تعهدسازمانی
تاب آوری

۳-۲- جامعه و نمونه آماری:

جامعه آماری پژوهش متشکل از کلیه کارکنان کرمان خودرو بوده است. نمونه پژوهش با بهره گرفتن از روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی انتخاب شد.تعداد نمونه ۲۲۰ نفر می باشد که از این میان ، تعداد ۱۱۰ نفر کارگر و ۱۱۰ نفر از بین کارمندان کرمان خودرو انتخاب شدند.

۳-۳- ابزار تحقیق:

ابزار گردآوری تحقیق در این پژوهش پرسشنامه بوده است . پرسشنامه های مورد استفاده در این پژوهش از قرار زیراست:

۳-۳-۱- پرشسنامه سلامت عمومی :

پرسشنامه ی سلامت^[۱۱۹] GHQ-28عمومی اولین بار توسط گلدبرگ(۱۹۷۲)، تنظیم گردید. این پرسش نامه،علائم مرضی فرد را از یک ماه قبل تا زمان اجرای آن مورد ارزیابی قرار می دهد. روش نمره گذاری آن نیز، نوع لیکرت است. نسخه ی ۲۸ GHQسؤالی نسبت به سایرنسخه های دیگردارای بیشترین میزان اعتبار، حساسیت است. این نسخه مطابق با تحلیل عاملی که در سال (۱۹۷۹) توسط گلدبرگ و هیلر طراحی و تدوین شده است. دارای چهار مقیاس می باشد: مقیاس A علایم جسمانی؛ (احساس افراد نسبت به وضع سلامت خود، احساس خستگی و نشانه های بدنی را در بر می گیرد. مقیاس B (علایم اضطرابی شامل اضطراب و بیخوابی است)؛ مقیاس C (علایم اختلال در کارکرد اجتماعی )، مقیاس D (علایم افسردگی )، مدت زمان اجرای این آزمون به طور متوسط ۸ دقیقه است که علایم مرضی وحالات مثبت تندرستی فرد را در یک ماه قبل از اجرای آزمون بررسی می کند.در ایران ، مطالعات اندکی در خصوص کیفیت روان سنجی و ساختار عاملی این پرسشنامه انجام شده است . در پژوهشی که تقوی روی نمونه ی ۹۲ نفری از دانشجویان دانشگاه شیراز انجام داده است ، ضرایب اعتبار بازآزمایی ، تنصیفی و آلفای کرونباخ به ترتیب ۷۰/۰ ، ۹۳/۰ و ۹۰/۰ به دست آمد(ابراهیمی و همکاران ،۱۳۸۶).

۳-۳-۲- پرسشنامه تاب آوری :

برای سنجش تاب آوری از مقیاس تاب آوری کانر و دیویدسون استفاده خواهد شد .این مقیاس ۲۵ گویه ای دارای ۵ مؤلفه ی: ۱٫ شایستگی / استحکام شخصی ، ۲٫ اعتمادبه غرایز / تحمل عواطف منفی ، ۳٫ پذیرش مثبت تغییرات/روابط ایمن ؛ ۴٫ کنترل و ۵٫ معنویت است که براساس طیف لیکرت ( از کاملا نادرست -۰ تا کاملا درست -۵) نمره گذاری می شود . روایی و پایایی این آزمون در تحقیقات خارجی تأیید شده است .همچنین محمدی (۱۳۸۴) ، اعتبار و پایایی این پرسشنامه را اینگونه بیان نمود: به منظور تعیین پایایی مقیاس از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید و ضریب پایایی حاصله برابر با ۸۹/۰ بود. در پژوهش سامانی ، جوکار و صحراگرد (۱۳۸۶) پایایی این مقیاس در دانشجویان به کمک ضریب آلفای کرونباخ برابر ۸۷/۰ به دست آمد و نتایج آزمون تحلیل عامل بر روی این پرسشنامه بیانگر وجود یک عامل عمومی در مقیاس بود. پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برابر با ۹۱/۰ بود.

۳-۳-۳- پرسشنامه تعهد سازمانی :

پرسشنامه تعهد سازمانی می یر و آلن در سال ۱۹۹۰ پس از بازبینی های مکرر ، پرسشنامه ۲۴ عبارتی برای سنجش سه بعد تعهد سازمانی ارائه دادند که سؤالات مربوط به هر بعد مجزا از دو بعد دیگر بود. این پرسشنامه در طیف ۷ درجه ای لیکرت ( از کاملاً مخالفم = ۱ تا کاملاً موافقم =۷) می باشد . به منظور سنجش اعتبار این مقیاس از روش های مختلفی مانند محاسبه ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. در مطالعه‌ای که در سال (۱۳۷۸) توسط احمدی‌پور در ایران انجام گرفت، با تأکید بر روش نامبرده، اعتبار هر یک از خرده مقیاس‌های پرسشنامه به دست آمده و مشخص شد که: ضرایب اعتبار تعهد عاطفی برابر با ۷۷%، ضرایب اعتبار تعهد مستمر برابر با ۷۹% و ضرایب اعتبار تعهد هنجاری نیز برابر با ۶۱% می‌باشد. ضرایب اعتبار به دست آمده با تأکید بر ویژگی‌های روان‌سنجی پرسشنامه مطلوب بوده و در سطح قابل قبولی قرار می‌گیرد. نتایج تحقیقات انجام گرفته، نشان دهنده روایی و اعتبار قابل پذیرش هر یک از خرده مقیاس‌های عاطفی، مستمر و هنجاری می‌باشد.پایایی این پرسشنامه در پژوهش حاضر از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برابر با ۸۲/۰ بود.

۳-۳-۴- پرسشنامه خودکارآمدی:

پرسشنامه خودکارآمدی عمومی( GSI-10)، در سال ۱۹۷۹ توسط شوارتز و جروسلم به منظور ارزیابی خودکارآمدی عمومی و اجتماعی ساخته شد . در سال ۱۹۸۱ آزمون را مورد بازبینی قرار داده و تعداد عبارات آن را از ۲۰ به ۱۰ عبارت تغییر دادند . آزمودنی در یک طیف لیکرت ۴ درجه ای ( از اصلاً صحیح نیست تا کاملاً صحیح) نظر خود را ارائه می دهد . از این مقیاس می توان د رنمونه های مختلفی استفاده کرد . در پژوهشی که دربین دانشجویان درشته روان شناسی تربیتی در دانشگاه های شهید چمران اهواز و آزاد مرودشت انجام گرفت، ضرایب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس ۸۲/۰ و برای دانشجویان روان شناسی دانشگاه اهواز ۸۴/۰ به دست آمده است . بنابراین مقیاس خودکارآمدی عمومی را می توان در پژوهش های روان شناختی و موقعیت های بالینی برای جامعه ی به هنجار و نا بهنجار به کار گرفت. پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر با بهره گرفتن از محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برابر با ۸۷/۰ بود.

۳-۴- روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها:

در پژوهش حاضر، برای متغیرهای مورد مطالعه شاخصهای آماری میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر نمره محاسبه شد. جهت محاسبهی پایایی ابزارها از روش های آلفای کرونباخ استفاده شد. به منظور آزمون روابط مفروض در الگوی پیشنهادی نیز از روش آماری الگوسازی معادلات ساختاری استفاده شد . بدین منظور، شاخصهای برازش مدل، مثل خی دو^[۱۲۰]، شاخص برازش مقایسهای^[۱۲۱] (CFI)، شاخص نیکویی برازش^[۱۲۲] (GFI)، شاخص نیکویی برازش انطباقی^[۱۲۳] (AGFI) و ریشه خطای تقریب میانگین مجذورات^[۱۲۴] (RMSEA) محاسبه شده اند.
فصل چهارم نتایج تحقیق

۴-۱- مقدمه

هدف پژوهش حاضر بررسی تعیین نقش سلامت عمومی و تاب آوری بر تعهدسازمانی با توجه به کنترل کنندگی خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو بوده است. یافته های پژوهش حاضر در سه بخش ارائه شده اند. (الف) یافته های توصیفی، (ب) بررسی مفروضه های تحلیل مسیر، (ج) یافته های مربوط به فرضیه ها

۴-۲- یافته های توصیفی

در این قسمت یافته های مربوط به بررسی شاخص های تحقیق ارائه شده است. به منظور محاسبه هر کدام از شاخص ها گویه های مربوط به آن با یکدیگر جمع بسته^[۱۲۵] شده و سپس با بهره گرفتن از کدگذاری مجدد ^[۱۲۶] میانگین و انحراف معیار هر کدام ارائه شده است.
جدول شماره ۴-۱ : میانگین و انحراف معیار سلامت عمومی

اگر چه جهالت در صلح فی الجمله مغتفر است، لکن این در جائى است که آن مصالحه، مبنى بر مسامحه باشد، مثل صلح در مقام هبه یا نحو آن، یا آن که استعلام مقدار آن مال، عیناً أو دیناً ممکن نباشد. یا باشد، لکن غرر نباشد.اما اگر مبنى بر مغابنه باشد، مثل صلح در مقام بیع، پس با امکان استعلام مقدار عوضین، مشکل است صحت آن با فرض لزوم غرر. و چون مصالحه مفروضه مبنى بر مغابنه است، صحت آن با امکان تحصیل علم به مقدار آن زمین، مشکل است. چون مستلزم غرر است.و بر فرض صحت یا در صورتى که صحیح باشد، اگر غبن در آن از اندازه متعارفه مصالحتین بیشترباشد، یااینکه مقدارى باشد که احتمال آن را نمى‌داده است، بعید نیست که خیار فسخ داشته باشد. و بنا بر این در صورت مفروضه، اگر مصالح در بین مرافعه، آن زمین را نقل به غیر کند، صحت آن بعید نیست.^[۵۷]
۳.۳.۲.۲ـ قاعده اقدام
قاعده اقدام درکتب قواعد فقه مورد توجه قرار گرفته است و از دیرباز بر سر آن بحث های فراوان وجود داشته است، در این مورد گفته شده است:
« از جمله مسقطات ضمان اقدام است، به این معنا که هنگامی که مالک اقدام بر اسقاط احترام مالش می کند و بنا را بر عوض قرار ندادن قرار می دهد ضمان از سمت طرف دیگر ساقط می شود. و علت سقوط ضمان این است که سبب بوجود آمدن ضمان احترام مال فرد است و این احترام را خود مالک ساقط کرده است. و حدیثی که بر آن دلالت می کند این است که جز با رضایت فرد نمی توان مال او را حلال دانست، پس زمانی که بر عدم ضمان اقدام می کند رضایت درونی خود را از تصرف بلاعوض غیر در مالش اعلام می دارد و جایی برای ضمان باقی نمی ماند.^[۵۸]»

