RO

۲۰۱۲، Chen

رابطه گرایی

وابسته

REO

کنترل گرایی

وابسته

CO

تیم گرایی

وابسته

TO

۳-۹- روش تحلیل داده ها و توضیح آزمون های آماری
۳-۹-۱- روش تحلیل داده ها
در این پژوهش توصیف داده‌های دموگرافیک تحقیق با بهره گرفتن از آمار توصیفی، جداول فراوانی و نمودارهای دایره ای و میله ای انجام شده و برای بررسی متغیرها با توجه به حد وسط مقیاس اندازه گیری از آزمون t یک نمونه استفاده شده و داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار spss18 تجزیه و تحلیل گردید؛ تایید روابط بین متغیر ها و عوامل از طریق تحلیل عاملی تاییدی و تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری با بهره گرفتن از نرم افزار LISREL 8.72 انجام شد، این نرم افزار یکی از مشهورترین نرم افزارها جهت اجرای مدل هایست که مستلزم آزمون فرضیه ها با هدف سنجش روابط همزمان، مستقیم یا غیر مستقیم میان متغیرها می باشد. همچنین با بهره گرفتن از آزمون سبل فرض نقش میانجی متغیر مدیریت دانش مورد بررسی قرار می گیرد.

۳-۹-۲- توضیحات مربوط به آزمون های آماری
۳-۹-۲-۱- تحلیل عاملی تائیدی
در تحلیلهای عاملی تاییدی، که هدف پژوهشگر تایید ساختار عاملی ویژه ای میباشد، در باره تعداد عاملها به طور آشکار فرضیه های بیان می‌شود و برازش ساختار عاملی مورد نظر در فرضیه با ساختار کواریانس متغیرهای اندازه گیری شده مورد آزمون قرار می‌گیرد. در تحلیل عاملی تاییدی، پژوهشگر به دنبال تهیه مدلی است که فرض میشود داده های تجربی را برپایه چند پارامتر نسبتا اندک، توصیف، تبیین یا توجیه میکند. این مدل مبتنی بر اطلاعات پیش تجربی در باره ساختار داده هاست که میتواند به شکل: ۱) یک تئوری یا فرضیه ۲) یک طرح طبقه بندی کننده معین برای گویه ها در انطباق با ویژگیهای عینی شکل و محتوا ۳)شرایط معلوم تجربی و یا ۴) دانش حاصل از مطالعات قبلی در باره داده های وسیع باشد. لذا تمایز مهم روش های تحلیل اکتشافی و تاییدی در این است که روش اکتشافی با صرفه ترین روش تبیین واریانس مشترک زیر بنایی یک ماتریس همبستگی را مشخص میکند. در حالیکه روش های تاییدی (آزمون فرضیه) تعیین می کنندکه داده ها با یک ساختار عاملی معین (که درفرضیه آمده) هماهنگ اند یا نه .برای انجام تحلیل عامل تاییدی از نرم افزار Lisrelاستفاده میشود. این نرم افزار به منظور برآورد و آزمون مدلهای معادلات ساختاری طراحی و ازسوی شرکت بین المللی نرم افزارعلمی (SSI) به بازار عرضه شده است. این نرم افزار با بهره گرفتن از همبستگی و کوواریانس بین متغیرهای اندازه گیری شده، می‌تواند مقادیر بارهای عاملی، واریانس ها و خطاهای متغیرهای مکنون را برآورد یا استنباط کند(سرمد و همکاران، ۱۳۷۶).
۳-۹-۲-۲- مدل یابی معادلات ساختاری^[۹۳]
یک تکنیک تحلیل چند متغیری بسیار کلی و نیرومند از خانواده رگرسیون چند متغیری و به بیان دقیقتر بسط مدل خطی کلی است که به پژوهشگر امکان میدهد مجموعهای از معادلات رگرسیون را به گونه همزمان مورد آزمون قرار دهد. مدل یابی معادله ساختاری یک رویکرد جامع برای آزمون فرضیه هایی درباره روابط متغیرهای مشاهده شده و مکنون است که گاه تحلیل ساختاری کوواریانس، مدل یابی علّی وگاه نیز لیزرل نامیده شده است اما اصطلاح غالب دراین روزها، مدل یابی معادله ساختاری یا به گونه خلاصه SEM است.
۳-۱۰- آزمونهای برازندگی مدل کلی
با آنکه انواع گوناگون آزمونها که به گونه کلی شاخصهای برازندگی^[۹۴] نامیده میشوند پیوسته در حال مقایسه، توسعه و تکامل میباشند اما هنوز درباره حتی یک آزمون بهینه نیز توافق همگانی وجود ندارد. نتیجه آن است که مقاله های مختلف، شاخص های مختلفی را ارائه کرده اند و حتی نگارش های مشهور برنامه های SEM مانند نرم افزارهای lisrel, Amos, EQS نیز تعداد زیادی از شاخص های برازندگی به دست میدهند.
برخی از این شاخصها عبارتند از:

• شاخصهای^[۹۵]GFI

شاخص GFI مقدار نسبی واریانسها وکوواریانسهارا به گونه مشترک از طریق مدل ارزیابی میکند. دامنه تغییرات GFI بین صفر ویک میباشد. مقدار GFI باید برابر یا بزرگتر از ۹/. باشد تا مدل پذیرفته شود.

• شاخص AGFI^[96]

برازندگی دیگر AGFI یا همان مقدار تعدیل یافته شاخص GFI برای درجه آزادی میباشد. مقدار این شاخص نیز بین صفر و یک میباشد. شاخصهای GFI و AGFI را که جارزکاگ و سوربوم ^[۹۷](۱۹۸۹) پیشنهاد کرده اند بستگی به حجم نمونه ندارد.

