در این فصل به مباحثی چون روش تحقیق، جامعه و نمونه مورد مطالعه، نحوه جمع آوری اطلاعات و مدل مورد استفاده در این پژوهش پرداخته می‏شود. همان گونه که مطرح شد. روش جمع آوری اطلاعات در این پژوهش، مطابق با پژوهش‌های مشابه، استفاده از اسناد و مدارک (صورت‌های مالی شرکت‏ها) می‌باشد و با توجه به انتشار رسمی این صورت‌ها توسط شرکت‌های مذبور در مجامع رسمی که در سال مالی اعلام شده توسط آن‏ها برگزار می‌شود، فرض بر صحت این اطلاعات گذاشته شده و از آن‏ها به عنوان ورودی‌های مدل استفاده شده است. همچنین قابل ذکر است که در انتخاب نمونه از بین شرکت‌ها، بزرگ‌ترین مشکل دسترسی به اطلاعات مالی آن‏ها بود که در بخش نمونه گیری در این فصل به این موضوع اشاره خواهد شد.
از آنجایی که مدل مورد استفاده در این پژوهش تا قبل از این تنها برای سنجش کارایی و رتبه بندی واحدهای تصمیم گیری مورد استفاده قرار گرفته‏‏است، به کارگیری آن برای پیش بینی ورشکستگی و یا سالم بودن شرکت‌ها می‌تواند یک روش جدید در این زمینه باشد و دایره استفاده از مدل تحلیل پوششی داده‌ها برای پیش بینی ورشکستگی را بیشتر کند.

در انتهای این فصل، نحوه اجرای مدل، قدم به قدم تشریح خواهد شد و نتایج آن در فصول چهارم و پنجم ارائه می‏شود.
۳-۱-روش تحقیق
این پژوهش از نوع تحقیقات کمی است، که با بهره گرفتن از روش استقرایی و بررسی میدانی در نظر دارد توان مدل برنامه ریزی خطی تحلیل پوششی داده‌ها برای پیش بینی ورشکستگی شرکت‏های تولیدی بورس اوراق بهادار تهران را بررسی نماید. و در این بین از روش آنالیز اجزای اصلی برای کاهش ابعاد ورودی‌های مدل تحلیل پوششی داده‌ها جهت رسیدن به جواب بهتر استفاده می‌شود.
توضیحات مبنی بر نحوه ساخت و اجرای مدل در انتهای همین فصل و در بخش روش انجام پژوهش، تشریح خواهد شد.
۳-۲- جامعه آماری
جامعه آماری در این پژوهش، شرکت‏های تولیدی بورس اوراق بهادار تهران می‌باشند. درواقع اگر شرکت‏های موجود در بورس را به دو دسته کلی تولیدی، و بازرگانی و مالی تقسیم نماییم، در اینجا فقط از شرکت‏های تولیدی که خود نیز به سه دسته تقسیم شده‌اند (و در ادامه توضیح داده خواهد شد) نمونه گیری انجام شده است.
۳-۳- نمونه‌گیری
در این پژوهش شرکت‏های تولیدی بورس اوراق بهادار تهران، خود به سه دسته تقسیم شده‌اند: شرکت‏های صنایع غذایی و دارویی، شرکت‏های صنایع فلزی و خودرو و ماشین آلات و شرکت‏های صنایع شیمیایی و پتروشیمی.
لیست شرکت‏های درمانده (شرکت‏هایی که با توجه به قانون ۱۴۱ تجارت در مرحله انحلال و مرز ورشکستگی قرار گرفته‌اند) و در کنار آن لیستی از شرکت‏های سالم که از نظر اندازه (میزان دارایی) در سال وقوع با شرکت‏های ورشکسته برابر بودند در فاصله سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۹ تهیه شد و بعد با توجه به میزان دسترسی به اطلاعات کامل مالی این شرکت‏ها (که نیاز اصلی این پژوهش می‌باشند) تعداد ۵۲ شرکت انتخاب شدند (۲۱ شرکت در گروه اول، ۱۸ شرکت در گروه دوم و ۱۳ شرکت در گروه سوم).
