زمین های بدون آهک

1. 1. 1. زمین های شنی یا سیلیسی: این نوع زمین ها از خرد شدن و نرم گردیدن سنگ های فاقد آهک تشکیل می شود . خاک های سیلیسی اغلب کنار رودخانه ها و یا در سواحل دریا مشاهده می شوند.این زمین ها خیلی قابل نفوذ به آب بوده و نمی تواند به مقدار کافی آب در خود ذخیره نماید. اگر به این زمین ها بتوان کود حیوانی یا کود سبز فراوان داد بهترین خاک برای سبزی کاری و گل کاری خواهد بود .

   

1. 1. زمین های شنی رسی:این زمین ها از مخلوط سیلیس یعنی شن بدون آهک و خاک رس تشکیل شده و رطوبت را در خود نگه می دارد . با اضافه کردن کود حیوانی(ازت)، فوق العاده مناسب برای زراعت می باشد. بهترین نوع رسی شنی و یا شن و رسی زمینی است که مقدار سیلیس آن از ۵۰ تا ۵۵ % تجاوز نکند.

1. 1. زمین رسی:مقدار رس آن حدود ۸۵% است . این زمین ها سفت است و هوا در آن نفوذ نمی کند. با اضافه کردن کود حیوانی و شن یا آهک می توان آن را اصلاح کرد.

1. 1. زمین هایی که از تجزیه مواد نباتی تشکیل شده اند: این زمین ها را به دو دسته تقسیم می کنند . یکی زمینهایی که از تجزیه برگ درختان تشکیل شده اند مانند خاک کلیه جنگل ها و دیگری زمینی که از پوسیدن و تجزیه نباتات آبی و پاره ای از خزه ها در مردابها و باتلاقها تشکیل گردیده و زمینهای توربی نامیده میشود .