• شاخص^[۹۸] RMSEA

این شاخص، ریشه میانگین مجذورات تقریب میباشد. شاخص RMSEA هر چقدر به صفر نزدیکتر باشد بهتر است.

• مجذور کای (  )

آزمون مجذور کای (خی دو) این فرضیه را که مدل مورد نظر هماهنگ با الگوی هم پراشی بین متغیرهای مشاهده شده است را می آزماید، کمیت خی دو بسیار به حجم نمونه وابسته میباشد و نمونه بزرگ کمیت خی دو را بیش از آنچه که بتوان آنرا به غلط بودن مدل نسبت داد، افزایش می دهد.

• شاخصNFI و CFI

به بررسی برهمکنش بین نور و یک ماده طیف نگاری^[۴۵] می‌گوییم. ما برای بررسی خواص یک ماده از طیف نگاری استفاده می‌کنیم. طیف نگاری انواع مختلفی دارد که ما برای بررسی گرافن از طیف نگاری با روش دمش-کاوشگر^[۴۶] استفاده کرده‌ایم.

در این نوع طیف نگاری فرایند کار بدین گونه است که یک پالس لیزر به طرف نمونه پرتاب می‌شود و آن را برانگیخته می‌کند. این برانگیختگی یک تغییر p در خواص ماده ایجاد می‌کند که همان ویژگی مورد نظر ما است و داریم[۲۹]:
P(t)→P₀+∆P(t-t₀)
که P₀ خاصیت اولیه ماده و ∆P تغییر تولید شده در همان خاصیت است. پالس دوم که کاوشگر نام دارد به نمونه بعد از یک تاخیر زمانی t برخورد می‌کند. اغلب شدت پالس کاوشگر کوچک‌تر از شدت پالس دمش است. پالس دمش ملکول ها را به یک حالت برانگیخته می­ کند و خواص آن ماده(مثل ضریب جذب,ضریب شکست) عوض می‌شود. بعد اندازه‌گیری‌های مورد نیاز توسط کاوشگر که به آشکار ساز می­رود صورت می­پذیرد. خواصی که توسط پرتو کاوشگر بررسی می‌شود شامل موارد زیر است:
۱-ضریب عبور و انعکاس
۲-فلورسانس مواد
۳-ضریب شکست
در دو حالت می‌تواند این طیف نگاری را انجام داد:
۳-۲-۱-طیف نگاری دمش-کاوشگر تبهگن
در شکل ‏۳‑۱ شمایی از این روش آمده است. در این روش موج پالس بعد از گذر از تقسیم کننده نوری^[۴۷] به دو بخش تقسیم می‌شود. پالس مستقیم به نمونه برخورد می­ کند و کاوشگر با یک تاخیر زمانی به نمونه برخورد می‌کند و به قسمت آنالیز می‌رود. در این شکل یک قسمت به عنوان قطع کننده پرتو^[۴۸] معرفی شده است.
شکل ‏۳‑۱ طیف نگار دمش کاوشگر تبهگن[۲۹]
۳-۲-۲-طیف نگاری دمش-کاوشگر غیر تبهگن
در شکل ‏۳‑۲ شمایی از آن آمده است. این روش مثل قبل است فقط یک قسمت پهن شدگی طیفی^[۴۹] اضافه شده که در ادامه به عملکرد آن اشاره شده است. در این شکل یک قسمت به عنوان shutter معرفی شده است. از آن برای کنترل پرتو استفاده می‌کنیم به طوری که عبور پرتو را قطع و وصل می‌کند. برای مشاهده طیف‌های متفاوت ,داده‌ها به‌وسیله عملکرد shutter جمع آوری می‌شود.
شکل ‏۳‑۲ طیف نگار دمش کاوشگر تبهگن[۲۹]
تفاوت روش تبهگن و غیرتبهگن در این هست که در اولی فرکانس دمش و کاوشگر یکسان است اما در دومی یک دستگاه spectral broadening در قسمت تاخیر وجود دارد که می‌تواند فرکانس کاوشگر را به‌دلخواه تغییر دهد. مثلا ممکن است دمش در ناحیه مرئی باشد اما کاوشگر در ناحیه مادون قرمز ,فرابنفش ,تراهرتز یا حتی در ناحیه x-ray باشد.
۳-۲-۳-چگونگی اندازه ­گیری واهلش حامل­ها با طیف نگاری دمش-کاوشگر
برای بررسی با طیف نگاری دمش-کاوشگر سه راه مستقل اندازه گیری پارامتر جذب، اندازه گیری پارامتر عبور، اندازه گیری پارامتر بازتاب وجود دارد. مثلا در اندازه گیری پارامتر جذب، روش کار به این صورت است که تفاوت جذب موج کاوشگر را در هنگامی که ماده دمش شده باشد و زمانی که دمش نشده را بدست می­آوریم.
برای بررسی واهلش حامل­ها ابتدا با دمش ماده را از حالت پایه به حالت برانگیخته، سیستم را از حالت تعادل خارج می­کنیم. الکترونی که به حالت برانگیخته رفته است شروع به واهلش می­ کند. سپس با بهره گرفتن از بررسی این که کاوشگر بعد از زمان مشخصی چقدر جذب دارد می­توان به زمان واهلش حامل ها پی برد. به عنوان مثال اگر حامل ها در جسم را دمش کنیم و بعد از ۱ ps کاوشگر را به جسم بتابانیم، اگر هیچ کاهشی در کاوشگر بوجود نیاید(موج کاوشگر جذب نشود) معنایش این است که ماده نسبت به این موج سفید^[۵۰] می­باشد. نتیجه­اش این است که زمان بازترکیب حامل­ها بیش از ۱ ps طول می­کشد.
نتیجه طیف نگاری دمش-کاوشگر در مورد واهلش حامل­ها در گرافن
برای به تعادل رسیدن حامل‌ها در گرافن بعد از برخورد موج دو سناریوی مختلف وجود دارد[۳۰]:
۱-ابتدا الکترون‌ها به نوار رسانش می‌روند و جمعیت آنجا را به طور چشمگیری افزایش می‌دهند و سپس بازترکیب الکترون و حفره را داریم. در زمان بعد الکترون‌ها به‌وسیله برخورد الکترون-فونون شروع به خنک شدن می‌کنند.
