ردیفهایی به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر در زمین اصلی کشت میشود. برای هر هکتار زمین به ۳-۲ کیلوگرم بذر نیاز است و زمان مناسب کشت اواخر تابستان تا اوایل پاییز میباشد. در روش غیر مستقیم بذور را در اوایل بهار در خزانه هوای آزاد در ردیفهایی به فاصله ۵ تا ۲۰ سانتی متر کشت میشود. پس از آبیاری و وجین علف هرز در سطح خزانه، اوایل پاییز میتوان نشاها را به زمین اصلی منتقل کرد. فاصله ردیفها در زمین اصلی ۶۰ سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر است. بذرهای این گیاه برای جوانه زنی به نور نیاز دارند بنابر این بذرها نباید با خاک پوشیده شوند. درجه حرارت مناسب، جوانه زنی این بذرها ۱۸ تا ۲۱ درجه سانتی گراد است]۱۱[. اگر هدف از کشت این گیاه، تولید گل شاخه بریده باشد، بهترین روش تکثیر استفاده از ریزوم و تقسیم بوته میباشد. تقسیم بوته در اوایل بهار یا بعد از گلدهی گیاه انجام میشود. در این روش هر گیاه را به ۲ تا ۴ بوته تقسیم، در ردیف هایی به فاصله ۶۰ سانتی متر و فاصله دو بوته ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر کشت میشوند. استفاده از تقسیم بوته علاوه بر تکثیر گیاه به منظور حفظ قدرت رشد پایه هم انجام میشود. به عنوان مثال گونه A.clypeolata دارای زندگی کوتاهی است، بنابراین بایستی هر ساله این گیاه برای حفظ پایه تقسیم شود. بیشتر گونه های Achillea همچنین از طریق قلمه تکثیر میشوند]۱۱[. A. ptarmica دارای گلهای به رنگ سفید و نحوه تکثیر آن با بذر و تقسیم بوته انجام میشود. از گونه های استفاده در فضای سبز میتوان A. fanal، A. anthea که با بذر و تقسیم بوته تکثیر میشود]۱۱[.