در قراردادهای بلند مدت و زمان بر نیز این قاعده جاری است یعنی ممکن است در اواسط اجرای قرارداد یک طرف دچار زیان شود و این زیان به شکلی مستمر همزمان با اجرای قرارداد پیش برود اما با این وجود متضرر اعتراض و عکس العملی در برابر این روند نداشته باشد.
هر گاه شخصی به زیان خویش اقدامی انجام دهد حق ندارد برای جبران خسارتی که متحمل شده به دیگری رجوع نماید. بنابراین، اگر کسی مالی را با رضای خویش برای استفاده بدون اجرت در ید دیگری قرار دهد و بر وی حلال گرداند، نمی تواند برای از دست دادن اجرت علیه وی اقامه دعوی نماید. این است که فقها برای اثبات این قاعده به اخبار چندی از قبیل لا یحل مال امرء مسلم الا بطیب نفسه متوسل شده اند و مقرر داشته اند که هر کس به زیان خویش اقدامی بکند، یا با علم و قصد و رضا، ضرر یا ضمانی را بپذیرد مثل اینکه با علم به معیوب بودن مبیع، آن را بخرد یا با علم به قیمت آن به ثمن کمتری بفروشد یا به نحوی از انحاء اموال خود را در اختیار صغیر یا مجنون قرار دهد و آن اموال صدمه بیندد یا تلف شود، نمی تواند کسی را مسئول اقدام خویش بداند. مالک اختیار دارد هرگونه اقدام متعارفی در خصوص اموال خویش انجام دهد، هر چند این اقدام موجب ضرر وی باشد؛ مثل اینکه با علم به عدم امکان تسلیم مبیع توسط بایع با معیوب بودن، آن را بخرد.^[۵۹]
۳.۳.۲.۳- قوه قاهره
یکی از نهادهایی که مشابهت زیادی با تغییر اوضاع و احوال دارد قوه قاهره است که از ان تعبیر به فورس ماژور نیز میشود.
به رغم اشتراک این عذر با قوه قاهره در عناصر اصلی تشکیل دهنده انها، در این نکته که تغییر اوضاع و احوال ، تنها موجب دشواری، پر هزینه شدن و مشکل کردن اجرای قرارداد (و نه عدم امکان اجراء) میشود، با فورس ماژور تفاوت ماهوی و تعیین کننده ای پیدا میکند. نتیجه حدوث قوه قاهره ان است که اجرای تعهد، ولو با مشقت بسیار و با هزینه گزاف ممکن نیست، در حالیکه انچه به عنوان تغییر اوضاع و احوال نامیده میشود موجب سلب قدرت متعهد نشده و تنها او را با دشواری و مشقتی غیرمعمول روبرو میسازد.^[۶۰]
۳.۴ـ انواع تعدیل قرارداد
چنانکه پیش از این گفته شد تعدیل قرارداد به معنای برابری و ایجاد توازن اقتصادی در عوض و معوض و یا ثمن و مثمن است که در صورت بر هم خوردن این تعادل در طولانی مدت زمان انجام تعهد قراردادی در معاملات مستمری که زمان نسبتاً طولانی را در برمی گیرد حادث می شد و وقوع این شرایط وابسته به تحقق شروطی است که در بخش های گذشته آنها را مورد بررسی و اشاره قرار دادیم.
تفاوت های موجود در قراردادها و شرایط بیرونی و قواعد جاری در هر کدام از آنان متفاوت است و همین موضوع سبب شده است انواع مختلفی از تعدیل را شاهد باشیم. در بحث از انواع تعدیل شاهد سه نوع از آن هستیم ، که عبارتند از تعدیل قراردادی، تعدیل قانونی و تعدیل قضایی؛ چنین تقسیم بندی هایی که خواستگاه آنان قرارداد یا قانون و یا قاضی می باشند در موارد دیگر نیز با توجه به اهمیت این سه نهاد بنا بر اقتضای حال وجود دارند. به عنوان مثال در مورد اجل یا مهلت دهی چنین گفته شده است:
«اجل عهد به طور معمول ناشی از قرارداد میان بین طلبکار و بدهکار است، خواه اصل تعهد قراردادی باشد یا قهری به طور مثال، ممکن است ضمن عقد فرض شود که مدیون پس از شش ماه دین را بپردازد … اجل قراردادی ممکن است ضمنی باشد: در مواردی که طبیعت تعهد به گونه ای است که بی درنگ قابل اجرا به نظر نمی رسد (مانند حمل کالا به اروپا یا ساختن سدیا بنای دو طرف بر تاخیر است) … قانون نیز گاه برای پرداخت پاره ای از دیون اجل معین می کند. برای مثال، ماده ۶ قانون روابط موجر و مستاجر ۱۳۵۶ موعد پرداخت اجرت المثل آخر هر ماه جاری ظرف ده روز معین کرده است… و اجل قضایی مهلتی است که دادگاه به مدیون می دهد تا وفای به عهد کند، مانند مهلتی که به مستأجر محل سکنی برای تخلیه داده می شود تا عسر و حرج او رفع گردد.^[۶۱]»
بر این اساس خواستگاه وجودی سه نوع تعدیل در دیگر نهادهای حقوقی و تعهدات دیگر نیز دارای کاربرد است و این دسته بندی به صورت سنتی وجود داشته و مورد تأیید حقوقدانان و فقهاست، به همین علت در بخش پیش رو به انواع تعدیل و معرفی آنان به صورت اجمالی خواهیم پرداخت.
۳.۴.۱ـ تعدیل قراردادی
اولین نوع از انواع تعدیل که به آن می پردازیم تعدیل قراردادی است، چنانکه پیداست این نوع تعدیل ناشی از توافقات طرفین در متن قرارداد و یا آنچه مستلزم توافق است در تعریف قرارداد گفته شده است:
«عقد توافق دو اراده بر احداث اثر قانونی را گویند. این اثر می تواند انشاء التزام یا انتقال آن یا تبدیل آن باشد. عقد در حقوق مدنی معنای وسیع تری از فقه دارد و شامل هر گونه توافقی می شود. ماده ۱۸۳ قانون مدنی ایران عقد را اینگونه تعریف کرده است: عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نماید و مورد قبول آنها باشد؛ قرارداد، توافق و اراده و بیشتر بر انشاء التزام یا انتقال التزام یا تعدیل یا فسخ آن است، اما عقد انشائ التزام و انتقال آن را شامل می شود، اکثر حقوقدانان از جمله سنهوری و جعفری لنگرودی و دیگران معتقدند در عمل عقد و قرارداد مترادف یکدیگر به کار می روند.^[۶۲]»
بنابراین تعدیلی نیز که از قرارداد ناشی می شود در واقع اثر اراده ای است که طرفین در هنگام انعقاد آن در نظر داشته اند و در هنگام بسته شدن عقد اعمال آن را قصد کرده اند. ممکن است آن را به صورت شرط تبانی در عقد بگنجانند و یا به صورت صریح آن را عنوان کنند چه به صورت شفاهی و یا کتبی. بنابراین تعدیل قراردادی وابسته به مذاکرات طرفین است و شروطی که آنها در قرارداد لحاظ کرده اند بنابراین بیان صریح و روشن این شروط ضروری و کارگشا است.
۳.۴.۲ـ انواع راه های تعدیل قراردادی
۳.۴.۲.۱ـ تعدیل بوسیله شروط تعدیل کننده
اولین روش تعدیل قرارداد بوسیله خود قرارداد و توافقات طرفین، شامل تعدیل هایی می شود که در متن عقد توسط طرفین پیش بینی شده است.
در قراردادها مفاد تعهد چنان معین می شود که خود به خود با تغییرهای ناشی از کاهش ارزش پول تناسب پیدا می کند. یکی از معروفترین این شروط شرط پرداخت طلا است…اگر شروطی که به منظور پرهیز از کاهش ارزش پول و تعدیل خود به خود قرارداد مورد توافق قرار می گیرد با قوانین ارزی و تجارت خارجی برخورد نداشته باشد، نفوذ حقوقی دارد، خواه تعهد ناظر به پرداخت سکه های طلا یا معادل بهای طلا باشد یا ارزهای خارجی و کالا و خدمات با وجود این باید دانست که شمار قراردادهایی که حاوی شروط تعدیل کننده باشد، به ویژه در داد و ستدهای داخلی، اندک است: در قباله های نکاح مرسوم شده است که مهریه را به سکه های رایج (مانند بهار آزادی) معین کنند و گاه نیز هدف از این اقدام تثبیت ارزش واقعی مهر نیست و بیشتر جنبه تشریفاتی و سنتی دارد.^[۶۳]
۳.۴.۲.۲ـ انواع شرط
۳.۴.۲.۲.۱ـ شرط صریح
شرطی است که به ضرورت روشن و بین در قرارداد ذکر می شود و طرفین خواه ناخواه با تمهید چنین شروطی به هیچ وجه نمی توانند آن را مورد انکار و تردیدی قرار دهند و خود به خود ملزم به انجام آن می شوند.
به عنوان مثال در عقدی مانند جعاله ممکن است فرد جاعل عقد جعاله ای را منعقد کند که به هر کسی که زیباترین شاهنامه نستعلیق را که نقاشیهای مینیاتور آن نیز مورد پسند اوست پدید آورد هر سال به حج تمتع می فرستد، در این صورت اگر کسی شاهنامه ای نفیس را به او ارائه کند که زیباترین مینیاتورها را هم داشته باشد اما با خط ثلث نوشته شده باشد به علت اینکه خلاف شرط صریحی جاعل که نوشتن با خط نستعلیق باشد عمل کرده شایسته هیچ پاداشی نیست.
۳.۴.۲.۲.۲ـ شرط تبانی یا بنایی
از انواع دیگر شروط است که تعهدات عاقد در اثنای مقاوله (مذاکرات پیش از عقد) را گویند.^[۶۴]
گاهى قبل از قرارداد صحبت ها و شرایط ذکر مى‌شود و بر آن توافق مى‌کنند، سپس صیغۀ عقد بدون تصریح به آن شرایط، ولى با توجّه‌ به آن شرایط اجراء مى‌گردد، این را شرط مبنى علیه العقد یا شرط مضمر مى‌نامند و علّت این که به شرط در متن عقد تصریح نمى‌شود، یکى از دو چیز است:
۱ـ این که چون شرط قبلاً مورد توافق قرار گرفته است، لذا نیازى به ذکر آن نمى‌بینند.
۲ـ این که شرطیّت شرط، کاملاً واضح و روشن است لذا (آنجا که عیان است چه حاجت به بیان است) مثل این که سلامت جنس را در معاملات، هیچ کس شرط نمى‌کند چون شرطیت سلامت در کالا، روشن و بدیهى است، یا سلامت در مورد اجاره را شرط نمى‌کنند زیرا بدیهى است که مورد اجاره را باید سالم تحویل دهد، یا مثلاً شرط بکارت در مورد دوشیزگان لازم نیست، چون در عرف ما مسلمانان بکارت در دوشیزگان از شرایط واضح است، لذا اگر بعداً روشن شود باکره نبوده به زوج حقّ فسخ عقد نکاح داده مى‌شود و کسى اعتراض نمى‌کند که این شرط در متن عقد ذکر نشده است.^[۶۵]