۲-بعد از انتقال الکترون به نوار رسانش ابتدا یک واهلش داخل نواری صورت می‌گیرد. در این حالت ما دو پتانسیل شیمیایی جدا از الکترون و حفره در دو نوار رسانش و ظرفیت داریم. هرکدام از این توزیع‌ها دارای پتانسیل شیمیایی جداگانه، دارای دمای خاص خود است که با فرآیندهای پراکندگی مختلف دما تغییر می‌کند. در نهایت یک گذار بین نواری را داریم که بعد آن یک پتانسیل شیمیایی ثابت برای کل سیستم به وجود می‌آید.
ما برای بررسی این که کدام سناریو صحیح است، نتایج حاصل از آزمایش و تفسیر آن‌ ها را بررسی می­کنیم. شکل ‏۳‑۳ شمایی از فرآیندهای واهلش را نشان می‌دهد.
نتایج آزمایش[۳۱] با لیزر Ti:sapphire با طول موج ۷۸۰ nm و پهنای پالس ۸۵ fs و استفاده از روش طیف نگاری دمش-کاوشگر با انرژی دمش ۱۰-۱۵ nJ و کاوشگر ۳۰- ۱۰۰ nj نشان می­دهد که واهلش در سه مرحله انجام می‌شود. یک واهلش (τ_۱) صورت می­گیرد که به علت برخورد حامل-حامل است و زمان آن بین ۷۰- ۱۲۰ fs است. یک زمان واهلش دیگر (τ_۲) داریم که ناشی از برخورد حامل فونون است و حدود ۰٫۴-۱٫۷ ps طول می­کشد. در نهایت بازترکیب الکترون و حفره را داریم.
نتایج آزمایش[۳۲] با همان لیزر قبلی ولی پهنای پالس ۹۰ fs و روش دمش-کاوشگر نشان می‌دهد که ما سه مرحله داریم که مرحله اول حداکثر ۱۰- ۱۵۰ fs طول می­کشد و ناشی از برخورد حامل-حامل است. مرحله دوم حداکثر ۱۵۰-۱ ps ناشی از فونون-حامل و مرحله سوم که همان بازترکیب الکترون و حفره است و حدود۱- ۱۵ ps طول می‌کشد که می‌تواند ناشی از برخورد فونون حامل باشد یا ناشی از بازترکیب به‌وسیله فرایند اوژه باشد. در این روش دمش مورد استفاده همان بازه انرژی را دارد اما کاوشگر مورد استفاده در بازه تراهرتز است. این تفاوت در کاوشگر مورد استفاده از آنجا مهم است که در مرجع [۳۱] اندازه گیری‌ها حساس هستند به گذار بین نواری و تحول زمانی حامل‌ها را در انرژی‌های خاصی در نوارها بررسی می‌کنند. در روش آزمایش قبل[۳۱] امکان اندازه‌گیری زمان باز ترکیب حامل‌ها نیست. در دمای اتاق پاسخ نوری گرافن در ناحیه تراهرتز غالبا داخل نواری و با حامل‌های آزاد است و اگر از این ناحیه فرکانسی استفاده کنیم می‌توانیم به بررسی فرآیندهای بازترکیب نیز بپردازیم.
شکل ‏۳‑۳ فرآیندهای بازترکیب در گرافن بعد از برخورد پالس
همان‌طور که بیان کردیم واهلش در گرافن شامل سه مرحله است:
الف-مرحله اول برخورد حامل-حامل است که این برخورد بسیار سریع شروع می­ شود[۲۷, ۳۳]. که این زمان بسیار کوتاه‌تر از دقت پالس لیزر است به ‌طوری که حتی در همان زمان برخورد پالس لیزر پراکندگی شروع و محلی که الکترون به آن انتقال یافته بود به سرعت خالی می‌شود. همان‌طور که گفته شد این مرحله بسته به دقت زمانی پالس لیزر است و کوتاه‌ترین زمانی که اندازه‌گیری شده است حدود ۱۰ fs و حداکثر تا ۱۵۰ fs طول می­کشد[۳۰, ۳۲].
ب-مرحله دوم که شامل به وجود آمدن فونون است این مرحله بعد از واهلش اولیه به وجود می‌آید و می‌تواند حداکثر زمانی بین ۱۰۰ fs تا ۱ ps داشته باشد[۳۰, ۳۲]. در این مرحله ما می‌توانیم تولید فونون ناشی از واهلش الکترون را داشته باشیم. حداکثر عمر فونون در یک بررسی ۱٫۲ ps تخمین زده شده است[۳۴].
پ-مرحله سوم که همان بازترکیب الکترون و حفره و رسیدن به توزیعی با یک پتانسیل شیمیایی یکسان برای الکترون و حفره است، حداکثر حدود ۱ ps تا ۱۵ ps طول می‌کشد[۳۲]. در گرافن به علت عدم وجود گاف و طول موج فونون اپتیکی حدود ۱۹۶ mev یکی از مهم‌ترین فرآیندهای بازترکیب، اوژه است[۳۲, ۳۵]. ترکیب الکترون و حفره در گرافن بر اثر فرایند اوژه دو صورت دارد[۳۵]:
I-یک الکترون در نوار رسانش با تکانه اولیه k₁ با یک الکترون در نوار رسانش با تکانه k₂ برخورد می‌کند و در اثر این برخورد یک الکترون با تکانه k₁+Q در نوار رسانش و یک الکترون با تکانه k₂-Q در نوار ظرفیت به وجود می‌آید. این فرایند در شکل ‏۳‑۴ قسمت a رسم شده است.
II-یک حفره در نوار ظرفیت با تکانه اولیه k₁ با حفره دیگر در نوار ظرفیت با تکانه k₂ برخورد
شکل ‏۳‑۴ فرایند اوژه برای a-الکترون‌ها و b-حفره‌ها [۳۵].
می­ کند و نتیجه‌اش یک حفره با k₂-Q در نوار رسانش و یک حفره با k₂+Q در نوار ظرفیت است. این فرایند در شکل ‏۳‑۴ قسمت b رسم شده است. فرایند اوژه در گرافن اگر شدت پالس زیاد باشد مقداری فروکش می‌کند[۳۶] و امکان تکثیر حامل‌ها^[۵۱] فراهم می‌شود.
نتیجه طیف نگاری دمش-کاوشگر در مورد خواص نوری گرافن
تغییر عبور بعد از برخورد پالس در شکل ‏۳‑۵ آمده است[۳۱]. این نتایج نشان می‌دهد که بعد از برخورد پالس یک افزایش در عبور داریم که این افزایش نتیجه گذار الکترون‌ها به نوار رسانش و پر کردن آنجا است به طوری که بعد از این جذب به نزدیک صفر می‌رسد و شفاف شدن ماده را سبب می‌شود.