۱-۵- فنولوژی
بذر گیاه بومادران در اواخر زمستان (اسفند ماه) شروع به جوانه زنی میکند و رشد اندامهای رویشی در اسفند ماه شروع میشود و تا اواخر بهار نیز ادامه مییابد. گلدهی گیاه در خرداد ماه آغاز و تا تابستان ادامه دارد. رسیدن بذور از تیر ماه شروع میشود و تا آذر ماه نیز ادامه مییابد. خشکی و ریزش پاییزه برگ ها از آذر ماه شروع میشود. رشد اندامهای رویشی در اسفند ماه مجدداً آغاز میشود. کشت نشاء بومادران در فروردین ماه صورت میگیرد، البته تفاوتهای بسیار زیادی بین گونه های مختلف به لحاظ فنولوژیک وجود دارد ]۳۴[.
۱-۶- خواص دارویی
این گیاه به علت دارا بودن ترکیبات مؤثره که خواص دارویی دارند از گذشته ها تا کنون مصارف دارویی متعددی دارد
۱-۶-۱- موارد استفاده در طب سنتی
استفاده از خواص دارویی گیاه بومادران بیشینه تاریخی دارد. در کتاب ایلیاد و ادیسه هومر گیاه بومادران به عنوان گیاهی که در درمان خونریزی نقش مهمی را ایفا میکند، نام برده شده است]۱۲[. در قرون گذشته از این گیاه برای بند آوردن خونریزیهای بینی، اختلالات قاعدگی، بیخوابی، اختلالات بینایی، وجود خون در ادرار، دفع سنگ کلیه و غیره استفاده میشد؛ علاوه بر آن تب بر و ضد نفخ هست]۶ و ۱۲[. اشکال قابل مصرف این گیاه عبارتند از: گیاه خشک شده، عصاره، مایع، پماد و اسانس]۲۶ و ۹۴[.
۱-۶-۲- موارد استفاده در طب جدید و صنایع غذایی
یافته های جدید طبی موارد استفاده سنتی را تأیید مینماید]۲۶ و ۲۷[. بر اساس گزارشات جدید، بومادران از فعالیت الستاز نوتروفیلی که به عنوان یک آنزیم پروتئاز در فرآیندهای التهابی نقش دارد جلوگیری مینماید. به عبارت دیگر این گیاه میتواند نقش مهمی در جلوگیری از التهاب داشته باشد. امروزه از این گیاه به عنوان افزودنی دارویی در داروهای مؤثر در درمان زخم ها و التهابات پوستی استفاده میشود]۲۶ و ۲۷[. یکی دیگر از کاربردهای این گیاه دارویی در صنایع غذایی به خصوص در تولید مخلوطهای دارویی چایی]۲۶[ و تولید روغن های دارویی]۵۵[ از بذر برخی گونه های این گیاه میباشد. تجزیه و تحلیل چهل نمونه تجاری بومادران نشان داده است که درصد ترکیبات فنولی در این گیاه بسیار بالاست. بومادران به طور متوسط حاوی ۶/۰% فلاونوئید و ۴۸/۱ % اسیدهای فنولی است. نظر به وجود ساختار قطبی ترکیبات فنولی حلالیت آنها در آب و الکل بالا بوده و به راحتی در آب و الکل حل میشوند. لذا میتوانند به عنوان افزودنی چایی مورد استفاده قرار گیرند]۲۶[. علاوه بر این گزارشات مختلفی در رابطه با فعالیت های ضداسپاسم^[۲] و التهاب در قسمتهای مختلف دستگاه گوارش از این گیاه گزارش شده است. یزدانپرست و همکاران]۱۱۲[ از گونه A. santolina که در ایران به فراوانی یافت میشود؛ برای درمان دیابت از طریق تأثیر عصاره آن روی پارامترهای اکسیداتیو لوزالمعده استفاده نمودند. همچنین حضور ترکیبات سینئول^[۳]، برنئول^[۴]، کامفور^[۵] و ترکیب آلفا پینین^[۶] با غلظت بالا در گونهA. bibersteinii گزارش شده است که این ترکیبات ویژگیهای آنتیاکسیدانی، ضد التهابی و ضدآپوپتوزی دارند]۴۴[. گونه A. nobilisفعالیت قوی در جلوگیری از تکثیر سلولهای سرطان سینه رده MCF7 از خود نشان میدهد]۱۱۲[.
۱-۷- موارد استفاده در فضای سبز
فضای سبز به عنوان جزء ضروری و مهم شهرها نقش اساسی در بهبود و کیفیت زیستی شهرها داشته و کمبود آن میتواند سبب ایجاد اختلال جدی در حیات شهرها شود. این مسأله خصوصا در شهرهای بزرگ و صنعتی از اهمیت بیشتری برخوردار است. زینت شهرها و مطلوب بودن آنها برای زیست مدیون زیبایی آفرینی فضای سبز در شکلهای متنوع آن است، فضای سبز متکی به درختچهها، بوتهها و گیاهان پوششی یکی از مهم ترین و اثر بخش ترین شکلهای فضای شهری است که از پایداری مناسبی برخوردار است مهمترین اثرهای این گیاهان در فضای سبز شهری تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی، کنترل باد، جذب گردو غبار و تلطیف هوا، کاهش آلودگی صوتی،تولید اکسیژن و جذب دیاکسیدکربن و سایر آلایندههای گازی و هم چنین زیبایی آفرینی میباشد. گیاهان پایا با هزینه کم نگهداری و با حفظ برگهای خود در تمام طول سال، نقش مؤثرتری در جذب آلاینده هایی از قبیل سرب، دیاکسیدگوگرد و اکسید های نیتروژن و نیز کاهش آلودگی صوتی ایفا میکنند. گونه های مختلف بومادران به عنوان گیاهان کم توقع میتوانند در فضای سبز مناطق خشک مورد استفاده قرار گیرند. تنوع در رنگ، عادت رشد و مقاومت به انواع عوامل نامساعد محیطی باعث شده این گیاه در سالهای اخیر به عنوان یک گیاه زینتی، مورد توجه بسیاری از پرورشدهندگان گیاهان زینتی قرار گیرد، به طوری که بعضی از کشورهای اروپایی و آمریکا از این گیاه برای تهیه گل شاخه بریده و گل خشک استفاده میکند. بعضی از رقمهای این گیاه به خاطر عادت رشد خزنده به عنوان گیاه پوششی استفاده میشوند. همچنین تنوع رنگ در گلهای این گیاه باعث شده که از این گیاه در فضای سبز استفاده شود.
۱-۸- مهمترین ارقام وگونههای مورد استفاده در جهان
الف) رقم معروف به Coronation Gold که هیبریدی از A.filipendulina× A.clypeolata میباشد. گونه A.clypeolataبا ۲n=2x=18به عنوان والد نر و گونه A. filipendulina با ۲n=2x=18 استفاده میشود.گلهای زرد و طلایی این گونه از اواسط تابستان تا اوایل پاییز ظاهر میشوند. ساقه گل دهنده این گیاه حدود ۹۰-۷۰ سانتیمتر ارتفاع دارد. بر این اساس از این گیاه به عنوان گل شاخه بریده استفاده میشود. عمر ماندگاری این گلها در دمای اتاق حدود ۶ تا ۷ روز میباشد.
ب) رقم Moonshine هیبریدی است که از تلاقی دو گونه A. filipenduli × A. taygeta حاصل شده است. گونه A. taygeta با ۲n=2x=18 به عنوان والد و گونه A. filipenduli با ۲n=2x=18 استفاده میشود. این رقم دارای گلهای زرد و برگهای سبز نقره ای است. ارتفاع این گیاه ۷۰-۵۰ سانتیمتر است و در طول فصل رشد فقط یکبار گل میدهد. از این گیاه بیشتر به خاطر داشتن برگهایی به رنگ نقرهای در حاشیه فضای سبز استفاده میشود]۵۲[.
ج)ارقام متعلق به گونه A. filipendulina دارای سطح دیپلوئیدی و همگی دارای گلهایی به رنگ زرد هستند. گلهای این گونه بر روی گلآذین بسیار بزرگ و فشردهای قرار گرفتهاند. ارتفاع این گیاه بسته به رقم از ۷۰ سانتی متر تا ۱۵۰ سانتی متر متفاوت است. از گلهای این گونه هم برای تهیه گل خشک و هم برای تهیه گل شاخه بریده استفاده میشود]۴۹[.
د) ارقام گونه A. millefolium با سطح پلوئیدی ۲n=45,54 و به خاطر تنوع رنگ و داشتن گلهایی با گلآذین فشرده هم به عنوان گل شاخه بریده و به منظور گل خشک استفاده میشود]۵۲[.
ر)ارقام گونه A. taygeata با تعداد پایه کروموزومی ۱۸۲n=2x= دارای مخلوطی از رنگهای روشن هستند که به عنوان گل باغچهای و گل خشک استفاده میشوند]۹۴[.
ز)گونه A. tomentosa با سطح پلوئیدی ۲n=2x=18دارای گلهای زرد طلایی است که از اواخر اردیبهشتماه تا اواخر شهریور ظاهر میشوند. گلها و برگهای این گیاه بسیار معطر هستند. دارای عادت رشد خزنده است به طوری که در مدت کوتاهی فضای اختصاص داده شده به خود را پر میکند. حداکثر ارتفاع این گیاه ۱۵ سانتی متر است و تا حدودی دارای قدرت پاخوری است. به همین دلیل از این گیاه برای استفاده در باغهای صخرهای و به عنوان گیاه پوششی استفاده میکنند]۳۶[.
س)گونه A. sivasica یک گونه جدید است و در ترکیه شناخته شدهاست]۵۲[.
ش) گونه nobolis.A با سطح پلوئیدی ۲n=2x=18 این گونه با نام بومادران تماشایی نیز نامیده میشود. دارای ارتفاع ۶۰-۳۰ سانتی متر و بومی ایران بوده، دارای گلهایی با طیف رنگی کرم تا سفید می باشد]۹۴[.
ط)گونه aucherii .A با سطح پلوئیدی ۲n=4x=36 بومی ایران بوده و بیشتر به عنوان گیاه دارویی مطرح است]۱۰۷[.
ع) گونه pachycephala .A با سطح پلوئیدی ۲n=4x=36 بومی ایران وخراسان شمالی وبه عنوان گیاه زینتی مطرح میباشد]۴۷[.
غ) گونه A. talagonica با سطح ۲n=2x=18 بومی مرکز ونواحی شرقی ایران است. و بیشتر جنبه دارویی و زینتی دارد]۹۶[.
۱-۹- اهمیت بررسی تنوع فصلی
اگرچه میزان رشد و نمو و همچنین سن بافت]۲۹[ بر روی کمیت و کیفیت مواد موثر گیاهان دارویی تأثیر گذار است. عوامل محیطی مانند سرما، گرما، میزان رطوبت نسبی وغیره بر روی میزان این ترکیبات نیز تأثیر دارد. بر این اساس فصل برداشت گیاهان دارویی معرف میزان ماده موثر، در نهایت باعث افزایش کیفیت، کمیت و بالا رفتن عملکرد آن میشود. نظر به این امر بررسی تنوع فصلی بر روی ترکیبات مادهی موثره گیاهان دارویی حائز اهمیت است. بر این اساس مطالعات بسیاری صورت گرفته است به عنوان مثال: لوییز و جانسون]۷۸[ اثر تنوع فصلی بر روی اسیدهای رزمارینیک و کارنوزیک موجود در عصاره گیاه رزماری مورد مطالعه قرار دادند. در طول تابستان غلظت اسید کارنوزیک کاهش یافته که عامل آن می تواند در کاهش میزان بارندگی و افزایش درجه حرارت محیط باشد و به این نتیجه رسیدند که شرایط زیست محیطی در حال رشد می تواند محتوای اسید رزماریک و کارنوزیک را تحت تأثیر قرار بدهد و در نتیجه فعالیت آنتی اکسیدانی رزماری را تغییر دهد. لیو و همکاران]۷۶[ میزان متابولیتهای ثانویه در فصول مختلف سال و سن بافت گیاه Camptotheca eroxidat را مورد بررسی قرار دادند. با افزایش سن بافت ترکیباتی مانند فنولیک اسید ها در گیاه افزایش پیدا کرد و همچنین میزان این آلکالوئید ها در تنشهای آبی هم افزایش مییابد]۴۲[. این مطالعه نشان داد که تنشهای زنده و غیرزنده فرآیندهای متابولیک را تغییر میدهد و احتمالاً ترکیبات ثانویه در پاسخ به تغییرات محیطی دما، رطوبت نسبی، طول روز، آب و خاک تغییر میکند. بر همین اساس مطالعه بر روی گیاه بومادران میتواند بهترین فصل برداشت با دارا بودن مواد موثره گیاه را مشخص کند. رضازاده و همکاران]۵[ اثر تغییرات فصلی بر روی ترکیبات فلاونوئیدی گیاه Ginkgo biloba L. بررسی کردند. آنها با بهره گرفتن از روش HPLC میزان فلاونول گلیکوزیدها در محیط اسیدی را هیدرولیز کردند. نتیجهای که مشاهده کردند این بود که در ماه های مختلف سال میزان فلاونوئیدها متفاوت است و حداکثر مقدار در خرداد ماه بدست آمد. پوری و همکاران]۴ [اثر تغییرات فصلی بر روی ترکیبات فنولیک در چای سیاهCamellia sinensis L. مطالعه کردند. در ماه های گرم سال بالاترین میزان پلی فنول در نمونه های چای سیاه مشاهده شد. نرگ همکاران]۸۷ [تأثیر تغییرات فصلی و موقعیت جغرافیایی بر روی ترکیبات ثانویه گیاه Pinussylvestris L. مورد بررسی قرار دادند و نتایج بدست آمده مشخص کرد که فاکتورهای محیطی از عواملی هستند که بر روی کیفیت کمیت ترکیبات ثانویه اثر میگذارند. مالا و همکاران تأثیر تغییرات فصل بر روی متابولیتهای ثانویه در گیاه دارویی Calotropis procera مورد آزمایش قرار دادند. آنها ترکیبات ثانویه شامل: آلکالوئیدها، فلاونوئیدها، استروئلها را از گل آن استخراج کردند ونتایج بدست آمده نشان داد که استروئل و فلاونوئیدها در فصل زمستان بیشترین مقدار را داشت و طی فصل مرطوب کمترین میزان را دارا بود. رویوگویا و همکاران اثر تغییرات فصلی بر روی متابولیتهای ثانویه در گیاه Eremanthus mattogrossensis از خانواده Asteraseae را مورد مطالعه قرار دادند. آنها از عصاره برگهای این گیاه با بهره گرفتن از روش HPLC عملکرد ترکیبات اصلی در متابولیتهای ثانویه را شناسایی کردند و نتایج بدست آمده همبستگی بالایی بین کمیت ترکیبات و تغییرات فصل نشان داد. جاکوولژویک و همکاران]۷۰ [اثر تغییرات فصلی بر روی مقدار متابولیتهای ثانویه گیاه Chelibonium majus L. و اثر آنتیاکسیدانی آن مورد ارزیابی قرار دادند. آنها ترکیبات اصلی در متابولیت ثانویه مانند: فنولیک، فلاونوئید و فعالیت آنتیاکسیدانی آنها را در سه دوره فنولوژی گیاه (رزت، گلدهی، میوه دهی) آزمایش کردند. نتایج بدست آمده نشان داد میزان فنولیک و فعالیت آنتیاکسیدانی در مرحله رزت بالاترین میزان و مقدار فلاونوئید در مرحله گلدهی بیشترین را دارا بوده است.
۱-۱۰- ترکیبات فنولیک
یک گروه مهم ترکیبات شیمی گیاهی در مواد غذایی ترکیبات فنولیک هستند. که شامل فلاونوئیدها(مثل کورکومین^[۷] موجود در زرد چوبه، کاری و خردل) و فنولیک اسیدها میباشند. فنولیک اسیدها به مقدار زیاد در غلات حضور دارند به طوریکه گاهی مقدار آنها به ۵۰۰ میلی گرم در کیلوگرم میرسد این اسیدهای فنولیک که از اثر آنتیاکسیدانی دارند، به طور عمده در سبوس غلات یافت میشوند.
ترکیبات فنولیک در غذاهای گیاهی شامل محدوده وسیعی از ترکیبات و طیف گستردهای از فعالیتهای عملکردی هستند، از نظر تجاری اهمیت این ترکیبات به علت نقش طعم زایی آنها در فرآوردههای غذایی(بویژه طی قهوهای شدن آنزیمی) است. اما امروزه توجه زیادی به اهمیت آنها از نظر سلامتی میشود. همچنین اثر آنتیاکسیدانی و ضدمیکروبی آنها مورد توجه است. در سادهترین اصطلاحات شیمیایی، ترکیبات فنولیک شامل یک حلقه آروماتیک هیدروکسیله شده مثل فنول، پاراکروزول^[۸]و ۳- اتیل فنول است. فنولیک اسیدها مثل کافئیک، کوماریک^[۹] و فرولیک، به طور گستردهای در مسیر شیکیمیک اسید^[۱۰] بافتهای گیاهی حضور دارند که این مسیر با اتصال فسفوانول پیرووات واریترز ۴- فسفات آغاز میشود.
ترکیبات فنولیک شامل ویتامینها، رنگدانهها و فلاونوئیدها هستند و ویژگی ضدجهشی و در نتیجه ضدسرطانی را بر عهده دارند. فعالیتهای آنتیاکسیدانی فنولیک به طرق مختلف صورت میگیرد که از جمله آنها میتوان به جمع آوری رادیکالهای آزاد، دادن هیدروژن، جمع آوری اکسیژن منفرد، کلاته نمودن یونها و غیره اشاره نمود.
ترکیبات فنولیک گروه بزرگی از متابولیتهای ثانویه گیاهی بوده و حدود ۸۰۰۰ ترکیب مختلف در این گروه قرار میگیرند. نقش اساسی این ترکیبات در گیاهان، حفاظت از گیاهان در برابر استرسهای رادیکال آزاد ایجاد شده تحت شرایط فتوسنتز و اشعه ماورابنفش میباشد. ترکیبات فنولیک شامل فنولیکهایی با ساختار ساد ه تر( فلاونوئیدها و فنولیک اسیدها) و فنولیکهایی با وزن بالا مانند تاننها هستند. در ساختار تاننها گروه های فنولیک زیادی وجود دارند که این ترکیبات قادرند پروتئین ها را رسوب دهند. تاننها در دانه غلات، بقولات، میوه ها و نوشیدنیهایی مانند چای و قهوه حضور دارند. ترکیبات فنولیک مسئول برخی ویژگیهای حسی مرتبط با کیفیت مواد غذایی گیاهی میباشند که از آن جمله به تأثیر آنها در ایجاد طعم تلخ و گس، رنگ تیره، بو و پایداری اکسیداتیو میتوان اشاره نمود. از آنجا که فنولها مولکولهای فعالی میباشند، به سرعت با سایر فنولها و یا دیگر ترکیبات موجود در مواد غذایی واکنش میدهند و رنگدانههای پلیمری ایجاد میکنند. گیاهان زیادی از نظر فعالیت آنتیاکسیدانی برای استفاده در صنعت مورد مطالعه قرار گرفتهاند و ترکیبات پلی فنول از آنها خالص سازی شده است. تعداد زیادی از پلی فنولهای گیاهی دارای ویژگی آنتیاکسیدانی، مورد بررسی قرار گرفتهاند و استفاده از آنها برای محافظت در برابر اکسیداسیون لیپیدها پیشنهاد شده است. توکوفرول ها ترکیبات مونوفنولی هستند که در روغن خوب حل میشوند. این ترکیبات در تمام قسمتهای گیاه یافت میشوند و رادیکالهای آزاد را با پتانسیل بالا از بین میبرند.
فلاونوئیدها فراوان ترین گروه آنتیاکسیدانهای طبیعی را شامل میشوند که قادرند در محدودهی گستردهای از سیستمها، فعالیت آنتیاکسیدانی داشته باشند. فلاونوئیدها مشتقات دیفنیل پروپان بوده و یک حلقه هیتروسیکلیک^[۱۱] ۶ عضوی همراه با اکسیژن دارند. فلاونوئیدها شامل فلاونولها، فلاونونها، فلاونها و لوکوآنتیسیانینها هستند. فلاونوئیدها قادرند رادیکالهای پراکسیل، آلکیل پراکسیل، سوپراکسید، هیدروکسیل، اسیدنیتریک و پراکسینیتریت، را در محیطهای آلی غیرفعال نماید. با گلیکولیزه شدن فلاونوئیدها، فعالیت آنتیاکسیدانی کاهش مییابد.
کاروتنوئیدها پلی فنولهای ترپنوئیدی هستند که دارای باند دوگانه مزدوج هستند. این ترکیبات شامل کاروتنها که هیدروکربنهای پلی اون بوده و زانتوفیلها که در ساختمان خود اکسیژن را به اشکال مختلف گروه های هیدروکسی، اکسو یا اپوکسی دارند. کارتنوئیدها محلول در چربی بوده و نقش مهمی در کاهش اکسیداسیون چربیها دارا میباشند.
۱-۱۰-۱- خواص بیولوژیک فنولهای گیاهی
نقش آنتیاکسیدانها در پیشگیری از بیماریهای مزمن را به علت توانایی آنها در ممانعت از صدمات اکسیداتیو ناشی از اکسیدانهای فعال به بیومولکولهای فعال مثل DNA، چربیها و پروتئینها میدانند. صدمات اکسیداتیو، عامل احتمالی برخی شرایط پاتولوژیک مثل آترواسکروز (تصلب شرائین)، سرطان و التهاب مزمن است. فنولهای گیاهی به علت حضور گروه های هیدروکسیل متصل به حلقه فنیل، اثر آنتیاکسیدانی دارد. ظرفیت آنتیاکسیدانی این ترکیبات، مشابه ویتامین E است به طور مثال ظرفیت آنتیاکسیدانی معادل تورولوکس در مورد فلاونول کوئرستین، ۴ برابر بیشتر از ویتامین E است. این بررسی بر مبنای به دام انداختن رادیکالهای آزاد در سیستم آبی یا چربی حضور دارند. اما روشی که بیشتر به بیولوژیک نزدیک باشد، شامل تولید رادیکالهای آزادی است که از نظر پاتولوژیک اهمیت دارند مثل رادیکال پراکسیل.
۱-۱۰-۲- اثرات ضد سرطانی
بررسی پتانسیل رابطه بین خواص آنتیاکسیدانی فنولهای گیاهی و ممانعت از بروز بیماریهای قلبی و رگهای خونی، با آزمایشاتی بر LDL^[12] ایزوله شده، انجام میشود. LDL اکسید شده آتروژنیک بوده و یک ماده حدو واسط در پیشرفت بیماریهای قلبی است. فلاونوئیدها از اتصال، تجمع و ترشح پلاکتهای خونی در سیستمهای زنده ممانعت به عمل میآورد. مکانیسم عمل شامل جلوگیری از انجام عمل آنزیمهای سیکلواکسیژناز و نوکلئوتید فسفودیاستراز حلقوی است. در مطالعاتی که بر روی حیوانات انجام میشود، ابتدا با بهره گرفتن از برخی مواد شیمیایی سرطانزا، سرطان را به صورت تحریک شده، در جانور ایجاد میکنند و آنگاه اثر ضدسرطانی مواد مختلف را آزمایش میکنند. فنولهای گیاهی نقش مؤثری در جلوگیری از سرطان دارند. ترکیبات ضدسرطان را بر اساس نقش ممانعتشان در یکی از مراحل بروز سرطان، طبقه بندی میکنند.
فنولهای گیاهی میتوانند در هر یک از این مراحل مداخله کرده و باعث کاهش خطر بروز سرطان شوند. در مرحله آغازین، صدمات DNA توسط مواد کارسینوژن تشدید میشود. فنولها با به دام انداختن کارسینوژنها، به طور مستقیم مانع از ایجاد این صدمات میشوند. چون فنولها آنتیاکسیدان هستند، توانایی به دام انداختن رادیکالهای آزاد را نیز دارند. راه دیگر جلوگیری، القای دفع کارسینوژنها با فعال ساختن سیستمهای آنزیمی فاز۱ و فاز۲ است که در حذف ترکیبات از بدن نقش دارند. اما تحریک و فعال سازی آنزیمهای فاز ۱ زیانبار است چون تبدیل ترکیبات پروکارسینوژنهای حقیقی را تشدید میکند. تعدادی از فنولهای گیاهی از عمل آنزیمهای فاز ۱ ممانعت کرده و بدین ترتیب اثر کارسینوژنی اعمال میکنند.
۱-۱۰-۳-اثر ضدمیکروبی
فنولهای گیاهی حتی میتوانند اثر ضدباکتریایی نیز داشته باشند.که از آن جمله میتوان به فعالیت ضدمیکروبی ترخون و آویشن اشاره نمود. اثر ضدمیکروبی فنولهای گیاهی بستگی به تعداد گروه های هیدروکسیل روی حلقه فنولی دارد. همبستگی مستقیمی بین تعداد گروه های هیدروکسیل و سمیت آنها بر روی میکروارگانیسمها وجود دارد و فنولهای اکسید شده اثر شدیدتری را اعمال میکنند. مکانیزم این ترکیبات احتمالاً به دلیل مهار آنزیمی از طریق واکنش آنزیمی با سولفیدریل^[۱۳] یا واکنشهای غیراختصاصی با پروتئینهای میکروبی است]۵۱ و ۸۲[.
۱-۱۱-استخراج ترکیبات فنولیک
الف)استخراج با حلال
استخراج سوکسله، شامل استخراج یک ترکیب مشخص از بافت ماده غذایی، با بهره گرفتن از یک حلال میباشد که این حلال بایستی ماده مورد نظر را در خود حل نماید. در این روش، ماده غذایی با حلال ترکیب شده و برای مدت مشخصی در تماس با یکدیگر قرار میگیرند و در نهایت پس از عمل استخراج، حلال جداسازی میشود. مدت زمانی که ماده غذایی با حلال در تماس میباشد، انتقال جرم ترکیب مورد نظر از ماده غذایی به حلال صورت میگیرد. روش استخراج با حلال، روش معمول برای استخراج ترکیبات فنولیک میباشد، که راندمان آن به نوع حلال نیز بستگی دارد ولی عمدتاً از آب، متانول، دیاتیلاتر و اتیلاستات برای استخراج پلی فنولها استفاده شده است. در اکثر تحقیقاتی که بر روی استخراج ترکیبات فنولیک صورت گرفته است، از این روش با بهره گرفتن از حلالهای مختلف انجام شده است. در استخراج از پوست و دانه انار، از حلالهایی مانند آب، اتیلاستات و متانول استفاده شده است. همچنین استخراج ترکیبات فنولیک از قارچ خوراکی، توسط چهار نوع حلال( آب، اتیل استات، متانول و پترولیوماتر) انجام شده است.
ب) استخراج توسط امواج اولتراسونیک^[۱۴]
امواج اولتراسونیک یا مافوق صوت، امواج صوتی با فرکانسهای بالاتر ازKHz16 میباشند که توسط گوش انسان قابل تشخیص نیستند. در فرآیندهای غذایی، با بهره گرفتن از این امواج با سرعت کم(wcm^-21 >)، ترکیبات و ساختار غذا مشخص می شود و امواج با شدت بالا (wcm^-2100-10) در فرکانس زیاد(بیش ازMHz 5/2) برای تشکیل امولسیون، تجزیه بافتها و تمیز کردن سطوح استفاده میشوند. هنگام برخورد این امواج با یک ماده، این امواج نیرویی را اعمال میکنند، اگر این نیرو بر سطح عمود باشد به عنوان موج فشاری از درون غذا عبور میکند و در صورتی که موج موازی سطح باشد باعث موج برشی میشود، هر دو موج، در هنگام عبور از غذا ضعیف میشوند. امواج اولتراسونیک باعث تجزیه بافت، نازک کردن غشای سلولی، ایجاد حبابهای هوا در غذاهای مایع و تولید رادیکالهای آزاد ( که این عمل اثر کشنده بر روی میکروارگانیسمها دارد) میشوند. عمل تجزیه بافت و متلاشی کردن آن و همچنین نازک کردن غشای سلولی باعث شده است تا از این امواج در استخراج استفاده کنند. با بهره گرفتن از این روش، میتوان با کاهش چشمگیر زمان، به راندمانی مشابه با استخراج با حلال دست یافت. در استخراج ترکیبات فنولیک از رزماری، از این روش استفاده شده است.
ج) استخراج با کلونجر

