۸-مشارکت حمایتی: ارائه پیشنهادهای خلاق به همکاران، تشویق مدیران برای نگه داشتن اطلاعات متناسب با دانش روز، تشویق کارمندان دیگر برای شرکت در جلسات سازمان، توصیه به همکاران برای داشتن استقلال رأی و توصیه به مدیر برای این که کارش را در سطح بالاتری انجام دهد را شامل می‌گردد.

۹- مشارکت شغلی: به معنای افزایش اطلاعات برای بهبود عملکرد، بر عهده گرفتن وظایف و مسئولیت های اضافی در کار و همکاری با دیگران برای انجام تحقیقات است( وان داین^[۳۳] و همکاران، ۱۹۹۴).
۲ـ۱ـ۵ـ عوامل تاثیرگذار بر رفتار شهروندی سازمانی
بررسی های فرا تحلیلی در خصوص ارتباط بین رفتار شهروندی سازمانی و عوامل تأثیرگذار بر آن، بیانگر این واقعیت است که چهار دسته از این عوامل، در تحقیقات مختلف تأکید شده است که عبارتند از:
ویژگی های فردی کارکنان
ویژگی های شغلی
ویژگی های سازمانی
رفتارهای رهبری
تحقیقات اولیه در این حوزه که توسط اورگان و همکارنش صورت گرفته، عمدتا بر نگرش های کارکنان، گرایشلت و رفتارهای حمایتی رهبر متمرکز است. تحقیقات بعدی در حوزه های رهبری که به وسیله پودساکوف و همکارانش انجام پذیرفته است، حوزه رفتارهای رهبری را به انواع مختلف رفتارهای رهبری تعاملی و تحولی گسترش داده اند. اثرات مربوط به ویژگی های شغلی و سازمانی عمدتا در تئوری های مربوط به جایگزین های مطرح شده که توسط صاحب نظران ورد مطالعه قرار گرفته است.
پژوهش های اولیه که ویژگی های فردی را مورد توجه قرار داده است، بر دو محور اصلی متمرکز است، اولا اورگان و ریان، عامل کلی مؤثر بر روحیه را به عنوان مبنای رضایت کارکنان، تعهد سازمانی، درک از عدالت و درک از رفتارهای حمایتی رهبری تلقی می کنند: ثانیا تحقیقات نشانگر ارتباط معنادار آن ها با رفتار شهروندی سازمانی است که خود بیانگر اهمیت این متغیرها در تعیین رفتار شهروندی سازمانی است( پودساکوف، ۲۰۰۰).
عامل دیگر در فهم رفتار شهروندی سازمانی، تاثیر حالت روحی مثبت فرد است. در دهه های گذشته بحث های زیادی در مورد برتری شناخت بر عاطفه، در تعیین رفتار شهروندی سازمانی صورت گرفته است.
در حالی که پودساکوف و همکارانش(۲۰۰۰) و اورگان و راین(۱۹۹۵)، تأثیر متغیرهای خاص شخصیتی و مزاجی را بر ابعاد مختلف رفتار شهروندی سازمانی، مورد انتقاد قرار داده اند. جورج^[۳۴] (۱۹۹۱)، پیشنهاد می کند که در تحقیقات به جای پرداختن به اثرات حالت مزاجی باید بر روی اثرات ویژگی صفتی، متمرکز شد.
علاوه بر این جورج(۱۹۹۱) اشاره کرد که بین حالت روحی مثبت در کار و تمایل کارکنان برای کمک کردن به دیگران( بعد نوع دوستی رفتار شهروندی سازمانی)، رابطه وجود دارد؛ بنابراین عاطفه، نقش مهمی در رفتار شهروندی سازمانی بازی می کند. در حقیقت مطالعات اخیر حاکی از این است که این رابطه در مورد ابعاد خاص رفتار شهروندی سازمانی هم صدق می کند( ملکی نیا و بجانی، ۱۳۸۹).
۲ـ۱ـ۶ـ پیامدها و نتایج رفتار شهروندی سازمانی
رفتار شهروندی سازمانی، بهره وری کارکنان و گروه های کاری، ارتباطات، همکاری و کمک های بین کارکنان را افزایش می دهد؛ کار تیمی را تشویق می کند، نسبت اشتباهات را کاهش می دهد و مشارکت و درگیر شدن کارکنان را در مسائل سازمان، افزایش می دهد و به طور کلی جو سازمانی مناسبی را فراهم می آورد. رفتار شهروندی سازمانی از طریق اثرگذاری بر عوامل دورن سازمانی، بهبود روحیه، افزایش تعهد سازمانی، رضایت شغلی، کاهش نیات ترک شغل، کاهش غیبت و رفتارهای مخرب شغلی و نیز با تأثیرگذاری بر بهبود عوامل برون سازمانی هم چون رضایت شغلی، کیفیت خدمات و نیز وفاداری مشتریان، موجب تعالی کیفیت عملکرد کارکنان می شود( کاسترو^[۳۵]و همکاران، ۲۰۰۴).
جوهره ی کلیدی در تعریف اورگان از رفتار شهروندی سازمانی، این است که چنین رفتاری، اثربخشی سازمانی را افزایش می دهد. در مطالعات تجربی زمینه های مختلفی که رفتار شهروندی سازمانی را ممکن می سازد:
افزایش بهره وری مدیریت و کارکنان
آزاد نمودن منابع انسانی که می توانند برای مقاصد مولدتری مورد استفاده قرار گیرند
کاهش نیاز اختصاص منابع کمیاب به وظایفی که صرفا جنبه نگهدارندگی دارد
تقویت توانایی های سازمان ها برای جذب و نگهداشت کارکنان کارآمد
افزایش ثبات عملکرد سازمان ها
توانمند سازی سازمان ها برای انطباق مؤثرتر با تغییرات محیطی( ملکی نیا و بجانی، ۱۳۸۹).
۲ـ۲ـ بخش دوم: مبانی نظری تسهیم دانش
۲ـ۲ـ ۱ـ تعریف دانش
قبل از توضیح مفهوم دانش، لازم است که بین «داده» و «اطلاعات» که کم و بیش القا کننده‌ی مفهوم دانش هستند، تفاوت قائل شویم.
داده ها: «داده‌ها» رشته واقعیت های عینی و مجرد در مورد رویدادها هستند. از دیدگاه سازمانی، داده‌ها - به درستی یک سلسله معاملات ثبت شده‌ی منظم تلقی شده‌اند. داده‌ها تنها بخشی از واقعیت ها را نشان می دهند و از هر نوع قضاوت، تفسیر ومبنای قابل اتکا برای اقدام مناسب تهی هستند. داده‌ها را می‌توان مواد خام عناصر مورد نیاز برای تصمیم‌گیری به شمار آورد، چراکه نمی‌توانند عمل لازم را تجویز کنند. داده‌ها نشانگر ربط، بی‌ربطی و اهمیت خود نیستند، امّا به هر حال برای سازمان های بزرگ اهمیت زیادی دارند، چراکه مواد اولیه‌ی ضروری برای خلق دانش به شمار می‌روند( کشاورزی، ۱۳۸۶).
اطلاعات: «اطلاعات» را نوعی پیام به شمار می‌آورند. پیام مورد نظر ما معمولاً به شکل مدرکی مکتوب یا به صورت ارتباطی شنیداری یا دیداری نمود می‌یابد. اطلاعات باید متضمن آگاهی و حاوی داده‌هایی تغییر دهنده باشد. واژه‌ی اطلاعات^[۳۶]در انگلیسی به معنای «شکل دادن^[۳۷]» نیز به معنی «شکل دادن» بینش و دید دریافت کننده‌ی اطلاعات است. اگر بخواهیم معنی واژه‌ی مورد بحث را دقیق تر و سختگیرانه‌تر روشن کنیم، باید بگوییم: «تنها گیرنده می‌تواند مشخص کند که دریافتی‌های او واقعاً اطلاعات بوده و او را تحت تأثیر قرار داده است».
اطلاعات برخلاف داده‌ها، معنی‌دار هستند. به قول پیتر دراکر: «داشتن ارتباط و هدف، ویژگی اطلاعات است». اطلاعات، نه تنها دارای قابلیت تأثیرگذاری بر گیرنده هستند، بلکه خود نیز شکل خاصی دارند و برای هدف خاصی سازمان می‌یابند. داده‌ها زمانی به اطلاعات تبدیل می‌شوند که ارائه دهنده‌ی آنها، معنی‌ و مفهوم خاصی به آنها ببخشد. با افزودن ارزش به داده‌ها، در واقع آنها را به اطلاعات تبدیل می‌کنیم(نصر اصفهانی و همکاران، ۱۳۸۷).
دانش: «دانش» مخلوط سیالی از تجربیات، ارزش ها، اطلاعات موجود و نگرش های کارشناسی نظام یافته است که چارچوبی برای ارزشیابی و بهره‌گیری از تجربیات و اطلاعات جدید به دست می‌دهد. دانش، در ذهن دانشور به وجود آمده و به کار می‌رود. دانش در سازمان ها نه تنها در مدارک و ذخایر دانش، بلکه در رویه‌های کاری، فرایندهای سازمانی، اعمال و هنجارها مجسم می‌شود. این تعریف، از اول مشخص می‌کند که دانش ساده و روشن نیست، مخلوطی از چند عامل متفاوت است؛ سیالی است که در عین حال ساختارهای مشخصی دارد و نهایت اینکه، ابهامی و شهودی است و به همین علت، به راحتی نمی‌توان آن را در قالب کلمات گنجاند و به صورت تعریفی منطقی عرضه کرد.