شکل ‏۳‑۵ تغییرات عبور که با نشان داده شده بر حسب زمان سپری شده از برخورد پالس با دقت ۸۵ fs [31].
همچنین این نتیجه نشان می‌دهد که عبور ماده در دو مرحله تغییر می‌کند که مرحله ابتدایی(τ_۱) بین ۰٫۰۷-۰٫۱۲ ps طول می‌کشد و مرحله دوم(τ_۲) بین ۰٫۴-۱٫۷ ps به طول می‌ انجامد. این بررسی توسط دمش با دقت ۸۵ fs صورت گرفته است. در بررسی دیگر که توسط یک دمش با دقت ۷ fs صورت گرفته است نتایج نشان می‌دهد τ_۱ حامل‌ها حدود ۱۳ fs است و τ_۲ حامل‌ها حدود ۱۰۰ fs ثانیه است که در شکل ‏۳‑۶ نتایج آمده است[۳۰].
شکل ‏۳‑۶ تغییرات عبور بر حسب زمان سپری شده از برخورد پالس با دقت ۷ fs [30].
حال به تفسیر این رفتار یعنی علت تغییر در ضریب عبور می‌پردازیم. بلافاصله بعد از برخورد پالس به گرافن بعضی از جاهای خالی نوار هدایت پر می‌شود و همان‌طور که گفتیم عبور ماده افزایش می‌یابد. در حین این افزایش برخورد حامل-حامل را داریم که سبب می‌شود در زمان τ_۱ ما به یک وضعیت شبه تعادلی برسیم. بعد از این مرحله، برخورد الکترون-فونون را داریم که در زمان τ_۲ اتفاق می‌افتد. در نهایت بازترکیب حامل‌ها را داریم. این نتایج بیان می‌کند سناریو دوم در مورد گرافن صحیح است. در ضمن اگر نتایج آزمایش‌های مختلف را بررسی کنیم مشاهده می‌شود τ_۱ تقریبا از مرتبه و در بازه دقت پالس لیزر است.
چگونگی مدل کردن گرافن برای شبیه سازی تقویت^[۵۲](براساس نتایج طیف نگاری)
هنگامی که پالس لیزر به گرافن برخورد می‌کند و پس از فرایند واهلش اولیه یعنی برخورد حامل-حامل گرافن به وضعیتی می‌رسد که دارای یک توزیع تعادلی موقت از الکترون و حفره است. در بازه زمانی بعد از برخورد حامل-حامل و تولید فونون اپتیکی و تا رسیدن گرافن به زمان بازترکیب حامل‌ها ما یک توزیع جدا از حامل‌ها در نوار رسانش با پتانسیل شیمیایی متفاوت و یک توزیع جدا از حامل‌ها در نوار ظرفیت با پتانسیل شیمیایی متفاوت داریم. اما آیا دمای حفره و الکترون هم متفاوت است؟ برای پاسخ به این سوال باید توجه کنیم که ساختار باندی گرافن متقارن است پس نرخ فرایند خنک شدن حامل‌ها برای الکترون و حفره یکسان است[۳۰]. این یعنی دمای الکترون­ها و حفره­ها یکسان می­باشد اما با دمای شبکه گرافن متفاوت است. توجه شود این تفاوت تنها در بازه وجود دارد. پس مدل برای گرافن باید دارای دو ویژگی باشد:
۱-باید از دو پتانسیل شیمیایی جداگانه برای نوار رسانش و ظرفیت ساخته شود.
۲-باید دمای حامل‌ها از دمای شبکه متفاوت باشد.
۳-۵-۱-مدل اول(مدل پدیده شناختی)
اولین مدل بر اساس اصل پدیده شناختی است. در این مدل فرض بر این است که (۱) تعداد الکترون‌ها در سامانه ثابت است. (۲) درست بعد از دمش الکترون‌ها در یک حالت تعادلی موقت قرار می‌گیرند. یعنی بعد از τ_۱ حالت‌های میانی در یک وضعیت شبه تعادلی قرار گیرند. (۳) سامانه در این فاصله انرژی را از دست ندهد. این یعنی کل آن انرژی که به سامانه داده شده است، صرف برانگیختگی الکترون­ها از یک حالت پایه به حالت برانگیخته شود. در محاسبات این سه فرض تشکیل یک دستگاه معادله می­ دهند. معادله اول مربوط به چگالی الکترونی بر واحد سطح کل حامل‌ها در زمان قبل از انرژی دادن به سیستم است. معادله دوم بر اساس اختلاف چگالی الکترونی بر واحد سطح الکترون (یا حفره‌ها) قبل و بعد از برانگیختگی و معادله سوم بر اساس اختلاف انرژی سیستم قبل و بعد از برانگیختگی است. این سه فرض را در یک دستگاه قرار می‌دهیم و از حل سه معادله سه مجهول پتانسیل شیمیایی نوار رسانش و پتانسیل شیمیایی نوار ظرفیت و دمای حامل‌ها بدست می‌آید. برای حل این دستگاه معادله حداکثر برانگیختگی n_ex به عنوان متغیر مستقل به دستگاه معادله داده می­ شود و مجهولات را بدست می­آوریم. n_ex چگالی الکترونی بر واحد سطح برانگیخته است. در نهایت این مقادیر را در رسانندگی که آن هم بر اساس تئوری‌های قبل یعنی جدا بودن آن سه کمیت است قرار می‌دهیم و مقدار آن را به دست می‌آوریم. این مقدار اگر منفی شود نشان دهنده تقویت نور فرودی است چون رسانندگی با جذب متناسب است و جذب منفی همان تقویت را بیان می‌کند.
۳-۵-۲-مدل دوم(معادله انتقال بولتزمن^[۵۳])
مدل بعدی که برای محاسبه سه کمیت بیان شده مورد استفاده قرار گرفته است مدل معادله انتقال بولتزمن است. ما برای محاسبه از این روش دو فرض را در نظر گرفته‌ایم. اول این که بر اساس بحث‌های قبل دمای الکترون در بازه از دمای شبکه بالاتر است. پس دمایی که در این معادله استفاده می‌کنیم دمایی است که الکترون می‌تواند در حالت برانگیخته داشته باشد. حدود این دما را در بحث پدیده شناختی فصل بعد مشاهده خواهیم کرد. دومین فرض این است که اثر تابش(تولید) و جذب فونون هم در بررسی معادله برای محاسبه کمیت‌ها در نظر گرفته شده است. تفاوت عمده استفاده از این روش با روش پدیده شناختی قبل این است که ما در اینجا با بهره گرفتن از هامیلتونی گرافن در حالت اختلال موج الکترومغناطیسی، رابطه‌ای را به دست می‌آوریم که در آن شدت و انرژی وجود دارد و می‌توان با دادن یک شدت و انرژی خاص، میزان پتانسیل شیمیایی نوار رسانش µ_e و پتانسیل شیمیایی نوار ظرفیت µ_h را به دست آورد. در ادامه معادله انتقال بولتزمن را معرفی می‌کنیم[۳۷].
حامل‌ها در نیمه هادی‌ها و فلزات می‌تواند به‌وسیله میدان خارجی یا گرادیان دما تحت تاثیر قرار گیرند. همچنین این حامل‌ها می‌توانند توسط ناخالصی‌ها یا امواج شبکه یا چیزهای دیگر پراکنده شوند. یکی از بهترین راه‌ها برای این بررسی استفاده از معادله نیمه کلاسیکی انتقال بولتزمن است. ما تمرکز بارها را در نقطه خاص r در فضا و درحالت k را با f_k(r) نشان می‌دهیم. اثراتی که بر این بارها می‌تواند وجود داشته باشد عبارت‌اند از[۳۷]:

ساعت ورود به کلاس: ۹:۲۰ دقیقه
مدت جلسه: ۴۵ دقیقه
تاریخ: ۶/۱۰/۸۵
به عنوان کارورز همراه خانم آیین افروز وارد کلاس شدم. بچه ها با هم به پای معلمشان ایستادند، خانم آیین افروز بعد از سلام و احوال پرسی گفتند: بچه ها این زنگ چی داریم؟ بچه ها گفتند: فارسی
از بچه ها پرسیدند: جلسه قبل چه کلمه ای را با هم کار کردیم؟ و پای تخته کلمه تولّد را نوشت و تشدید را با رنگ قرمز نوشت، بچه ها گفتند: تشدید. آفرین بچه ها و بعد کلمه نقّاش را پای تخته با حروف چسبان، چسباند و به علی گفت: من چی نوشتم؟ علی نقّاش را درست خواند سپس از بچه ها خواستند تا درس جلسه قبل را به صورت تک تک روخوانی کنند. خانم آیین افروز ادامه دادند که امروز می خوام یک کلمه جدید که نامش (ص) است را به شما یاد بدهم خانم آیین افروز گفت که بچه ها شما وقتی می خواهید دست و بدن خود را بشویید با چی می شویند؟ عادل گفت: با صابون خانم.آفرین عادل جان بعد صابونی را روی میز گذاشت وبه بچه ها نشان داد و داستان حسنی نگو یه دسته گل را برای ایجاد انگیزه برای بچه ها تعریف کرد. خانم آفرین افروز می پرسد که بچه ها شما می توانید صابون را بنویسید؟ بچه ها می گویند نه خانم، و بعد خانم آیین افروز می گوید اول صابون را بخش کنید، صا+بون. چندبخش است؟۲ بخش، حالا صدا کشی کنید. ص-آ-بون. سپس پای تخته نوشتند. ص و گفتند:

ص آخر و ﺻ غیر آخر بچه ها ﺻ غیر آخر دو تا دَست داره و دستها را پای تخته با علامت  نشان داد (  ﺻ  )ﺻ اگر بخواد بره بیرون باید دستش را بده به کسی دیگه یعنی به کلمه دیگر بچسبد مثل مقصد که یک دستش را به ق و یک دستش را به د داده است بچه ها مقصد یعنی جایی که ما می خواهیم به آنجا برویم یا برسیم. ص آخر یک دست دارد که اگر بخواهد دستش را به کلمه ای می دهد و اگر نخواهد نمی دهد مثل قرص.
و بعد از بچه ها خواست که پای تخته بیایند و کلمه صابون را بنویسند. در ادامه خانم آیین افروز می گویند حالا می خواهیم کلمه ای بنویسم که با ص آخر نوشته می شود. شما تا حالا قرص دیدید بچه ها گفتند بله خانم ما وقتی مریض بودیم دکتر به ما قرص می داد بخوریم که گرد بود، آفرین بچه ها و از آنها خواست که قرص را بخش کنند. بچه ها چند بخش است، آفرین یک بخش، و بعد تصاویری از صابون، صدف، صورت، قرص را به بچه ها نشان دادند.
و بعد معلم پرسید بچه ها الآن چه فصلی است و بچه ها گفتند فصل زمستان و معلم گفت آفرین بچه ها حالا همه فصل را بخش کنید، فصل. چند بخشه و بچه ها گفتند یک بخش آفرین بچه ها درست است.
و بعد خانم آیین افروز به بچه ها می گوید که بچه ها من یک دوست دارم که اسمش صدف است و فرزاد می گوید: خانم صدف تو دریا هم هست که تو دلش مروارید داره، آفرین پسرم. آفرین. حالا بیایید با هم صدف را بخش کنیم ﺻ+دف، چند بخش است؟ بچه ها همه گفتند: ۲ بخش. آفرین پسرای گلم. درست است. حالا صورت را بخش کنید: صو+رت. چند بخش است، همه گفتند ۲ بخش. و خانم آیین افروز گفت درسته بچه ها، آفرین و بعد آنها را تشویق کرد. سپس خانم آیین افروز از روی درس روخوانی کرد و بعد بچه ها با هم تکرار کردند:
مریم از مدرسه آمد و دست و صورت خود را با صابون شست.
مریم سرش درد می کرد و دکتر به او قرص داد.
و بعد خانم آیین افروز در دفتر بچه ها در یک صفحه کلمه صابون و در یک صفحه کلمه صورت و در صفحه دیگر کلمه قرص را نوشت تا بچه ها از روی سرمشق بنویسند.
فعالیتهای مربوط به درس و فعالیتهای تکمیلی درس:
معلم درس را به ۹ مرحله تقسیم کرد:
مرحله اول: پرسش در رابطه با موضوع درس جلسه قبل (آموزش ّ)
مرحله دوم: روخوانی از روی درس جلسه قبل توسط بچه ها
مرحله سوم: ایجاد انگیزه برای شروع درس جدید
مرحله چهارم: نوشتن کلمه جدید روی تخته
مرحله پنجم: صداکشی و بخش کردن کلمات کلیدی
کتاب(قرص،صابون،صورت)
مرحله ششم: به فعالیت واداشتن بچه ها برای گفتن کلماتی که با ص شروع میشود.
مرحله هفتم: روخوانی درس توسط معلم
مرحله هشتم: روخوانی درس توسط بچه ها
مرحله نهم: دادن تکلیف به بچه ها (نوشتن سرمشق در دفتر بچه ها)
زمانی که به مراحل فعالیتهای مربوط به درس تعلق گرفت به شرح زیر است:
مرحله اول: ۲ دقیقه
مرحله دوم: ۶ دقیقه
مرحله سوم: ۲ دقیقه
مرحله چهارم:۱ دقیقه
مرحله پنجم: ۳ دقیقه
مرحله ششم: ۵ دقیقه
مرحله هفتم: ۲ دقیقه
مرحله هشتم: ۱۰ دقیقه
مرحله نهم: ۱۰ دقیقه
سؤالاتی که در هر مرحله از درس توسط معلم انجام شد:
بچه ها درس جلسه قبل در مورد چی بود؟ (مرحله اول)
بچه ها می توانید از روی درس جلسه قبل بخوانید؟ (مرحله دوم)
بچه ها این چه صدایی است (ص)؟ (مرحله سوم)
طرز نوشتن کلمه جدید روی تخته (مرحله چهارم)
بچه ها صابون چند بخش است، صداکشی کنید؟ (مرحله پنجم)
بچه ها کی می تونه اسمی بگه که در آن ص باشد؟ (مرحله ششم)
بچه ها می توانید از روی درس جدید بخوانید؟ (مرحله هفتم)
ارزشیابی تکوینی دانش آموز و ارائه تکلیف (مرحله هشتم و نهم)
مهارت های معلم:
مهارت های معلم در تدریس به این صورت بود که با چهره خندان و تبسم وارد کلاس شد و با خوشرویی با بچه ها صحبت می کرد و آهسته و شمرده صحبت می کرد و از جمله هایی مانند پسر گلم استفاده می کرد و به همه بچه ها نگاه می کرد و توجهش به فرد خاصی نبود و تمام بچه ها را به اسم صدا می کرد و در صحبتهایش جای فعل و فاعل صحیح بود.
اگر بچه ها سؤال تکراری داشتند خسته نمی شد و تشویق به پرسش را در
بچه ها ایجاد می کرد.
طرح درس روزانه خلاصه درس روزانه درس فارسی اول دبستان