گفتنی است در این بازه زمانی، بازده بورس اوراق بهادار نوسانات زیادی داشت، که یکی از علل آن، ورشکستگی برخی از شرکت‏ها بود (خردمند،۱۳۸۶).
در واقع در مورد این ۵۲ شرکت، دسترسی کامل به اطلاعات مالی مورد نیاز (که در ادامه بیان خواهند شد) وجود داشت که به همین دلیل به عنوان نمونه مورد استفاده قرار گرفتند.
لیست این شرکت‏ها به همراه اطلاعاتشان در پیوست ۱ قرار داده شده است.
۳-۴- گرداوری داده‌ها
روش جمع آوری داده‌ها در این پژوهش، روش اسناد و مدارک می‌باشد. برای دسترسی به اطلاعات مالی لازم، نیاز به صورت‌های مالی سالانه شرکت‏ها می‌باشد که این صورت‌ها از طریق سایت اینترنتی مدیریت پژوهشی توسعه و مطالعات اسلامی بورس اوراق بهادار تهران و کتابخانه بورس اوراق بهادار تهران جمع آوری شد.
برای محاسبه سود و زیان یک شرکت یک دوره خاص انتخاب می‏شود که در پایان آن هیئت مدیره موظف به گزارش دادن عملکرد خود در طی آن دوره می‏باشد، که به آن سال مالی گفته می‏شود (فراهانی فرد و صبری، ۱۳۸۶). قابل ذکر است که صورت‌های مالی گرداوری شده، مربوط به مجامع سالیانه شرکت‏ها می‏باشد که در سال مالی هر شرکت برگزار می‏گردد.
۳-۵- متغیرهای تحقیق
متغیرهای مستقل در این پژوهش نسبت‌های مالی می‌باشند که برای دسته بندی شرکت‏ها در دو گروه ورشکسته و سالم مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در واقع می‌توان گفت خود امتیاز کارایی بدست آمده از مدل تحلیل پوششی داده‌ها نیز یک متغیر مستقل است و در نهایت تعلق یک شرکت به گروه شرکت‏های سالم یا ورشکسته که تابعی از امتیاز کارایی است، یک متغیر وابسته محسوب می‌گردد.
۳-۶- روش انجام پژوهش و مدل مورد استفاده
همان طور در فصل۲ بیان شد، در تحقیقات گذشته خارجی و داخلی، برای پیش بینی ورشکستگی از طریق مدل DEA، همه شرکت‏ها در یک گروه قرار گرفته و مورد تحلیل قرار می‏گرفتند. با توجه به ماهیت DEA که باید تمام اعضای مجموعه (DMUها) دارای ماهیت یکسان باشند، این موضوع یکی از ضعف‌های تحقیقات قبلی است. به همین جهت در این پژوهش، شرکت‏های تولیدی بورس اوراق بهادار به عنوان جامعه آماری انتخاب می‌شوند و خود آن‏ها هم در سه دسته: شرکت‏های صنایع غذایی و دارویی، شرکت‏های صنایع فلزی و خودرو و ماشین آلات و بالاخره شرکت‏های صنایع شیمیایی و پتروشیمی قرار داده می‌شوند، که این عمل باعث بالا رفتن دقت تحلیل و تعمیم پذیری بالاتر آن می‌گردد. مبنای این دسته بندی سیستم تولیدی و ریسک‌ها مشابه، برای هر دسته است. به عنوان مثال شرکت‏های صنایع غذایی و دارویی که در یک دسته قرار داده شده‌اند، هردو دارای سیستم تولید پیوسته هستند و از لحاظ انبار مواد اولیه (مواد فاسد شدنی) و توزیع و حمل‌ونقل محصولات مشابه هم هستند و در نتیجه دارای ریسک‌های مالی و غیر مالی مشابه هستند. دسته دوم