واکنش خاک ( قلیائیت یا اسید یت خاک )
واکنش خاک یکی از مهمترین خصوصیات فیزیولوژیکی محلول خاک می باشد . این اهمیت به علت حساسیت و عکس العمل شدید گیاهان عالی و موجودات ذره بینی به میزان واکنش خاک است .
خاکهای اسیدی: خاک در نواحی مرطوب مدام توسط باران شسته می شود شستشوی خاک موجب خروج کلسیم ، منیزیم ، سدیم و پتاسیم از خاک گشته و یونهای هیدروژن و آلومینیوم جای آنها را روی کلوئید های خاک می گیرند.PH خاک با افزایش غلظت یون هیدروژن در خاک نقصان یافته و خاک اسیدی می گردد. اسیدی بودن خاک به علت وجود غلظت نسبتا” زیاد یون هیدروژن در محلول خاک است. غلظت هیدروژن موجود در محلول خاک را اسیدیته فعال گویند .معمولا PH کمتر از ۶/۶ را اسیدی می گویند .گیاهانی مانند آزالیا و ذغال اخته در خاکهای اسیدی به خوبی رشد می کنند. کودهایی مانند اوره و نیترات آمونیوم وسولفات آمونیم PH خاک را نقصان می دهند. ( چون یون هیدروژن را آ زاد می کنند و به خاک اضافه می کنند .)
خاکهای خنثی :خاکهایی که PH آن معمولا بین ۶/۶ تا ۴/۷ می باشد ،خنثی گفته می شود .اغلب گیاهان درخاکهای خنثی بهتر رشد می کنند.
خاکهای شور و خاکهای قلیا :هوازدگی وتخریب مداوم کانیهای خاک منجر به آزاد شدن املاح کلسیم ، منیزیم، سدیم، بی کربناتها، سولفاتها و کلرورها می گردد . این املاح درخاکهای نواحی مرطوب به علت بارندگی شسته و از خاک خارج می گردد. اما در خاکهای نواحی خشک باقی مانده و تجمع می یابند. خاکهای شور معمولا” در گروه قلیایی قرار دارند ولی pH آنها کمتر از ۵/۸ می باشد وممکن است دارای پودر سفیدی از املاح بر سطح خود باشند و یا نوارهای سفیدی از نمک در کناره جویهای آبیاری یا پشته های موجود در این زمین ها مشاهده شود .خاکی را قلیایی گویند که PH این خاکها معمولا” بیش از ۵/۸ است و غظت سدیم در این خاکها بالا ست . در این نوع خاک ذرات هوموس پراکنده شده، به سطح خاک آمده و رنگ قهوهای تیره و چربی به خاک می دهد . ظاهر این خاک شبیه آن است که گازوئیل بر روی آن پاشیده شده باشد .
اصلاح خاکهای اسیدی – شور و خاکهای قلیا
برای اصلاح خاکهای اسیدی و تغییر pH آن از املاح کلسیم و معمولا” سنگ کربنات کلسیم استفاده میکنند .برای این عمل کربنات کلسیم را تا سر حد امکان پودر کرده و به میزان چند تن در هکتار اضافه می کنند .
شستشوی خاک مهمترین راه مقابله با نمک در خاکهای شور است. برای شستشوی خاکهای شور آب زیادی به آن اضافه می کنند. نمکهای خاک در آب حل شده و به طبقات تحت الارض انتقال می یابد ( برای خروج آب تحت الارض زهکش مصنوعی تعبیه میشود ) حذف نمک از خاکهای شور در کوتاه مدت و به یکباره عملی نیست . معمولا” پس از شستشوی مقدماتی ، زمین را زیر کشت محصول مقاومی مثل جو می برند .تا ضمن آن که محصولی بدست می آید، با انجام آبیاریهای متوالی از میزان نمک کاسته گردد. ( می توان زمین را زیر کاشت برنج برد.) برای بهبود ساختمان فیزیکی خاک می توان از کود سبز استفاده کرد.( بهترین کود سبز برای این اراضی جو است .)
اولین قدم در اصلاح خاکهای قلیایی ، جایگزین کردن سدیم بوسیله کلسیم می باشد. جایگزینی سدیم با کلسیم از طریق اضافه کردن مقدار زیادی کلسیم بصورت ذرات ریز سولفات کلسیم و به میزان چند تن در هکتار به خاک انجام می شود. هر چه ذرات سولفات کلسیم ریزتر بوده و یکنواخت تر با خاک مخلوط شده باشد، جایگزینی سدیم با کلسیم بهتر و سریعتر انجام می شود. پس از این مرحله همانند خاکهای شور عمل کرده و خاک را شستشو می دهند.