لیتوین و استرینجر^[۶۵](۱۹۸۶) در مطالعات خود دریافتند که جو سازمانی خود کامه مبتنی بر تصمیم گیری متمرکز موجب کاهش بهره‌وری و رضایت شغلی در کارکنان می‌شود و در مقابل جو دوستانه موجب افزایش رضایت شغلی و نگرش مثبت در کارکنان می‌شود.
تحقیقات رابینز (۱۹۹۵) نشان داده که کارکنان با رضایت شغلی بالاتر، از نظر فیزیک بدنی و توان ذهنی در وضعیت بهتری قرار دارند و از نظرسازمانی، سطح بالای رضایت شغلی منعکس کننده جو سازمانی بسیار مطلوب است که منجر به جذب و ماندگاری کارکنان میشود.
ادلر^[۶۶](۲۰۰۲) با انجام مطالعه‌ای دریافت که در سیستم‌هایی که شغل افراد دارای اهمیت است و آنها از آزادی عمل برخوردارند، باز خورد دریافت می‌کنند و شغل آنها مستلزم برخورداری از مهارت‌های متنوع است، کارکنان انگیزه و رضایت شغلی بیشتر و بهره‌وری بالایی دارند.
فوری^[۶۷] (۲۰۰۴) طی اجرای تحقیقی به منظور تعیین پیشبینی کنندههای مؤثر بر رضایت شغلی به این نتیجه رسید که بین رضایت شغلی و ابعاد کیفیت زندگی کاری رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. وی نتیجه میگیرد که بعد جو سازمانی به عنوان یکی از ابعاد کیفیت زندگی کاری مهمترین عامل پیشبینی کننده رضایت شغلی است.
پیترسون و وار^[۶۸] (۲۰۰۴) تجزیه وتحلیل کلی نشان داد که بهره وری سازمان به شدت با جنبه های از جو سازمانی در ارتباط می باشد که همبستگی قوی با رضایت شغلی دارد علاوه بر آن درک مدیران نسبت به غیر از مدیران از ارتباط جو سازمانبا بهره وری به میزان قابل توجهی مثبت وبیشتر بوده است.
لوهر و همکاران ^[۶۹] (۲۰۰۵) پس از انجام مطالعات خود دریافت که امنیت شغلی و جبران خدمات کارکنان، هویت شغل، اهمیت شغل و استقلال در کار منجر به افزایش انگیزه و بهره‌وری کارکنان می‌شود.
لاو وادوارد^[۷۰] (۲۰۰۶) در یافتند که آگاهی فرد از نیاز های شغلی، داشتن کنترل بر شغل و برخورداری از شغل با منزلت بالا موجب موجب افزایش بهره وری کارکنان می شود.
موری سون و همکاران^[۷۱] (۲۰۰۶) در نتیجه مطالعات خود دریافتند که استقلال افراد در شغل منجر به افزایش فرصت‌های رشد و پیشرفت و افزایش مهارت آنان می‌شود و درنتیجه بهره‌وری آنان به بهبود مییابد.
در مطالعهای که گرگور^[۷۲] (۲۰۰۹) انجام داده است، نشان داد که بین رضایتمندی شغلی و انگیزه شغلی کارکنان با بهره وری نیروی کار سازمان یک رابطه قوی وجود دارد.
بیب^[۷۳] و همکاران (۲۰۱۱)، در پژوهش خود بر روی انترن هایی که از نظرپرداخت حقوق تفاوت داشتند، به این نتیجه رسیدند که ارتباط خوب با سرپرست، افزایش مهارت های شغلی و داشتن فرصت ارتقا، بیش تر از پرداخت حقوق موجب رضایت شغلی است.
طوسی و ناظم (۱۳۸۰) در تحقیق خود تحت عنوان «رابطه سبک رهبری و جو سازمانی با بهره‌وری خدمات مدیران آموزشگاه‌ها دردبیرستان‌های شهر تهران)» به این نتیجه رسید که بهره‌وری خدمات مدیران آموزشگاه‌ها با سطح‌های سه گانه فضای سازمانی محیط‌های آموزشگاه‌ها ارتباط مستقیم دارد. و عوانلی مانند پاداش،دوستی، پشتیبانی و هویت که از بعدهای سازنده فضای سازمانی است، به طور ضمنی در روحیه مدیران و بهتر شدن روحیه معلمان و در نتیجه بهره‌وری خدمات مدیران آنان به طور مستقیم اثر دارد.
کریموند(۱۳۸۳) پژوهشی با عنوان «بررسی رابطه زندگی کاری با بهره‌وری آنان در آموزش و پرورش شهر تهران « انجام داد و جامعه آماری شامل کلیه کارکنان رسمی و قرار دادی و پیمانی شاغل در مناطق ۹- ۱۳- ۱۴ آموزش و پرورش تهران، حجم نمونه ۲۰۰ نفر از کلیه کارکنان مناطق یاد شده و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه بهره‌وری اچیو و این نتایج حاصل شده است : بین کیفیت زندگی کاری کارکنان با بهره‌وری آنان در آموزش و پرورش همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد بین میزان مشارکت کارکنان در امر تصمیم گیری با بهره‌وری آنان همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد. بین پرداخت‌های منصفانه حقوق و مزایا در سازمان با بهره‌وری کارکنان همبستگی مثبت و معنا دار وجود دارد. بین جنسیت کاکنان با بهره‌وری آنان رابطه معنی دار وجود دارد.
کریمی و پیراسته (۱۳۸۳) در پژوهشی با هدف ارزیابی و تحلیل تاثیرات متقابل بهره وری نیروی انسانی، هزینه های تولید و صادرات کالاهای صنعتی در ایران به این نتیجه رسیدند که آموزش و مهارت نیروی انسانی تأثیرات مثبت و معنی داری بر افزایش بهره وری نیروی انسانی دارند. به علاوه نتایج حاکی از آن است که افزایش در بهره وری نیروی انسانی، موجبات کاهش در هزینه واحد کار در بخش صنعت را فراهم آورده و با کاهش هزینه های تولید این امر به نوبه خود، بعضاً زمینه را برای افزایش صادرات کالاهای صنعتی را فراهم آورده است.