۳.۴.۲.۲.۳ـ شرط ضمنی
شرط ضمنی بر خلاف دو شرط دیگر به شکلی صریح در عقد پیش بینی نشده و حتی از آن سخنی قبل از بستن عقد نشده است.
هر گاه شرط در اثنای عقد مطرح شد آن را ضمن عقد می گویند و این نیز انواعی دارد:
۱ـ شرط ارتکازی: گاهی شرط به گونه ای است که اعتبارش اساسا ًنیازی به طرح در عقد ندارد. مانند انصراف عقد به پول رایج شهر، یا انصراف به تسلیم در شهری که بیع در آن انجام پذیرفته است و با عدم معیب بودن ثمن و مثمن. اگر این شروط به صراحت در اثنای عقد ذکر نشوند،به جهت وضوح شان جزء شرایط ضمن عقد محسوب می گردند.
۲ـ شرط اشاره ای: گاهی شرط قبل از عقد به صراحت ذکر می شود، اما در عقد فقط به شکل اشاره بازگو می شود؛ مثلاً فروشنده می گوید: این کالا را به هزار تومان و با همان شرطی که قبلا ًمذاکره شده فروختم و مشتری هم قبول کند.^[۶۶]
در این دسته بندی معلوم نشده است آن شرطی که صراحتا ًدر زمان عقد ذکر می شود در کدام دسته بندی قرار می گیرد.شرط ضمن عقد مفهومی اعم از شرط ضمنی دارد، شرط ضمن عقد شرطی است که مقارن با عقد به صراحت و یا بنا بر قرینه شرط شده است، اگر این شرط بنا بر قرینه فهمیده شود و بدون ذکر صریح هم وجود آن ضروری شمرده شود چنان است که صراحتاً در عقد گفته شده باشد و منظور از شرط ضمنی نیز همین مورد است.
بیع عرفاً دارای شرط ضمنی است، و شرط آن حفظ مقدار مالیت مال و عدم غبن است، و عرف فقدان چنین شرطی را موجب ضمان می داند.^[۶۷]
به عنوان مثال شما به دوستتان می گویید: شب در رستوران هستی؟ از نوع صدای شما او می فهمد که در حال پرسش یک سؤال هستید، و فراتر از هرگونه نوشته ای این سخن باعث یک برنامه ریزی جدی می شود، او تصور می کند که شما یک قرار ملاقات در هنگام شب در رستوران با او گذاشته اید(بدون اینکه در مورد چیز دیگر تصوری کند). همه این اطلاعات از اوضاع و احوال پیرامونی به گونه ای فهمیده می شود که گویا به آن تصریح شده است، شما نسبت به این امرآگاه هستید و با اطمینان از جملاتی مختصر و معلوم با علم به اینکه دوستتان معنای سخن شما را می فهمد استفاده می کنید.^[۶۸]
۳.۴.۲.۲ـ تعدیل بوسیله قرارداد اصلاحی
دیگر راه عنوان شده برای تعدیل کردن قرارداد در هنگام بر هم خوردن تعادل عوضین به وجود آوردن قراردادی جدید است که در آن با توجه به شرایط جدید، شروط و مفاد جدیدی تحت عنوان قرارداد اصلاحی به وجود می آید ـ که هر چند محتوای آن ممکن است تا حد زیادی متفاوت از قرارداد اصلی که از آن می توان به عنوان قرارداد مادر نام برد باشد ـ اما در راستای همان قرارداد و با اهداف مورد نظر در همان قرارداد مادر پیگیری میشود و ماهیتا ًبا آن تفاوتی ندارد.
گاه دو طرف ضمن اجرای قرارداد متوجه می شوند که انجام آن و ادامه طرح های مورد نظر با نرخ های پیش بینی شده امکان ندارد. پس، با حسن نیت به توافق می رسند که یا از کیفیت کار و میزان تعهد بکاهند یا بر بهای کالاهای یا خدمت موضوع آن بیفزایند، به گونه ای که تعادل نخستین بین دو عوض در شرایط جدید نیز برقرار شود. برای مثال، در جریان ساختن سد موضوع قرارداد، ناگهان دستمزدها بشدت ترقی می کند، سیمان نایاب و گران میشود، طغیان آب هزینه های اضافی را ایجاب می کند، چندان که کارفرما و پیمانکار می فهمند که برای ادامه کار بایست در شروط قرارداد تجدیدنظر کنند، و آن را با اوضاع و احوال تازه متناسب کنند. در نتیجه، اصلاحیه یا متممی بر قرارداد نخستین می نویسند وآن را تعدیل می کنند.^[۶۹]
اما قرارداد الحاقی به قرارداد اصلی ضمیمه و در واقع به آن ملحق می شود اما باید توجه داشت که در مور تعدیل قرارداد آنچه که مورد نظر است قرارداد ضمیمه ای است که از نوع اصلاحی باشد و نه قرارداد الحاقی ای که در عرف حقوقدانان مصطلح است، زیرا در ظاهر قرارداد اصلاحی نیز ذاتاً و ظاهرا ًالحاقی است اما با آنچه که در لسان حقوقدانان به عنوان قرارداد الحاقی مأنوس است متفاوت است.
در اواخر سده نوزدهم، موضوع برابری طرف های قرارداد به روشنی مطرح شد. در این دوره، عنوان قرارداد الحاقی ایجاد شد. در قرارداد الحاقی، یکی از طرف ها از حق انتخاب واقعی برخوردار نیست بلکه فقط می تواند شرایط قراردادی را که به طور کامل، طرف دیگر وضع کرده است بپذیرد یا نپذیرد. ویژگی بارز قرارداد الحاقی این است که پیش از قرارداد، گفتگوی واقعی صورت نمی گیرد. این وضع، نتیجه برتری اقتصادی یکی از طرف های قرارداد است که طرف او به علت نیازش، چاره ای جز انعقاد قرارداد ندارد. در آن زمان نویسنده ای، این موضوع را به گفتگو با گرامافون تشبیه کرده بود.^[۷۰]
۳.۴.۲.۳ـ اقاله
از دیگر موارد ممکن برای بر هم زدن قراردادها در فقه اسلامی می توان به اقاله اشاره کرد که در بردارنده حق بر هم زدن معامله از سوی طرفین قرارداد و یا تفاسخ است، بنابراین از لحاظ اینکه در آن با توافق طرفینی که پس از تمام شدن قرارداد بوجود می آید می توان سرنوشت معامله را تغییر داد مشابه با قرارداد اصلاحی دارد.
اقاله در صورت عدم ضرر مستحب مؤکد است و اقاله عبارت است از فسخ عقد در هنگامی که دیگر نمی توان آن را فسخ کرد نه صرفاً از ابتدای عقد، در این صورت مشتری ثمن را می گیرد و فروشنده مبیع را پس می دهد و نه چیزی کمتر از ثمن و مثمن می دهند و نه بیشتر از آن، و اگر چیز از ثمن یا مثمن کم یا زیاد شده باشد اقاله باطل می شود. هرچند ممکن است در صورت تحقق برخی شروط بیع جدیدی بوجود می آید، بله در صورتی که یکی از ثمن یا مثمن از بین برود اقاله و پرداخت قیمت آنچه که از بین رفته به صحیح است، و اگر اقاله نسبت به کل یا بعضی از معامله نیز باشد صحیح است، همچنین در اقاله شفعه و خیارات وجود ندارند.^[۷۱]
از دیگر نهادهای مشابه با اقاله خیارات هستند، زیرا این دو در برهم زدن معامله و فسخ آن دارای وجه مشترک هستند اما وجوه افتراقی نیز دارند و به این اختلافات در برخی کتب فقهی اشاره شده است.
اقاله همانند فسخ بوسیله خیار است، اما از نظر اینکه وابسته به تراضی طرفین است با خیارات تفاوت دارد و خیار بر خلاف آن وابسته به یک طرف قرارداد است و تنها مخصوص صاحب خیار است، اما اقاله رد مال به صاحب قبلی آن با تراضی طرفین است و بیع جداگانه ای نیست، و احکام بیع نیز بر آن مترتب نمی شود و می توان گفت به هیچ وجه از سنخ عقد نیست بلکه مانند فسخ از ایقاعات است، به همین علت با گفتن صیغه اقاله از سوی یک طرف و رضایت دیگری اقاله اتفاق می افتد، بنابراین هر چه که با رضایت طرفین توأم باشد عقد نیست و گفتن ایجاب از سوی یک طرف و قبول از سوی دیگری دلیل بر عقد بودن آن عمل حقوقی نیست.^[۷۲]
بنابراین می توان گفت اختلاف اقاله و قرارداد اصلاحی در این است که هر چند این دو سرنوشت معامله را با تراضی طرفین پس از تمام شده مراحل انعقاد قرارداد تغییر می دهند، اما اقاله یا تفاسخ قرارداد را از زمان عملی شدن از بین می برد اما قرارداد اصلاحی قرارداد اصلی را در مفاد یا مواردی که هماهنگی ارزش موضوعات معامله مطرح است با اصلاح خود جانی دوباره می بخشد.
در اختلاف میان قرارداد اصلاحی و فسخ به وسیله خیار نیز می توان گفت چنین اوضاعی حاکم است، اما به جای اقاله فسخی وجود دارد که این بار بر خلاف تفاسخ یا اقاله که رضایت هر دو طرف درآن مجری است، تنها با اراده و رضایت یک طرف قرارداد حتی بدون رضایت طرف مقابل محقق می شود.
برخی از بزرگان نیز در مورد موضوع اقاله و تفاوت آن با موضوع عقد به نکته ای جالب اشاره کرده اند:
«موضوع اقاله عبارت است از عقد یاآثار آن که با انشای اقاله زایل یا قطع می شود. بنابراین، موضوع اقاله غیر از موضوع عقدی است که اقاله نسبت به آن واقع می گردد. موضوع عقد، مال یا عملی است که نسبت به انجام یا ترک آن تعهد شده است، در حالی که موضوع اقاله، خود عقد یا آثار حقوقی آن می باشد. اقاله نسبت به همه عقود ممکن است واقع شود، مگر عقد نکاح و وقف که به لحاظ جنبه معنوی و اجتماعی به وسیله اقاله از بین نمی رود.^[۷۳]»
بر این اساس می توان گفت موضوع اقاله و قرارداد اصلاحی نیز متفاوت است، زیرا در اقاله خود عقد باآثار آن مورد نظر است، اما در قرارداد اصلاحی موضوع عقد مورد نظر است که در آن مفاد قرارداد مورد نظر است. اما مورد دیگر که اقاله را در مورد وقف و نکاح جایز ندانسته است، در مورد قرارداد اصلاحی وقف یا نکاح که در آن برخی مفاد قرارداد ممکن است تغییر کند، متصور است.
۳.۴.۲ـ تعدیل قانونی
۳.۴.۲.۱ـ اهمیت قانون
قانون بالاترین نماد و مظهر علم حقوق است و شاید بتوان گفت در اکثر مواقع اگر قوانین موجود به درستی اجراء شود اهداف مورد انتظار از علم حقوق محقق می شود.