دانش در خود مردم وجود دارد و بخشی از پیچیدگی ندانسته‌های انسانی است. ما گرچه به طور سنتی، سرمایه‌ها را مشخص و ملموس می‌دانیم، امّا سرمایه‌ی دانش را نمی‌توان به راحتی تعریف کرد. درست مشابه ذره اتمی که می‌تواند موج یا ذره باشد، بسته به اینکه دانشمندان چگونه وجود آن را دنبال کنند. دانش به شکل های پویا و نیز انباشته و ایستا قابل تصور است (رضائیان، ۱۳۸۱: ۲۱).
دانش از اطلاعات و اطلاعات از داده‌ها ریشه می‌گیرند. تبدیل اطلاعات به دانش در عمل بر عهده خود بشر است. با نگرش فراتری به این موضوع، آشکار می‌شود که معمولاً «دانش پایه» عامل تمایز بین داده، اطلاعات و دانش است. این یکی از دلایلی است که در محیط و فضای متکی به دانش، برخی موسسات یا شرکتها می‌توانند همچنان برتری های اقتصادی و رقابتی خود را حفظ کنند. «کوهن» و «لونیتال» در مباحث خود، این حقیقت را تشریح می‌کنند که گسترش دانش منوط به شور و هیجان یادگیری و دانش پیشین است(نصر اصفهانی و همکاران، ۱۳۸۷).
به عبارت دیگر، دانش اندوخته شده عامل موثری در افزایش واکنش و فراگیری سهل‌تر مفاهیم است. بنابراین، دانش ترکیب سازمان یافته‌ای است از «داده ها» که از طریق قوانین، فرایندها و عملکردها و تجربه حاصل آمده است. به عبارت دیگر، «دانش» معنا ومفهومی است که از فکر پدید آمده است و بدون آن اطلاعات و داده‌ تلقی می‌شود. تنها از طریق این مفهوم است که «اطلاعات» حیات یافته و به دانش تبدیل می‌شوند(همان).
۲ـ۲ـ ۲ـ ماهیت دانش سازمانی
به طور کلی، سازمان ها دو نوع دانش دارند که به عنوان دانش پیش‌زمینه و پس‌زمینه یا دانش صریح و ضمنی شناخته می‌شوند. نخستین بار، پولانی (۱۹۸۵) میان دانش صریح و ضمنی تمایز قایل شد. نوناکا و تاکواچی معتقدند که امتیاز غالباً نادیده گرفتهشدهی شرکتها، مواردی هستند چون بینش ها، شهودها، گمان ها، احساس های ناخودآگاه، ارزش ها، تصورها، استعاره‌ها و مقایسه‌ها. بهره‌برداری از این امتیاز ناملموس می‌تواند ارزش فراوانی به عملیات روزانه‌ی یک شرکت ببخشد.
دانش ضمنی معمولاً در قلمرو دانش شخصی، شناختی و تجربی قرار می‌گیرد، در حالی که دانش صریح بیشتر به دانشی اطلاق می‌شود که جنبه‌ی عینی‌تر، عقلانی‌تر و قوی‌تری دارد. دانش صریح به طور معمول هم به خوبی قابل ثبت است و هم قابل دسترسی است. پولانی در تمایز میان دو دانش می‌گوید: «می‌توانیم بیش از آنکه به زبان می‌آوریم، بدانیم». او در اصل چنین می‌گوید که بیان کردن دانش ضمنی با واژه‌ها دشوار است. فناوری اطلاعات، به طور سنتی روی استفاده از دانش صریح متمرکز شده است(محمدی فاتح، سبحانی و محمدی،۱۳۸۵).
با این حال، سازمان ها اکنون دریافته‌اند که برای انجام مؤثر کارهای‌شان، نیازمند یکپارچه کردن هر دو نوع دانش هستند. از این رو، در حال ایجاد روش شناسی خاص به منظور تبدیل دانش ضمنی به دانش صریح هستند که می‌تواند تدوین شود و بنابراین، دیگران می‌توانند آن را ثبت، ذخیره، منتقل، از آن استفاده و بر طبق آن عمل کنند.
دانش آشکار به راحتی قابل پردازش کامپیوتری، انتقال الکترونیکی و ذخیره سازی در پایگاه های اطلاعاتی است؛ ولی ماهیت ذهنی و حسی دانش ضمنی، پردازش و انتقال دانش کسب شده را از طرق منطقی و ساختارمند بسیار مشکل می سازد. برای اینکه دانش ضمنی در سازمان انتقال و گسترش یابد، باید آن دانش به کلمات یا اعدادی تبدیل شوند که برای هر کس قابل درک و فهم است. به طور مختصر، هنگام وقوع این فرایند (یعنی تبدیل دانش ضمنی به دانش آشکار و تبدیل دانش آشکار به دانش ضمنی) سازمان، تولید دانش می نماید(نوناکا و تاکوچی^[۳۸]، ۱۹۹۵).
۲ـ۲ـ ۳ـ چرخه مدیریت دانش
ایجاد دانش: ایجاد دانش شامل فعالیت هایی است که به تغییر شکل و ترکیب مجدد قطعات موجود دانش، محدود کردن کاستی ها، تقویت تحقیق ها و توسعه قابلیت ها، پویش و کنترل محیط های بیرون از سازمان می پردازد.
نوناکا و تاکوچی(۱۹۹۵) معتقدند دانش انسان به واسطه کارکرد مشترک بین دانش ضمنی و دانش صریح، خلق و توسعه می یابد، بدین ترتیب آنها چهار شیوه اجتماعی سازی، برون سازی، تلفیق و درون سازی را برای خلق دانش در سازمان بیان کردند( دانایی فرد، خائف الهی و حسینی، ۱۳۹۰).
۲ـ۲ـ ۳ـ ۱ـ ذخیره دانش
در حالی که افراد دانش را خلق می کنند و آن را یاد می گیرند، ممکن است آن را فراموش کنند، حتی چگونگی خلق دانش یا چگونگی کسب آن را یاد ببرند. بنابراین حافظه( سازمانی یا فردی)، نیازمند دخیره، سازماندهی و بازیابی دانش افراد است. تجربیات گدشته و رخدادهایی که بر فعالیت های کنونی تاثیر می گذارند، ذخیره می گردند. حافظه سازمانی اشکال مختلفی از دانش مستندات مکتوب، پایگاه داده هاو دانش انسانی کدگذاری شده در شکل سیستم های خبره مستندات فرایندها و رویه های سازمانی است. حافظه ی فردی مبتنی بر مشاهدات، تجربیات و فعالیت های افراد است. بنابراین ذخیره دانش به دانش صریح و دانش ضمنی اشاره دارد که باید جذب و مستند شوند(حسینی و موسوی،۱۳۹۱: ۵۶).
۲ـ۲ـ ۳ـ ۲ـ تسهیم دانش
کلیه فعالیت های مربوط به انتقال یا توزیع دانش از یک فرد یا سازمان به فرد، گروه یا سازمان دیگر، فرایند انتشار یا تسهیم دانش نامیده می شود. در الگوهای سنتی، سازمان ها و افراد اغلب تمایلی به انتقال و تسهیم دانشی که از آن برخوردار بودند را نداشته و بجای اینکه به دانش به عنوان یک سرمایه علمی نگاه کنند، آن را به عنوان منبع قدرت، اهرم نفوذ و ضامن استمرار شغل خود می پنداشته و تمایلی به تسهیم آن با دیگران نداشتند.
سازمانی که از تسهیم اطلاعات و خلق دانش در میان اعضایش حمایت می کند، بیشتر می تواند فرآیندهای مؤثر و کارآمد را تعریف کند و عملکرد سازمانی خود را بهبود بخشد. در سازمانی که از فرهنگ تسهیم دانش برخوردار است، افراد ایده ها و بینش های خود را با دیگران تسهیم می کنند، زیرا بجای اینکه مجبور به این کار باشند؛ آن را یک فرایند طبیعی می دانند. بنابراین، باید در بین اعضای سازمان این انگیزه را بوجود آورد که بدون ترس از دست دادن موقعیت خود به تسهیم دانش در سازمان بپردازند(قلیچ لی، ۱۳۸۸).
۲ـ۲ـ ۳ـ ۳ـ کاربرد دانش
دانش به خودی خود ارزشمند نیست، آن زمان ارزشمند خواهد بود که بکارگرفته شود. تمامی سعی مدیریت دانش بر آنست تا اطمینان حاصل کند که آیا دانش موجود سازمان بطور مفید در جهت منفعت آن بکار برده می شود یا خیر، در اینجا باید موانعی که بر سر راه استفاده مفید از دانش موجود دارند؛ شناسایی و رفع شوند تا بتوان اطمینان حاصل کرد که مهارت های ارزشمند و دارایی دانش کاملا مورد بهره برداری قرار می گیرند(همان).
۲ـ۲ـ ۳ـ ۴ـ تعاریف و مفهوم تسهیم دانش