در خاکهایی که فاقد آهک بوده، آهک برای اصلاح وضع فیزیکی خاک و بالا بردن حاصلخیزی آن از اهمیت درجه اول برخوردار است. زیرا فقط در مجاورت آهک فعال CaO می باشد که ذرات رس و هوموس با ذرات آهک تلفیق شده و دانه بندی خاک را تغییر داده و آنرا قابل نفوذ به آب و هوا می نماید.
برای اصلاح خاکهای آهکی دادن هوموس در درجه اول است وبعد می توان سولفات آمونیم یا گوگرد اضافه نمود.
مفاهیم باروری و حاصلخیزی خاک
باروری خاک عبارتست از ظرفیت آن جهت نگهداری رشد گیاه تحت یک سری شرایط ویژه .قدرت باروری بر حسب محصول بررسی شده و باز تابی است از تأثیر مجموع عواملی که در رشد گیاهان دخالت دارند مانند نور، دما، آب ، خاک .برای به دست آوردن یک محصول ماکزیمم احتیاج بدان است که تمام عوامل اصلی مؤثر در رشد و نمو گیاه تا حد امکان حالت اپتیمم داشته باشند.گاهی اوقات بعضی از این عوامل قابل کنترل بوده مثلا” با افزودن کودهای شیمیایی ، یا آبیاری عوامل مذکور را می توان به حد اپتیمم رسانید.
حاصلخیزی عبارتست از پتانسیل یک خاک برای تأمین عناصر غذایی به مقدار و فرم و نسبت لازم جهت رشد ماگزیمم گیاه . حاصلخیزی یا مستقیما” بر حسب یونها و ترکیبات مهم برای تغذیه گیاه اندازه گیری می شود و یا غیر مستقیم بر حسب ظرفیت باروری خاک بیان می گردد. با این حال نمی توان فرض کرد که یک خاک حاصلخیز بارور هم هست زیرا که حالت حاصلخیزی هیچ علامتی که مبین کفایت سایر عوامل اصلی رشد گیاه باشد نشان نمی دهد.
اجزاء اصلی حاصلخیزی، شامل عناصر غذایی لازم هستند که توسط گیاه جذب شده و برای انواع فرآیندهای رشدی مورد استفاده قرار می گیرند. عناصر غذایی در خاک اکثرا” به عنوان جزئی از مواد کانی و یا مواد آلی وجود دارند و به مقدار کمتر به صورت یونهای قابل تبادل و یا محلول یافت می شوند. انواع عناصر محلول به آسانی جذب گیاه شده و حاصلخیزی فعال را در خاک بوجود می آورند. عناصر غذایی که به آسانی در دسترس گیاه نیستند مانند آنها که جزء ساختمان کانیهای اولیه و ثانویه و ترکیبات نیمه پایدار آلی می باشند، حاصلخیزی پتانسیل را تشکیل می دهند. اغلب اوقات مقدار محصول تابعی است از سرعت انتقال فرم پتانسیل به فرم فعال. برای ارزیابی حاصلخیزی از طریق شیمیایی به گیاه یا خاک نیاز است. می توان حاصلخیزی خاک را بوسیله تجزیه خاک و یا بوسیله تجزیه گیاه اندازه گرفت. حاصلخیزی خاک به رابطه بین غلظت عناصر غذایی موجود در بافت گیاه و قدرت تأمین این عناصر بوسیله خاک مربوط می شود .
آبیاری
انسان در مصرف آب و حفاظت از آن مرتکب اشتباهات زیادی شده و می شود. چه در گذشته از نظر شور کردن اراضی و چه در حال حاضر از نظر آلوده کردن شدید منابع آبی، البته مسائل و مشکلات مربوط به آب ، در هر منطقه ای متفاوت از جای دیگر است. در جائی کمبود آب در جائی زیادی آب و در نقطه ای دیگر بدی کیفیت آب مساله ساز بوده است.
در کشوری مثل ایران که دارای اقلیم خشک و نیمه خشک می باشد، هم کمبود آب وهم کیفیت بد آب عامل مهم محدود کننده توسعه سطح زیر کشت کشاورزی بوده و می باشد.
اما این بدان معنی نیست که ما از منابع موجود خوب استفاده می کنیم. بلکه در ایران در حال حاضر بهمان اندازه که نبودن آب مسأله است بدی مصرف آن نیز اهمیت دارد و بایستی در جهت اصلاح روش های مصرف نیز تلاش نمود.
آب برای ریشه گیاه جنبه حیاتی دارد. بدون آب کافی فعالیت های عادی گیاه مختل شده و بتدریج از رشد باز می ایستد و پس از رسیدن به مرحله پژمردگی خشک می شود.
اهمیت آبیاری : اهمیت آب از نظر نقشهای اکولوژیکی و فیزیولوژیکی مورد بررسی قرار می گیرد.