جدول (۱-۱)تعریف متغیرها

فصل دوم
ادبیات تحقیق
۲-۱ مقدمه
دنیای امروز، مملو از تغییرات و دگرگونی هاست؛ تغییر در فناوری، تغییر در اطلاعات، تغییر در خواسته های مردم، تغیر در مصرف کنندگان و تغییر در بازارهای جهانی، اما مهمترین تغییرات ایجاد شده در زمینه کسب و کار تغییر در ارزش های قابل عرضه به خریداران است که به عنوان عامل اصلی موفقیت در سازمان های فعلی شناخته می شود. آنچه از این بحث حاصل می شود اینست که بپذیریم عصر صف کشیدن مشتری به پایان رسیده و کسب و کار آینده در مسیر مشتری مداری است. تبسم یک کارمند به روی ارباب رجوع، خرجی ندارد ولی اثر دارد!
ارتباط با مشتری موجب ارائه ارزش های بیشتر برای مشتری و دستیابی به مزایای ملموس و غیر ملموس ناشی از این رابطه است. مشتریان می توانند ورودی جسمی و روانی بسیار مهمی را ارائه دهند که بهره وری سازمان را افزایش می دهد و می تواند یک منبع ارزشمند ایده های جدید برای استراتژیهای کسب و کار باشد و از آنجا که کارمندان به عنوان نیروهای سازمانی که مستقیما با مشتریان در ارتباط هستند می توان سازمانی که کارمندان با روحیه، شجاع، منظم و عاشق کار دارد را سازمانی ثروتمند دانست حتی اگر تجهیزات و تشکیلات چندانی نداشته باشد.
۲-۲ تاریخچه رفتار شهروندی مشتری
پیشینه تحقیق بازاریابی خدمت، اهمیت مشتریان به عنوان منابع انسانی را مشخص می کند. لاولاک و یانگ^[۲۲] ( ۱۹۷۹) اولین کسانی هستند که موضوع مشتریان به عنوان منابع انسانی را مطرح کرده و عنوان می نمایند که مدیران باید به مشتریان توجه کنند تا بهره وری را افزایش دهند. مشتریان می توانند از طریق کاهش هزینه ی مرتبط با نیاز کمتر به کارکنان خط مقدم خدمت رسانی (کارکنان خدمت رسان ) بهره وری سازمان را افزایش دهند ( کلی و همکاران^[۲۳]، ۱۹۹۲). از آنجا که سازمان ها سیستم های بازی هستند که با محیط خود در ارتباط و در حال مراوده اند، از این زاویه؛ سازمان ها به محیطشان برای منابع ورودی وابسته هستند. زیرا همه ی سازمان ها انواع گوناگونی از داده ها را از محیطشان وارد کرده و ستاده هایی به عنوان خدمت را باز می گردانند ( روسو، ۱۹۷۹ ). بنا به مدل سرووکشن (ایگلییر و لانگرد^[۲۴]، ۱۹۸۷) فرض بر این است که یک شرکت خدماتی شامل دو عنصر است: بخش نامشهود و بخش مشهود . بخش نامشهود با شرکت و سیستم آن سرو کار دارد ، در حالی که بخش مشهود با محیط فیزیکی، کارکنان خط مقدم خدمت رسانی و مشتریان سر و کار دارد که مدل سرووکشن را تشکیل می دهند (باتسون و هوفمن^[۲۵]، ۱۹۹۹). این مدل پیشنهاد می کند که خدمت رسانی اثربخش به فعل و انفعال مشتریان با شرکت و کارکنان خط مقدم خدمت رسانی بستگی دارد . در نتیجه، برای ساختن ارزش با همراهی سیستم سرووکشن، مشتریان باید بخش جدایی ناپذیر از سیستم باشند و مثل یک منبع انسانی ایفای نقش کنند (ایگلییر و لانگرد، ۱۹۸۷؛ باتسون و هوفمن، ۱۹۹۹ ). با توجه به موارد اشاره شده که مشتری را به عنوان منبع انسانی سازمان مطرح می کنند، گروت (۲۰۰۵) رفتار شهروندی مشتری را اولین بار در مشتریانی که با کسب و کارهای اینترنتی سر و کار داشتند، معرفی کرد. او رفتار شهروندی مشتری را رفتارهای اضافه بر نقش مشتریان می داند، که برای ارائه خدمات الزامی نیست. بعد ها، او این مفهوم را در بین مشتریان مبنی بر تعاملات چهره به چهره در سازمان های خدماتی توسعه داد. رفتار شهروندی مشتری به عنوان رفتار های اختیاری و داوطلبانه ایی است که برای ارائه خدمات موفقیت آمیز الزامی نیست؛ ولی در کل، به سازمان های خدماتی کمک می کنند ( گروت^[۲۶]، ۲۰۰۵).
رفتار های شهروندی مشتری ، از رفتار های شهروندی سازمانی سرچشمه گرفته است، که به عنوان نتیجه رفتار کارکنان در دستیابی به کارایی سازمان می باشد. کتز^[۲۷] (۱۹۶۴) سه رفتاری را که باید در سازمان اجرا شوند را معرفی کرد که عبارتند از: ۱) افراد باید به وارد شدن و حفظ در سیستم القاء شوند. ۲) آنها باید نقش خود را به صورت قابل اطمینان انجام دهند. ۳) باید فعالیت های نوآورانه و خود جوش در دستیابی به اهداف سازمانی که فراتر از نقش شان است، را انجام دهند ( چونگ^[۲۸]، ۲۰۰۶).
مطالعات رفتار شهروندی مشتری گروت، در حال حاضر منجر به تحقیقات گوناگونی در این زمینه شده است. پژوهشگران این موضوع را در سه حوضه دسته بندی کرده اند: اعتبار خارجی، پیامد ها و پیشینه. نخست، ضروری است که با دلیل و مدرک اثبات کرد که رفتار شهروندی مشتری را می توان در دیگر سازمان ها به نتایج گروت تعمیم داد. همانطور که قبلا ذکر شد، مقیاس رفتار شهروندی مشتری با تجارب خدمات اینترنتی توسعه داده شده است. اگر چه نتایج مشابه شامل مقیاس رفتار شهروندی مشتری، به سوی خدمات چهره به چهره ارائه شده است. گروت (۲۰۰۵) نتایج دقیق، همراه با اطلاعات خاص رویه های مطالعات خود را گزارش نداده است. بنابراین مطالعات آینده برای اعتبار دهی (روایی) و برای تعمیم آن در محیط های دیگر ضروری است.
دوم، رابطه بین رفتار شهروندی مشتری و پیامدهایش به عنوان مثال اثر بخشی سازمانی ممکن است مورد بررسی قرار گیرد. مطالعات تجربی وجود دارد که از مفهوم اینکه رفتار شهروندی سازمانی، اثر بخشی سازمان را تحت تأثیر قرار می دهد، پشتیبانی می کند ( پادساکف و همکاران^[۲۹]، ۲۰۰۰).
سوم، پیشینه بیشتر رفتار شهروندی در مطالعات آینده ممکن است برای درک رفتار مصرف کننده و چگونگی پیش بینی رفتار آنها مفید باشد. رضایت مشتریان یکی از پیشینه های رفتار شهروندی مشتری در میان کسانی است که از خدمات اینترنتی استفاده کردند (گروت^[۳۰]، ۲۰۰۵). بنابراین ، ممکن است فضای بیشتری برای پیشینه ی رفتار شهروندی مشتری چه در سطح فردی و چه در سطح سازمانی بوجود بیاید.
۲-۲-۱ تعریف رفتار شهروندی مشتری
در سالهای اخیر توجه زیادی به رفتار شهروندی مشتری در ادبیات بازار و مدیریت شده است. همانند کارمندان سازمان، مشتریان ممکن است در تنوع رفتار هدایت شده شهروندی مشتری در یک سازمان خاص متعهد شوند (بوین^[۳۱]،۱۹۸۶). اختلاف مرکزی بین خدمات وشرکت های تولیدی این است که مشتریان اغلب در زمان فراهم شدن خدمات حضور فیزیکی دارند کاملا متفاوت با شرکت های تولیدی که در آن مشتریان اغلب به ندرت حضور فیزیکی دارند، بنابراین هر دو مشتریان و کارمندان منبع انسانی را در سازمان خدمات تشکیل می دهند. مشتریان باید اغلب کاری را انجام دهند که ممکن است به گونه ای دیگر توسط کارمندان انجام گیرد بنابراین مشتریان ممکن است حتی در سازمان خدمات پایه، جایگزین کارمندان شوند (باکلی^[۳۲]، ۲۰۰۴). تحقیقات قبلی بیان می کند که سازمان خدمات باید به طور واقعی مشتریان را دست کم در بعضی از صحنه ها از جمله به عنوان کارمندان یا اعضای سازمان ها ببینند.بر اساس این توصیفات، ممکن است که مشتریان خدمات بتوانند رفتار شهروندی مشتری همانند کارمندان ارائه دهند. بنابراین تحقیق رفتار شهروندی مشتری سازمانی، به طور متداول می تواند در حیطه مشتری بکار برده شود. در ادبیات مدیریت رفتار شهروندی مشتری سازمانی رسما به عنوان رفتار فردی که احتیاطی است نه واضح یا مستقیم بوسیله سیستم جایزه رسمی شناسایی می شود. در کل تاثیر نقش سازمانی را بهبود می دهد. به طور مشابه، رفتار شهروندی مشتری به عنوان رفتاری احتیاطی تلقی می شود که نیازمند به تولید یا تحویلی از خدمات ندارد بلکه در مجموع سازمان خدمات را حمایت می کند (گروت^[۳۳]، ۲۰۰۵).
اصطلاحات زیادی برای توصیف رفتار شهروندی بکار برده شده است، شامل رفتار احتیاطی مشتری، اجرای داوطلبانه رفتار شهروندی سازمانی بر روی بخشی از مشتریان، و رفتار چند بخشی مشتری (آرنا^[۳۴]، ۲۰۰۵). ادبیات خدمات همچنین شکلهای متنوعی از رفتار شهروندی مشتری را پیشنهاد می دهد. گروت(۲۰۰۵) سه جنبه از رفتار شهروند مشتری را بیان می کند.۱- فراهم کردن پاسخ به سازمان ،به این معنی که اطلاعات درخواستی را به سازمان ها به منظور کمک به فرایند تحویل خدماتشان فراهم می کند.۲- به دیگر مشتریان کمک می کند ، بعد نوع دوستی پیدا شده در رفتار شهروند مشتری را به طور نزدیکی هماهنگ می کند. ۳- پیشنهاد می دهد ،این پیشنهادات تجاری مربوط به دوستان و اعضای خانواده می باشد.
علاوه بر این فورد^[۳۵](۲۰۰۵) پیشنهاد داده که مشتریانی که رفتار شهروندی را نشان میدهند ممکن است تعهد به سرویس خدماتی را بیان کنند و مشکلات ایمنی بالقوه را به کارمندان گزارش دهند. تئو^[۳۶](۲۰۰۱) مدعی هستند که تحمل مشتری از کمبود امکانات بعد دیگری از رفتار شهروندی مشتری است. آنها این مورد را به تمایل مشتری با همراهی یا صبور بودن در مورد واردات خدمات که بر اساس انتظارات انجام نمی گیرد تعریف می کنند. این دیدگاه رضایت بخش به ادامه حمایت از فروشگاه نه استفاده از کلمات منفی نتیجه می دهد. به طور خلاصه ادبیات در رفتار شهروندی مشتری شامل پاسخ داوطلبانه، رفتار محتاطانه، و کمک به سازمانها است. تعدادی از مطالعات تجربی، پیشنه ی رفتار شهروندی مشتری را بررسی می کند. بتون (۱۹۹۹) پی برده است که رضایت مشتری، تعهد مشتری، حمایت دریافتی برای مشتریان به طور مثبتی به رفتار شهروندی مشتری مرتبط می باشد. آکیتو (۲۰۰۰) یک ارتباط مثبتی را بین تعهد موثر و رفتار شهروندی مشتری نشان می دهد. آرنا (۲۰۰۵ ) متعقداست که رضایت و اجتماعی بودن مشتریان به رفتار شهروندی مشتری مرتبط است. در حالیکه بیشتر تحقیقات سعی دارند که بر روی پیشینه ی رفتار شهروندی مشتری تمرکز کنند. هال^[۳۷](۲۰۰۸) رفتار شهروندی مشتری را بررسی کرده است . استفاده از نمونه ای از اعضای YMCA آنها یک تاثیر مثبت و مهم از رفتار شهروندی مشتری بر روی سرمایه گذاری خدمات دریافت کردند. و در عبارتهایی از گروه خدمات دریافتی، اندازه گیری شده با گذراندن ساعات در سازمان ها نتایج مفیدی را بدست آوردند. به عنوان مثال: سنجش پیشرفت شخصی با تناسب فیزیکی دریافتی، نگاه مثبت به زندگی، کاهش دادن فشار روحی مطابق عقیده ارگان، پادساکف ومکنزی^[۳۸] (۲۰۰۶)، ممکن است برای بسیاری از مشاغل، استعداد یا مهارت بالایی مورد نیاز نباشد و جریان کار ممکن است مهمتر از عملکرد فردی باشد. باتوجه به مشتریان به عنوان کارکنان بخشی گروت (۲۰۰۵) رفتار شهروندی سازمانی را به مشتریانی که رفتارهای درون نقشی و اضافه بر نقش خود را در سازمانهای خدماتی انجام میدادند،گسترش داد. طبق عقیده گروت (۲۰۰۵) رفتار شهروندی مشتری به رفتارهای داوطلبانه که برای تولید موفقیت آمیز ضروری نیست، اشاره دارد. تبیین ابعاد و مصداق های رفتارهای شهروندی مشتریان سابقه چندان طولانی ندارد. بتنکورت در سال ۱۹۹۷ اعمالی نظیر مشارکت در فعالیت های سازمان، وفاداری و تشریک مساعی را به عنوان مصادیق رفتار شهروندی مشتریان در نظر گرفت. در تحقیقات دیگر، تحمل و بردباری مشتریان در برابر نقص ها و کاستی هایی که در فرایند ارائه خدمت وجود خواهد داشت، یکی دیگر از ابعاد رفتار شهروندی مشتریان به حساب آمد(بتنکورت و برون^[۳۹]، ۱۹۹۷). گروت (۲۰۰۵) نیز به شرح سه بعد دیگر از رفتارهای شهروندی مشتری پرداخت که عبارتند از: ۱) ارائه بازخورد به شرکت که با انجام این امر اطلاعات مناسبی برای شرکت فراهم می شود که کمک شایانی در بهبود فرایند ارائه خدمت خواهد کرد. ۲)کمک به مشتریان دیگر، نظیر کمک به آنها در پیدا کردن محصول یا خدمت دریافتی که این وجه به بعد نوع دوستی در رفتار شهروندی کارکنان بسیار شبیه است. ۳ ) توصیه به دیگران ( دوستان و آشنایان) در استفاده از خدمات شرکت ( گروت^[۴۰]، ۲۰۰۵). باو و پروان (۲۰۰۸) به بسط این موضوع پرداختند و موارد دیگری را به عنوان مصادیق رفتار شهروندی مشتریان در نظر گرفتند، از جمله تبلیغ شفاهی، صدای نارضایتی مشتری و نظارت بر مشتریان دیگر. در این پژوهش با توجه به مطالعاتی که قبلا در این مورد صورت گرفته است با تلفیقی از نظرات ۶ بعد را برای رفتار شهروندی مشتریان معرفی و تعریف می کنیم که عبارتند از: ۱ ) توصیه ها^[۴۱] ۲ )کمک به مشتریان دیگر^[۴۲] ۳ )ارائه بازخورد^[۴۳] ۴ )تعامل و مشارکت مشتری^[۴۴] ۵ )رضایت مشتری^[۴۵] ۶ )جامعه پذیری مشتری^[۴۶]
ابعاد رفتار شهروندی مشتری
۲- ۲-۱- ۱ توصیه ها