۲-۸-۸ کاهش سرقت
بسته‌بندی‌ای که نتوان آن ‌را پس از باز کردن، دوباره بست؛ یا پس از باز کردنش آسیب فیزیکی ببیند (نشانه‌های باز شدن را نشان می‌دهد) در جلوگیری از دزدی مفید و مؤثر است.
۲-۸-۹ بازاریابی
بسته بندی محصولات برای دستیابی به اهداف مورد نظر در بازاریابی نیز مورد توجه است. با تشدید رقابت در بازارهای جهانی عوامل متعدد مانند ارائه کیفیت برتر برای برآوردن نیازهای مصرف کنندگان و ترغیب آن ها به خریداری و مصرف کالاهای عرضه شده مورد توجه قرار گرفته و نکاتی مانند استفاده از طراحی جذاب، رنگ، هنر، توجه به فرهنگ مصرف کننده، کیفیت مورد انتظار مشتری نسبت به بسته بندی، سهولت استفاده از کالای موجود در بسته بندی و .. برای افزایش فروش کالا و کسب سود بیشتر اهمیت روزافزون یافته است.

از جمله وظایف دیگری که محققین برای بسته بندی ذکر می کنند می توان به افزایش طول عمر کالا، تمایز از رقبا و جلوگیری از دستکاری و تقلب اشاره کرد (Rundh , 2005 ).
۲-۹ انتخاب مواد بسته بندی
در بسیاری از موارد، برای ایجاد هماهنگی بین نیازهای نگهداری محصول غذایی مورد نظر و ماده بسته بندی لازم است از مواد بسته بندی مرکب^[۷] استفاده گردد. به این دلیل که یک لایه بسته بندی به تنهایی قادر به تامین نیازهای مورد نظر نمی باشد. از این رو از مواد بسته بندی مرکب استفاده می گردد. یکی از موارد مهم در انتخاب مواد بسته بندی، نفوذ ناپذیزی آنها نسبت به اکسیژن، نور و رطوبت است. بنابراین یکی از مسایل مهم در ارتباط با انتخاب ماده بسته بندی برای محصول، در نظر گرفتن تاثیر متقابل محصول و بسته نسبت به هم می باشد.
مهم ترین ویژگی هایی که در انتخاب مواد بسته بندی مورد توجه قرار می گیرد، عبارتند از:
عدم تاثیر متقابل سوء بین محصول و ماده بسته بندی
مقاومت مواد بسته بندی در برابر رطوبت، شکستگی، اضافه وزن، برخورد ضربه و سوراخ شدگی
مقاومت حرارتی ماده بسته بندی
عدم تاثیر اثرات نور بر روی محصول غذایی (کی منش،۱۳۹۰، ۳)
۲-۱۰ مدیریت فرایند بسته بندی
از جمله مهمترین اقداماتی که می بایست در ارتباط با بسته بندی سالم ، رقابتی ، جذاب و ترغیب کننده منطبق با شرایط رقابتی در بازار و نیازها و الزامات جامعه مصرف کننده در جهت برآورده نمودن رضایتمندی در مشتریان ، انجام دهد ، مدیریت فرایند بسته بندی محصولات می باشد. (اصلانی، ۱۳۸۱) و (خاکبیز، ۱۳۸۵)
در این فرایند فاکتورهای متعددی نحوه بسته بندی محصولات را تحت تاثیر قرار می دهند که طراحی بسته بندی را نیازمند تجزیه و تحلیل و بررسی بر پایه اطلاعات اکتسابی از بخشهای متفاوت موثر بر چگونگی انجام بسته بندی خواهد کرد. عدم تلفیق و انسجام تمامی اطلاعات در جهت اتخاذ تصمیمات هدفمند و استراتژیک که تمامی بخشهای موثر بر این امر را به مشارکت بر انگیزد، بی گمان نتیجه ای جز گمراهی فرایند طراحی بسته بندی و تنزیل و هدررفت سرمایه های مادی و انسانی به همراه نخواهد داشت. از آنجایی که بسیاری از فعالیتها به نوعی تاثیر گذار و یا تحت تاثیر بسته بندی هستند ، تعجب آور نیست که مسئولیت بسته بندی را می توان در بخشهای مختلف یک واحد تولیدی مشاهده نمود. در واقع کسب اطلاعات کافی، مرتبط و به هنگام از طریق بخشهای مختلف، تصمیمات بهتری را در زمینه طراحی موفق محصولات را بدنبال خواهد داشت.
به منظور رسیدگی سریع و موثر به مسائل و کسب اطمینان از اینکه بسته بندی بطرز مناسبی با اصول فروش و سیستمهای توزیع آن منطبق شده است ، باید تیمی را سازماندهی نمود که اعضای آن از تخصصهای متفاوتی از دانش تجاری بسته بندی و اصول مترتب به آن برخوردار باشند . اعضای چنین سیستمی باید از فرصتهای پیش رو مطلع بوده تا در زمان مناسب اقدامات مقتضی و لازم را در این زمینه انجام دهند. این گونه اقدامات باید به گونه ای باشد که علاوه بر کاهش هزینه ، کاهش شکایات و تسهیل فرایند توزیع و انتقال کالا، به فروش بیشتر آن محصول نیز کمک نماید. علاوه بر آن، در زمان بروز مشکل و یا آن هنگام که ایده پردازی ها و تلنگرهای ذهنی پدیدار می شوند، ارتباط مستمر و سازنده اعضای تیم با یکدیگر و همچنین وجود تعهد لازم در میان اعضاء بسیار مهم و حیاتی خواهد بود. (Chan and Choy,2006)
مدیریت بسته بندی ، پیچیدگی فرایند بسته بندی و سیر اطلاعاتی موجود در آن را توصیف می نماید و حامل این پیام مهم و اساسی است که طراحی و نحوه انجام بسته بندی محصول نه تنها به همکاری و هماهنگی گروه های متفاتی وابسته است، بلکه فرآیندی مستمر و پویا نیز می باشد.
تیم مدیریت بسته بندی شامل متخصصانی از بخشهای مختلف سازمان است که نگرشهای متفاوتی را نسبت به بسته بندی ابراز می دارند. طراحی نهائی بسته بندی که از توافق جمعی این گروه از متخصصان بخشهای مختلف سازمانی محقق می گردد ، می تواند تداعی کننده تجمیع و تلفیق نیازهای مصرف کننده با هزینه رقابتی و مطلوبیت بهینه محصول در قالب بسته بندی ممتاز و رقابتی برای مشتریان باشد. (Chan and Choy,2006)
برای هر یک از اعضای تیم بسته بندی می توان وظایف و مسئولیتهایی را تعریف نمود که با ایفا و انجام آنها ، مدیریت بسته بندی به توفیق قابل ملاحظه ای در ارائه بسته بندی اجتماعی دست یابد. جدول ذیل وظایف برخی از اعضای حاضر در تیم مدیریت بسته بندی را تشریح و تبیین می نماید.

بر همین قیاس ، اگر آدمی با خداوند انس می گیرد و می تواند در همنشینی با او به آرامش نائل گردد و در سخن گفتن با او گمشده ی خویش را بیابد و صفای خاطر پیدا کند ، این همان رخصت خداوند است که به بندگانش داده تا هرگاه که بخواهند و هر جا که باشند او را بخوانند و از او بخواهند و همنشینی با او را بطلبند . بدین سان ، رسولان الهی آمدند تا یادآورانِ خاطره ی ازل باشند و آدمیان را از این رخصتی که در ساختارشان نهاده شده آگاه کنند از این رو صحفشان در پیش رویمان تجدید عهد و میثاق بندگی است تا به یاد ما غافلانِ صلای پروردگارمان بیاورند . (خلجی ، ۶۳)
از اذن و رخصت برای آخرین بار تا قیامت ، در قرآن کریم بر زبان پیامبر گرامی جاری گردید که در آیات سوره آل عمران و نساء آمده است .