فتاح (۱۳۸۶) پژوهشی تحت عنوان ادراک کارکنان اداری درباره بهره وری خدمات مدیران و مولفه های آن در مناطق مختلف دانشگاه آزاد اسلامی انجام داده است. نتایج تحلیل واریانس یک طرفه نشان می دهد که بین میانگین نمره کارکنان در مولفه های نگرش کارکنان به بهره وری، روابط انسانی، خط مشی ها و روش ها، برنامه ریزی، سازماندهی و همچنین میانگین نمره کل بهره وری تفاوت معنی دار وجود دارد و واحدهای منطقه ۷ از تقریبا نیمی از مناطق دانشگاهی نظیر منطقه ۱، منطقه ۲، منطقه ۹ و منطقه ۱۰ وضعیت بهتری از لحاظ سطح بهره وری دارند.
در تحقیقی که توسط صالحی در سال (۱۳۸۷) تحت عنوان بررسی عوامل مهم انگیزشی و تأثیر آن بر عملکرد کارکنان شرکت سهامی ذوب آهن انجام گرفته است، نتایج نشان داد که مهمترین عوامل مؤثر از نظر کارکنان به ترتیب اولویت تورهای مسافرتی و تفریحی، برنامههایی مانند بیمه خدمات درمانی که توسط درمانگاه سازمان ارائه میشود و پاداشهای متناسب و مبتنی بر عملکرد و مهمترین عوامل معنوی میزان آگاهی از نتایج کار میزان کار انجام شده، کیفیت کار انجام شده، رضایت مشتری و … نوع استخدام فرد، میزان امنیت شغلی، میزان علاقه فرد به شغلش و میزان احساس موفقیت فرد در شغلش میباشد و نتیجه بدست آمده که عوامل مادی و معنوی بر عملکرد کارکنان مؤثر بوده است.
رضایی هرندی(۱۳۸۹) در پژوهشی با عنوان رابطه بین میزان رضایت شغلی با بهره وری متصدیان امور بانکی بانک ملی ایران به این نتیجه رسید که بین رضایت شغلی و بهره وری کارکنان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
حیدری تفرشی و دریابگیان (۱۳۹۰) در تحقیقی با هدف بررسی رابطه بین رضایت شغلی، تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در کارکنان یک شرکت نیمه خصوصی در استان هرمزگان که رابطه بین رضایت شغلی و تعهد سازمانی، رضایت شغلی و رفتار شهروندی سازمانی، تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی معنادار می باشد. همچنین بین رضایت شغلی و تعهد سازمانی با رفتار شهروندی سازمانی نیز رابطه چند گانه وجود دارد که رضایت شغلی و تعهد سازمانی ۲۱ درصد از واریانس رفتار شهروندی سازمانی را پیش بینی می کنند؛ البته نقش تعهد سازمانی در این پیش بینی بالاتر می باشد.
جوادیان، گل پرور و محسنی (۱۳۹۰) پژوهشی با عنوان رابطه قرارداد روانی، رضایت شغلی و تعهد سازمانی با رفتارهای غیراخلاقی با توجه به نقش تعدیل کننده فرصت اعتراض به بی عدالتی، رویکرد تخلیه فشار انجام داده اند. یافته ها نشان داد که: ۱٫ فرصت اعتراض به بی عدالتی با قرارداد روانی، تعهد سازمانی و رضایت شغلی دارای رابطه مثبت و معنادار، ولی با رفتارهای غیراخلاقی دارای رابطه منفی و معنادار است. ۲٫ نتایج تحلیل رگرسیون سلسله مراتبی نشان داد که فرصت اعتراض رابطه تعهد سازمانی را با رفتارهای غیراخلاقی تعدیل می نماید. بدین معنی که وقتی فرصت اعتراض به بی عدالتی بالاست، تعهد سازمانی با رفتارهای غیراخلاقی دارای رابطه منفی و معناداری است.
حیدری تفرشی و دریابگیان (۱۳۹۰) پژوهشی با هدف بررسی رابطه بین رضایت شغلی، تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در کارکنان یک شرکت نیمه خصوصی در استان هرمزگان انجام داده اند. نتایج این پژوهش نشان داد که رابطه بین رضایت شغلی و تعهد سازمانی، رضایت شغلی و رفتار شهروندی سازمانی، تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی معنادار می باشد. همچنین بین رضایت شغلی و تعهد سازمانی با رفتار شهروندی سازمانی نیز رابطه چند گانه وجود دارد که رضایت شغلی و تعهد سازمانی ۲۱ درصد از واریانس رفتار شهروندی سازمانی را پیش بینی می کنند؛ البته نقش تعهد سازمانی در این پیش بینی بالاتر می باشد.
نتایج پژوهش پورکلهر و همکاران (۱۳۹۱) در زمینه، رضایت شغلی کارکنان نداجا و نقش آن در توسعه سواحل مکران نشان داد که که رضایت شغلی با افزایش بهره وری نیروی انسانی ارتباط مستقیم دارد و میزان عملکرد یک فرد تابعی از توانایی و انگیزش اوست.
احمدی، علی اکبر؛ مبارکی، حسین و یوسفعلی، محمد (۱۳۹۱). روابط ساختاری بین رضایت شغلی با رفتار شهروندی سازمانی پرستاران بیمارستان های آموزشی استان های قزوین و اصفهان یافته ها نشان داد که بین رضایت شغلی و رفتار شهروندی سازمانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
قلایی، کدیور، صرامی و اسفندیاری (۱۳۹۱) پژوهشی با عنوان ارزیابی مدل باورهای خودکارآمدی معلمان به عنوان تعیین کننده میزان رضایت شغلی آنها و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان انجام داده اند. نتایج نشان می دهد که مولفه های پیشرفت تحصیلی قبلی، خودکارآمدی معلمان، رضایت شغلی معلمان و پیشرفت تحصیلی بعدی دانش آموزان دو به دو با یکدیگر همبستگی دارند. در مرحله اول داده های حاصل از پژوهش برای بررسی توافق و سازگاری با مدل پیشنهادی پژوهش مورد آزمون قرار گرفت که نتایج تحلیل مسیر نشان دهنده عدم برازش مدل بود. بنابراین به منظور دستیابی به مدل برازش شده با اعمال کنترل مفروضه ثابت ماندن واریانس مانده ها مدل اولیه دوباره مورد تحلیل قرار گرفت و نتایج نمایانگر این است که مدل با کنترل مفروضه ثابت ماندن واریانس مانده ها از برازش مناسبی برخوردار است. همچنین تمامی ضرایب مسیرها به جز ضریب مسیر بین رضایت شغلی معلم و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان معنادار بود.
رابطه بین سازگاری با بهره وری
در پژوهشی توسط کونگ^[۷۴] (۲۰۰۸) رابطه بین هوش هیجانی، حمایت اجتماعی و سازگاری میان ۲۵۰ نفر از دانشجویان ترم اول مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از آن بود که دانشجویان با سازگاری متوسط بالا، از نظر سازگاری اجتماعی، سازگاری آموزشگاهی و سازگاری فردی و هیجانی در سطح بالایی بودند و نتایج تحلیل مسیر نیز نشان داد که سازگاری بالا یک پیشبینی کننده مهم برای تبیین رابطه بین هوش هیجانی، حمایت اجتماعی و پیشرفت تحصیلی میباشد و این که هوش هیجانی نیز تأثیر زیادی بر پیشرفت تحصیلی آنان داشته است.
لاو و ادوارد^[۷۵] (۲۰۰۵) پس از انجام مطالعات خود دریافت که امنیت شغلی و جبران خدمات کارکنان، سازگاری در شغل، هویت شغل، اهمیت شغل و استقلال در کار منجر به افزایش انگیزه و بهره‌وری کارکنان می‌شود.
موری سون و همکاران^[۷۶] (۲۰۰۶) در نتیجه مطالعات خود دریافتند که سازگاری فرد در شغل منجر به افزایش فرصت‌های رشد و پیشرفت و افزایش مهارت آنان می‌شود و درنتیجه بهره‌وری آنان به بهبود مییابد.
بارتل^[۷۷] (۱۹۹۹) در تحقیقات خود در زمینه بهره وری کارکنان دریافت که بهره وری کاری بعد از انجام برنامه های آموزشی و ایجاد سازگاری در آنها حدود ۱۷ درصد افزایش می یابد.
محمدخانی (۱۳۸۴) در پژوهشی با هدف بررسی تأثیر مشاوره شغلی به سبک سازگاری شغلی دیویس بر افزایش بهره وری و رضایت شغلی کارمندان اداره کار و امور اجتماعی، نتایج نشان داد که مشاوره شغلی به سبک سازگاری شغلی دیویس، بر افزایش بهره وری شغلی کارمندان تأثیر داشته است.
در پژوهش صورت گرفته توسط قاسم زاده (۱۳۸۴) با موضوع تأثیر مشاوره شغلی به شیوه سازگاری شغلی دیویس بر کیفیت زندگی کاری کارکنان شهرداری اصفهان، نتایج نشان داد که شیوه فوق هیچ گونه تأثیر معناداری بر مؤلفه های مختلف کیفیت زندگی کاری نداشته است .
تحقیق دیگری نیز در بیمارستان امام رضا (ع) ارومیه با عنوان بررسی عوامل موثر بر بهره وری کارکنان پرستاری بیمارستان امام رضا (ع)، در سال ۱۳۸۷ انجام شد و نتایج حاصل از آن نشان داد که دوره های آموزشی تاثیر چندانی در افزایش بهره وری کار کنان بیمارستان امام رضا (ع) ندارند و برای اینکه رابطه معنی داری در این مورد ایجاد شود. باید کیفیت دوره های آموزشی را بهبود داد، اما رابطه مثبت وقوی بین رضایت شغلی، میزان در آمد و عوامل رفاهی با افزایش بهره وری وجود دارد ،سازگاری در محیط کار با بهره وری رابطه مستقیمی دارد،
عمیدنیا و همکاران (۱۳۸۹) تحقیقی با هدف بررسی رابطه ابراز وجود و سازگاری فردی ـ اجتماعی در دانشجویان دختر انجام دادهاند. نتایج حاصل از تحلیل داده ها به روش رگرسیون چند متغیری نشان داد که بین ابراز وجود و سازگاری فردی دانشجویان دختر و خرده مقیاس های آنها، همچنین بین ابراز وجود و سازگاری اجتماعی دانشجویان و خرده مقیاس های آنها، رابطه ای مثبت وجود دارد.
ابطحی و خدری (۱۳۹۰) در پژوهشی به رابطه بین خلاقیت و سازگاری اجتماعی با عملکرد تحصیلی دانشآموزان شهر زنجان پرداختند که نتایج زیر بدست آمد: بین خلاقیت و ابعاد آن با عملکرد تحصیلی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. بین سازگاری اجتماعی با عملکرد تحصیلی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. در ابعاد سازگاری اجتماعی؛ قالب اجتماعی، مهارت اجتماعی، روابط خانوادگی، روابط مدرسهای و روابط اجتماعی با عملکرد تحصیلی رابطه مثبت و معنادار وجود داشت بعد علایق ضد اجتماعی با عملکرد تحصیلی رابطه منفی و معنادار دارد. بین پسران و دختران در عملکرد تحصیلی تفاوت معنادار وجود ندارد. در ابعاد سازگاری اجتماعی در علایق ضد اجتماعی تفاوت معنادار مشاهده نشد. در خلاقیت و در بعد انعطافپذیری تفاوت معنادار به نفع دختران مشاهده شد و در ابعاد سیالی، بسط و ابتکار تفاوت معناداری مشاهده نشد. از بین سازگاری اجتماعی و ابعاد آن، تنها سازگاری اجتماعی (۲۷%) و خلاقیت و ابعاد آن تنها خلاقیت (۲۴%) توان پیشبینی عملکرد تحصیلی را دارند.
پژوهشی تحت عنوان مقایسهی سازگاری اجتماعی، هیجانی، تحصیلی و یادگیری خودتنظیمی در دانشآموزان با و بدون ناتوان یادگیری توسط زاهد، رجبی و امیدی (۱۳۹۱) صورت گرفته است که نتایج تحلیل واریانس چند متغیری نشان داد که بین دو گروه از دانشآموزان در سازگاری اجتماعی، هیجانی، تحصیلی و یادگیری خودتنظیمی تفاوت معناداری وجود دارد. میتوان نتیجه گرفت که کودکان دارای ناتوانی یادگیری نرخ بالاتری از مشکلات و سازگاریهای اجتماعی، هیجانی و تحصیلی را دارند که اغلب در مدرسه نادیده گرفته میشود.
به پژوه و همکاران (۱۳۹۱) در پژوهشی راجع به تأثیر آموزش مهارت های اجتماعی بر سازگاری اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دیرآموز یافتهها نشان میدهت مهارت های اجتماعی بر سازگاری و عملکر تحصیلی دانش آموزان تأثیر دارد.
جمعبندی
مهمترین عامل بهره وری در سازمانها، منابع انسانی آنها میباشند. بدون شک، رشد و پیشرفت هر جامعهای، به بهبود و توسعه منابع انسانی آن بستگی دارد. بدین سبب است که مدیران هر سازمانی با یاری متخصصان رفتاری و منابع انسانی، توجه ویژهای به پرورش منابع انسانی مبذول میدارند و لذا، هر سازمانی بدنبال روشهایی برای افزایش انگیزه افراد خود بوده که بدین ترتیب، عملکرد آنان را بهبود بخشیده و تعهدشان را به سازمان افزایش دهند. یکی از این تکنیکها، افزایش رضایت شغلی و سازگاری کارکنان سازمان میباشد.اگر رضایت شغلی و سازگاری افزایش یابد، هم افراد و هم سازمان به اهداف خاص خود دست یافته و بنابراین به موفقیت بیشتری نائل خواهند شد.
رضایت شغلی یکی از روش های کسب اطلاعات مربوط به کارکنان بوده که نگرش، احساسات و ترجیحات شخصی افراد در مورد کارشان را توصیف میکند و سازگاری به همه راهبردهایی که فرد برای اداره کردن موقعیتهای استرسزای زندگی اعم از تهدیدهای واقعی و غیرواقعی به کار میبرد گفته میشود.
در این راستا، پژوهشهایی راجع به رابطه زندگی کاری و بهره وری (کریموند، ۱۳۸۳)، بررسی عوامل مهم انگیزشی و تأثیر آن بر عملکرد کارکنان (صالحی، ۱۳۸۷)، رابطه بین رضایت شغلی و بهره وری (آدلر، ۲۰۰۲). رابطه بین بهره وری، جو سازمانی و رضایت شغلی (پیترسون و وار، ۲۰۰۴)، رابطه بین خلاقیت، سازگاری و عملکرد (ابطحی و خدری، ۱۳۹۰) و رابطه بین هوش هیجانی، حمایت اجتماعی و سازگاری (کونگ، ۲۰۰۸) صورت گرفته است. ولی پژوهشی راجع به رابطه بین سازگاری و رضایت شغلی با بهروهوری صورت نگرفته است که ما در این پژوهش به بررسی آن پرداختیم.
فصل سوم
روش پژوهش
در این فصل ابتدا، نوع پژوهش، جامعه آماری، روش نمونهگیری و حجم نمونه توضیح داده میشود. معرفی ابزار اندازه گیری و تعیین روایی و پایایی آنها، بخش بعدی این فصل را تشکیل میدهد. در پایان، روش های جمعآوری اطلاعات و شیوه های تجزیه و تحلیل داده ها معرفی میشود.
طرح تحقیق
این پژوهش از نوع کاربردی بوده و برای اجرای آن از روش همبستگی^[۷۸] استفاده شده است.
جامعه آماری
جامعه^[۷۹] آماری شامل کلیه کارکنان شرکت کیمیا الیاف (۱۵۲ نفر) شهر مرودشت است که در سال ۹۲-۹۱ مشغول به انجام وظیفه می باشند.
روش نمونهگیری و نمونه آماری
در این پژوهش برای نمونهگیری از روش نمونهگیری تصادفی ساده استفاده شده است. برای تعیین حجم نمونه با بهره گرفتن از جدول مورگان تعداد ۱۱۰ نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند. بدین صورت که ابتدا فهرست کلیه کارکنان درخواست شد. سپس با بهره گرفتن از جدول اعداد تصادفی، تعداد ۱۱۰ نفر از آنها برای قرار گرفتن در نمونه، انتخاب شدند که به تفکیک جنسیت در جدول (۳-۱) آورده شده است.
جدول(۳-۱): توزیع فراوانی و درصد حجم نمونه بر حسب جنسیت