در مطالعات اخیر، توصیه ها به معرفی و توصیه شدن ارائه دهندگان خدمات به دیگران اشاره دارد. این مؤلفه ممکن است شامل مفهوم تبلیغات دهان به دهان^[۴۷] در ادبیات بازاریابی پیشین باشد. دانشگاهیان و بازاریابان هر دو در چندین دهه توجه زیادی به مفهوم تبلیغات دهان به دهان داشته اند. آرندت (۱۹۶۷) تبلیغات دهان به دهان را به عنوان ارتباط گفتاری شخص به شخص، بین یک گیرنده و پیام دهنده، کسی که ادراکی درباره مسائل غیر تجاری، راجع به برند، محصول یا خدمات دارد، تعریف می کند ( همان، ص.۶۶). تحقیقات زیادی تاثیر قابل توجه تبلیغات دهان به دهان را بر مصرف کنندگان دیگر نشان داده است. گفتگو های شخصی بین مصرف کنندگان روی انتخاب مصرف کنندگان دیگر و تصمیم خرید آنها همانند آنهایی که اطلاعات رسمی تبادل می کنند، می تواند تاثیر بگذارد(آرندت^[۴۸]،۱۹۶۷). زیتمال و بیتنر (۱۹۹۶) توضیح داده اند که ارتباطات می تواند انتظارات مصرف کنندگان را قبل از استفاده ی خدمات شکل دهد. به عنوان مثال، تبلیغات دهان به دهان بر نگرش و ادراکات مصرف کنندگان ، قبل از مصرف یک محصول و همچنین پس از استفاده از آن، تاثیر می گذارد . چندین مطالعه نشان داده اند که تبلیغات رادیویی و نشریات نفوذ کمتری بر تصمیم گیری مصرف کننده نسبت به ارتباطات دهان به دهان دارد ( چونگ^[۴۹] ،۲۰۰۶ ). نظریه های تشخیصی- دسترسی برای توجیه تاثیر تبلیغات دهان به دهان بر روی رفتار خرید استفاده شده است( فلدمن و لانچ^[۵۰] ، ۱۹۸۸). بر طبق این نظریه چندین عامل در بخشی از اطلاعات بر رفتار مصرف کننده : اطلاعات بالقوه قابل دسترس در حافظه و اطلاعات تشخیصی بر پیش بینی عملکرد واقعی محصول و طبقه بندی محصولات تاثیر میگذارد ( منبه: همان). ارتباطات دهان به دهان به طور قابل توجهی در حافظه در دسترس هستند؛ زیرا این نوع ورودی های بالقوه واضح و شفاف هستند ( هر و همکاران^[۵۱]، ۱۹۹۱). تحقیقات زیادی بر روی پیشینه تبلیغات دهان به دهان انجام شده است. به عنوان مثال رضایت ، وفاداری ، قدرت وابستگی اجتماعی و مهارت و ادراک ریسک از این جمله هستند. در مطالعات انگل و همکارانش (۱۹۶۹)، رضایت به عنوان محرک مثبت تبلیغات دهان به دهان در نظر گرفته شده است، آنها به یک ضرب المثل قدیمی که می گویند ” بهترین فروشنده شما، مشتری راضی است ” تاکید دارند. انگل و همکارانش (۱۹۶۹) ، ارتباط بین تجربه مثبت همراه با رضایت و انتشار اطلاعات به دیگر مصرف کنندگان را بررسی کردند. در مجموع ۱۷۳ پاسخ دهنده ی یک مرکز جدید صنعت خودرو در این مطالعه مورد استفاده قرار گرفت ، نتایج به دست آمده نشان داد که ۹۰% پاسخ دهندگان حداقل با به اشتراک گذاشتن تجارب خود با یک شخص دیگر ، با تبلیغات دهان به دهان درگیرند. بعلاوه، اکثریت مشتریان بسیار راضی بودند. مشتریان ناراضی در تیلیغات دهان به دهان منفی درگیر هستند؛ اما نسبت به مشتریان راضی، گروه کوچکتری را تشکیل می دادند. در صنعت رستوران ها، تبلیغات دهان به دهان بیشتر با مشتریان راضی مرتبط است. بون (۱۹۹۹) چند عامل مؤثر بر تبلیغات دهان به دهان را در هنگام ارائه خدمت بررسی کرده است، شامل: قدرت وابستگی اجتماعی، رضایت مشتریان و غیره. نتایج نشان داده مشتریانی که از غذایشان راضی بودند از طریق شرح دادن تجربیاتشان به دیگر مشتریان، در تبلیغات دهان به دهان درگیر بودند ( چونگ، ۲۰۰۶). سادرلند (۱۹۹۸) همچنین از تاثیر مثبت رضایت مشتری بر روی ارتباطات دهان به دهان حمایت می کند. وی روابط بین رضایت و پیامدهای رفتاری مانند ارتباطات دهان به دهان ، بازخور و وفاداری را بررسی کرد. در این مطالعه ۶۵ شرکت کننده در یک برنامه کسب و کار آموزشی دو ساله، با یک نظر سنجی به دو قسمت تقسیم شدند: استراتژی های بهبود ضعیف و خوب. نتایج نشان داد که رضایت ، مقدار قابل توجهی از واریانس ارتباطات دهان به دهان را در رویداد بهبود ضعیف ( ۳۱۳- = b) و رویداد بهبود قوی ( ۴۹۳= b) را توضیح داده است. در ساختارهای اجتماعی، ارتباطات دهان به دهان بواسطه ی قدرت روابط و شباهت های شخصیتی تحت تاثیر قرار می گیرند. ارتباطات دهان به دهان تحت هر شبکه ی اجتماعی رخ می دهد ” شامل مجموعه افرادی که درگیر تبلیغات دهان به دهان هستند، بعلاوه ارتباطات بین آنها ” ( بریستور^[۵۲]، ۱۹۹۰). از آنجایی که روابط اجتماعی متغیری مستمر و همیشگی می باشند لذا ارتباطات دهان به دهان به اینکه آیا ارتباطات ناچیز، ضعیف و کوتاه مدت یا قابل توجه، قوی و بلند مدت باشند، بستگی دارند. براون و رینگن (۱۹۸۷) قدرت روابط را دسته بندی کردندکه این موضوع به قدرت روابط را دسته بندی کردند که این موضوع به قدرت روابط بین فردی در سطح کلان و خرد اشاره دارد. در سطح کلان، ارتباطات میان گروه ها را نشان می دهد، در حالی که در سطح خرد به جریان اطلاعات در گروه های کوچک اشاره دارد. روابط قوی تر بر روی جریان اطلاعات تبلیغات دهان به دهان در سطح خرد تاثیر بیشتری داشته است؛ در حالیکه روابط ضعیف تر، جریان اطلاعات را در میان گروه ها در سطح کلان تحت تاثیر قرار می دهد. یک شخص می تواند روابط اجتماعی قوی و ضعیف ، هر دو را دارا باشد؛ در روابط ضعیف تر به احتمال زیاد انتقال اطلاعات به دیگران کمتر صورت می گیرد ( براون و رینگن^[۵۳]، ۱۹۸۷). تبلیغ شفاهی(چهره به چهره) ارتباطی دو طرفه و غیر رسمی است که میان گوینده و شنونده با نیتی غیر تجاری برقرار می شود که مرتبط با موضوع فعالیت های سازمان است. تبلیغ شفاهی یکی از تاثیر گذارترین نیروها در بازار است و احتمالا قدیمی ترین مکانیزمی است که از طریق آن نظرات و عقاید افراد نسبت به یک محصول، سازمان یا یک خدمت به صورت سینه به سینه به افراد دیگر منتقل می شود و در بین دیگران گسترش می یابد ( باو و همکاران^[۵۴]، ۲۰۰۸).
۲-۲-۱-۲ کمک به مشتریان
در ادبیات بازاریابی تحقیقات کافی که چگونگی کمک مشتریان به همدیگر را نشان دهد، وجود ندارد. بنابراین رویکرد مفهومی در مورد کمک به دیگران در رفتار شهروندی مشتری، با رفتار مطلوب اجتماعی در روان شناختی اجتماعی آغاز می شود. به همین دلیل است که رفتار مشتری از رفتار شهروندی سازمانی نشأت گرفته شده است و به همین دلیل است که تعداد قابل توجهی از مطالعات، نوع دوستی روانشناسی اجتماعی را در آغاز مطالعه از رفتار شهروندی سازمانی توضیح داده اند( چونگ^[۵۵]، ۲۰۰۶). بنابراین در بررسی های بعدی مفهوم کمک به دیگران در میان مشتریان را از دیدگاه روانشناسی اجتماعی و سپس از ادبیات رفتا رشهروندی سازمانی معرفی خواهیم کرد.
۲–۲-۱–۲-۱ پیشینه ی کمک به دیگران در روانشناسی اجتماعی
در مفهوم روانشناسی اجتماعی، رفتار مدد گرایانه اجتماعی به عنوان بخشی از رفتار مطلوب اجتماعی مطرح شده است. رفتار مطلوب اجتماعی به عنوان ” رفتاری که پیامدهای اجتماعی مثبتی دارد ” تعریف شده است. (سیگلمن^[۵۶] ، ۱۹۸۱). رفتار مطلوب اجتماعی، در مقابل نظریه ی کلاسیک مانند نظریه ی محرک – پاسخ ، به برخی سوالات بی پاسخ در روانشناسی اجتماعی مثبت پاسخ می دهد. این تئوری شرح می دهد زمانی که انسان ها استنباط کنند انجام رفتارهایی، پاداشی را در پی خواهد داشت به تکرار آن رفتار می پردازند (منبع: همان). بعلاوه نظریه روانکاوی فرض می کند که ذات انسانی، خودخواه و پرخاشگر است. با این حال، این تئوری بیانگر این است که برای رفتار مطلوب اجتماعی منطقی وجود ندارد. بدین دلیل، دو چالش تئوری کلاسیکی و مفهوم عملی رفتار مطلوب اجتماعی از سال ۱۹۶۰ توجه زیادی از روانشناسان اجتماعی را به خود جلب کرده است. توضیح رفتار امداد گرایانه اجتماعی به تحریک احساسات^[۵۷]، فعال سازی انتظارات اجتماعی و فعال سازی انتظارات شخصی دسته بندی شده است (چونگ، ۲۰۰۶). عوامل فیزیولوژیکی در بر گیرنده تحریک احساسات می باشند و بنابراین رفتار امدادگرایانه اجتماعی با این توضیح به تجربه مستقیم و بدون آگاهی مربوط می شوند. همدلی را می توان برای توصیف این تجربه مورد استفاده قرار داد. در حالت افراطی، افراد با این انگیزه به دیگران کمک می کنند که درد و زحمت خودشان را کاهش دهند. نه به خاطر دیگران. بنابراین ، شوارتز^[۵۸] (۱۹۷۷) اظهار داشت که این رفتار امدادگرایانه اجتماعی شامل نوع دوستی نمی شود. توضیح دوم برای رفتار امدادگرایانه اجتماعی، توضیحات هنجاری است که با ابعاد شناختی همانند تصمیم گیری که نقطه مقابل اجتماعی انگیزه های احساسی می باشد، مرتبط است (شوارتز، ۱۹۷۷). این انگیزه ها نشان می دهد که انتظارات اجتماعی، به واسطه موقعیت هایی که با واکنش های مناسب ارتباط داشته اند، ایجاد شده است. در جامعه ما اجتماعی شدن نقش قابل توجهی برآموزش افراد بر روی این نوع انتظارات اجتماعی ایفا میکند. با توجه به این توضیح ، افراد به منظور بهینه سازی عواقب رفتار امداد گرایانه اجتماعی خود با توجه به هزینه های اجتماعی و پاداش پاسخ ها، تلاش می کنند. تعداد قابل توجهی از مطالعات بر اساس این توضیح در نظر گرفته شده اند: مبادله اجتماعی، تجزیه و تحلیل هزینه/ پاداش نظریه خود نظارتی^[۵۹] و مسئولیت اجتماعی. فعالسازی انتظارات از خود، آخرین توضیح برای رفتارهای کمکی است و به عنوان پیامد های تصمیم گیری در نظر گرفته شده است. این انگیزه از اطلاعاتی که دیگران نیاز به کمک دارند، ناشی می شود و همچنین تجریه انتظار از خود به وظیفه اخلاقی مرتبط است (شوارتز، ۱۹۷۷). به عبارت دیگر افراد ممکن است به منظور تقویت احساسشان از ارزش خود و دوری از ادراکشان از درد و زحمت، در رفتار امداد گرایانه اجتماعی بر اساس ارزشهایشهان درگیر شوند (چونگ، ۲۰۰۶). با این حال، فعال شدن انتظارات از خود ممکن است برخی از تغییرات را با توضیح هنجاری به اشتراک بگذارد. در مطالعات کالارو، هووارد، پیلیوین^[۶۰](۱۹۸۷)، این توضیح به اشتراک گذاشته شده به عنوان ادغام نقش های فردی طبقه بندی شد. کالارو و همکارانش (۱۹۸۷) جنبه های استقلال وجبرانی ادغام نقش فردی را از روی هریک از هنجار اجتماعی یا شخصی در مورد یک اهدا کننده خوب بررسی کردند. مطالعه آنها با بهره گرفتن از ۶۵۸ نفر از افراد اهدا کننده خون صورت گرفت نتایج نشان داد که ادغام نقش فردی یک رفتار امدادگرایانه اجتماعی را پیش بینی میکند و جدا از تاثیر هنجارهای اجتماعی و انتظار از خود است به علاوه، برخی از رفتارهای امدادگرایانه اجتماعی با شدت بیشتری با ادغام نقش فردی مرتبط بودند.انتظار می رفت هنگامی که هنجارهای اجتماعی و انتظار از خود با مشاهده موقعیت ها یا اطلاعات مطابقت دارند، رفتار امدادگرایانه اجتماعی بیشتری بتواند صورت گیرد. بطور خلاصه، در ادبیات بازاریابی به رفتار مطلوب اجتماعی کم توصیه شده است. بنابراین، مطالعات پیشین، در زمینه روانشناسی اجتماعی و رفتار شهروندی سازمانی به بررسی پرداخته اند. در زمینه روانشناسی اجتماعی ، شرایط بین رفتار مطلوب اجتماعی و رفتار مددگرایانه اجتماعی و نوع دوستی ، با وجود تفاوت های ظریف در تعریفشان با یکدیگر جایگزین شدند.
۲–۲–۱–۲-۲ رفتار امداد گرایانه اجتماعی ( کمک به دیگران) در رفتار شهروندی سازمانی و رفتار شهروندی مشتری
هدف تحقیقات بازاریابی، بررسی رفتار امدادگرایانه اجتماعی بوده است. مانند فعالیت های خیریه ایی که توسط افراد با سازمان هایی مثل صلیب سرخ انجام می شد. با این حال، این رفتار امداد گرایانه اجتماعی، حمایت های مالی را نشان می دهند؛ زیرا اهدا کنندگان نسبت به دیگران همدلی دارند. این برای بررسی یک رفتار امداد گرایانه اجتماعی در رفتار شهروندی مشتری مناسب نیست ، زیرا مانند رضایت مشتری دارای پیشینه متفاوتی است ( چونگ، ۲۰۰۶).در رفتار شهروندی سازمانی ، رفتار امداد گرایانه اجتماعی به عنوان : ” کمک به دیگران و یا جلوگیری از وقوع یک مشکل مرتبط با کار” ( پادساکف و همکاران^[۶۱]، ۲۰۰۰). این بعد قبلا به عنوان نوع دوستی ( به عنوان مثال، اسمیت و همکاران، ۱۹۸۳)، حسن نیت، مصالحه و عمل های تشویقی تعریف شده است ( ارگان^[۶۲] ، ۱۹۸۸، ۱۹۹۰). یکی از روش های مورد استفاده برای تشخیص تفاوت بین نوع دوستی و حسن نیت این است که آیا رفتار امداد گرایانه اجتماعی قبل یا بعد از یک مشکل بوده است. نوع دوستی، نشان دهنده ی رفتار امدادگرایانه اجتماعی بعد از وقوع یک مشکل می باشد. از سوی دیگر، حسن نیت، قبل از وقوع یک مشکل اتفاق می افتد. به عنوان مثال ،هنگامی که کارکنانی در مورد چگونگی کار با یک دستگاه مطمئن نیستند، دیگر کارکنان با آموزش نحوه ی استفاده از آن، به آنها کمک می کنند تا مشکل خود را حل کنند؛ این می تواند به عنوان نوع دوستی در نظر گرفته شود . هنگامی که کارکنان قبل از بوقوع پیوستن یک مشکل به هم کمک می کنند، این حسن نیت است. همچنین ارگــان (۱۹۹۰) دو مفهوم مصالحه و عمل های تشویقی را به متغیرهای بالا افزود. مصالحه به عنوان ” اقداماتی که برای کمک به جلوگیری، حل و فصل و یا کاهش درگیری های غیر سازنده میان فردی ، تعریف شده است. عمل های تشویقی به عنوان ” کلمات و حرکات تشویقی و تقویت دستاوردهای همکاران و بهبوده های حرفه ای “مفهموم سازی شده است (ارگان^[۶۳]،۱۹۹۰). این موارد بر پایه مفاهیم فوق در رفتار امدادگرایانه اجتماعی گنجاده شده است.
کمک به مشتریان گروت(۲۰۰۵) در رفتارامدادگرایانه اجتماعی بدون در نظر گرفتن طبقه بندی بالا، شرح داده شده است. در مطالعه حاضر، رفتار امدادگرایانه اجتماعی در رفتار شهروندی مشتریان به مشتریانی اشاره دارد که به دیگران در برخی از مشکلاتشان که در حین ارائه خدمات با آن مواجه می شوند، کمک می کنند .