«ö@è% bÎ) óOçFZä. tbq™۷Åsè? ©!$# ‘ÏRqãèÎ۷¨?$$sù ã » (آل عمران /۳۱)
([ای رسول ، خلق را] بگو : اگر خدا را دوست دارید پس مرا پیروی کنید ).
«(#rãà۲øŒ$$sù ©!$# $VJ»uŠÏ% #YŠqãèè%ur 4’n?tãur öNà۶Î/qãZã_ ۴ » (نساء /۱۰۳)
(خدا را یاد کنید ، ایستاده و نشسته و بر پهلو خفته).
پس با توجه به آیات و روایات آمده رسولان الهی آمدند تا آدمیان را از این اذن و رخصت الهی آگاه کنند و راه و رسم و آئین بهره وری از این اذن الهی را به او بیاموزند ما نمی دانستیم که می توان دعا کرد و خدا را خواند و از او درخواست کرد و با او به گفتگو نشست خداوند بود که به ما آموخت تا بدانیم که دعا و نیایش مهم ترین نیروی اثرگذار در عالم است و یاد داد تا او را بخوانیم و از او بخواهیم و با او سخن بگوئیم همچنان که بنده شایسته او زین العابدین (ع) در مناجات خود با خدا فرمود :
«بِکَ عرقُتکَ و انتَ دَلَّلتَنی عَلَیکَ و دَعوتنی اِلَیکَ وَلَو لا اَنتَ لَم اَدرِ ما اَنتَ»(به تو ، تو را شناختم و تو مرا به خود ره نمودی و به خودت فراخواندی و اگر تو نبودی در نمی یافتم که تو که هستی ) (قمی، ۳۰۶).
۲-۲) اقرار به گناه :
یکی دیگر از آداب دعا اقرار به بدی ها و گناهان می باشد . اقرار به بدی ها روح انسان را برای اتصال به رحمتِ فضل خداوند آماده می کند و موجب چشیدن روحانیت و معنویت دعا می شود و زمینه و توفیق توبه را فراهم می کند .
اقرار به گناهان قبل از درخواست از خدا لازم است چون مشتمل بر انقطاع و پناه بردن به خدا و پست کردن نفس است و هر کس خود را پست نماید و تواضع کند خدای تعالی او را بلند می کند و خدای تعالی در نزد دل شکستگان جای دارد .
روایت شده است که : «عابدی هفتاد سال روزها ، روزه می داشت و شبها به عبادت صبح می کرد و سپس از خدای تعالی حاجتی را درخواست کرد حاجت او برآورده نشد ، پس به خود روی آورد و گفت : ای نفس به خاطر تو خدا حاجت مرا نداد اگر در تو خیری می بود حاجت تو را به تو می دادند خدای تعالی فرشته ای را به سوی او فرستاد و گفت : ای فرزند آدم ! این لحظه که نفست را کوچک شمردی در نزد من بهتر از عبادت های گذشته ات می باشد»(حلی،۱۹۰).
و از امام باقر علیه السلام آمده است که فرمود :«خدای تعالی به موسی وحی کرد که آیا می دانی چرا من تو را برای گفتگو برگزیدم عرضه داشت : «پروردگارا خیر» .
فرمود ای موسی ! من بندگانم را زیرورو کردم هیچکس به سان تو خوارتر بر خود ندیدم تو وقتی نماز می گزاری ، صورتت را بر خاک می گذاری» (همو).
امام صادق علیه السلام می فرماید:«نخست ستایش ،سپس ثنا گفتن بعد اعتراف کردن به گناه و آنگاه درخواست کردن زیرا به خدا سوگند هیچ بنده ای از گناهی بیرون نشد مگربااعتراف .» (حلی ، ۱۷۴ ؛ کلینی ، ۴ ، ۲۳۷)
پس اقرار به گناهان موجب افزایش ترس و رقت قلب انسان می شود همچنانکه امام صادق علیه السلام می فرمایند : «وقتی شما رقت قلب پیدا کردید آنگاه دعا کنید زیرا قلب تنها در حالت اخلاص رقّت می یابد .» (کلینی، ۴/۲۲۷) و همین علت گریه و ریزش اشک است و این خود از آداب دعا است ، بنابراین آمادگی برای پیدا کردن یک ادب دعا باعث پیدا شدن ادب دیگری برای دعا شده است و جدای از پذیرش دعا یا عدم پذیرش از جانب خدا ، اعتراف به گناه و تحقیر هوای نفس ضروری است و رعایت ادب در مقام بنده در مقابل آفریننده است .
۳-۲) اقامه ی نماز قبل از دعا :
سومین موردی که از آداب دعا می توان نام برد خواندن دو رکعت نماز است در روایات به آن اشاره شده که در اینجا چند مورد از آن را ذکر می کنیم :
امام صادق علیه السلام فرمود : «موسی داخل مسجد شد و دو رکعت نماز خواند و حاجت خود را از خدا خواست پس رسول خدا فرمود : بنده بر پروردگارش سبقت گرفت (خودش را برتر از ربّ خود دانست و قبل از ثنای خداوند و درود بر پیامبر (ص) ، حاجت خود را خواست) و مردی دیگر آمد و دو رکعت نماز خواند سپس ثنای خدا را گفت و بر پیامبر و خاندانش درود فرستاد پس حضرت فرمود:بخواه که عطا(مستجاب)می شود»(مجلسی،بحارالانوار،۹۰/۳۱۶؛کلینی،۴، ۲۳۹). و پیامبر خدا می فرمایند : هر کس وضو بگیرد و درست هم وضو بگیرد سپس دو رکعت نماز بگزارد و آن گاه به درگاه پروردگارش دعا کند ، دعایش ، دیر یا زود ، مستجاب می شود.(هیثمی،۲، ۲۳۳) و همچنین امام صادق علیه السلام می فرمایند : هر کس وضو سازد و نیکو وضو سازد و دو رکعت نماز بگزارد و رکوع و سجود آنها را کامل به جای آورد سپس بنشیند و خداوند را ثنا گوید و بر پیامبر خدا (ص) ، درود بفرستد و آنگاه حاجتش را از خدا بخواهد خیر را در جایگاهش جُسته است و هر کس خیر را در جایگاهش بجوید ناکام نمی شود(مجلسی،۸۱، ۲۱۹).
و نیز می فرماید :«هرگاه حاجتی داشتی ، وضو بگیر و دو رکعت نماز بخوان سپس حمد و ثنای خدا را به جای آور و نعمت هایش را یاد کن آنگاه دعا کن دعایت اجابت می شود»(کلینی،۴،۲۴۰) «و امیرالمؤمنین از رسول خدا (ص) نقل می کند که هر کس نماز واجبی را ادا کند بعد از آن دعایی مستجاب نزد خدا دارد»(حلی ، ۷۸).
بنابراین می توان گفت که از علل استجابت دعا مربوط به فعل ، و دعایی است که باید بعد از کاری آن دعا را خواند و اگر بدون آن کار دعا کند اجابت نمی گردد .
۴-۲) اقرار و اظهار ایمان و اسلام :
یکی از آیاتی که به موضوع اظهار ایمان در دعا مربوط می شود آیه ی ۱۶ سوره ی آل عمران می باشد که در این آیه اظهار ایمان برای درخواست نیاز از درگاه الهی مطرح گردیده است، قرآن کریم در این آیه می فرماید : «šúïÏ%©!$# tbqä۹qà)tƒ !$oY­/u‘ !$oY¯RÎ) $¨YtB#uä öÏÿøî$$sù $uZs9 $oYt/qçRèŒ $uZÏ%ur z>#x‹tã ͑$¨Z9$# » (آل عمران /۱۶).
(کسانی که می گویند پروردگارا ایمان آوردیم پس گناهان ما را بیامرز و ما را از عذاب آتش در امان دار).
در این آیه بعد از ذکر ربوبیت خداوند به اظهار ایمان قبل از دعا پرداخته شده است که این خود اهمیّت موضوع را روشن می سازد و بعد آمرزش گناهان و مصون ماندن از عذاب آتش طلب گردیده است .