برنامه اول (۱۳۶۸-۱۳۷۳)

۸۳/۲۸

برنامه دوم (۱۳۷۴-۱۳۷۸)

۸۱/۲۹

برنامه سوم (۱۳۷۹-۱۳۸۳)

۷۴/۴

منبع: (طیبی و همکاران،۱۳۸۶،ص۸۷).
نمودار ۲-۳) روند توسعه گردشگری در ایران
(مهندسین مشاور شهر و خانه،۱۳۸۷،ص۵۳).
نمودار ۲-۴) دوره‌های توسعه گردشگری در ایران
(مهندسین مشاور شهر و خانه،۱۳۸۷،ص۵۴).
۲-۶) معرفی استان گیلان
سرزمین گیلان در طی قرون متمادی همچون مادری مهربان برای ساکنانش و میزبانی خوب و پذیرا برای هموطنانش بوده است. هرچه خداوند بوسیله طبیعت در اختیارش گذاشته، بدون چشمداشتی در اختیار فرزندان خود (گیل و دیلم) قرار داده است. هر نقطه‌ای از گیلان تابلویی زیبا از طبیعت است. این سرزمین سحرانگیز، شادی و طراوت جاودانه خویش را با جوهر نیلی رنگ دریا و قلم کهنسال جنگل رقم زده است. گیلان، منطقه سرسبز و دل‌انگیز در شمال ایران، تکیه بر کوه‌های البرز زده و آب دریای خزر به پایش می‌ریزد. آبهای فراوان، زمین‌های حاصلخیز، منابع طبیعی سرشار، کوه‌های پربرف، مراتع خرم و جلگه‌های با صفا، جنگل‌های انبوه و مناظر شگفت‌انگیزش جلوه‌گاه شکوه و جلال طبیعت و نوازشگر روح خسته و تسلی بخش خاطرهای افسرده است. آنان که شوق و ذوق دیدار دارند و در این رهگذر گیلان را دیده‌اند، می‌دانند که شناخت گیلان در یک سفر چند روزه ممکن نیست و در گیلان باید گیلانگردی کرد تا با مظاهر و ارزشهای طبیعی و انسانی آن آشنا شد. رودها در گیلان به آرامش می‌رسند تا چه رسد به انسان که نیازمند آرامش و طالب راحت جان است (قویدل،۱۳۷۸،صص۵۳-۵۲).

استان گیلان از شمال به دریای خزر، از جنوب به کوه‌های سر به فلک کشیده البرز و از غرب به استان‌های زنجان و اردبیل و از مشرق به استان مازندران محدود است. این سرزمین از رود آستارا در شمال، تا مرز جنوبی بخش عمارلو در حاشیه شاهرود در جنوب، به ترتیب بین ۳۶ درجه و ۳۶ دقیقه و ۳ثانیه و ۳۸ درجه و ۲۷ دقیقه و ۷ ثانیه عرض شمالی در امتداد شمال‌غربی به جنوب‌شرقی کشیده شده و در جهت مداری، از قلل مرتفع بغروداغ یا بکروداغ (دهستان کرگانرود جنوبی) در مغرب، تا مرزهای غربی استان مازندران در مشرق به ترتیب بین ۴۸ درجه و ۳۴ دقیقه و ۲۵ ثانیه و ۵۰ درجه و ۲۶ دقیقه و ۲۴ ثانیه طول شرقی گسترده شده است (عربانی،۱۳۶۸،ص۵۵). این استان از طریق دریای خزر با کشور روسیه و جمهوری‌های تازه استقلال یافته و جمهوری آذربایجان همسایه بوده و از همین طریق نیز با اروپا در ارتباط است. مساحت این استان ۱۴،۷۱۱ کیلومتر و جمعیت آن طبق آمار سال ۱۳۷۰ بالغ بر ۲،۲۰۴،۴۰۷ نفر بوده است (قویدل، ۱۳۷۸، ص۵۳).
۲-۶-۱) سابقه تاریخی
پیشینه تاریخی مردم گیلان به قوم کادوسیان یا گیل باز می‌گردد. گیلان در حقیقت به معنی سرزمین گیل بوده است که در قدیم، قسمت کوهستانی آن را دیلم می‌نامیدند. یکی از خصلت‌های پسندیده مردم این ناحیه، مهمان‌نوازی آنان است که گرمی و صفای آنان را هر تازه واردی لمس می‌کند. آب و هوای استان گیلان به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی آن که در میان کوهستان البرز و دریای خزر واقع شده، معتدل خزری است که در بهاران لذت‌بخش‌ترین آب و هوا را دارا می‌باشد. این استان به علت بارندگی زیاد، دارای رودهای متعدد دائمی و پر آب است. دریای خزر با ۴۳۸،۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت، بزرگترین دریاچه ایران است که در شمال این استان و کشور قرار دارد و ارتباط ایران با کشورهای اروپایی را از طریق رودخانه ولگا و دن در کشور روسیه برقرار می‌سازد. استان گیلان بسیار حاصلخیز بوده و می‌توان گفت که این سرزمین منبع نعمت و برکت و یکی از ثروتمندترین استان‌های ایران است. محصولات عمده آن برنج، چای، توتون، ابریشم، زیتون، فرآورده‌های حیوانی، تولید عسل و انواع چوب‌های جنگلی است. حصیربافی، گلیم، جاجیم، سرامیک سازی، بامبو بافی، چاروق دوزی، نمدمالی، خراطی، چادر شب بافی و جوراب بافی از صنایع دستی مهم این استان به شمار می‌رود. به علت بارندگی فراوان و رطوبت بالا، این استان در مقایسه با دیگر استان‌های کشور نتوانسته آثار قدیمی خود را حفظ نماید؛ با وجود این، آثار متعلق به اوایل هزاره اول قبل از میلاد در تپه‌های مارلیک (چراغعلی تپه) در شهرستان رودبار و پل خشتی شهرستان لنگرود و قلعه رودخان در ۲۰ کیلومتری جنوب شهرستان فومن را می‌توان مشاهده نمود (قویدل،۱۳۷۸،صص ۵۴-۵۳).
۲-۶-۲) گیلانگردی یا گردشگری در استان گیلان
ایران یکی از کشورهای پرطرفدار گردشگری به دلیل سابقه تاریخی و فرهنگی است. ایران دارای سی و یک استان است که استان گیلان در شمال ایران در کنار دریای خزر یکی از کوچکترین استان‌های کشور به حساب می‌آید. علیرغم کوچکی آن جاذبه‌های گردشگری فراوانی دارد. استان گیلان از موقعیت ممتازی در پهنه جغرافیایی ایران برخوردار است. با بهره‌برداری از مناظر و چشم‌اندازهای طبیعی بسیار زیبا و سحرانگیز و یادمان‌های تاریخی، فرهنگی و زیارتی فراوان این استان می‌توان آن را به یک قطب بزرگ و عمده‌ی گردشگری در کشور تبدیل کرد. این امر، در ضمن ایجاد توسعه اقتصادی به استحکام پیوندهای ملی مردم کشور نیز می‌ انجامد (فتح الله زاده،۱۳۸۹، ص۱۱۴).
دبیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان از ورود ۶ میلیون نفر گردشگر در نوروز ۱۳۹۳ به این استان خبر داد. وی با بیان اینکه نقش گردشگری در توسعه گیلان تعیین‌کننده است، اظهار کرد که از سال ۹۰ تا ۹۳ پروژه‌های جدید گردشگری توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تعریف شده است. وی به ارائه ۴۱۹ طرح گردشگری به سازمان مذکور اشاره کرد و افزود که مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان برای طرح‌های گردشگری گیلان مصوب شده است. علی‌زاده با بیان اینکه تعداد ۱۵۷ پروژه گردشگری در سال ۹۰ در گیلان افتتاح شده است، خاطرنشان کرد که سال ۹۲ تعداد پروژه‌های گردشگری گیلان به ۴۷ طرح رسیده است. مدیرکل صنایع دستی و گردشگری گیلان کاهش طرح‌های گردشگری استان را نگران‌کننده خواند و بیان کرد که جلب رضایت گردشگران حائز اهمیت است و گردشگری را یکی از بازارهای هدف دانست (http://diyarmirza.ir/1393/05). همچنین طبق نتایج آمارگیری که توسط مرکز آمار ایران صورت گرفته است، تعداد سفر و نفر شب اقامت سفرهای انجام شده برحسب نوع سفر به استان گیلان در بهار ۱۳۹۱ برابر با ۹۵۷۶۸۴۶، تابستان ۱۳۹۱ برابر با ۱۱۱۲۰۱۳۸ (مرکز آمار ایران،۱۳۹۱) و بهار ۱۳۹۲ برابر با ۷۷۹۷۲۷۲ (مرکز آمار ایران،۱۳۹۲) بوده است. همچنین بین بیست شهر مقصد اصلی سفرهای داخلی، اسامی شهرهای رشت، آستارا، بندرانزلی، لاهیجان و آستانه اشرفیه به چشم می‌خورد.
جدول ۲-۲) گزارش آماری از گردشگران ورودی به واحدهای اقامتی(تحت پوشش اداره کل) استان گیلان طی سال ۱۳۹۱-۱۳۸۶

ردیف

سال

گردشگران ورودی به واحدهای اقامتی

شاخص ها

ایرانی

خارجی

جمع

درصد اشغال تخت

درصد اشغال اتاق

درصد نسبت گردشگر خارجی

متوسط مدت اقامت گردشگران ایرانی

متوسط مدت اقامت گردشگران خارجی

متوسط مدت اقامت کل گردشگران

عملکرد شرکت

X₁

رد فرض H₀

فرض رابطه خطی پذیرفته می‌شود

نوسانات سرمایه

X₂

پذیرش فرض H₀

فرض رابطه خطی رد می‌شود.

کارایی بازار

X₃

رد فرض H₀

فرض رابطه خطی پذیرفته می‌شود

کارایی بازار نشأت‌گرفته از عملکرد شرکت

X₄

رد فرض H₀

فرض رابطه خطی پذیرفته می‌شود

اهرم مالی

X₅

پذیرش فرض H₀

فرض رابطه خطی رد می‌شود.

اندازه شرکت

X₆

رد فرض H₀

فرض رابطه خطی پذیرفته می‌شود.

فصل پنجم:
تلخیص، نتیجه‌گیری، پیشنهادها

مقدمه
در فصل چهارم گزارش تحقیق، توصیف نمونه آماری، توصیف یافته‌ها، تحلیل پیش‌فرض‌ها، تحلیل روابط بین متغیرها و نهایتاً تعمیم‌یافته‌ها از نمونه تصادفی به جامعه آماری مطرح‌شده است. پیش‌فرض‌های مورد ارزیابی به‌تبع تحقیقات مرتبط یا مشابه، بر مبنای استفاده از رگرسیون خطی مرکب به‌منظور تعیین رابطه بین متغیرها موردبررسی قرار گرفته‌اند. به‌منظور داده‌پردازی اولیه از نرم‌افزار اکسل و در راستای توصیف یا تحلیل یافته‌ها از نرم‌افزارهای آماری SPSS و EVIEWS بهره گرفته شده است.
در این فصل بر مبنای نتایج به‌دست‌آمده در فصل چهارم و به‌طورکلی فصول قبل به خلاصه یافته‌ها، نتیجه‌گیری و پیشنهادهای تحقیق اشاره شده است.
در ابتدا خلاصه‌ای از تحقیق مطرح گردیده و طی آن به موضوع و روش تحقیق و نهایتاً بدون اشاره به فرضیات به نتایج و دستاوردهای تحقیق حاضر اشاره شده است. سپس در بخشی به‌عنوان نتیجه‌گیری، فرضیات تحقیق مطرح و با شرح مختصری از پردازش آماری مربوطه به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری نسبت به فرضیات تحقیق مبادرت شده است. در ادامه پیشنهادهای تحقیق در دو بخش توصیه‌های کاربردی برای قلمرو تحقیق مبتنی بر یافته‌ها و در بخش دوم رهنمودهایی به دیگر محققین جهت انجام تحقیقات مرتبط عنوان‌شده است. در انتهای این فصل به محدودیت‌های تحقیق که به‌نوعی اعتبار یا قابلیت تعمیم نتایج تحقیق را با تردید مواجه ساخته است، بیان‌شده است.