۳-۳۱- کظم
مولف براین باور است، که کلمه کظم به معنا­ی حبس­کردن نفس و خشم است.^[۴۰۳] آیه- ای که در این قسمت بیان شده، عبارت است از:« الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْکاظِمِینَ الْغَیْظَ وَ الْعافِینَ عَنِ­النَّاسِ وَ­اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» (آل عمران/۱۳۴)«آنهایى که ­ازمال­­­­خود،به فقرا در­­حال وسعت و تنگدستى انفاق کنند؛ و خشم و غضب فرو نشانند؛و از بدى مردم درگذرند (چنین مردمى نیکوکارند) و خدا دوستدار نیکوکاران است».

حدیثی که درذیل آیه­آورده شده، عبارت است از: مَنْ کَظَمَ غَیْظاً وَ هُوَ قَادِرٌ عَلَى إِنْفَاذِهِ وَحَلُمَ عَنْهُ أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ شَهِید.^[۴۰۴]هر کس خشم خود را فرو برد؛ با اینکه قدرت انتقام داشته باشد، ولى خوددارى کرده و شکیب نماید، خداوند به او پاداش یک شهید خواهد داد.
طبرسی بیان­کرده است،که­اصل­کظم به معنای سرمشک وخیک را به واسطه پر بودنش محکم ببندند، است؛ و"کظیم و مکظوم” کسی است، که وجود او از غم لبریز است، و یا از غضب پر است، ولی انتقام نگرفته است.^[۴۰۵]
درمفردات راغب آمده است، که” کُظُوم‏” یعنی بستن و حبس­کردن­ نفس­ است، که از آن به سکوت تعبیر می­ شود، و"کَظْمُ‏ الغیظ"خوددارى از اظهار خشم یا نگه داشتن آن در دل است. ^[۴۰۶]
این حدیث معنای کظم رابیان می­دارد، کسی­که خشم خود را حبس کند، و بروز ندهد، صاحب چنین عملی از چه پاداش عظیمی برخوردار است.
۳-۳۲-عصا
طریحی در باب عصا^[۴۰۷]، این آیه را ذکر کرده، و ذیل آن حدیثی را که­ خواهد آمد، بیان می­دارد، آیه عبارت است از:« وَ­­­­­­إِذِ اسْتَسْقى‏ مُوسى‏ لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاکَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَهَ عَیْناً قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ کُلُوا وَ اشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ» (بقره/۶۰)« و (به یاد آرید.) وقتى­که موسى براى قوم خود طلب­آب­کرد، به­او گفتیم:عصاى­خود رابرسنگ زن، پس دوازده چشمه آب از آن سنگ جوشید؛ و هر سبطى آبشخور خود را دانست؛ (و گفتیم) از آنچه خدا روزى شما ساخته بخورید، و بیاشامید و در زمین به فتنه‏انگیزى و فساد نپردازید».
حدیثی که­­ دراین باب آمده، عبارت است از:عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفَیْضِ‏­عَنْ أَبِی جَعْفَر(علیه السلام)قَالَ‏ کَانَتْ عَصَامُوسَى لآِدَمَ(علیه­السلام) فَصَارَتْ إِلَى شُعَیْبٍ ثُمَّ صَارَتْ إِلَى مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ وَ إِنَّهَا لَعِنْدَنَا وَإِنَّ عَهْدِی بِهَا آنِفاً وَ هِیَ خَضْرَاءُ کَهَیْئَتِهَا حِینَ انْتُزِعَتْ مِنْ شَجَرَتِهَا وَ إِنَّهَا لَتَنْطِقُ إِذَا اسْتُنْطِقَتْ أُعِدَّتْ لِقَائِمِنَا(علیه السلام) یَصْنَعُ بِهَا مَا کَانَ یَصْنَعُ مُوسَى وَ إِنَّهَا لَتَرُوعُ وَ تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ وَتَصْنَعُ مَا تُؤْمَرُبِهِ إِنَّهَا حَیْثُ أَقْبَلَتْ- تَلْقَفُ ما یَأْفِکُونَ* یُفْتَحُ لَهَا شُعْبَتَانِ إِحْدَاهُمَا فِی الْأَرْضِ وَالْأُخْرَى فِی السَّقْفِ وَبَیْنَهُمَا أَرْبَعُونَ ذِرَاعاً تَلْقَفُ مَا یَأْفِکُونَ بِلِسَانِهَا».^[۴۰۸]امام­باقر(علیه السلام)فرمود:عصاى موسى از آن آدم (علیه السلام) بود، که به شعیب رسید؛ و سپس به موسى بن عمران رسید،آن عصا نزد ماست، و اندکى پیش نزدم بود، و مانند وقتى که، از درختش باز شده، سبز است؛ و چون از او بازپرسى شود، جواب گوید، و براى قائم ما(علیه­السلام)آماده گشته است، او باآن­همان ­کارکه موسى­­­می­کرد،انجام­دهد،آن­عصا هراس­­آوراست؛و ساخته‏هاى نیرنگى جادوگران را می بلعد؛ و بهر چه مامور شود، انجام دهد،چون حمله کند، هر چه به نیرنگ ساخته‏اند،می بلعد و برایش دو شعبه باز شود، که یکى در زمین و دیگرى در سقف باشد، و میان آنها (میان دو فکش) چهل ذراع باشد، و نیرنگ ساخته‏ها را با زبانش می بلعد.
طریحی این حدیث­ را برای بیان تفسیر وتوضیح و ویژگی­های لازم در مورد آن عصا بیان داشته، وبا­آوردن­ حدیثی ازامام خواسته است، برای مخاطب خود که درزمان حضرت موسی نبوده­اند، آن صحنه­ای که این عصا جادوهای ساختگی جادوگران را بلعید، به تصویر بکشد، وهم چنین بیان­دارد، که هرجادویی و سحری باطل است، ومعجزه نیست و با بیان این حدیث می خواهد، قدرت خداوندی و راستی پیامبر خود را تایید کند.
۳-۳۳-عما
در­باب عما طریحی بیان می­دارد، که به معنای کسی که قلبش دردنیا از حق کور است و کوری­ آن درآخرت شدیدتر است، و راه نجات را نمی­بیند، است.^[۴۰۹] وطریحی در ذیل این کلمه این آیه­ را آورده،که عبارت است از:«وَ­مَنْ کانَ­فِی هذِهِ أَعْمى‏ فَهُوَ فِی الْآخِرَهِ أَعْمى‏­وَ أَضَلُّ سَبِیلا»(اسرا /۷۲)«هرکس­دراین جهان نابینا(ى­کفر و جهل و ضلالت) است،درعالم آخرت نیز (از مشاهده بهشتیان و شهود و جمال حق) نابینا و گمراه‏تر خواهد بود».
حدیثی که ذیل آیه بالا آمده، عبارت است از : رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ الْفُضَیْلِ قَالَ‏ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ(علیه السلام)عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمى‏ فَهُوَ فِی الْآخِرَهِ أَعْمى‏ وَأَضَلُّ سَبِیلًا فَقَالَ نَزَلَتْ فِیمَنْ سَوَّفَ الْحَجَّ حَجَّهَ الْإِسْلَامِ وَ عِنْدَهُ مَا یَحُجُّ بِهِ فَقَالَ الْعَامَ أَحُجُّ الْعَامَ أَحُجُّ حَتَّى یَمُوتَ قَبْلَ أَنْ یَحُج‏.^[۴۱۰] محمد بن فضیل گفت: از امام ابو الحسن(علیه­السّلام)درباره قول خداى عزّ و جلّ« وَ مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمى‏ فَهُوَ فِی الْآخِرَهِ أَعْمى‏ وَ أَضَلُّ سَبِیلًا»سوال­کردم،پس امام فرمود: این آیه درباره کسى نازل شده است،که حجّ الاسلام را به تعویق مى‏افکند، در صورتى که سرمایه و امکان­این سفر را دراختیاردارد؛و او درتعلّل وتسویف خود میگوید:امسال حجّ میکنم، امسال حجّ میکنم، و این تعلّل را همچنان ادامه میدهد، تا پیش از آنکه حجّ را برگزار کند، مى‏میرد.
مولف در مفردات بیان می­دارد، که عمی، درمورد از دست دادن چشم و بصیرت باطنی هردو به­کار می رود.^[۴۱۱]مولف معجم مقاییس الغه بر این باور است، که به معنای پوشاندن چیزی و کوری است.^[۴۱۲]
علامه بیان داشته است، که عمی، به معنای کوری دردنیا نیست، بلکه مقصود از­کوری در دنیا وآخرت، نداشتن بصیرت باطنی است.^[۴۱۳]
این حدیث معنایی مجازی را برای آیه بیان می­دارد، که مقصود معنای ظاهری کوری چشم نیست، بلکه معنای آن درکلام امام(علیه­السلام)تفسیرو مصداق آن مشخص شده است که­درموردکسانی است، که استطاعت مالی حج دارند، ولی آن را به تاخیرمی­اندازند.
۳-۳۴-عنا
در باب عنا،که طریحی این کلمه را به معنای خضوع گرفته است.^[۴۱۴] وآیه­ی آورده شده در ذیل­آن عبارت است از: «وَ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَیِّ الْقَیُّومِ وَ قَدْ خابَ مَنْ حَمَلَ ظُلْما »(طه /۱۱۱)« و بزرگان عالم همه درپیشگاه عزت آن خداى حى توانا، ذلیل و خاضعند؛ و (درآن روز) هرکه بارظلم و ستم به دوش دارد، سخت زبون و زیانکار است.»
حدیثی­ که در ذیل آیه آورده شده، عبارت است از: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله­علیه وآله)‏ مَنْ عَرَفَ اللَّهَ وَعَظَّمَهُ مَنَعَ فَاهُ مِنَ الْکَلَامِ وَبَطْنَهُ مِنَ الطَّعَامِ وَعَنَّى نَفْسَهُ بِالصِّیَامِ وَ الْقِیَامِ قَالُوا بِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی­الله علیه وآله) هَؤُلَاءِ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ قَالَ إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ سَکَتُوا فَکَانَ سُکُوتُهُمْ فِکْراً وَ تَکَلَّمُوا فَکَانَ کَلَامُهُمْ ذِکْراً وَ نَظَرُوا فَکَانَ نَظَرُهُمْ عِبْرَهً وَ نَطَقُوا فَکَانَ نُطْقُهُمْ حِکْمَهً وَ مَشَوْا فَکَانَ مَشْیُهُمْ بَیْنَ النَّاسِ بَرَکَهً لَوْ لَا الْآجَالُ الَّتِی قَدْ کُتِبَتْ عَلَیْهِمْ لَمْ تَسْتَقِرَّ أَرْوَاحُهُمْ فِی أَجْسَادِهِمْ خَوْفاً مِنَ الْعَذَابِ وَ شَوْقاً إِلَى الثَّوَاب‏.^[۴۱۵]-رسول خدا(صلی­الله­علیه­وآله) فرمود: هرکه خدا را شناخت و او را بزرگ دانست، جلو گرفت دهان خود را از کلام، و شکم خود را از طعام و خود را برنج افکند، براى روزه و نماز، گفتند، پدر و مادرما قربانت یا رسول­اللَّه اینان اولیا خدایند، فرمود: اولیا خدا چون خاموش باشند، اندیشه کنند، و چون سخن گویند؛ ذکر خدا باشد، و نظرآنها عبرت است؛ و گفتارشان حکمت و مشى­آنها میان مردم برکت، اگر اجل برایشان معین نشده بود، از ترس عذاب و شوق ثواب در پوست خود نمی­گنجیدند.
مولف معجم مقاییس اللغه بر این باور است، که­ عنی، به سه معنا ا­ست، اول قصد کردن چیزی با تلاش و حرص برآن، و دوم خضوع وسوم به معنای ظهور چیزی وبروز آن. ^[۴۱۶]
علامه درذیل آیه بیان می­دارد، که عنت، فعل ماضی ازماده عنوه است وعنوه، به معنای قهرغالب درقبال قاهر است؛و حالتی است، که هرموجودی در قیامت در قبال ظهور سلطنت الهی می گیرد.^[۴۱۷]
طبرسی بیان داشته­است، که­عنو،خضوع وخواری چیزی است،که به غلبه گرفته شود، ولی همیشه لازم نیست، که این خضوع و خواری از روی قهر و غلبه باشد.^[۴۱۸]
این حدیث معنای رنج را برای عنا بیان­داشته، ومعنای آن رارنجش نفس دانسته­و می- توان گفت، معنایی تعیینی و تفسیری دارد، که در رنجش نفس معنای خشوع و خواردانستن آن نیز هست؛ وهمان طور که درآیه آمده است، این خشوع در روز قیامت مخصوص کسانی است،که به­خداوند ­ایمان­دارند، چراکه درمقابل­آن­­سخن­ازکسانی­است، که­ظالم­اند، شده است؛ و هم چنین درحدیث این خضوع را مخصوص کسانی می­داند، که خداوندرا شناخته اند، واین خضوع را مترتب به عمل عبادی یعنی نماز و روزه می­داند.
۳-۳۵-غلا
واژه غلا­ که طریحی­آن را به معنای تجاوز ازحد، گرفته است.^[۴۱۹] آیه­ی آورده شده، دراین قسمت عبارت است از:
«یا أَهْلَ الْکِتابِ لاتَغْلُوا فِی دِینِکُمْ وَ لا­تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِیحُ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَ کَلِمَتُهُ أَلْقاها إِلى‏ مَرْیَمَ وَ رُوحٌ مِنْهُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ لا تَقُولُوا ثَلاثَهٌ انْتَهُوا خَیْراً لَکُمْ إِنَّمَا اللَّهُ إِلهٌ واحِدٌ سُبْحانَهُ أَنْ یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ کَفى‏ بِاللَّهِ وَکِیلاً »(نساء/۱۷۱) اى اهل کتاب در دین خود اندازه نگه دارید، و درباره خدا جز به راستى سخن نگویید؛ درحق مسیح عیسى بن­مریم جز این نشاید گفت که او رسول خداست، و کلمه الهى است، که به مریم فرستاده و روحى­ازعالم­الوهیت است؛پس­به­خدا و همه فرستادگانش ایمان­آورید، وبه­تثلیث قایل نشوید؛ (اب و ابن­وروح­القدس را خدا نخوانید)از این گفتار شرک باز ایستید، که براى شما بهتر است جز خداى­یکتا خدایى نیست، و منزّه وبرترازآن است، که او رافرزندى باشد، هرچه در آسمان و زمین است، همه ملک او است و خدا تنها به نگهبانى (همه موجودات) کافى است.
حدیثی که ­در ذیل­آیه بیان شده،عبارت­است از:عَنْ­أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(علیه­السلام)قَالَ‏ إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَهُ الْأَنْبِیَاءِ وَ ذَاکَ أَنَّ الْأَنْبِیَاءَ لَمْ یُورِثُوا دِرْهَماً وَ لَا دِینَاراً وَ إِنَّمَا أَوْرَثُوا أَحَادِیثَ مِنْ أَحَادِیثِهِمْ فَمَنْ أَخَذَ بِشَیْ‏ءٍ مِنْهَا فَقَدْ أَخَذَ حَظّاً وَافِراً فَانْظُرُوا عِلْمَکُمْ هَذَا عَمَّنْ تَأْخُذُونَهُ فَإِنَّ فِینَا أَهْلَ الْبَیْتِ فِی کُلِّ­خَلَفٍ­عُدُولًایَنْفُونَ­عَنْهُ­تَحْرِیفَ­الْغَالِینَ­وَ­-انْتِحَالَ الْمُبْطِلِینَ وَتَأْوِیلَ الْجَاهِلِین»‏^[۴۲۰]-امام صادق(علیه­السلام) فرمود: به راستى علما وارث پیغمبرانند، و این براى آن است، که پیغمبران پول سفید وزردى ارث ندادند، و همانا از احادیث خود احادیثى به­جاى نهادند؛ و هرکه چیزى از آن برگرفت بهره فراوانى گرفته، بنگرید این علم خود را از که فرا مى­گیرید، محققاً درما خاندان است، که در دوره هرجانشینى، عادلان حق‏شناسى وجود دارند،که تحریف غالى‏ها و وابستگى مخربان و تاویل نادان‏ها را از دین، کنار کنند.
دراین­حدیث امام به­این مطلب­­اشاره­­دارد، که اگر درهردوره­ایی غالی وتحریف کنندگان علم وجودداشته باشد، درمقابل انسان­های عادل وحق­شناسی هستند، که با عدل وعلم­شان این انسان­های جاهل را کنار می­گذارند، وبه طلب علم از منبع موثق اشاره دارد، وهمان طور که در آیه می بینیم، خداوند ازغلو نهی می­ کند؛ واگر طریحی این حدیث را در ذیل آیه آورد، برای تبیین وتوضیح این مطلب به مخاطب است، که همان طور که خداوند از غلو نهی­کرده، امام نیز سرانجام این غلوکنندگان را، از بین رفتن به وسیله افراد­حق شناس و عادل­ می­داند.
نتایج وپیشنهادات
نتیجه کلی
کتاب مجمع البحرین طریحی یک کتاب غریب القرآن با روش شناسی تفسیری وغیر تفسیری است، با بررسی این کتاب نتایج ذیل به دست آمد.