صاحب تفسیر احسن الحدیث درباره ی این آیه اشاره دارد که اینها از اوصاف «للذین اتقوا» است‌که پیوسته ازخدا می‌خواهند از گناهان آنها عفو فرمایدوازعذاب آتش‌دورشان کند.(قرشی ، ۲/۳۴)
و آیه ی ۵۳ سوره ی آل عمران نیز مبین این موضوع است و اظهار ایمان در آن به عنوان آداب معرفی شده است آیه می فرماید : «!$oY­/u‘ $¨YtB#uä !$yJÎ/ |Mø۹t“Rr& $oY÷èt7¨?$#ur tAqߙ§۹$# $oYö;çFò۲$$sù yìtB šúïωÎg»¤±۹$# » (آل عمران /۵۳).
(پروردگارا به آنچه نازل کرده ای ایمان آوردیم و از این پیامبران پیروی کردیم پس ما را در شمار شاهدان بنویس ).
در این آیه از عبارت «$¨YtB#uä !$yJÎ/ |Mø۹t“Rr& » مشخص می گردد که اظهار ایمان از آداب دعا و نیایش است و این دعا برای قرار گرفتن در زمره شاهدان توسط حواریون حضرت عیسی علیه السلام به درگاه خداوند سبحان مطرح گردیده است .
بنابراین با دقت و تأمل در مفهوم آیه معلوم می شود که برای طلب و دعا از درگاه الهی ابتدا باید مثل حواریون به قوانین و فرامین الهی اظهار ایمان نمود بعد با امید به اجابت دعا درخواست حاجت کرد .
و آیه ۱۲۸ سوره بقره «$uZ­/u‘ $uZù=yèô_$#ur Èû÷üyJÎ=ó¡ãB y7s9 »
([ابراهیم و اسماعیل گفتند] پروردگارا ، ما را تسلیم فرمان خود گردان بیان می دارد که ایمان و عمل صالح در قرآن در کنار هم تأکید و سفارش شده اند و به تسلیم انسان در برابر پروردگارش می انجامد و موجب رستگاری و سعادت وی در دنیا و آخرت می شود ).
مفهوم اولیه اسلام و مسلمانی ، اقرار به یگانگی خدا و رسالت پیامبر اکرم (ص) است این تعریف ویژه اصطلاح شرعی دین مبین اسلام است که ، فرد با گفتن شهادتین در ردیف مسلمانان قرار می گیرد گرچه هنوز ایمان در قلب وی نباشد .
« ÏMs9$s% Ü>#{ôãF{$# $¨YtB#uä (@è% öN©۹ (#qãZÏB÷sè? `Å۳»s9u r (#þqä۹qè% $oYôJn=ó™r& $£Js9ur È@äzô‰tƒ ß`»yJƒM}$# ’Îû öNä۳Î/qè=è% ( bÎ)ur (#qãè‹ÏÜè? ©!$# ¼ã&s!qߙu‘ur Ÿw Nä۳÷GÎ=tƒ ô`ÏiB öNä۳Î=»yJôãr& $º«ø‹x© ۴ ¨bÎ) ©!$# ֑qàÿxî îLìÏm§‘ » (الحجرات /۱۴) .<br />(بادیه نشینان گفتند : ما ایمان آوردیم ، بگو ایمان نیاورده اید بلکه بگویید ، اسلام آوردیم و هنوز ایمان در دلهایتان وارد نشده است و اگر خدا و رسولش را فرمان برید از پاداش اعمال شما چیزی نکاهد براستی خداوند آمرزنده و مهربان است).<br />و آیه ی ۱۹۳ سوره ی آل عمران نیز گویای این مطلب است که اظهار ایمان از آداب دعا و نیایش است در این آیه می خوانیم :<br /><strong>«!$oY­/§‘ $oY¯RÎ) $oY÷èÏJy™ $ZƒÏŠ$oYãB “ÏŠ$oYムÇ`»yJƒM~Ï۹ ÷br& (#qãYÏB#uä öNä۳În/tÎ/ $¨YtB$t«sù ۴ $oY­/u‘ öÏÿøî$$sù $uZs9 $oYt/qçRèŒ öÏeÿŸ۲ur $¨Ytã $oYÏ?$t«Íh‹y™ $oY©ùuqs?ur yìtB ͑#tö/F{$# » (آل عمران /۱۹۳)
(پروردگارا به راستی ما شنیدیم فرا خواننده ای به ایمان فرا می خواند که به پروردگارتان ایمان بیاورید ایمان آوردیم بار الها پس گناهان ما را ببخش و بدیهایمان را پوشیده دار).
براساس این آیه اولاً صاحبان خرد آماده پذیرش حق هستند و ثانیاً ایمان زمینه دریافت مغفرت بوده و اظهار ایمان از آداب دعا می باشد(قرائتی ،۲/۲۵ و ۲۶).
و همچنین آیه ی ۱۵ سوره ی احقاف مبین این مطلب است که اظهار اسلام و فرمان برداری از آداب دعا و نیایش است خداوند در این آیه می فرماید :
«$uZøŠ¢¹urur z`»|¡SM}$# Ïm÷ƒy‰Ï۹ºuqÎ/ $·Z»|¡ômÎ) ( çm÷Fn=uHxq ¼çm•Bé& $döä. çm÷Gyè|Êurur $döä. ( ¼çmè=÷Hxqur ¼çmè=»|ÁÏùur tbqèW»n=rO #·öky­ ۴ #Ó¨Lym #sŒÎ) x÷n=t/ ¼çn£‰ä©r& x÷n=t/ur z`ŠÏèt/ö‘r& ZpuZy™ tA$s% Éb>u‘ ûÓÍ_ôãΗ÷rr& ÷br& tä۳ô©r& y7tFyJ÷èÏR ûÓÉL©۹$# |MôJyè÷Rr& ¥’n?tã ۴’n?tãur £“t$Î!ºur ÷br&ur Ÿ@uHùår& $[sÎ=»|¹ çm9|Êös? ôxÎ=ô¹r&ur ’Í< ’Îû ûÓÉL­ƒÍh‘èŒ ( ’ÎoTÎ) àMö۶è? y7ø‹s9Î) ’ÎoTÎ)u r z`ÏB tûüÏHÍ>ó¡ßJø۹$# »<br />«و انسان را به نیکی درباره پدر و مادرش سفارش کردیم . مادرش با دشواری به او باردار شد با دشواری او را بر زمین نهاد و بارداری و از شیر گرفتنش سی ماه است تا آنکه به ریشه کامل خود برسد و چهل ساله شود . می گوید : پروردگارا در دلم افکن تا نعمتی را که به من و پدر و مادرم ارزانی داشته ای سپاس گویم و کار شایسته ای انجام دهم که تو می پسندی ، و فرزندانم را برایم شایسته گردان به راستی من به درگاهت توبه آوردم و من از فرمانبردارانم .»<br />از عبارت «’ÎoTÎ)u z`ÏB tûüÏHÍ>ó¡ßJø۹$# » در این آیه استفاده می شود که اظهار اسلام و تسلیم شدن در برابر فرامین الهی از آداب دعا برای درخواست توفیق شکر نعمتهای ارزانی شده بر او و والدین خویش و توفیق انجام دادن اعمال صالح و اصلاح ذریه می باشد .
« بنا به گفته ی نویسنده تفسیر نمونه : انسان لایق و باایمان هنگامی که به چهل سالگی می رسد دو چیز را از خداوند تقاضا می کند نخست می گوید پروردگارا به من الهام ده و توفیق بخش تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم ارزانی داشتی به جا آورم و در دومین تقاضا عرضه می کند خداوندا اصلاح ودرستکاری را در فرزندانم و دودمانم تداوم بخش»(مکارم شیرازی،۲۱،۳۳۰).
صاحب برگزیده تفسیر نمونه اظهار می‌دارد که: این دو دعا و درخواست دو مطلب را بیان می کند که هر یک بیانگر یک برنامه عملی مؤثر است می گوید : پروردگارا من (در این سن و سال) به سوی تو باز می گردم و توبه می کنم . «’ÎoTÎ) àMö۶è? y7ø‹s9Î) » به مرحله ای رسیده ام که باید خطوط زندگی من تعیین گردد و تا آخر عمر همچنان ادامه یابد و دیگر اینکه می گوید من از مسلمین و تسلیم شدگان هستم «’ÎoTÎ)u r z`ÏB tûüÏHÍ>ó¡ßJø۹$# » (بابایی ،۴/۴۲۹).
۵-۲)اظهار اطاعت از دستورات الهی :
اظهار اطاعت از دستورات الهی به عنوان یکی از آداب دعا و نیایش مطرح گردیده که آیه ی ۲۸۵ سوره ی بقره این مطلب را بیان می دارد . قرآن کریم در این آیه می فرماید :