خلاصه یافته‌ها
هدف از این تحقیق تعیین ارزیابی رابطه بین عملکرد، نوسانات سرمایه و کارایی بازار سهام شرکت‌ها، کارایی بازار سهام نشأت‌گرفته از عملکرد شرکت با ریسک شرکت شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار تهران بوده است. به همین دلیل در این پژوهش از متغیر ریسک شرکت به‌عنوان متغیر وابسته و از متغیرهای عملکرد، نوسانات سرمایه و کارایی بازار سهام شرکت‌ها، کارایی بازار سهام نشأت‌گرفته از عملکرد شرکت به‌عنوان متغیر مستقل استفاده شده است. در این تحقیق جامعه آماری عبارت از شرکت‌های منتخب بورسی با دوره مالی منتهی به ۲۹ اسفند، عدم تعلق به شرکت‌های واسطه‌ای و سرمایه‌گذاری، فعال در دوره بررسی با اطلاعات در دسترس تعریف‌شده و بر مبنای جدول مورگان حجم نمونه تصادفی تعیین و به روش تصادفی ساده از آن ۱۱۰ شرکت انتخاب‌شده است.
داده‌های تاریخی مربوط به نمونه تصادفی از نرم‌افزارهای بورسی و در صورت لزوم با مراجعه به‌صورت های مالی مربوطه گردآوری‌شده است. محدوده زمانی بررسی داده‌های عملکردی سال‌های مالی ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ به‌عنوان یک دوره ۵ ساله تعریف‌شده است. توصیف داده‌ها یا متغیرهای تحقیق نشان داد که:
۱) ریسک شرکت در شرکت‌های نمونه به‌طور نسبی اقلاً ۷۱/۸-حداکثر ۸۴/۳۶ بوده است. متوسط ریسک شرکت ۷۴۵ /۰ با انحراف معیار ۵۳/۲ بوده است.
۲) عملکرد شرکت در شرکت‌های نمونه به‌طور نسبی اقلاً ۳۸/۰ و حداکثر برابر ۲۸/۹ بوده است. مقدار متوسط آن ۴۹/۱ با انحراف معیار ۷۹۷ /۰ بوده است.
۳) نوسانات سرمایه شرکت در بین شرکت‌های نمونه به مرتبه اقلاً ۴۸/۲۲- و حداکثر برابر ۵۶/۹ بوده است. مقدار متوسط آن در بین شرکت‌ها ۰۷۷/۰- با انحراف معیار ۵۳/۱ مرتبه بوده است.
۴) کارایی بازار سهام شرکت در بین شرکت‌های نمونه اقلاً ۰۶/۷- و حداکثر برابر ۱۸/۳ بوده است. مقدار متوسط آن در بین شرکت‌ها ۷۱۵/۰ با انحراف معیار ۴۷/۱ بوده است.
۵) کارایی بازار سهام نشأت‌گرفته از عملکرد شرکت، در شرکت‌های نمونه اقلاً ۹۹/۸- و حداکثر برابر ۳۹/۱۱ بوده است. مقدار متوسط آن در بین شرکت‌ها ۱۱/۱ با انحراف معیار ۲۷/۲ بوده است.
۶) اندازه شرکت در شرکت‌های نمونه به‌طور نسبی اقلاً ۱۰/۱۰ و حداکثر برابر ۸۲/۱۸ بوده است. مقدار متوسط آن در بین شرکت‌ها ۶۹/۱۳ با انحراف معیار ۴۵/۱ بوده است.

با پایان جنگ تحمیلی و آغاز دوران سازندگی ، فضای جدیدی در روابط خارجی و سیاست های اقتصادی کشور به وجود آمد.همچنین سقوط دیوار برلین و متعاقب آن فروپاشی اتحاد شوروی ، صحنه بین المللی را کاملاً تغییر داد.در این دوره ، تلاش برای اعتماد سازی با کشورهای منطقه به ویژه همسایگان آغاز شد و روابط با کشورهای اروپایی تقویت شد. از سوی دیگر ، پایان جنگ سرد بسیاری از معادلات منطقه ای و بین المللی را دگرگون ساخت به طوری که ایران و اروپا شرایط جدید را برای تعامل با یکدیگر مناسب تشخیص دادند.