• • بیشترین بهره­ی طریحی از نقش ها وکاربرد های حدیث، متوجه احادیث تفسیری است.

• • کتاب مجمع البحرین طریحی را علاوه بر یک کتاب غریب القرآن،یک کتاب تفسیری نیز می توان نا­مید.

• • کتاب مجمع البحرین با وجود واژگان قرآنی واحادیث در کنار هم،پژوهش را برای پزوهشگران سهل وآسان کرده است.

• • احادیث غیر تفسیری،بیشتر بر اساس محسنات لفظی در ذیل واژگان بیان شده ­اند.

• • از محسنات لفظی طریحی بیشترین بهره را از جناس تام وغیر تام، واشتقاق لفظی برده است.

• • بیشتر احادیث غیر تفسیری، براساس اشتقاق لفظ بیان شده اند.

پیشنهادات
با مشخص شدن روش شناسی طریحی، موضوعی دیگر پیشنهاد می شود؛که عبارت است از:

• • تعیین انواع جناس تام وغیر تام در احادیث غیر تفسیری وبیان جزئیات آنهاکه هریک از انواع جناس تام وغیر تام، خود از چه نوع هایی هستند.

منابع ومآخذ

در سال ۱۹۵۷ فردی به نام «فرد ویلت»^[۵] دونده قدیمی المپیک، دوره‌ای از تمرینات پلایومتریک را در ایالات متحده مورد استفاده قرار داد. پذیرش این نوع تمرینات از سوی مربیان آمریکا به کندی انجام می‌شد؛ زیرا عده‌ای معتقد بودند که تمرینات پلایومتریک اجرای اصلی ورزشکاران را به تأخیر می‌اندازد و ورزشکاران پس از انجام این تمرینات به زمان زیادی برای بازیافت نیاز دارند و عده‌ای هم نحوه استفاده از این تمرینات را به خوبی درک نکردند(۲۰).

در حال حاضر بسیاری از مربیان در رشته‌های گوناگون ورزشی، موفقیت خود را مدیون استفاده از این تمرینات می‌دانند. برای مثال «کن فورمن»^[۶] سرمربی تیم ملی دو و میدانی زنان آمریکا، عامل برتری ورزشکاران حرفه‌ای خود، «ترزا اسمیت»^[۷] در پرش ارتفاع، «ماراتا واتسون»^[۸] در پرش طول و «کارین اسمیت»^[۹] در پرتاب نیزه را که دارای عناوین قهرمانی جهانی و المپیک هستند، شرکت در تمرینات متفاوت با تأکید بر تمرینات پلایومتریک عنوان کرده است(۱۹).
گزارشی از آخرین اطلاعات نشان داده است که بسیاری از دوندگان مسافت‌های طولانی، برخی از تمرینات پلایومتریک را در برنامه تمرینی خود جای دادند. «دینا دراسن»^[۱۰] دارنده مقام سوم جهانی در سال ۲۰۰۳ در رشته ماراتن بود. وی گزارش کرده بود که از مهارت‌های پلایومتریک به میزان دو ساعت و سه روز در هفته استفاده می‌کرد. او اعتقاد داشت که این تمرینات به شدت مفید است. «سباستین کو»^[۱۱] رکورددار سابق جهان در دوی ۸۰۰ متر(با زمان ۱:۴۱:۷۳)، ۱۰۰۰ متر(با زمان ۲:۱۲:۱۸) و ۱۵۰۰ متر(با زمان ۳:۳۲:۰۳)، استفاده زیاد از تمرینات پلایومتریک به همراه تمرینات با وزنه و سرعتی را گزارش کرده است(۳۷).
گرچه در ابتدا تمرینات پلایومتریک در ورزشکاران دو و میدانی و پرنده‌ها و پرتاب‌کننده‌ها استفاده می‌شد، اما امروزه در بسیاری از ورزش‌هایی که به حرکات توانی همچون(فوتبال، والیبال، بسکتبال، هاکی و بیسبال) نیاز دارند نیز استفاده می‌شوند(۸۰).
همانطور که قبلاً ذکر شد، تمرینات الاستیک یک نوع جدید از تمرینات پلایومتریک می‌باشد. در ادامه برخی از تحقیقاتی که در زمینه اثر تمرینات الاستیک مقاومتی مطرح شده، اشاره می‌شود. در یک تحقیق که توسط «مارک دی ریکارد»^[۱۲] و «کیونگ موهان»^[۱۳] در سال ۲۰۱۱ انجام شد، ۲۰ مرد و زن به مدت ۴ هفته به تمرینات الاستیک مقاومتی پرداختند. مشخص شد که این نوع تمرینات موجب تقویت عضلات مچ پا شد و از رگ به رگ شدن مکرر به طور محسوسی جلوگیری نمود(۵۹).
در تحقیقی که «فیل پیج»^[۱۴] در سال ۲۰۱۱ بر روی برخی از زنان مبتلا به سندرم استخوان ران انجام داد، نشان داد که تمرینات الاستیک مقاومتی مانند سایر تمرینات مقاومتی در درمان سندرم استخوان پا مؤثر است و باعث کاهش درد و بهبود عملکرد و بهبود قدرت آن‌ها می‌شود. مطالعات «الکترو مایو گرام» تائید کرد که تمرینات الاستیک مقاومتی با تمرینات ایزوتونیک قابل مقایسه است(۷۳).
در سال ۲۰۱۱ «سوزان کوتوسکی» و «نانسی تالبوت» و «دکستر ویت»^[۱۵] تحقیقی در زمینه فعالیت الکترومیوگرافیک عضلات کتف با بهره گرفتن از تمرینات الاستیک مقاومتی و وزنه انجام دادند که طی آن نشان دادند که انتخاب نوع حرکات ورزشی در برنامه‌های توانبخشی برای فعال کردن عضلات کتف مهم است و مطالعه نشان داد تمرینات مقاومتی الاستیک باعث تقویت و افزایش سطح فعال‌سازی عضلات کتف می‌شود(۸۹).
«والکان توپال»^[۱۶] و همکاران در سال ۲۰۱۱ تحقیقی بر روی تکواندوکاران نوجوان انجام دادند که مشخص شد بر اثر تمرین مقاومتی با باندهای الاستیک به مدت ۶ هفته، شدت ضربات پای تکواندوکاران بهبود یافت و تأثیر مثبتی در گرفتن امتیاز داشته است(۹۰).
۲-۲-۳- انعطاف‌پذیری
یکی از قابلیت‌هایی که تکواندوکاران باید در تمرین‌ها به سختی به آن بپردازند، انعطاف‌پذیری است. فقدان انعطاف‌پذیری می‌تواند عملکرد را تحت تأثیر و در نتیجه منجر به آسیب‌دیدگی شود. آز آنجا که انعطاف‌پذیری خاص مفاصل است، لذا توصیه می‌شود تا تکواندوکاران توجه خود را روی عضلات خاص مثل کمربند شانه‌ای، پشت، مفصل ران و مچ پا قرار دهند. سه روش تمرین کششی که انعطاف‌پذیری را توسعه می‌دهند، عبارتند از:

1. 1. استاتیک: این تمرین به تکواندوکار اجازه می‌دهد تا مفصل خود را تا انتهای دامنه حرکتی به حرکت درآورد و این وضعیت بین ۱۰ تا ۶۰ ثانیه نگه دارد.

