتهای متمدن و پیشرفته آن روز، ملتهایی هستند که با رسوم ملی و به یادگار مانده از طریق عادت، زندگی می­کردند؛ بدون اینکه رسوم و عاداتشان مستند به کتابی یا مجلس قانونی باشد؛ مانند مردم چین و هند و مصر و ایران.^[۸]
در این امتها نیز زن استقلال، حریت و اراده در عمل نداشته و در همه شئون زندگی، تحت ولایت مرد بوده است؛ گرچه زنان در میان این گروها، مرفه­تر از اقوام گذشته بوده و فی­الجمله می­توانسته ­اند مالک باشند و مثلا ارث ببرند و اختیار ازدواج داشته اند.
در این جوامع نیز مرد حق ازدواج با زنان متعدد داشت و زن بعد از مرگ شوهرش نمی­توانست شوهر کند و از معاشرت با دیگران در خارج از منزل غالبا ممنوع بود.
هر یک از این امتها بر حسب وضع خاص خود، احکام و رسوم خاصی داشتند. مثلا زن می­توانست در حکومت دخالت و یا با محرم خود ازدواج کند؛ ولی در چین، ازدواج، نوعی خود فروشی و مملوکیت زن محسوب می­شد و از ارث محروم بود و با شوهر و فرزندان خود نمی­توانست بر سر سفره طعام بنشیند و چند مرد می­توانستند یک زن بگیرد؛ مثلا در هند از آنجا که معتقد بودند، زن یکی از اعضای مرد است، اگر مردی می­مرد، او را نیز می­سوزاندند. در هند، زنان را خصوصا در ایام حیض پلید و نجس می­دانستند و زن برزخی میان انسانیت و حیوانیت بود.^[۹]
۲-۲-۲- حقوق زن در جاهلیت پیش از اسلام
با مطالعه و بررسی آثار باقیمانده در تاریخ جاهلیت درباره اوضاع زن و خانواده به دو رویکرد می­رسیم. گروهی معتقدند که زن در عصر جاهلی جایگاه ممتازی داشت، با آزادی و شرافت زندگی می­کرد و بااستقلال رای و اراده نقش فعال و تاثیرگذاری در خانواده و جامعه ایفا می­کرد. اگرچه درطلیعه اسلام وجه مرد سالار و عصبیت جاهلی بر نظام اجتماعی عرب غالب بود اما گاه و بیگاه تاریخ نویسان از شرافت و آزادی واختیار و عفّت زنان سخن به میان آورده و اوضاع آن زمان را روشن و مناسب توصیف کرداند. واز زنانی مانند «خدیجه بنت خویلد»نام برده­اند که به لحاظ هوش و ذکاوت درامر تجارت همتای مردان بوده و بسیاری از مردان قریش آرزوی همسری او را داشته اند.
مشاوره با زنان در امور جنگی و پذیرش امان دادن زنان به جنگ جویان دشمن از دلائل عمده این رویکرد است.