شکل ۴-۲۰- برآورد هزینه برای نهاده­های تولید خیار در گلخانه­های خاکی ۷۲

شکل ۴-۲۱- سهم هزینه در تولید خیار در سطوح زیر ۳۰۰۰ مترمربع در گلخانه­های خاکی ۷۳
سهم هزینه در تولید خیار در سطوح بین ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ مترمربع ۷۴

فهرست جداول‎
عنوان صفحه
دوره کشت محصولات مورد بررسی استان زنجان ۴۳
پرسشنامه بررسی مصرف انرژی در گلخانه ۵۲
تجزیه واریانس کارایی انرژی در دو سطح مساحت و دو سطح نوع محصول ۷۸
مقایسه میانگین کارایی انرژی در سطوح مختلف نوع محصول ۷۹
تجزیه واریانس کارایی انرژی در دو سطح مساحت و دو سطح نوع محصول ۸۰
مقایسه میانگین کارایی انرژی در سطوح مختلف نوع محصول ۸۰
مقایسه میانگین کارایی انرژی در سطوح مختلف کشت ۸۱
تجزیه واریانس کارایی انرژی در دو سطح مساحت و دو سطح نوع محصول ۸۲
مقایسه میانگین کارایی انرژی نوع محصول با بهره گرفتن از آزمون دانکن(۵درصد) ۸۳
چکیده
کشت گلخانه­ای صنعت در حال رشد در بسیاری از کشورها می­باشد. اما به دلیل تولید در خارج از فصل، گلخانه­ ها دارای مصرف بالای انرژی می­باشند. هدف از این تحقیق آنالیز اقتصادی و انرژی تولید محصولات گلخانه­ای و بررسی اثر محصول، نوع کشت و سطح زیر کشت در گلخانه بر انرژی مصرفی در استان زنجان است. محصولات در سه نوع توت­فرنگی، خیار و گوجه­ فرنگی و نوع کشت هم در دو سطح کشت خاکی و هیدروپونیک مورد بررسی قرار گرفتند. برای انجام این تحقیق پرشسنامه­هایی تنظیم شد که به طور تصادفی بین گلخانه­داران منطقه توزیع شد. نحو پر کردن پرسشنامه ­ها به صورت پرسش شخص به شخص بود. براساس نتایج به­دست آمده از پرشسنامه­ها و تجزیه و تحلیل نمودارها، بیشترین سهم مصرف انرژی در هر سه نوع محصول (توت­فرنگی، خیار و گوجه­ فرنگی) با هر سطح زیر کشت و نوع کشت مربوط به انرژی سوخت، الکتریسیته و کود می­باشد. در کشت توت­فرنگی انرژی سوخت ۳۷ درصد، الکتریسیته ۲۷ درصد و انرژی کود ۲۱ درصد می­باشد. در کشت خیار انرژی سوخت ۳۷ درصد، الکتریسیته ۲۶ درصد و انرژی کود ۱۹ درصد است و در نهایت انرژی سوخت، الکتریسیته و کود در کشت گوجه­ فرنگی به ترتیب ۳۳ درصد، ۲۷ درصد و ۲۰ درصد به­دست آمد. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که مساحت زمین در گلخانه­های هیدروپونیک تفاوت معنی­داری نشان نداده است. در حالی­که نوع محصول تفاوت معنی­داری در سطح پنج درصد از خود داشته است.
کلمات کلیدی: کشت خاکی، کشت هیدروپونیک، انرژی سوخت، انرژی الکتریسیته و انرژی کود
۱-۱- مقدمه
بخش کشاورزی از مهم­ترین بخش­های مصرف کننده انرژی در ایران است. در میان بخش­های مختلف کشاورزی بیشترین مصرف انرژی در واحد سطح به صنعت گلخانه که در حال توسعه می­باشد، اختصاص دارد (احمدی و بناکار، ۱۳۹۰). تحلیل­های اقتصادی، انرژی و زیست محیطی علاوه بر تحلیل­های فنی، از ضرورت­های مهم در بررسی پروژه­ های کشاورزی هستند. برای اولین بار تحلیل انرژی در کشاورزی به صورت جدی از دهه ۱۹۷۰ میلادی و به دلیل افزایش شدید قیمت مشتقات نفتی آغاز گردید Ju et al., 2006)). برای تولید محصولات کشاورزی که از نظر غذایی و صنعتی مورد نیاز انسان هستند مقادیر قابل توجهی از انرژی اعم از نیروی کار انسانی و دامی، شیمیایی و فسیلی مصرف می­ شود، از این جهت نقش انرژی در توسعه و کارایی کشاورزی بسیار با اهمیت است. انرژی مورد نیاز برای انجام عملیات کشاورزی از منابع مختلف تأمین می­ شود. عوامل اصلی افزایش مصرف انرژی در بخش کشاورزی شامل افزایش جمعیت، مهاجرت نیروی کار از روستا به شهر، محدودیت زمین­های قابل کشت، ارزان بودن سوخت و کود، توسعه تکنیک­های جدید تولید و افزایش سطح زندگی و توقعات کشاورزان است. از طرفی با توجه به بحران انرژی و انتشار گازهای گلخانه­ای (به علت مصرف بی­رویه سوخت­های فسیلی) که خطرهای زیادی برای محیط زیست و انسان دارد، تمام تلاش­ها بر آن است که مصرف انرژی به ویژه سوخت­های فسیلی تا حد امکان کاهش یابد و حتی­الامکان مصرف سوخت­های فسیلی کارایی بیشینه صورت گیرد. لذا یکی از اهداف عمده مکانیزاسیون کشاورزی بهینه­سازی استفاده از توان موتوری در انجام عملیات کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی با عنایت به کارایی مصرف انرژی می­باشد (کوچکی، ۱۳۶۸).
