۷۱/۰d
۷۵/۷a
۸۶/۰e
۵/۲۲
۸۵/۰dc
۸۰/۷a
۵۴/۱de
۴۵
۰۷/۱bc
۶۰/۷ab
۳۴/۲d
۹۰
۲۹/۱b
۵۸/۷ab
۳۶/۴c
۱۸۰
۷۳/۱a
۳۲/۷cb
۰۶/۸b
۳۶۰
۹۹/۱a
۱۴/۷c
۲۷/۱۰a
*در هر ستون اعدادی که دارای حروف یکسان هستند، در سطح احتمال ۵ درصد فاقد تفاوت معنیدار میباشند.
۴-۳-۲- تأثیر لجن فاضلاب بر pH خاک
نتایج نشان داد، لجن فاضلاب سبب کاهش معنیدار (در سطح ۵%) pH خاک گلدانها نسبت به تیمار شاهد گردید، اما این کاهش تنها در تیمارهای ۱۸۰ و ۳۶۰ تن در هکتار نسبت به تیمار شاهد معنیدار گردید (شکل ۴-۲ و جدول ۴-۳). بیشترین مقدار pH در تیمار ۵/۲۲ مشاهد گردید که برابر با ۸۰/۷ بود و کمترین مقدار آن ۱۴/۷ و مربوط به سطح ۳۶۰ تن در هکتار لجن مشاهده گردید. محققان دلیل کاهش اسیدیته را تجزیه و هوموسی شدن مواد آلی و بالا رفتن فشار گازکربنیک در این خاکها و در نتیجه تشکیل و تولید اسیدهای آلی و اسیدکربنیک ذکر کردند (لابوسکی، ۲۰۰۳).
به طور کلی در خاکهای آهکی، به دلیل بالا بودن ظرفیت بافری خاک تغییرات pH در نتیجه کاربرد لجن فاضلاب بسیار کم است (هاردینگ، ۱۹۸۴). لینگ و آگراوال (۲۰۰۸) تغییر در pH خاک را با مقدار کربنات کلسیم لجن و تولید اسید در طی فرایند تجزیه مرتبط دانسته اند. لذا با توجه به آهکی بودن خاک مورد استفاده (حدود ۱۰% کربناتکلسیم) و حضور کربناتکلسیم در لجن (۴ درصد)، عدم تغییر در pH خاکها در سطوح پایین لجن دور از انتظار نیست.
واثقی و همکاران(۱۳۸۳) گزارش نمودند که لجن فاضلاب موجب کاهش pH خاک میگردد. آنها دلیل احتمالی این کاهش را تجزیه مواد آلی موجود در لجن، تولید مواد اسیدی و pH اولیه لجن فاضلاب دانستند.
نتایج اکدینز و همکاران (۲۰۰۶) نشان داد، کاربرد لجن فاضلاب موجب کاهش pH خاک گردید و مقدار pH از ۰۸/۸ در تیمار شاهد به ۰۲/۸ در تیمار ۷ تن لجن در هکتار، ۹۹/۷ در تیمار ۱۴ تن لجن در هکتار و ۸۴/۷ در تیمار ۲۱ تن لجن در هکتار کاهش یافت.
اکبرنژاد و همکاران (۱۳۹۱) گزارش کردند که استفاده توأم از پسماندهای آلی نظیر لجن فاضلاب و کمپوست (در مقادیر ۱۵ و ۳۰ تن در هکتار) pH خاک را به طور معنیدار نسبت به شاهد کاهش داد. کاهش pH خاک در اثر کاربرد لجن فاضلاب توسط دیگر محققین نیز گزارش شده است (نلسون[۴۷] و همکاران، ۱۹۹۸؛ قمری و دانش، ۱۳۸۶؛ آگراوال[۴۸]، ۲۰۰۸ ؛ بورگ و همکاران، ۱۹۸۷ و واثقی و همکاران، ۲۰۰۱).