دو- در مورد نصوصی که قسم دروغ را جایز می‌دانند مانند قضیه عمار، باید گفت:
۱) مقام و عظمت عمار در علم و تقوی مانع از این است که او کلمات کفر را با قصد به معنای آن به زبان آورد. عمار چیزی نگفت جز به زبان و ظاهر؛ و قلب او مطمئن به اسلام بود. شأن او در تکلم به کفر مانند شهادتی است که کفار هنگام ترس و وحشت و بدون اراده جدی، شهادت به اسلام را به زبان می‌آورند.^[۳۱۰]
۲) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) عمار را متذکر به توریه نکردند؛ چون در این مورد ضرورتی برای تعلیم نبود (زیرا شبهه موضوعیه است و پیامبر تکلیفی در مقام بیان شبهات موضوعی ندارند).^[۳۱۱]

اظهار کفر حتی با حالت توریه، فی نفسه حرام است چون هتک حرمت خداوندی است. بدیهی است که اگر توریه در اظهار کلمات کفر در زمان تقیه جایز باشد، به طور مطلق هم (در حالت غیر تقیه) جایز است.^[۳۱۲]
سه- اثری از اجماع در آثار فقها دیده نشده است.^[۳۱۳]
چهار- به اطلاق روایات نمی توان استناد کرد؛ چراکه روایات در مقام اطلاق گویی نیستند. پنج- اگر در روایات صحبت از توریه نشده است، شاید به این دلیل باشد که به طور معمول وقتی خطر بزرگی شخص را تهدید میکند، امکان توریه وجود ندارد
گفتار دوم- شرایط تحقق اکراه در حقوق فرانسه :
برای تحقق اکراه، شرایطی ذکر شده و بیش از آن شرطی برای تحقق آن لازم نیست. در مقابل در حقوق فرانسه حالاتی وجود دارند که اکراه با وجود یا عدم آن محقق می‌شود. این موارد عبارتاند از: ماهیت حقوقی عمل، روش و فاعل تهدید.
ماهیت عمل حقوقی اهمیت چندانی ندارد و اکراه بر کلیه اعمال حقوقی وارد می‌شود. قرارداد و اعلام اراده یکطرفه تفاوتی در اثرپذیری ندارند.^[۳۱۴]
روشی که برای فشار بر اراده مورد استفاده قرار می‌گیرد، اهمیت زیادی ندارد. اکراه می‌تواند هم با وسیلهای شدید محقق شود و هم به طور ضمنی تهدید و ارعاب واقع شود. همچنین می‌تواند مادی یا معنوی باشد.^[۳۱۵]
با توجه به این که در حقوق فرانسه اکراه هم چهره ی جرمی دارد و هم به عنوان عیب اراده مطرح شده است ، مطالب این گفتار در دو قسمت مطرح می شود .
الف – چهره ی جرمی اکراه . در این گفتار عنصر مادی و معنوی اکراه مطرح می شود .
ب- چهره ی روانی اکراه- احساس ترس . در این قسمت اکراه از این نظر که عیب اراده است مطرح می شود .
الف - چهره جرمی اکراه :
اکراه عمل نامشروعی است که برای تحقق این جرم باید شرایطی فراهم باشد:
۱- عنصر مادی^[۳۱۶] :
۱-۱- وجود تهدید :
اول- قربانی تهدید :
از نظر قانون هر نوع تهدیدی مشمول عنوان اکراه است؛ خشن‌ترین نوع تهدید مانند نرم‌ترین آن است.
شکل تهدید اهمیتی ندارد، همان گونه که موضوع آن مهم نیست، اما این شرط وجود دارد که ترس باید یک اثر روانی شدید ایجاد کند.^[۳۱۷]
قربانی اکراه به طور عادی طرف قرارداد است، هرچند که اکراه می‌تواند شامل شخص ثالث نیز بشود. مطابق ماده ۱۱۱۳ ق.م. فرانسه: «اکراه نه تنها هنگامی که نسبت به طرف قرارداد اعمال می‌شود، موجب بطلان عقد است؛ بلکه زمانی هم که نسبت به شوهر، همسر یا اولاد یا اجداد او اعمال می‌شود، سبب بطلان عقد است».^[۳۱۸]
آیا اشخاص ثالث فقط محدود به افراد مذکور در ماده ۱۱۱۲ می‌شوند یا این که قانونگذار مواردی را برای نمونه ذکر کرده است؟ نویسندگان حقوقی در این زمینه پاسخ یکسانی ارائه ننموده‌اند، در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود:
۱- این متن سنتی باید تفسیر شود. در حقیقت این متن مرتبط به مفهوم جرمی اکراه و نه عیب اراده بودن آن است. بر اساس مفهوم اخیر، توضیح آن مشکل است.^[۳۱۹]
گاهی اکراه هیچ نفوذی بر رضای مکره (نسبت به این اشخاص) ندارد. ممکن است هیچ مودت گره خورده‌ای بین زوج و زوجه نباشد و به عکس، خارج از موارد محصور در ماده مذکور، مثل نامزدها، ممکن است اکراه مؤثر واقع شود.^[۳۲۰]
تهدید بر علیه سایر خویشاوندان می‌تواند عاملی برای بطلان باشد، منتها یک اماره قانونی مؤثری در این زمینه وجود ندارد، طرف قراردادی که تقاضای بطلان می‌کند باید اثبات کند که بین او و این اشخاص علقه‌ای وجود داشته که اکراه برای او مؤثر بوده است.^[۳۲۱]
۲- نتیجه لیست ذکر شده در ماده مذکور، اماره ساده‌ای است که شخص را از اثبات تأثیر قطعی اکراه بی نیاز می‌کند.^[۳۲۲]
در حقیقت قانونگذار چنین فرض می‌کند که بین مکره و این اشخاص علاقه و مودت شدیدی وجود دارد. نتیجه آنکه در مورد سایرین، مکره باید اثبات کنند که اکراه برای او تعیین کننده بوده است.^[۳۲۳]