ارزیابی جریان­های مختلف انرژی دخیل در تولیدات کشاورزی اساس تحلیل انرژی را تشکیل می­دهد. یکی از اهداف تحلیل­های انرژی، کاهش نهاده­های انرژی و جایگزینی منابع انرژی تجدیدپذیر در فرایند کشاورزی و حتی­المقدور کاهش هزینه­ های تولید و روش­های تولید دوستدار طبیعت به عنوان قسمتی از یک سامانه مدیریت بهینه می­باشد. مدیریت نوین از طریق کشاورزی دقیق، صرفه­جویی در انرژی را با کاربرد مقادیر صحیح بذر، کود و آفت­کش­ها مطابق با شرایط محل، کمینه کردن تردد ماشین و استفاده از ماشین­هایی با اندازه مناسب و مصرف سوخت قابل قبول، انجام عملیات در زمان بهینه، استفاده از فناوری­ها با نیاز کم انرژی مانند بذور پر بازده و اصولاً هر روشی که بر تولید بیافزاید یا مصرف انرژی را کاهش دهد، امکان­ پذیر می­سازد (الماسی و همکاران، ۱۳۸۰).
کشت محصولات کشاورزی در گلخانه از تاریخچه طولانی برخوردار نیست و تقریباً از حدود نیم قرن گذشته، در ایران آغاز شده است. با این حال کشت گلخانه­ای که در سال­های اخیر رشد شایان توجهی داشته است، به دلیل ماهیت تولید در خارج فصل، دارای مصرف بالای انرژی می­باشد. در طی این مدت، تحول چندانی در زمینه کنترل عوامل محیطی در ایران صورت نگرفته و تجهیزات خاص این عرصه نه تنها در داخل کشور ساخته نشده است، بلکه به علت عدم شناخت گلخانه­داران نسبت به این تجهیزات، از کشورهای خارجی نیز وارد نشده است. به همین دلیل بازده و عملکرد در واحد سطح گلخانه­ ها در ایران بسیار پایین­تر از کشورهای خارجی است. با توجه به مطالب گفته شده، افزایش در کارایی مصرف انرژی در کشت گلخانه­ای یکی از مهم­ترین بخش­های مطالعات انرژی در کشاورزی بوده و هر گونه موفقیتی در زمینه افزایش کارایی انرژی مصرف شده در تولیدات گلخانه­ای، می ­تواند باعث استفاده بهینه از منابع با ارزش انرژی گردد.
تولیدکنندگان محصولات گلخانه­ای عمدتاً مشکلات عدیده­ای در بهره ­برداری بهینه از انرژی مصرفی در گلخانه­ ها دارند و حذف یارانه حامل­های انرژی نیز مشکلات اقتصادی آن­ها را دو چندان کرده است. حذف یارانه انرژی علاوه بر افزایش هزینه تولید، به طور غیرمستقیم نیز هزینه حمل و نقل محصول و نهاده­های کشاورزی را افزایش می­دهد. استفاده از سامانه­های گرمایشی فرسوده با بازدهی بسیار پایین، توزیع نامتناسب و غیرهمگن گرمای تولیدی در فضای گلخانه و هدر رفت انرژی گرمایی به طرق مختلف از عمده مشکلات گلخانه­داران می­باشد. میزان هدر رفت انرژی در گلخانه­های ایران به طور علمی مورد بررسی قرار نگرفته است و با توجه به روند رو به رشد توسعه این صنعت، تحقیق و بررسی­های علمی به منظور افزایش کارایی و کاهش هدر رفت انرژی مصرفی امری ضروری و اجتناب­ناپذیر است (Ahmadi, 2011).