شکل ۴-۲- اثر سطوح مختلف لجن فاضلاب بر pH خاک
۴-۳-۳- تأثیر لجن فاضلاب بر قابلیت هدایت الکتریکی خاک
نتایج نشان داد که کاربرد لجن فاضلاب (به جز تیمار ۵/۲۲ تن در هکتار) موجب افزایش معنیدار قابلیت هدایت الکتریکی خاک گردید. به طوری که این پارامتر در تیمارهای مختلف معادل با ۸/۱ تا ۱۲ برابر نسبت به تیمار شاهد افزایش داشته است (شکل ۴-۳ و جدول ۴-۳). بیشترین افزایش هدایت الکتریکی نسبت به تیمار شاهد، در تیمار ۳۶۰ تن در هکتار لجن مشاهده گردید. هدایت الکتریکی در این تیمار تا حدود ۱۰ دسیزیمنس بر متر افزایش یافت که این مقدار هدایت الکتریکی بیش از حد تحمل (۶/۸ دسیزیمنس بر متر برای گندم و ۲ دسیزیمنس بر متر برای اسفناج) (مث و هافمن، ۱۹۷۷) گیاهان است.
افزایش شوری خاک به دنبال کاربرد لجن فاضلاب به طور گستردهای شایع است. به نظر میرسد علت افزایش قابلیت هدایتالکتریکی در خاکهای تیمار شده با لجن فاضلاب، به دلیل قابلیت هدایت الکتریکی نسبتاً بالای لجن باشد که از دلایل آن، غلظت بالای عناصر کلسیم، منیزیم، سدیم و کلر است (حسینی خانمیری، ۱۳۹۰). قابلیت هدایتالکتریکی لجن مورد مطالعه حدود ۵/۱۵ دسی زیمنس بر متر میباشد که میزان نسبتاً بالایی است. بنابراین باید در کاربرد لجن فاضلاب به خاک، به احتمال افزایش شوری خاک توجه ویژهای داشت (بوس و همکاران، ۲۰۰۷) و در مصرف لجن فاضلاب این شاخص مهم را در نظر گرفت.
سعادت و همکاران (۱۳۹۱) در پژوهشی بیان کردند، کاربرد لجن موجب افزایش معنیدار قابلیت هدایت الکتریکی خاک گردید، که بیشترین افزایش در تیمار ۲۵ درصد لجن نسبت به تیمار شاهد مشاهده شد.
نتایج افیونی و همکاران (۱۳۸۱ و ۱۳۸۲) نشان داد، افزایش لجن فاضلاب موجب افزایش قابلیت هدایت الکتریکی خاک گردید. آنها اظهار داشتند، لجن فاضلاب موجب بالا رفتن غلظت کاتیونها و آنیونهای خاک می شود. افزایش هدایتالکتریکی خاک در نتیجه مصرف لجن فاضلاب نیز بیانگر افزایش غلظت کاتیونها و آنیونهای خاک میباشد.
کسرایی و همکاران (۱۳۸۷) گزارش کردند که با مصرف ۱۰ تا ۷۰ تن در هکتار لجن فاضلاب پتروشیمی تبریز در یک خاک آهکی، هدایت الکتریکی به طور معنیدار در مقایسه با شاهد افزایش یافت و از ۰۹/۲ دسی زیمنس بر متر در تیمار شاهد به ۱۸/۴ دسیزیمنس بر متر در تیمار ۷۰ تن در هکتار لجن فاضلاب رسید. در پژوهش دیگری کسرایی و ساعدی (۱۳۸۹) با بهکاربردن سطوح مختلف لجن فاضلاب پتروشیمی تبریز در یک خاک لوم شنی نشان دادند، هدایت الکتریکی از ۲۴/۲ دسی زیمنس بر متر به ۳۱/۶ دسیزیمنس بر متر در تیمار ۴۰ تن در هکتار لجن فاضلاب رسید.