۳- برخی از نویسندگان ضمن انکار اماره قانونی، رابطه علقه را نیز مطرح نکرده‌اند، صرفاً ابراز داشتهاند که اکراه باید تعیین کننده باشد. مطابق این نظر، ماده ۱۱۱۳ق.م. فرانسه در مقام بیان حصر نیست و اکراه بر علیه دوستان و خویشاوندان دورتر و یا حتی کسی که برای طرف قرارداد شناخته شده نیست، می‌تواند با شرط «تعیین کننده بودن» از موجبات بطلان قرارداد باشد.^[۳۲۴]
۴- برخی به عکس معتقدند ماده مزبور در مقام بیان حصر است؛ بنابراین شامل افرادی چون خواهر و برادر هم نمی‌شود .^[۳۲۵]
۵- برخی فقط بیان میدارند که تهدید دور نمی‌تواند قابل ملاحظه باشد؛ اما مقصود خود را به طور واضح بیان نکرده‌اند.^[۳۲۶]
در هر صورت نظر غالب نویسندگان ومحاکم بر گسترده تفسیر کردن ماده مذکور است^[۳۲۷] .
دوم - اقسام تهدید :^[۳۲۸]
۱- مادی (بدنی^[۳۲۹]) : مانند تهدید به مرگ، ضرب و یا جرح .
۲-معنوی(اخلاقی^[۳۳۰]): مانند تهدید به افشای چیزی که برخلاف آبرو باشد.
۳- مالی^[۳۳۱]: مانند تهدید به سلب شغل، محل اقامت یا پس انداز و اندوختهی شخص..
ماده ۱۱۱۲ ق.م. فرانسه پیش بینی می‌کند : «اکراه در معرض خطر قرار می‌دهد شخص یا مالش را^[۳۳۲] … » . اما باید چنین استنباط کرد که ماده مذکور در مقام بیان معیاری مرکب است؛ تهدید علیه شخص، فقط شامل تهدید بدنی، تهدید به حیات یا سلامت او نیست؛ بلکه شخصیت اخلاقی و احساسات تأثیرپذیر او نیز می‌تواند مورد تهدید واقع شوند. دوما به طور خاص به تهدید اخلاقی اشاره می‌کند که عیناً این کلمه در ماده ۳۰ قانون تعهدات سوئیس پیش‌بینی شده است. قابل ذکر است که واژه «مال» تنها شامل دارایی شخص نمی‌شود؛ بلکه شامل هر شیء ارزشمندی برای قربانی می‌شود.^[۳۳۳]
تهدید می‌تواند علیه یک قربانی بهطور غیرمستقیم باشد (مثل یک شرکت)؛ زمانی که نماینده قانونی یا اشخاص حقیقی که نماینده ی شخص حقوقی هستند، مورد اکراه واقع شود (البته مشروط به این که اکراه در مورد آنها مؤثر واقع شود.)^[۳۳۴]
سوم - فاعل تهدید :
در قانون مدنی فرانسه شرط نشده که اکراه معیوب کننده ی اراده از مباشر عقد باشد؛ بلکه می‌تواند ناشی از عمل غیر باشد.
در ماده ۱۱۱۱ ق.م. فرانسه آمده است^[۳۳۵]: «اکراه واقع بر کسی که ملتزم به عقدی شده است موجب بطلان است ولو اینکه از بیگانه‌ای (غیر کسی که بهخاطر منفعتش عقدی را منعقد کرده است) صادر شود.
برخلاف تدلیس، در اکراه شرط نشده که مکره طرف عقد باشد؛ در حالی که مدلس باید طرف عقد باشد. این تفاوت ناشی از جنبه ی روانی قربانی اکراه یا تدلیس نیست؛ بلکه در هر دو قضیه ، اراده مطرح است. اما از نظر اجتماعی، مشکل ناشی از اکراه خطرناکتر‌ از تدلیس است.^[۳۳۶]
در حقوق رم تردیدی نبوده که نه تنها فاعل اکراه، بلکه شخص ثالثی که از قرارداد منتفع می‌شده است قابل تعقیب کیفری باشد. به هر حال ماده مذکور، اکراه ناشی از فرد ثالث را به عنوان عیب اراده تلقی می‌کند. پیش ‌بینی اثر بطلان برای جلوگیری از اکراه است.^[۳۳۷]
راه حل کامل مسأله را می‌توان در نقش اراده جستجو کرد. آنچه مهم است سالم بودن یا معیوب بودن اراده است . مهم نیست که فاعل اراده ی معیوب چه کسی است. این که اراده معیوب شده است، خود یک مسأله است. چنین فرض می‌شود که شخص ثالث شریک طرف قرارداد است و از این تهدید سود می‌برد.
۱-۲-ورود ضرر :
در صورت ترک معامله ضرر وارد شود .البته هر نوع ضرری معامله را اکراهی نمی کند .ضرر باید حال و قابل ملاحظه باشد .
اول- حال بودن ضرر :
مطابق ماده ۱۱۱۲ق.م. فرانسه ضرر باید نه فقط قابل ملاحظه، بلکه در زمان حاضر باشد.
آیا ضرر باید در زمان حاضر باشد یا تهدید؟ آنچه مهم است حال بودن تهدید و ترس است و نه ضرر. ضرر معمولاً مربوط به آینده است. علیرغم اینکه قانونگذار به طور صریح بیان کرده که «ضرر»^[۳۳۸] باید حال باشد، نویسندگان و رویه ی قضایی آن را به «ترس» تفسیر کرده‌اند.^[۳۳۹]
دوم- قابل ملاحظه بودن ضرر :
برای مثال مهر و موم یک محل تجاری توسط موجر، بهخاطر مرگ مستأجر و تضمین اجاره‌های معوقه، نمی‌تواند باعث اکراه نسبت به قرارداد جدید با وراث مستأجر باشد. در واقع، بخاطر قرارداد جدید، رفع توقیف، سریع انجام می‌شود. (یعنی در صورت عدم پذیرش قرارداد توسط وراث عملیات رفع توقیف طولانی‌تر می‌‌‌‌‌‌‌‌شود و انتخاب این مسأله با وراث است پس اکراه تلقی نمی‌شود).