توافق متعاملین در هنگام معامله درباره نحوه قبض نیز به منزله قبض قلمداد می گردد .مثل اینکه شخص کالایی را خریداری و سفارش کند که محموله را برای او ارسال کند.ارسال محموله به منزله قبض خریدار محسوب می شود هرچند که هنوز به تجارتخانه و انبار او واصل نشده باشد.^[۹۴]

حال این سوال به ذهن خطور می کند که آیا قبض شخص ثالث به قائم مقامی مشتری از مصادیق تسلیم حکمی است یا از زمره افراد تسلیم عملی و فعلی است؟در پاسخ باید گفت که تسلیم مبیع به ثالث به عنوان قائم مقام مشتری به علت اینکه همراه با انتقال تصرف مادی است،بنابراین این تسلیم از مصادیق تسلیم واقعی و عملی است نه از مصادیق تسلیم حکمی.با این تفاوت که به جای اینکه مبیع به تصرف و قبض خود مشتری درآید به تصرف و قبض دیگری به قائم مقامی او در می آید.^[۹۵]
۳- اتلاف مبیع به وسیله مشتری قبل از قبض
هرگاه مشتری مبیع را قبل از قبض تلف کند یا سبب تلف آن را فراهم آورد،این امر در حکم قبض می باشد که در مبحث تلف مبیع به تفصیل متعرض آن خواهیم شد.
تهاتر
هرگاه مشتری مبیع کلی فی الذمه خریداری نموده باشد که مشتری به همان مقدار یا بیشتر به بایع بدهکار باشد ،در صورت جمع بودن شرایط تهاتر از حیث شرط زمان و مکان بین دو دین تا اندازه ای که با هم مبادله نمایند با توجه به ماده ۲۹۵ قانون مدنی تهاترحاصل می شود و دیگر احتیاج به تملیک که تسلیم مبیع است پیدا نمی شود. به عبارت دیگر ،تعهد بایع بر تسلیم مبیع انجام شده تلقی می گردد. و بدون اینکه عمل مادی یا حتی اراده او و یا مشتری در تسلیم همراه باشد ،بری الذمه خواهد شد.
البته اگر مقدار دین مشتری از مقدار مبیع کمتر باشد تهاتر به میزان دین حاصل خواهد شد و مابقی را بایع باید به مشتری تسلیم کند. مانند آنکه مشتری ۱۰۰کیلو برنج به بایع خود بدهکار است و ۲۰۰ کیلو برنج از وی بخرد،به میزان ۱۰۰کیلو بین دو دین تهاتر ایجاد می شود.

مبحث سوم:موضوع تسلیم

ممکن است مبیع به شرط داشتن مقدار،جنس و وصف معین فروخته شود.بایع اگر مبیع را از جهت مقدار یا جنس و یا وصف ،که مطابق قرارداد بیع است تسلیم کند در این هنگام است که به تعهد خویش که همان تسلیم مبیع می باشد عمل نموده است.با توجه به مواد قانون مدنی ^[۹۶] ، یکی از شرایط صحت عقد بیع این است که مبیع باید معلوم باشد و معلوم بودن مبیع مشروط به این است که از لحاظ مقدار و جنس و وصف نزد طرفین معلوم باشد به نحوی که گفته شود عرفاً از آن رفع جهالت شده است.این امر ایجاب می کند که درهنگام تسلیم ،مبیع مطابق قرارداد مذکور بین طرفین باشد و چنانچه مبیع تسلیمی، مطابق قرارداد نباشد آثار و ضمانت اجرای متفاوتی در پی خواهد داشت که جداگانه به بررسی آنها می پردازیم.

گفتار اول:تسلیم مبیع مطابق قرارداد از حیث مقدار و ضمانت اجرای آن

اگر عقد بیع ،به شرط داشتن مقدار معینی از مبیع منعقد شود ،مبیعی که تسلیم می شود باید از حیث مقدار مطابق مقدار مقرر در قرارداد باشد.با توجه به مواد۳۴۲و۳۵۱قانون مدنی که در آن مقرر شده است که مقدار مبیع در هنگام انعقاد عقد باید نزد طرفین معلوم و معین باشد .
سوالی که ممکن است به ذهن خطور کند آن است که چگونه ممکن است که مبیعی که تسلیم می شود از حیث مقدار با مقدار مذکور در قرارداد مطابقت نداشته باشد؟
در پاسخ می توان گفت که بایع باید در هنگام تسلیم همان عین معینی که مقدارآن میان طرفین معلوم بوده است را تسلیم کند.اما گاهی متبایعین در تعیین مقدار مبیع دچار اشتباه می شود. که گاهی منشاء این اشتباه ناشی از اشتباه در محاسبه است مانند آنکه در محاسبه مساحت یک زمین دچار اشتباه شوند یا ناشی از وضعیت خود مبیع می باشد که دچار تغییراتی شده است در حالی که طرفین از آن مطلع نیستند.مانند آنکه شخصی ده تن محصول پرتقال خود را در انبار ذخیره می کند و بعد از مدت سه ماه بر همان مبنا به شخص دیگری بفروشد .غافل از آنکه پرتقال ها در مدت سه ماه از وزنشان کاسته شده است و به هنگام تسلیم مشخص می شود که مقدار مبیع کمتر از مقدار مذکور در عقد می باشد.
به همین دلیل است که ممکن است بیع به شرط مقدار معین فروخته شود و قانون گذار نیز آن را با توجه به ماده ۳۴۲قانون مدنی تجویز نموده است.ولی از آنجایی که آنچه به عنوان مبیع به مشتری تسلیم می شود ممکن است از لحاظ مقدار کمتر یا بیشتر از مقدار مقرر در قرارداد باشد بر حسب اینکه مبیع عین معین،کلی در معین یا کلی فی الذمه باشد آثار متفاوتی در پی خواهد داشت به همین علت هریک از این موارد به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد.