1. 1. کشش PNF^[17]: این شیوه به تکواندوکار اجازه می‌دهد تا انتهای دامنه حرکتی، حرکت کند. گروه عضلات موافق را برای مدت تقریباً ۶ تا۱۰ ثانیه به صورت ایزومتریکی منقبض کند، منبسط کند، حفظ کند و سپس حرکت را تکرار کند.

1. 1. بالستیک: در این روش تکواندوکار، حرکات ناگهانی، منقطع و پرشی را استفاده می‌کند تا حرکت از اندازه طبیعی نیز بگذرد(۱۷).

برخی از پژوهش‌ها، از این مسأله که روش‌های کششیPNF نسبت به روش‌های استاتیک سبب انعطاف‌پذیری بیشتر عضله می‌شوند، حمایت می‌کنند. به نظر محققان، چون در این روش‌ها از انقباض‌های اکتیو به جای کشش پاسیو استفاده می‌شود، افزایش دامنه‌ی حرکتی، به دلیل توانایی روش‌های PNF در کاهش تنش اکتیو عضله است؛ یعنی اثر روش PNF ناشی از کاهش فعالیت رفلکسی به دنبال استفاده از این روش‌هاست(۴۷، ۴۸، ۴۹). نظریه‌پردازان روی اصول نوروفیزیولوژیک تأکید می‌کنند و می‌گویند آوران‌های تحریکی از دوک‌های عصبی عضلانی یا آوران‌های مهاری از ارگان تاندونی گلژی، یا هر دو این آوران‌ها مسئول تاثیرات تکنیک‌ها هستند(۳۲، ۶۰، ۶۷).
بعضی دیگر اعتقاد دارند که علت تأثیر بیشتر تکنیک‌های داینامیک، افزایش روندهای متابولیک است که سبب افزایش درجه‌ی حرارت و در نتیجه کاهش ویسکوزیتی عضله می شوند و اجازه می‌دهند که عضله به نرمی منقبض شود. عضله گرم شده به سهولت با نیروهای وارده هماهنگ شده و منجر به افزایش انعطاف‌پذیری خواهد شد(۶۸)، ولی برخی از پژوهش‌ها نشان دادند که با وجود افزایش دامنه‌ی حرکتی به دنبال استفاده از روش‌های PNF، فعالیت الکترومیوگرافی عضلات در این روش بیشتر از روش کشش استاتیک است(۶۷). از طرف دیگر، چون برخی محققان نشان دادند که کشش استاتیک دامنه‌ی حرکتی را بیش از دو برابر نسبت به کشش داینامیک افزایش می‌دهد و همچنین به دلیل آزردگی کمتر عضلات با روش کشش استاتیک، تمایل به استفاده از این روش بیشتر است(۵۰). عده‌ای می‌گویند که به علت طولانی بودن زمان کشش در کشش استاتیک، دوک عضلانی تطابق پیدا می‌کند و فعالیت آن متوقف می‌شود، نتیجه‌ی این تطابق و ریلکسیشن متعاقب آن، افزایش طول عضله است(۴۳، ۷۶).
شکل، نوع و ساختار مفصل‌ها بر قابلیت انعطاف‌پذیری تأثیر می‌گذارند. لیگامنت‌ها و تاندون‌ها نیز بر انعطاف‌پذیری تأثیر دارند. هر قدر قابلیت‌های ارتجاعی بیشتر باشد، دامنه‌ی حرکتی نیز بیشتر می‌شود. عضلاتی که از مفصل می‌گذرند یا مجاور آن قرار دارند، بر انعطاف‌پذیری آن نیز تأثیر می‌گذارند. در هر حرکتی، انقباض عضله‌ی عمل کننده(موافق) به موازات شل شدن و یا کشیده شدن عضلات مخالف انجام می‌گیرد. هر قدر عضلات مخالف آزادتر(انعطاف‌پذیرتر) باشند، انرژی کمتری صرف غلبه بر مقاومت آن‌ها می‌شود، در نتیجه، تمرین‌های انعطاف‌پذیری تار عضلانی را برای کشیدگی افزایش می‌دهد.
سن، جنس، دمای عمومی و دمای ویژه عضله نیز از عوامل اثرگذار بر انعطاف‌پذیری است. همچنین وسعت حرکت با نرمش طبیعی افزایش می‌یابد؛ زیرا فعالیت تدریجی بدنی جریان خون را در عضله شدت می‌بخشد و باعث ارتجاعی‌تر شدن تارها می‌شود.
قدرت و انعطاف‌پذیری با هم سازگارند، چون قدرت به سطح مقطع عضله و انعطاف‌پذیری به میزان کشیدگی عضله بستگی دارد. این دو ساز و کار متفاوتی دارند و به همین دلیل نمی‌توانند یکدیگر را حذف کنند. ژیمناست‌هایی که هم قوی هستند و هم از انعطاف‌پذیری کافی برخوردارند دلیلی بر این ادعا هستند(۴).
«فولز»^[۱۸] و همکاران(۲۰۰۰)، دریافتند که حداکثر انقباض ارادی و فعالیت عصبی عضلانی عضله سه سر بازویی بلافاصله بعد از کشش ایستا مختل می‌شود(۴۵).
تکواندوکار موفق مرد باید انعطاف‌پذیری عالی و داشتن دامنه‌ی حرکتی مناسب در ناحیه‌ی کمر و حفظ تعادل مناسب برای افزایش ضربات امتیازآور در موقعیت‌های گوناگون داشته باشند. همچنین احتمال می‌رود عواملی چون سرعت و چابکی تکواندوکاران باید تقویت شود(۲۴).
۲-۲-۴- چابکی
چابکی عبارت است از: توانایی کنترل تعادل با تغییر ریتم حرکات در زمانی محدود، توانا در سرعت تغییر جهت بدن یا اندام‌های بدن بدون از دست دادن سرعت بدن(۳۰).
چابکی، توانایی تغییر وضعیت و تغییر مسیر حرکت بدن، یا اعضایی از بدن به صورت دقیق و با حداکثر سرعت ممکن و بدون از دست دادن تعادل است. چابکی ممکن است عمومی و یا ویژه(با توجه به مهارت‌های ویژه ورزشی) باشد. به عبارت دیگر، چابکی عبارت است از: قابلیت تغییرپذیری بدن. در تقسیم‌بندی دیگر چابکی، ممکن است به چابکی درجا و چابکی حرکتی تقسیم شود. چابکی درجا یا چابکی در تغییر شکل و وضعیت بدن، نوعی از چابکی است که با «تغییر سریع وضعیت بدن به صورت درجا» تعریف شده است و چابکی حرکتی عبارت است از: «توانایی عضله‌ها برای تغییر مسیر حرکت بدن در حین دویدن به صورت ارادی».
در فعالیت‌های ورزشی که تغییرات سریع تمام بدن یا یکی از اعضاء آن نیاز است، چابکی از اهمیت خاصی برخوردار است. شروع‌های سریع، جهش‌ها، پرش‌ها، توقف‌های ناگهانی و تغییرات سریع در مسیر حرکت همه به عنوان پایه و اساس و عوامل مهم چابکی هستند.
عوامل مختلفی بر چابکی تأثیر دارند که این عوامل عبارتند از:

1. 1. شکل بدن: به طور کلی می‌توان گفت که افراد عضلانی با عضلاتی هماهنگ و قوی از چابکی بیشتری نسبت به افراد استخوانی یا چاق برخوردارند.

1. 1. سن: در نوجوانان تا سنین ۱۴ سالگی چابکی افزایش می‌یابد و این افزایش تا قبل از بلوغ ادامه دارد.

1. 1. جنس: در خلال سال‌های قبل از بلوغ، پسران نسبت به دختران چابکی کمتری دارند، ولی بعد از بلوغ پسران نسبت به دختران به طور قابل ملاحظه‌ای چابک‌تر می‌شوند.

۴٫وزن: از جمله عواملی که با چابکی رابطه معکوس دارد وزن است، هر قدر وزن بدن سبک‌تر باشد، بدن نیز چابک‌تر بوده و سرعت بیشتری دارد.

5. 5. خستگی: خستگی از جمله عواملی است که تا حد زیادی باعث کاهش چابکی می‌شود؛ زیرا خستگی اثر کندکننده بر روی اجزای تشکیل‌دهنده‌ی چابکی از قبیل قدرت، زمان عکس‌العمل، سرعت حرکت و هماهنگی دارد.

5. 5. قد: قد بلند با چابکی رابطه معکوس دارد(۸).

۲-۲-۵- توان انفجاری
توان انفجاری به عنوان به کارگیری حداکثر قدرت عضلات درگیر در کمترین زمان ممکن تعریف شده است. توان همواره یکی از مهم‌ترین عوامل آمادگی جسمانی-حرکتی و عامل موفقیت ورزشکاران در رشته‌های مختلف ورزشی به شمار می‌رود. محصول قدرت و سرعت را توان گویند. هر گونه افزایشی در عامل توان باید نتیجه پیشرفت قدرت یا سرعت یا هر دوی این عوامل باشد. مزیت تمرینات انفجاری و پرتوان این است که در این گونه تمرینات، دستگاه عصبی تمرین داده می‌شود. سازگاری فیزیولوژیکی دیگری که در اجرای توان مهم است، به‌کارگیری تعداد بیشتری از تارهای عضلانی در زمان بسیار کم است.
شاخص دیگری از سازگاری با تمرینات توان، هماهنگی بهتر عضلات یا توانایی عضلات موافق و مخالف برای همکاری مؤثر در اجرای یک حرکت است. ساختار و نوع تارهای عضلانی از عوامل تعیین‌کننده‌ی توان محسوب می‌شوند. در این میان آرایش سارکومرها، طول تارها، سطح مقطع و کل توده عضلانی در توانایی فعالیت‌های غیرهوازی مؤثرند(۱).
«بومپا»^[۱۹](۱۹۹۹) اظهار می‌دارد در ورزش‌های رزمی، شروع سریع و قوی یک فن توسط مهاجم از حرکت مؤثر حریف جلوگیری می‌کند و ورزشکاران باید سریع و با قدرت به حمله حریف واکنش نشان دهند(۳۳).
«هو»^[۲۰](۱۹۹۸) در مسابقات آسیایی ۱۹۹۸ با مطالعه ۴ تکواندوکار شرکت‌کننده در رقابت‌های نهایی توانایی بی‌هوازی این ورزشکاران را خوب گزارش کرد(۵۳). «هتزلر»^[۲۱] نشان داد ورزشکاران نخبه باید توانایی بدنی توان بی‌هوازی مناسبی داشته باشند(۵۲).
«میل هیم»^[۲۲](۲۰۰۱) گزارش کرده توان بی‌هوازی و ظرفیت هوازی تکواندوکاران در پی یک دوره تمرین به ترتیب ۲۴ و ۵/۶۵ درصد افزایش نشان داده است(۶۴). توان انفجاری زیاد برای انجام ضربات و مهارت‌های سریع و انفجاری لازم و ضروری است(۲۴).
۲-۲-۶- قدرت بیشینه(۱RM)
سنگین‌ترین باری که یک ورزشکار می‌تواند در یک حرکت بلند کند، قدرت بیشینه نامیده می‌شود و به صورت صد در صد بیشینه یا یک تکرار بیشینه بیان می‌شود. قدرت بیشینه، پایه و اساس بار تمرین در هر مرحله از قدرت می‌باشد(۳). قدرت، توانایی به کاربردن نیرو است. اگر کسی سعی دارد عملکرد ورزشکاران را بهبود بخشد، باید بیش از هر چیز به توسعه‌ی قدرت بپردازد. قدرت ظرفیت عصبی- عضلانی برای غلبه بر مقاومت خارجی و داخلی می‌باشد. حداکثر قدرتی را که ورزشکار می‌تواند تولید کند، به ویژگی‌های بیومکانیک حرکت(از قبیل کاربرد اهرم، میزان مشارکت گروه‌های عضلانی بزرگ‌تر) و مشارکت انقباض‌های عضلات بستگی دارد. پس از برنامه‌ی تمرینی قدرتی، عضله به دلیل عوامل زیر بزرگ‌تر یا هیپرتروفی می‌شود.