فین^[۳۸] و همکاران (۱۹۹۶)

احترام، دقت و سرعت، اطلاعات مفید، مطلع نگه داشتن، بازخور فعال

فورمن و مونی (۱۹۹۵)

توسعه کارکنان، پاداش، ادراک و درونی کردن چشم انداز سازمان

تانسوحاج، راندال و مک کالوو^[۳۹] (۱۹۹۱)

نگرش مثبت نسبت به کارکنان، مشارکت دادن در فرایند استخدام، آموزش رسمی و ضمن کار، هدایت به سمت اهداف فردی دست یافتنی، محیط باز برای ارتباطات، بازخور دوطرفه، کمک به درک رابطه بین عملکرد و پاداش

(منبع: سیدجوادین و همکاران، ۱۳۸۹)
بررسی ادبیات بازاریابی درونی و اجزای اصلی آن (آمیخته بازاریابی درونی) در جدول زیر خلاصه شده است. در بازاریابی داخلی، محصول در سه سطح زیربنایی، استراتژیک و وظیفه ای قابل بررسی است. محصول در بازاریابی داخلی در سطح زبربنایی شغل می باشد که بیشتر محققان نیز این سطح را در نظر گرفته اند. در سطح استراتژیک، محصول شامل ارزش ها و نگرش هایی است که در سازمان وجود دارد و در سطح وظیفه ای شامل سنجه های عملکردی جدید و راه های جدید در مدیریت مشتری می شود. در بازاریابی داخلی به قیمت، هزینه ی روان شناختی یادگیری روش های جدید کار اطلاق می شود. ترفیع در بازاریابی درونی به انگیزش کارکنان و تاثیرگذاری بر نگرش های کارکنان اطلاق می شود. ترفیع یا ارتباطات در بازاریابی داخلی بسیار مهم است. اگر کارکنان انگیزه ی لازم را نداشته باشند یا نگرش های آنان هماهنگ با فلسفه ی وجودی سازمان یا ارزش های سازمان نباشد، سازمان دچار انحراف و گسستگی خواهد شد؛ بنابراین جزء ترفیع یا ارتباطات در بازاریابی داخلی بسیار حیاتی و ضروری است. جزء دیگر بازاریابی بیرونی، توزیع است. توزیع در بازاریابی داخلی شامل جلسات، کنفرانس ها، سمینارها و ملاقات های رودررو است. توزیع می تواند برای بیان اهداف، استراتژی ها و همچنین مشارکت دادن کارکنان در فرایند تصمیم گیری به کار گرفته شود.
جدول ۲-۴ مقایسه آمیخته بازاریابی درونی و آمیخته بازاریابی بیرونی

آمیخته بازاریابی

آمیخته بازاریابی داخلی

محصول

۱-در سطح زیربنایی: شغل
۲- در سطح استراتژیک: ارزش ها و نگرش ها
۳ – در سطح وظیفه ای: سنجه های عملکرد جدید راه های جدید در مدیریت مشتری

قیمت

هزینه ی روان شناختی یادگیری روش های جدید کار

ترفیع/ارتباطات

انگیزش کارکنان و اثرگذاری بر نگرش های کارکنان

توزیع

جلسه و کنفرانس

(منبع: سیدجوادین و همکاران، ۱۳۸۹)
۲-۱-۴ اصول بازاریابی داخلی
مجموعه ای از اصول در زمینه بازاریابی داخلی بیان گردیده است که بیشتر به عنوان معیارهای اصلی بازاریابی داخلی مطرح هستند. این اصول، مواردی را در بر می گیرند که در ذیل به آنها اشاره گردیده است. هر فرایندی که از عرضه کنندگان داخلی سرچشمه می گیرد، در مراحل بعدی می بایست برای مشتریان ارزش آفرینی کند. این اصول عبارتند از:
-رقابت برای جذب نخبگان
- ارائه چشم انداز
- آماده کردن کارکنان برای انجام کارها
-تاکید برکار گروهی
- نقش اهرمی آزادی عمل
- ارزیابی عملکرد و پاداش
- شناخت مشتری (موسی خانی، ۱۳۸۶).
نیازها و انتظارات مشتریان داخلی باید با عرضه کنندگان داخلی (مدیران و افرادی که خدمات را به کارکنان ارائه می کنند) مرتبط باشند؛ ارزیابی خدمات ارائه شده به مشتریان داخلی، نیازمند ارتباط مستمر با عرضه کنندگان داخلی است (دنی^[۴۰]، ۲۰۰۶).
۲-۱-۵ گام های بازاریابی داخلی