تحولات فوق زمینه را برای استفاده از فرصت های موجود در روابط ایران و اتحادیه اروپا مساعد کرد. ایران به اروپا به دیده منبعی برای وام های خارجی ، اعتبار و سرمایه گذاری جهت بازسازی اقتصاد می نگریست. علاوه بر این و در حالی که روابط ایران و آمریکا همچنان سرد بود و تحریم -های آمریکا به قوت خود باقی بود ، اروپا گزینه مناسبی برای ایران به شمار می رفت. اروپا نیز که بازار ایران را خالی از رقابت آمریکا می یافت ، تلاش کرد تا با حضور بیشتر در بازار ایران بر گسترش همکاری های اقتصادی خود بیفزاید.از سوی دیگر ، اروپا ، ایران را با جمعیتی بیش از شصت میلیون نفری برای تجارت و سرمایه گذاری مناسب یافت.اروپا از رهگذر روابط بهتر با ایران توانست با بهره گرفتن از نفوذ ایران در میان گروه های مبارز شیعه در لبنان ، موجبات آزادی گروگان های غربی را فراهم سازد. در این دوره ،روابط تجاری ایران به ویژه با آلمان ، فرانسه، بریتانیا و ایتالیا گسترش یافت.
در این دوره که روابط ایران با کشورهای اروپایی در حال گسترش بود ، در روابط با بریتانیا تحولی مهم اتفاق افتاد و درخصوص فتوای سلمان رشدی،ایران بی آنکه ازفتوای امام خمینی (ره) عقب نشینی کند، با تفاهمی که با این کشور انجام داد و در آن بی احترامی متقابل و عدم مداخله دو کشور در امور یکدیگر تأکید شده بود ، زمینه را برای از سرگیری روابط دو کشور در حد کاردار در سال ۱۹۹۰ فراهم کرد. (واعظی:۱۳۹۱ ،۹۶۵)
اهداف اروپا با در نظر گرفتن منافع اقتصادی خود و همچنین علاقه مندی به فعال شدن در منطقه بر این باور بود که با تحکیم روابط با ایران بهتر می تواند منافع خود را تأمین نماید، به همین جهت به رغم فشارهای آمریکا به گسترش روابط با ایران ادامه داد و شروع به سرمایه گذاری در صنایع نفتی ایران کردند.در پی اتخاذ سیاست های مهار دوگانه در سال ۱۹۹۳ و تصویب تصویب تحریم هایی از سوی کنگره آمریکا علیه ایران ، کل تجارت و سرمایه گذاری آمریکا در ایران تقریباً متوقف شد. در همان سال ، قانون جدید تحریم نفت ایران (قانون داماتو )در آمریکا نیز وضع شد که بر اساس آن هر شرکت بازرگانی آمریکایی یا خارجی که بیش از چهل میلیون دلار در سال در توسعه میادین نفت و گاز ایران سرمایه گذاری می کرد ، مشمول مجازات قرار می گرفت.(جعفری ولدانی: ۱۳۸۲ ، ۸۱)
متعاقباً باتصویب قانون تحریم ایران- لیبی(ایلسا) توسط کنگره آمریکا در سال ۱۹۹۶،اختلاف نظر بین اروپا وآمریکا تشدید شد.اتحادیه اروپا به دنبال تعامل با ایران،اما آمریکا در پی انزوا و تحریم ایران بود.اروپایی ها مجازات شرکت هایی راکه درصنایع نفت وگازایران سرمایه گذاری می کردند ، مغایر با اصول حقوق بین الملل تلقی نمودند. نمونه بارز این اختلاف نظر،در قرارداد شرکت فرانسوی توتال در مورد توسعه میادین نفت و گاز جزیره سیری آشکار شد. با این قرارداد که در ژوئیه۱۹۹۵ به امضاء رسید،توتال جانشین شرکت آمریکایی کونوکو شد و در نتیجه تحریم آمریکا نتوانست به فعالیت خود در ایران ادامه دهد.
در پایان این دوره ، اتحادیه به بزرگترین شریک تجاری ایران تبدیل شد و بیش از چهل در صد کل واردات ایران از کشورهای اتحادیه اروپا صورت می گرفت.همچنین سی و شش درصد از کل صادرات ایران روانه کشورهای عضو اتحادیه اروپا می شد که البته هفتاد و پنج درصد آن را صادرات نفتی تشکیل می داد.نکته مهم در جریان روابط طرفین در این دوره آغاز گفتگوهای انتقادی با ایران بود.ابتدا در جریان نشست شورای وزیران اتحادیه اروپا در ادینبورگ در دسامبر ۱۹۹۲، اعلام شد که چنین گفتگوهایی قرار است با ایران آغاز شود.فلسفه برگزاری چنین گفتگوهایی بیان انتقادات و نگرانی های دو طرف و بررسی تحولات منطقه ای و بین المللی و در عین حال بهبود روابط با ایران بود.موضوعاتی نظیر اشاعه سلاح های کشتار جمعی ، تروریسم ، روند صلح خاورمیانه و حقوق بشر از سوی اتحادیه اروپا و موضوعاتی از قبیل حمایت از گروه های تروریستی، سیاست های تبعیض آمیز نسبت به اقلیت مسلمان در اروپا ، حمایت از جنایات اسرائیل نسبت به فلسطینیان و برخورد دوگانه نسبت به حقوق بشر از سوی ایران در این گفتگوها مورد بحث قرار گرفت و همزمان تمهیداتی نیز برای تسهیل تجارت و روابط اقتصادی طرفین اندیشیده می شد.
ایران نیز که در پی اتمام جنگ برنامه سازندگی کشور را در پیش داشت و به سرمایه گذاری، منابع مالی و تکنولوژی اروپا احساس نیاز می نمود،در مسیر این گفتگوها گام برداشت و توفیقاتی برای تعامل و همکار ی در زمینه های مختلف به دست آورد. در انتهای این دوره ، با وقوع ماجرای میکونوس در سال ۱۹۹۶، بار دیگر تنش بین طرفین بالا گرفت. متعاقب آن کلیه سفرای اروپایی از ایران فراخوانده شدند و گفتگوهای انتقادی به حالت تعلیق درآمد.(واعظی:۱۳۹۱ ،۹۶۶)
دوره سوم: از سال۱۹۹۷ تا ۲۰۰۳
با روی کارآمدن دولت آقای خاتمی در۱۹۹۷ و ویژگی مهم این دوره ،اتخاذ سیاست تنش زدایی و گفتگوی تمدن ها به عنوان هسته اصلی سیاست خارجی دولت آقای خاتمی بود که تحول بزرگی در سیاست خارجی ایران بویژه در قبال کشورهای اروپایی و همسایگان ایران ایجاد کرد.(مرادی: ۱۳۸۵ ، ۹۶) با توجه به اینکه برای چندین ماه ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپا در پایتخت های یکدیگر سفری نداشتند، در فضای جدید با اتخاذ سیاست های اصلاحات سیاسی و تنش زدایی با غرب ،سفرای کشورهای عضو اتحادیه اروپا و سفرای ایران مجدداً به محل مأموریت خود بازگشتند. در این میان ، دیدارهای مقامات بلند پایه ایران و کشورهای اروپایی از پایتخت های یکدیگر، به ویژه سفر نخست وزیر ایتالیا به ایران در سال ۱۹۹۷ و سفر آقای خاتمی به ایتالیا در سال ۱۹۹۹، به بهبود روابط کمک کرد.
از سوی دیگر ، در سال ۱۹۹۹ در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد میان کمال خرازی ، وزیر امور خارجه وقت ، و وزیر امور خارجه بریتانیا ملاقاتی انجام شد که در پایان آن طرفین طی بیانیه ای به مسائل فیمابین به ویژه موضوع سلمان رشدی پرداختند و با لحاظ نمودن مواضع دو طرف ، عادی سازی روابط میان ایران و بریتانیا را اعلام کرده و تصمیم خود را به مبادله سفیر به اطلاع رساندند.
مشخصه بارز این دوره آغاز گفتگوهای فراگیر با ایران بود.اروپا با هدف نزدیک شدن روابط، با بهره گرفتن از فرصت به وجود آمده،مبادرت به آغازاین گفتگوها کرد.گفتگوها شامل موارد زیرمی شد:
-حوزه های همکاری:تجارت و سرمایه گذاری، انرژی، مواد مخدر و پناهندگان.
-مسائل جهانی:تروریسم،حقوق بشر و اشاعه سلاح های کشتار جمعی.
-مسائل منطقه ای:عراق،خلیج فارس، آسیای مرکزی و روند صلح خاورمیانه.(امیری: ۱۳۸۳، ۲۳۶)
براساس این گفتگوها، گروه های کاری در سال۱۹۹۸ تشکیل شدند تا زمینه های همکاری بین ایران و اتحادیه اروپا را بررسی کرده و تحقق بخشد.این گروه های کاری در موضوعات تخصصی تجارت و سرمایه گذاری ، انرژی ، مواد مخدر و پناهندگان فعالیت های خود را آغاز کردند. ازجمله دیگر دستاوردهای این دوره تصویب طرح اولیه موافقنامه تجارت و همکاری از سوی شورای وزیران اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۲ بود.
به دنبال طرح مسئله هسته ای ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی ، در تاریخ شانزده ژوئن ۲۰۰۳ ، وزرای خارجه اتحادیه اروپا ضمن صدور یک بیانیه انعقاد قرارداد تجارت با ایران را به تصمیم فوری این کشور در پذیرش بازرسی سازمان ملل از برنامه هسته ای آن مرتبط دانستند. در نتیجه ، مذاکرات با ایران از جمله گفتگوهای فراگیر به حالت تعلیق درآمد.
دوره چهارم: از سال ۲۰۰۳ تاکنون
با توجه به اینکه پرونده هسته ای بر روابط ایران و اتحادیه اروپا سایه افکنده بود. با توافقات اولیه و سفر سه وزیر اروپایی یعنی آلمان ، فرانسه و انگلستان به تهران و مذاکرات مفصل و پیچیده با حسن روحانی،دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ، در تاریخ بیست و یک اکتبر ۲۰۰۳، دو طرف در بیانیه ای دغدغه های یکدیگر را مورد توجه قرار دادند.درنتیجه،مذاکرات ایران با اروپا با هدایت سه وزیر تحت عنوان EU3 ادامه یافت و در جریان آن اروپا لحن ملایمتری در قبال ایران در پیش گرفت و نسبت به ارجاع پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت تمایلی نشان نداد.
این گفتگوها تا سال ۲۰۰۵ ادامه یافت. اما با توجه به اینکه ایران نتایج مطلوب را از مذاکرات کسب نکرد ، در این سال و بلافاصله قبل از روی کار آمدن دولت جدید فعالیت های غنی سازی اورانیوم را از سر گرفت که این امر و نیز سیاستی که دولت احمدی نژاد در قبال غرب اتخاذ نمود باعث شد تا پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت ارسال شود و در نتیجه چهار قطعنامه از ژوئن ۲۰۰۶ تا مارس ۲۰۰۸ به تصویب رسید که به موجب آنها تحریم های اقتصادی علیه ایران وضع گردید. در این دوران، روابط با اروپا به سردی گرائید و اتحادیه اروپا علاوه بر اعمال تحریم های سازمان ملل، تحریم های اضافی را نیز به تصویب رساند. (واعظی:۱۳۹۱ ،۹۶۸)
۳-۲-۲ : روابط تجاری و انرژی ایران و اتحادیه اروپا
روابط تجاری واقتصادی ایران با اتحادیه اروپا و همچنین کشورهای عضو در طول سه دهه گذشته ، برخلاف روابط پرتنش سیاسی ،کمتر دچار نوسان و اختلال بوده است. به عبارت دیگر،می توان گفت روابط اقتصادی و تجاری در این مدت تقریباً روند ثابتی داشته است.روابط ایران با اروپای غربی، بخش مهمی کارنامه روابط خارجی-سیاست خارجی ایران محسوب می گردد، به ویژه آنکه بیش از یک سوم کل تجارت خارجی ایران را اروپای غربی(اتحادیه اروپا) تأمین می کند و در واقع این بلوک بزرگ اقتصادی-سیاسی جهانی به شریک اول تجاری ایران تبدیل شده است. اتحادیه اروپا،بزرگترین شریک تجاری ایران در هر دو بعد صادرات و واردات محسوب می گردد، به طوری که میزان تجارت میان ایران و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۳به ۷/۱۶میلیارد یورو(بیست میلیارد دلار) رسید.شایان ذکر است،در طی دورۀ گفتگوهای انتقادی، اروپا به یکی از شرکای اول تجاری ایران تبدیل شد به طوری که در سال ۱۹۹۵،صادرات کشورهای اتحادیه اروپایی بالغ بر ۵/۱۱ میلیارد دلار گردید و صادرات کنندگان اصلی اتحادیه اروپا به ایران نیز آلمان ،فرانسه ، ایتالیا و انگلستان بودند.ایران نیز صادرات خود را به کشورهای اتحادیه اروپا به ۵/۱۷ میلیارد دلار رساندکه عمدتاً شامل نفت و گاز می شد و درضمن در جستجوی افزایش سرمایه گذاری خارجی به ویژه در بخش انرژی خود بود.به دنبال سرمایه گذاری توتال فرانسه درمیدان پارس جنوبی، شرکت نفتی رویال داچ شل انگلیسی-هلندی نیز خواستار مشارکت درساخت خط لولۀ گاز از شمال ایران و ترکمنستان به ترکیه و غرب اروپا گردید. با این حال بیش از هشتاد درصد واردات اتحادیه اروپا از ایران شامل محصولات نفتی می شود،در حالی که صادرات آن به ایران محصولات متنوعی را نظیر نیروگاه برق ، ماشین آلات بزرگ و صنعتی و … در بر می گیرد که چهل و پنج درصد کل صادرات اروپا را تشکیل می دهد.( فلاحی :۱۳۹۰ ،۹۳)
البته باید اشاره کرد که، اوج همکاری ها وسرمایه گذاری کشورهای اروپایی دربخش های مختلف صنعت نفت مربوط به پس از جنگ ۱۹۹۱می باشد،که در طی آن اروپاییان برای تضمین دسترسی بلند مدت خود به نفت، شروع به سرمایه گذاری در صنایع نفتی ایران کردند.این امر موجب شد تا آمریکا به موجب قانون داماتو ، سرمایه گذاری بیش از چهل میلیون دلار در سال در صنایع نفت و گاز ایران را ممنوع کند.این امر واکنش شدید اروپا را به دنبال داشت.یک هفته بعد از اعلام قانون داماتو اکثر کشورهای اروپایی با آن مخالفت کردند و قانون یاد شده را نادیده گرفتند.از سوی دیگر ایران نیز که نیاز به سرمایه گذاری در صنایع فرسوده نفت و گاز خود داشت و با تحریم ایالات متحده آمریکا روبرو شده بود ،ناگزیر بود که به اروپا روی بیاورد.زیرا بعد از آمریکا، اروپا می توانست نیاز ایران را به سرمایه ، دانش فنی و فناوری های نوین تأمین کند. صنایع نفت و گاز ایران بعد از انقلاب با رکود سرمایه گذاری روبرو و پیش بینی می شود که سالیانه به هشت تا نه میلیارد دلارسرمایه گذاری نیاز دارد.درچنین شرایطی که بازارکاملاً غیررقابتی بود، قراردادهای نفتی ایران با شرکت های اروپایی به صورت بیع متقابل بسته شد.که در زیر به اختصار به برخی از این قراردادها اشاره می شود؛
۱- قرارداد میدان نفتی سروش و نوروز با شرکت شل در سال ۱۹۹۱ امضاء شد. سرمایه طرح هفتصد و نود و نه میلیون دلار، پاداش پیمانکار چهارصد و پنجاه میلیون دلار، بهره بانکی دویست و پنج میلیون دلار و جمع بازپرداخت ۶/۱ میلیارد دلار بود.
۲-قرارداد میدان های نفتی سیریE و A با شرکت فرانسوی توتال منعقد شد.سرمایه طرح ششصد و ده میلیون دلار، پاداش پیمانکار سیصد و سی و شش میلیون دلار،بهره بانکی یکصد و چهل و دو میلیون دلار و جمع بازپرداخت ۲/۱ میلیارد دلار بود.با این قرار داد که در ژوئیه ۱۹۹۵ به امضاء رسید، توتال جانشین شرکت آمریکایی کونوکو شد و در نتیجه تحریم آمریکا نتوانست به فعالیت خود در ایران ادامه دهد.
۳-قراردادهای فازهای دو وسه میدان گازی پارس جنوبی با کنسرسیومی متشکل از شرکت های توتال فرانسه،گاز پروم روسیه و پتروناس مالزی در ۱۹۹۷ امضاء شد. سرمایه طرح دو میلیارد دلار،حق الزحمه مقطوع پیمانکار ۴/۱ میلیارد دلار،بهره بانکی هشتصد و هفت میلیون دلار و جمع بازپرداخت ۴/۲ میلیارد دلار بود.
۴-قرارداد میدان نفتی درود با کنسرسیومی از الف اکتین فرانسه و آجیب ایتالیا در مارس ۱۹۹۹ امضاء شد. سرمایه طرح پانصد و چهل میلیون دلار، حق الزحمه پیمانکار دویست و نود و هشت میلیارد دلار،بهره بانکی یکصدوشصت میلیون دلار و جمع بازپرداخت یک میلیارد دلار بود.
۵-قرارداد میدان نفتی بلال با کنسرسیومی از الف و بوولی(کانادا) در سال ۱۹۹۹ امضاء شد. سرمایه طرح یکصدوشصت و نه میلیون دلار، پاداش پیمانکار هفتاد وهشت میلیون دلار، بهره بانکی چهل میلیون دلار و جمع بازپرداخت سیصد و شش میلیون دلار بود.
