۹
۱۰
۱۱
آیا اسباب و اثاثیه زیادی در کلاس وجود دارد؟
آیا امکان استفاده بهتری از فضای مدرسه ایجاد می‌شود؟
تا چه حد استفاده از فضای آموزشی منعکس کننده دامنه و ماهیت فعالیتهای مختلف است؟
تا چه حد فضای تقسیم شده برای هر دانش‌آموز به طور مؤثری مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
تا چه حد فضای آموزشی برانگیزاننده و جذاب است؟
تا چه حد گروه‌بندی میزها و محل فعالیت[۲۷۹] دانش‌آموزان منعکس کننده نیازهای آنها و تکالیفشان، بویژه تکالیفی که با کامپیوتر انجام می‌دهند، است؟
دانش‌آموزان تا چه حد سازماندهی کلاس درس را به خوبی درک می‌کنند؟
تا چه حد منابع و امکانات مستقر شده مناسب و مؤثر هستند؟
تا چه‌اندازه منابع و فضاهای آموزشی قابل دسترس هستند؟
تا چه‌اندازه تحرک معلم و دانش‌آموز در کلاس به سهولت انجام می‌پذیرد؟
تا چه حد سازماندهی فضای آموزشی به طور مؤثری تعامل شاگردان را ارتقاء می‌بخشد؟
(منبع:مارش،۲۰۰۴ ، ص۱۲۹ ).
عوامل فیزیکی مؤثر که یادگیری دانش‌آموزان را تحت تأثیر قرار می‌دهند عبارتند از:
رنگ[۲۸۰]:
تحقیق رُزنفلد[۲۸۱] (۱۹۹۹) نشان داد که دانش‌آموزان مدرسه ابتدایی سیتل[۲۸۲] واشینگتن[۲۸۳] که در مدارس پرنور مطالعه می‌کردند در مقایسه با دانش‌آموزانی که در کلاس‌هایی با نور کم مشغول مطالعه بودند نمرات بالاتری را در ریاضیات و آزمونهای خواندن کسب کرده‌اند.
صدا[۲۸۴]:
مطالعات پژوهشی دربارۀ اثرات سروصدا در کلاس‌های درس بیش از شش دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته است، اما نتایج ناکافی و اغلب متناقض هستند. واین اشتاین و واین اشتاین[۲۸۵] (۱۹۷۹) عملکرد خواندن چهار کلاس دانش‌آموز را تحت صدایی با زمینۀ آرام و نرم (db47) و صدایی با زمینۀ طبیعی (db60) مورد مقایسه قرار داد. او به این نتیجه رسید که هیچ تفاوت معنی‌داری در عملکرد دانش‌آموزان وجود ندارد(مارش،۲۰۰۴ ،ص۱۳۱ ).
ری[۲۸۶] (۱۹۹۲) در مطالعه خودش این نکته را مورد توجه قرار داده است که ۲۰ تا ۴۳ درصد از دانش‌آموزان مدارس ابتدایی مقدار کمی اختلال شنوایی ثابت یا متغیر داشتند که می‌توانست به طور نامساعدی گوش دادن و یادگیری آنها را تحت تأثیر قرار دهد(مارش،۲۰۰۴ ،ص۱۳۱ ).
دما[۲۸۷]:
درجه حرارت بالا باعث خواهد شد برخی دانش‌آموزان تندخو و ناراحت بشوند. در نهایت دمای بالا برای بعضی از دانش‌آموزان خواب‌آلودگی و تهوع ایجاد می‌کند. علاوه بر این درجه حرارت پایین به نظر می‌رسد باعث ایجاد پرخاشگری و رفتار منفی در برخی دانش‌آموزان شود. (مارش، ۲۰۰۴، ص ۱۳۱).
راحتی صندلی:
داشتن صندلی‌های راحت در کلاس درس از اهمیت خاصی برخوردار است. اگر دانش‌آموزان به مدت طولانی در صندلی‌های نامناسب قرار گیرند آنها از تکلیف یادگیری فاصله می‌گیرند. (گای[۲۸۸]، ۱۹۸۶). (مارش،۲۰۰۴ ، ص۱۳۱).
صندلی نامناسب همچنین ممکن است به شکل‌گیری نگرش‌های منفی دربارۀ معلم منجر شود (تسمر و ریچی[۲۸۹]، ۱۹۹۷).(مارش،۲۰۰۴ ،ص۱۳۱).
لیبل[۲۹۰] (۱۹۸۰، ص ۲۲) این مسئله را مختصراً اینگونه بیان می‌کند: «ذهن می‌تواند تنها آن چیزی را جذب کند که صندلی می‌تواند آن را تحمل کند.»