هم به لحاظ ماده اولیه اصلی (فلزات ) و سیستم تولید، انبار و توزیع مشابه هم هستند؛ دسته سوم هم شامل شرکت‏هایی است که در گروه اول و دوم قرار نمی‏گیرند و شامل کارخانجات صنایع شیمیایی و پتروشیمی می‏شوند که وابستگی به صنایع فلزات ندارند و بیشتر آن‏ها دارای سیستم تولید پیوسته می‌باشند و به طور تجربی ثابت شده به لحاظ ریسک‌های مالی تابعی از شرایط اقتصادی و قیمت نفت می‏باشند. البته دسته بندیهای مختلفی در کتاب‌ها و سایت‌های مختلف از شرکت‏های موجود در بورس صورت گرفته‏است؛ که این دسته ‏بندی کلی از شرکت‏های تولیدی، تنها یکی از انواع طبقه بندی‌ها می‏باشد. برای هر دسته ابتدا ورودی‌ها و خروجی‌ها را از منابع موجود یعنی صورت‌های مالی شرکت‏ها (صورتحساب سود و زیان و ترازنامه) استخراج کرده. ورودی‌ها شامل: هزینه‌های عملیاتی، بدهی‌های جاری و هزینه مالی و خروجی‌ها شامل سود خالص، سود عملیاتی و دارایی‌های جاری می‏باشند. . ورودی‌ها و خروجی‌ها با توجه به تحقیقات گذشته و منابع در دسترس انتخاب شده‏اند.
سپس نسبت هر کدام از خروجی‌ها به ورودی‌ها را به طور جداگانه برای هر شرکت بدست آورده (که در نهایت ۹ نسبت مالی بدست می‏آید) ، که با توجه به ماهیت افزایشی این نسبت‌ها (با توجه به اینکه خروجی‌ها در صورت قرار گرفته‏اند، هرچه کسر بزرگ‌تر باشد، مطلوبیت بیشتری ایجاد می‏کند) ، این نسبت‌ها، نوعی خروجی محسوب می‌شود، بنابراین مدل DEA مورد استفاده در این پژوهش ورودی ندارد و به همین دلیل، ورودی همه واحدهای تصمیم گیری (DMU) را یک قرار می‌دهیم (درواقع هر عدد ثابت دیگری نیز قرار داده شود، تغییری در نتیجه حاصل نمی‏شود) ( خزایی، ایزدبخش، ۱۳۸۸).
با توجه به فرمول تجربی( مهرگان، ۱۳۸۷) :
(خروجی*ورودی)*۳ < واحدهای مورد ارزیابی
نیاز به کم کردن ابعاد مسئله و کاهش هدفمند خروجی‌ها داریم( در غیر این صورت تعداد زیادی از واحدها روی مرز کارایی قرار گرفته و کاراییشان به طور کاذب یک می‌شود، که باعث پایین آمدن کیفیت مدل می‌شود)، بنابراین از تکنیکی برای کم بعد کردن مسئله استفاده نماییم و تعداد خروجی‌ها را برای هر دسته کاهش می‌دهیم. بهترین تکنیک برای این امر PCA (آنالیز اجزای اصلی) می‏باشد( خزایی، ایزدبخش، ۱۳۸۸).
خروجی مدل PCA را برای مدل DEA استفاده می‌کنیم.
به دلیل ماهیت ورودی‌ها و خروجی‌ها نوع مدل DEA مورد استفاده در این پژوهش باید BCC خروجی محور باشد. (به این دلیل که تغییر در ورودی‌ها باعث تغییر در خروجی‌ها به همان نسبت نمی‌شود و بازده به مقیاس متغیر است، پس مدل BCC مدل مناسب‌تری می‌باشد. و با توجه به اینکه که در این پژوهش، ورودی‌های DEA ثابت می‏باشد و در نتیجه، هدف، حداکثر شدن خروجی برای افزایش کارایی است، باید از مدل خروجی محور استفاده شود)
جدول۱-۳- انواع مدل‌های پایه تحلیل پوششی داده‌ها