۶-قرارداد فازهای چهار و پنج میدان گازی پارس جنوبی با کنسرسیومی مرکب از شرکت ایتالیایی آجیب(از زیر مجموعه های شرکت انی)و شرکت پتروپارس در سال ۲۰۰۰ امضاء شد. سرمایه طرح دو میلیارد دلار، حق الزحمه پیمانکار یک میلیارد دلار،بهره بانکی هشتصدوپنجاه و دو میلیون دلار و جمع بازپرداخت ۸/۳ میلیارد دلار بود.
۷- قرارداد میدان نفتی دارخوین با شرکت آجیب در سال ۲۰۰۱ امضاء شد. سرمایه طرح پانصدو چهل و هشت میلیون دلار، پاداش پیمانکار دویست و بیست میلیون دلار، بهره بانکی یکصدوپنجاه و دو میلیون دلار و جمع بازپرداخت نهصدو بیست میلیون دلار بود.
۸-مذاکراتی درمورد میدان نفتی چشمه خوش با شرکت سوپسا (اسپانیایی) صورت گرفت. سرمایه طرحدویست و هفتاد میلیون دلار و مبلغ بازپرداخت پانصد و هفتاد میلیون دلار بود.
۹-قرارداد حوزه نفتی ((اهواز بنگستان )) با شرکت انگلیسی بی.پی با سرمایه طرح نهصد و پنجاه میلیون دلار و مبلغ بازپرداخت ۷/۱ میلیارد دلار.
۱۰-شرکت بی .پی انگلستان همچنین در طرح صادرات گاز ایران از میدان گازی پارس جنوبی و تحویل آن به بازارهای هند و دیگر بازارها،درحال همکاری با شرکت ملی نفت ایران بود.
به طوری که ملاحظه می شود در این قراردادها ، سرمایه گذار که اکثر آن ها شرکت های اروپایی هستند ،بعد از پنج سال ، دو برابر اصل سرمایه خود را دریافت می کند. نرخ بهره در این قراردادها حدودپانزده تا بیست درصد بود.درحالی نرخ بهره دردنیا چهار تا پنج درصد بود.(جعفری ولدانی: ۱۳۸۲ ،۸۲-۸۱)صادرات نفتی ایران به اتحادیه اروپا که دو سوم کل صادرات این کشور را تشکیل می دهد متجاوز از پانزده درصد واردات نفتی اتحادیه اروپا می باشد. در حالی که واردات نفتی اتحادیه اروپا در طی سال ها بیشتر از نروژ ، عربستان سعودی ، جامعۀ کشورهای مشترک المنافع ، نیجریه و الجزایر بوده ،طی سال های۱۹۹۳ تا ۱۹۹۵ ،ایران جایگاه خود را به عنوان چهارمین صادرکنندۀ نفت به اتحادیه اروپا پس از نروژ،عربستان،کشورهای مشترک المنافع تثبیت کرد و لیبی پس از ایران قرار گرفت. در میان اعضای اتحادیه اروپا،ایتالیا مقام نخست را در خرید بیش از یازده میلیون تن نفت از ایران دارد و در رتبه های بعدی فرانسه با ده میلیون تن ، اسپانیا با ۵/۷ میلیون تن ،یونان با ۷/۶ و هلند با ۸/۵ میلیون تن،ازمصرف کنندگان عمدۀ نفت ایران محسوب می شوند.سوئد،بلژیک،پرتقال،آلمان وبریتانیا نیزازدیگرخریداران نفت ایران هستند.(فلاحی: ۱۳۹۰ ،۹۴)
در سال ۲۰۰۱ و با از سرگیری گفتگوهای انتقادی،مذاکرات موافقتنامۀ تجارت و همکاری ایران و اتحادیه اروپا آغاز گردید و به موازات آن ، صادرات اتحادیه اروپا به ایران از ۶/۶ میلیارد یورو به ۸/۹ میلیارد یورو در سال ۲۰۰۳ افزایش یافت،درحالی که در آن زمان واردات اتحادیه اروپا از ایران رشدی معادل بیست وسه درصد یا ۹/۶میلیارد یورو داشته است. در واقع،کل حجم تجاری ایران با بزرگترین گروه تجاری دنیا از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۵،دو برابر افزایش یافت و شاهد تراز تجاری به نفع اتحادیه اروپا تا پیش از تحریم های این اتحادیه هستیم.آخرین داده های آماری اروپا نیز گویای جایگاه ایران به عنوان چهارمین شریک بزرگ تجاری اتحادیه اروپا در خاورمیانه پس از عربستان ، امارات متحدۀ عربی و اسرائیل می باشد.نکته ای که در مورد آمار و ارقام تجاری ایران- اتحادیه اروپا به چشم می خورد ، این است که علی رغم افزایش صادرات نفتی ایران ، شاهد کاهش فروش کالاهای غیر نفتی آن به اروپا از هشتصد و نود ونه میلیون یورو در سال۲۰۰۲ به هشتصد و چهل و شش میلیون یورو در سال ۲۰۰۳ هستیم که عمدۀ کاهش نیز در بازار آلمان(دویست و شصت و هفت میلیون یورو)و ایتالیا(یک صدو هشتاد و هفت میلیون یورو)بوده است. ( فلاحی :۱۳۹۰ ،۹۵)البته تنها افزایش صادرات کالاهای غیر نفتی ایران در مورد کشور اسپانیا در سال ۲۰۰۳ می باشد که از یکصدوپنجاه و یک میلیون به یکصدوشصت و هشت میلیون یورو رسید ، در حالی که صادرات چنین کالاهایی به کشورهای یونان ، دانمارک، پرتقال ، لوکزامبورگ ، سوئد، فنلاند ،ایرلند و اتریش زیر یازده میلیون یورو برای هریک از کشورهای یاد شده بوده است.
در میان کشورهای اتحادیۀ اروپا،آلمان بیشترین حجم صادرات به ایران را داشته است. به طوری که از ۲/۲ میلیارد یورو در سال ۲۰۰۱ به۷/۲ میلیارد یورو در سال ۲۰۰۳ رسیده است. فرانسه نیز به عنوان دومین شریک تجاری،صادرات هود را از پانصد میلیون یورو در سال ۱۹۹۵ به میزان ½ میلیارد یورو در سال ۲۰۰۳ افزایش داد و در نهایت،ایتالیا به عنوان شریک شسوم تجاری،فروش معادل دو میلیارد یورودر سال ۲۰۰۲ در مقایسه با سال قبل از آن،پنجاه درصد بوده که به ۸/۱ میلیارد یورو رسیده است. در خصوص روابط تجاری باایران و انگلستان چنین می توان گفت که اوج روابط تجاری ایران و اتحادیه به روابط ایران و انگلستان به سال ۲۰۰۵ باز می گردد ،به طوری که صادرات این کشور به ایران بالغ بر چهارصدو شصت و سه میلیون پوند گشت.اما ازاین سال به بعد کاهش هفت درصدی درسال۲۰۰۶ و۷/ ۱۲ درصدی تا سپتامبر۲۰۰۷ مشاهده می -شود. باتوجه به آمار موجود صادرات در سال ۲۰۰۷ در مقایسه با سال ۲۰۰۵ یک کاهش بیست درصدی داشته است که البته به واسطۀ تحریم های تجاری یک جانبۀ انگلیس در همسویی با آمریکا علیه ایران بوده است. با وجود تحریم های یک سویه مالی و تجاری اروپا و آمریکا علیه ایران ،شرکت شل اقدام به افزایش خرید نفت خام از ایران نمود ،بطوری که مبلغ ۵/۱ میلیارد دلار در تابستان ۲۰۱۰ پرداخت کرده است؛ این درحالی صورت می گیرد که دیگر رقبای نفتی این شرکت از جمله شرکت بریتیش پرولیوم سفارشات خود را متوقف نموده است.این شرکت ازماه مه تا اوت۲۰۱۰، به جای کاهش خرید نفت از ایران در نتیجه تحریم ، برعکس اقدام به افزایش سفارش خرید از ایران کرد که بیش از یک صد میلیون دلار در مقایسه با سه ماه قبل از این تاریخ است.به عبارت دیگر میزان خرید رشدی بیست و هفت درصدی را تجربه نموده است.جالب تر آنکه شرکت شل حتی از تخفیف بیشتری به ویژه طی سه ماه یادشده در سال ۲۰۱۰ بهره برده که در نتیجه تحریم بوده است. البته این تنها شامل شرکت شل نشد و دو شرکت توتال فرانسه و API نیز در سه ماه مذکور ، خرید نفت خام ایران را در ماه مه دوازده درصد و در ماه اوت به هفتاد درصد افزایش دادند. ( فلاحی :۱۳۹۰ ،۹۷)
درحالی که ایران به سرمایۀ خارجی و تکنولوژیک دول اروپایی در توسعه اقتصادی و تقویت بخش خصوصی نیاز دارد و اتحادیه اروپا نیز نگرش ویژه ای به ایران در مقایسه با سایر دول خاورمیانه ای به عنوان یک بازار مصرف پرجمعیت و همچنین یکی از تأمین کنندگان بالقوه بزرگ انرژی نفت و گاز در جهان دارد،آمارها و شواهد موجود حاکی ازکم رنگ بودن و یا شدن مؤلفه -ها و عوامل اقتصادی در تنظیم روابط میان دوطرف می باشد. در این رابطه باید گفت که سهم مبادلات تجاری میان اتحادیه اروپا و ایران با ظرفیت های طرفین از لحاظ جمعیت ، توان اقتصادی و تکنولوژیک و منابع طبیعی، متناسب نیست.برپایه آمارهای ارائه شده از سوی اتحادیه اروپا،حجم مبادلات تجاری ایران و اتحادیه اروپا از ۲۷۳/۲۷ میلیارد یورو در سال ۲۰۰۸، به ۶۶۲/۲۵ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۰ رسیده است. از مجموع کل تجارت خارجی ایران و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۰، صادرات ایران به اتحادیه ۳۲۹/۱۴ میلیارد یورو و واردات ایران از اتحادیه ۳۳۴/۱۱ میلیارد یورو بوده است.میزانی که نشان دهنده ۹۹۵/۲ میلیارد یورو تراز تجاری منفی برای اتحادیه اروپا می باشد. به رغم تراز تجاری مثبت ایران با اتحادیه اروپا، ۶/۹۰ درصد صادرات ایران به اتحادیه را منابع انرژی خصوصاً نفت تشکیل داده است.در نتیجه می توان دریافت که به موازات کاهش صادرات اتحادیه اروپا به ایران ، صادرات ایران به این اتحادیه نیز اساساً تک محصولی و وابسته به نفت می باشد. (واعظی: ۱۳۹۱ ،۹۷۶)
به این ترتیب ایران در صادرات نفت خام به کشورهای عضو اتحادیه اروپا به عنوان پنجمین کشور تأمین کننده نیاز اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۰ شناخته شده است. ارزیابی آمارها نشان می -دهد که در سال ۲۰۱۰ نه تنها ارزش صادرات نفت ایران به اتحادیه اروپا نسبت به سال ۲۰۰۹ افزایش یافته است بلکه جایگاه ایران در میان کشورهای صادر کننده نفت به اتحادیه نیز در سال ۲۰۱۰ نسبه به سال قبل آن دو رتبه صعود داشته و از جایگاه هفتم در سال ۲۰۰۹ به مقام پنجم در سال ۲۰۱۰ ارتقا یافته است.(حیدری: ۱۳۹۱ ،۹۲) صادرات نفتی ایران نیز به کشورهای اروپایی همچنان ادامه داشت و در حدود هشتاد درصد از صادرات تجاری ایران به اروپا را شامل می شد.تااینکه پس از اعمال تحریم های علیه ایران کم کم بر میزان صادرات نفتی ایران کاسته شد.به نحوی که در نه ماه نخست سال ۲۰۱۱ میزان صادرات ایران به برخی کشورهای اروپایی مانند: فرانسه، پنجاه و سه هزار بشکه ، آلمان، پانزده هزار بشکه ، یونان، یک صدوسه هزار بشکه ، ایتالیا، یک صدو هشتاد و پنج هزار بشکه، اسپانیا ،یکصدو شصت و یک هزار بشکه، ترکیه، یک صدو نود و شش هزار بشکه ، بریتانیا ،یازده هزار بشکه و در مجموع کل اعضای اروپایی IEA هفت صد و نود و دو هزار بشکه اعلام شد.(خوشرو:۱۳۹۰ ،۱۶)
در سال ۲۰۱۱،هرچند ایتالیا، واردات نفت خود را از ایران نسبتاً کم کرد،اما صنایع مهم ایتالیایی مانند Danieli ، Ansaldo ،Fiat ، FATA هنوز در ایران حضور داشتند.غول بزرگ انرژی ایتالیا یعنی شرکت انی (ENI) نیز، بیش از سه میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرده است و براساس تعهد تا نیمه سال ۲۰۱۴، باید به تعهدات خود در ایران ادامه دهد.(ببری گنبد:۱۳۹۱، ۹)
فصل چهارم :
تحریم های نفتی علیه
جمهوری اسلامی ایران
مقدمه
تحریم نفت ایران اقداماتی از سوی تعدادی از کشورهای جهان به رهبری ایالات متحده آمریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران است که با هدف محروم کردن این کشور از درآمدهای نفتی و وادار کردن آن به همکاری با جامعه جهانی برای بر طرف کردن ابهامات درباره برنامه احتمالی هسته‌ای نظامیش شکل گرفت.
این تحریم‌ها در زمینه‌های اقتصادی،علمی، سیاسی ، فروش سلاح و مهمات، فروش ابر رایانه‌های قوی‌تر از۱۹۰میلیارد عمل در ثانیه که به عنوان کالاهایی راهبردی(دارای پتانسیل به‌کاربرده شدن در محاسبات شبیه ‌سازی‌های هسته‌ای)محسوب می‌شوند،فروش فایل‌های نرم افزاری شرکت هایی مانند: NVIDIA،Samsung Apps، Adobe،AMD ، AVG، AVAST Symantec ،McAfee،MATLAB ، برخی از خدمات گوگل ، برخی از خدمات مایکروسافت و… می‌باشد.با عنایت به اینکه این تحریم‌ها با ابزارهایی مستقیمی، همچون تحریم خرید و یا خریداران و نامستقیمی ،همچون تحریم بیمه‌ای کشتی‌های نفتکش و یا تحریم بانکی، اعمال، و با هدف انصراف خریداران نفت این کشور و رو کردن آن‌ ها به دیگر عرضه کنندگان این کالا انجام می‌شوند. در این فصل ابتدا به بررسی کلی تحریم های نفتی جمهوری اسلامی ایران پرداخته می شود، سپس تحریم های اتحادیه اروپا علیه ایران بیان شده است ، در قسمت سوم به بررسی تأثیر تحریم های نفتی بر مناسبات انرژی ایران و اروپا و در انتها چالش های تحریم نفتی مورد بررسی قرار داده می شود.
۴-۱: بررسی کلی تحریم های نفتی علیه ایران
اعمال تحریم‌ها از سوی کشورهای غربی علیه ایران سابقه طولانی دارد و به دوران پس از ملی شدن صنعت نفت بازمی‌گردد. ایالات متحده آمریکا بعد از وقوع انقلاب اسلامی ایران تنها  یک سال آن‌ هم در حد فاصل پیروزی انقلاب تا سیزده آبان سال ۱۳۵۸ ، ایران را تحریم نکرد و پس از آن به‌ انحای مختلف‌ تحریم‌ها ‌علیه ایران را گسترش داد.
مقطع اول ‌تحریم‌ها نفتی ایران به دوره اشغال سفارت آمریکا بازمی‌گردد‌. تصرف لانه جاسوسی و به گروگان گرفته شدن کارکنان آن در سال ۱۳۵۸، موجب شد تا ایالات متحده آمریکا‌ ،‌ پس از قطع روابط ، نخستین تحریم‌های اقتصادی را علیه ایران اعمال کند. براساس دستورالعمل جیمی کارتر رئیس جمهور آمریکا برابر بخش دو (( قانون مهار صدور تسلیحاتی^[۳۶])) مانع ارسال محموله ای به ارزش سیصد میلیون دلار شامل قطعات یدکی نظامی بود که ایران قبلاً سفارش داده و بهای آنرا پرداخته بود.برابر بخش دویست و سی و دو قانون گسترش تجارت نیز ، واردات نفت خام یا محصولات مشتق شده از نفت تصفیه شده به آمریکا ممنوع شد. (علیخانی :۱۳۸۰، ۸۳ ) دولت آمریکا تنها چند روز پس از آن‌ دستورالعمل اجرایی دیگری را ابلاغ کرد که ‌بر اساس آن ، همه سپرده‌ها و دارایی‌های دولت و بانک مرکزی ایران را در آمریکا مسدود می‌کرد و در جریان آن دوازده میلیارد دلار از دارایی‌های دولت ایران مصادره شد. (علیخانی:۱۳۸۰، ۸۶-۸۵ )
در آوریل ۱۹۸۰ میلادی ، کارتر رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا مصوبه دیگری امضاء کرد که صادرات آمریکا به ایران و همچنین هرگونه نقل و انتقال مالی بین آمریکا و ایران را ممنوع می‌کرد‌. او حتی قبل از اینکه کاخ سفید را ترک کند طی مصوبه ۱۲۲۱۱ دولت آمریکا را که نوع جدیدی از تحریم‌ها علیه ایران بود ابلاغ کرد.‌ بر‌اساس این مصوبه ، هرگونه واردات آمریکا از ایران متوقف و مسافرت اتباع آمریکایی به ایران ممنوع شد. (علیخانی: ۱۳۸۰، ۹۹ ) بررسی فرامین دوره ریاست جمهوری ‌کارتر نشان می‌دهد که در این دوره ، ماهیت اکثر تحریم‌ها با برجسته سازی گفتمان مبارزه با تروریسم به‌ سمت تحریم بانکی متمایل بود.
سال ۱۹۸۷ میلادی ،دولت ریگان مصوبه دیگری را تصویب کرد که مجدداً ممنوعیت واردات نفتی و غیرنفتی از ایران را تمدید می‌کرد.سال ۱۹۸۸ میلادی،دولت آمریکا از مدیران اجرایی منصوب خود در سازمان‌های بین‌المللی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول رسماً خواست با هرگونه طرحی که مشمول استفاده ایران از منابع این سازمان‌ها شود،مخالفت کنند.(علیخانی: ۱۳۸۰، ۱۴۰ )