1. 1. اهمیت اکولوژیکی آب : توزیع گیاهان در سطح زمین بیش ازهر عامل دیگری با موجودیت آب کنترل می شود . در مناطقی که بارندگی زیاد و توزیع آن در فصل رویش نسبتا” یکنواخت است پوشش گیاهی انبوه می باشد. در مناطقی که اغلب دارای تابستان های خشک و سخت است ، جنگلها جای خود را به علفزار می دهند و اگر مقدار بارندگی باز هم کاهش پیدا کند، مناطق نیمه کویری با بوته های پراکنده و بالاخره نواحی کویری بوجود می آیند. حتی قسمتی از اثر درجه حرارت برروی گیاهان نیز از طریق ارتباط آن با آب آشکار می شود.

1. 1. اهمیت فیزیولوژیکی آب : بیشتر فرایندهایی که در گیاه صورت می پذیرد، چه بطور مستقیم و چه بصورت غیر مستقیم به وجود آب بستگی دارند.

- آب بعنوان ماده تشکیل دهنده پروتوپلاسم ، اگر چنانچه مقدار آب از حد معینی کاهش پیدا کند منجر به تغییر ساختمان و مرگ پروتوپلاسم می شود.

• • آب بعنوان یک حلال – بدلیل قدرت حل کردن آن ، گازها ، مواد معدنی و سایر مواد دیگر در آن حل شده ، بداخل سلول راه می یابند و از سلولی به سلول دیگر انتقال پیدا می کنند.

• • آب مهمترین ماده ترکیبی انساج نباتات است بین ۱۰% تا ۹۵% بافت گیاه را تشکیل می دهد. بذر کمترین و برگها و میوه ها بالاترین نسبت را دارا می باشند.

• • آب بعنوان ماده ای که وارد ترکیبات شیمیایی می شود – در بسیاری از فرآیندهای مهم از قبیل فتوسنتز و یا هیدرولیز نشاسته به قند آب وارد فعل و انفعالات شیمیایی می گردد.

• • آب بعنوان عامل تولید آماس در سلول – یکی دیگر از وظایف اصلی آب تولید آماس در سلول است که برای بزرگ شدن سلولها و رشد گیاه ضروری است. آماس در باز و بسته شدن روزنه ها ، حرکت برگها و موجب باز شدن گلها می شود.

وضعیت آب در خاک
آبی که وارد خاک می شود ، خواه از طریق بارندگی یا آبیاری ، تحت تأثیر دو قوه متضاد قرار می گیرد :

1. 1. قوه ثقل زمین که آب را به طرف پایین می کشد .

1. 1. قوه کاپیلاریته لوله های باریک خاک که تحت تأثیر تبخیر سطحی ، آب را در جهت عکس قوه ثقل به طرف بالا به حرکت در می آورد .

در هر حال حرکت آب در خاک از طریق خلل و فرج موجود در خاک انجام گرفته و مبتنی بر اندازه ، تعداد و نحوه قرار گرفتن خلل و فرج بوده ،پارامتر های بافت ، ساختمان ، مواد آلی و خصوصیات شیمیایی خاک ضریب تعیین کننده آن می باشد.
رطوبت موجود در خاک به سه گروه تقسیم میشود:

1. 1. آب آزاد (آب زهکشی ) : آبی که خلل و فرج درشت خاک را پر می کند و تحت تأثیر نیروی جاذبه زمین آزادانه به طرف پائین خاک هدایت می شود راآب آزاد یا آب ثقلی یا آب اشباعی می گویند. که وجود آن در خاک مطلوب نبوده و به وسیله زهکشی خارج می شود

1. 1. آب کاپیلاری (آب درون لوله های خاک) :آبی که خاک خشک از یک محیط اشباع از رطوبت می تواند جذب کند ، و خلل و فرج ریز خاک را اشغال می کند، آب کاپیلاریته یا موئینه ای می نامند. این آب تحت تأثیر نیروی کاپیلاریته در خاک نگهداری شده و با سرعتی کندتر از آب آزاد در جهات مختلف و به طرف مکش بیشتر دائما در حرکت است. به این آب، خیز یا آب شعریه ای نیز گفته می شده است.

1. 1. آب هیگروسکوپیک : این آب که به وسیله نیروی ذره ای جذب ذرات کلوئیدی خاک مخصوصا” رس شده است و قابل استفاده برای گیاه نیست. نم آب یا آب هیگروسکوپیک نامیده می شود.یک متخصص کشاورزی از صور مختلف آب که نام برده شد بیشتر با آب ثقلی و آب کاپیلاریته سر و کار دارد.

از این سه نوع آب ، عملا” فقط آب کاپیلاریته قابل استفاده نباتات می باشد .