اندازه کلاس[۲۹۱]:
البته تعاملات بین معلم و دانش‌آموزان وقتی که تعداد اعضای کلاس کم هست می‌تواند افزایش یابد. این امر باعث می‌شود فضای آکنده از میزِ کمتر و فضای باز بیشتری برای فعالیتهای غیررسمی فراهم شود. با وجود این شواهد پژوهشی متناقضی درباره اینکه آیا اندازه کلاس، پیشرفت تحصیلی دانش‌آموز را تحت تأثیر قرار می‌دهد وجود دارد. برای مثال مورفای و رزنبرگ[۲۹۲] (۱۹۹۸) و فاین و همکاران[۲۹۳] (۲۰۰۱) معتقدند که شواهد محکم و قانع‌‌کننده‌ای[۲۹۴] وجود دارد که کاهش دادن اندازه (تعداد اعضای) کلاس بویژه برای خردسالان و نوجوانان یک تأثیر مثبت بر روی پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان خواهد داشت(مارش ،۲۰۰۴ ، ص۱۳۲ ). در مقابل ریس و جانسون[۲۹۵] (۲۰۰۰) و گالتون و همکاران[۲۹۶] (۲۰۰۳) نتیجه می‌گیرند که هیچ مدرک و دلیلی مبنی بر اینکه کوچک‌تر بودن‌اندازه کلاس به تنهایی منجر به پیشرفت تحصیلی بالای دانش‌آموز می‌شود، وجود ندارد (مارش ،۲۰۰۴ ،ص۱۳۲ ).
بیدل و برلاینر[۲۹۷] (۲۰۰۲، ص ۲۰) در یک ترکیب‌بندی عمده‌ای از مطالعات پژوهشی نتیجه‌گیری‌های زیر را به عمل می‌آورند:
کلاس‌های کوچک در سطوح اولیه منافع اساسی برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کنند و آن منافع طولانی مدت هستند.
وقتی که کلاس کمتر از ۲۰ دانش‌آموز داشته باشد منافع فوق‌العاده‌ای از آن در سطوح اولیه حاصل می‌شود.
شواهد برای مزیت‌های احتمالی کلاس‌های کوچک در سطوح بالاتر و دبیرستان ناکافی است.
استفاده مطلوب از فضای آموزشی
مبدل نمودن کلاس به یک محیط یادگیری جذاب[۲۹۸]:
استفاده از رنگ‌های روشن، قوی، زنده و شوق‌آور:
اگر کلاس درس نیاز به دکوراسیون دارد و برای این کار بودجه کافی در اختیار نیست، می‌توان از کاغذهای رنگی، پوسترها و یا باقیمانده پارچه‌های رنگی، برای پوشاندن قسمت‌های نامرتب دیوارهای کلاس استفاده کرد. استفاده از این مواد باعث می‌شود که محیط سرد و خاموش کلاس به محیطی گرم و خوشایند تبدیل گردد. دانش‌آموزان واقعاً به این موضوع اهمیت می‌دهند و این رنگ‌ها را به رنگ‌های بی‌روح ترجیح می‌دهند.
به نمایش گذاشتن عملکرد دانش‌آموزان به منظور بهبود و توسعه شرایط محیط کلاس: اینگونه نمایش‌ها می‌تواند جذاب، جالب و از لحاظ بصری، برانگیزاننده باشد.
تشویق دانش‌آموزان برای آوردن تصاویر جالب به کلاس درس:
این کار باعث ایجاد نوعی حس مالکیت در دانش‌آموزان خواهد شد و آنها را ملزم به مراقبت از محیط پیرامون خود خواهد نمود.
تغییر آرایش اسباب و اثاثیه داخل کلاس:
معلم با کمک دانش‌آموزان می‌تواند به سرعت تغییرات زیادی را در کلاس درس و شکل ظاهری آن به وجود آورد. دانش‌آموزان نیز از ایجاد تغییر در کلاس درس خوشحال خواهند شد. البته این تغییر هنگامی بسیار سودمند است که با پراکندگی گروه های دانش‌آموزی کلاس درس متناسب باشد.
کتاب‌ها باعث تزئین کلاس درس خواهند شد:
کتاب‌ها، هم می‌توانند منبعی برای خواندن باشند و هم اینکه می‌توانند صورت ظاهری یک کلاس را جذاب‌تر کنند.
گردآوری اشیاء و تصاویر جالب در کلاس درس:
آنها را می‌توان صرفاً به خاطر علاقمند بودن جمع آوری نمود. با این حال معلم ممکن است در ارتباط با آنچه که تدریس می‌کند، نیز از آنها استفاده کند. گردآوری اقلام نامأنوس باعث افزایش خلاقیت دانش‌آموزان می‌شود.
استفاده از گل و گیاه به منظور مبدل کردن کلاس درس به محیطی جذاب‌تر و صمیمی‌تر (براون و دیگران، ۱۳۸۳، صص ۷۶-۷۵).
تأثیر فضا و تجهیزات آموزشی در فرایند تدریس