بند اول:مبیع عین معین

هرگاه مبیع عین معین باشد ،بایع باید مبیع را به همان حالتی که هنگام تسلیم دارد ،به قبض خریدار در آورد زیرا در مبیع عین معین به مجرد عقد مشتری مالک مبیع می شود و هر گونه تغییری در کمیت آن ،سبب ساقط شدن التزام بایع نسبت به تسلیم نمی گردد.قانون مدنی در مبحث بیع نص خاصی نسبت به این موضوع ندارد .
اما در قسمت وفای به عهد در ماده ۲۷۸ مقرر می دارد :«که اگر موضوع تعهد عین معین باشد تسلیم آن به صاحبش در وضعیتی که حین تسلیم دارد موجب برائت متعهد می شود اگر چه کسر و نقصان داشته باشد.»منظور از کسر در این ماده عبارت است از کاهش کمیت مبیع و غرض از نقصان که مسامحتاً در قانون به کار رفته ،به معنی از دست رفتن کیفیت مبیع (عیب) است .^[۹۷]وجود کسر و نقص در مبیع ،سبب سقوط تعهد بایع ،مبنی بر تسلیم مبیع نمی شود .
پس مبیع عین معین در هر صورتی باید تسلیم شود ولی آنچه که تسلیم می شود ممکن است برابر مقدار مقرر در قرارداد باشد و یا کمتر یابیشتر از مقدار مذکور در قرارداد که هریک از این حالات را جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم.
الف) مقدار تسلیم شده برابر مقدار مقرر
اگر مبیعی که تسلیم شده است برابر با مقدار مقرر در عقد باشد ،بایع با تسلیم آن به تعهد خویش عمل کرده و بری الذمه تلقی می گردد. و از آن پس آثار ناشی از تسلیم مبیع از جمله انتقال ضمان معاوضی بر آن بار می شود.
ب)مقدار تسلیم شده کمتر از مقدارمقرر
گاهی به هنگام تسلیم مبیع عین خارجی معلوم می شود که کمتر از مقدار مقرر در قرارداد می باشد .در حالی که بایع همان عینی را که مورد توافق طرفین بوده را تسلیم کرده است. ولی از آنجایی که مبیع عین خارجی به محض انعقاد عقد به خریدار منتقل می شود،مبیع باید به همان وضعیت به وی منتقل شود.
ولی برحسب اینکه :
- مبیع به عنوان مقدار معین فروخته شود،یا
- مبیع به شرط مقدار معین فروخته شود
آثار متفاوتی در بر دارد به همین علت هریک از این دو وضعیت را جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم.
۱- مبیع به عنوان مقدار معین
اگر شخصی عین خارجی را به عنوان مقدار معین به دیگری بفروشد و مشتری هم بر همین اساس آن را بخرد و بعد معلوم شود که بایع به دلیلی درتعیین مقدار مبیع اشتباه کرده است و مبیع کمتر از میزان مقرر در قرارداد باشد .مانند اینکه شخصی بر طبق قرارداد یک تن برنج از تاجری بخرد ،که در موعد مقرر به او تسلیم گردد درحالی که پسر تاجر به نمایندگی از او صد کیلو از آن برنج ها را می فروشد و تاجر بدون اطلاع از این امر مقدار باقی مانده را به عنوان یک تن به خریدار تسلیم می نماید.دراین صورت طبق ماده ۳۸۴ قانون مدنی که مقرر می دارد :
«هرگاه در حال معامله مبیع از حیث مقدار معین بوده و دروقت تسلیم کمتر از آن مقداردر آید مشتری حق دارد که بیع را فسخ کند یا قیمت موجود را با تأدیه حصه ای از ثمن به نسبت موجود قبول نماید…»عمل می شود.
آنچه که قابل ذکر است آن است که ماده مذکور در خصوص مبیع قابل تجزیه می باشد.مبنای حکم قانون گذار در این قسمت همان خیار تبعض صفقه است .^[۹۸] زیرا وقتی مبیع به عنوان مقدار معین مورد خرید و فروش قرار می گیرد و هنگام تسلیم مشخص شود که کمتر از آن مقدار مقرر است ،این امر نشان دهنده ی آن است که در هنگام انعقاد عقد،بعضی از مبیع موجود و بعضی دیگر معدوم بوده اند.و به اعتبار همین امر،عقد منحل به دو عقد می گردد. به این صورت که نسبت به بعض موجود صحیح و نسبت به بعض معدوم باطل می شود . و به همین لحاظ بر اساس ماده ۴۴۱ قانون مدنی مشتری مخیر است بین دو امر،اول آنکه مشتری بیع را فسخ کند و تمام ثمن را مسترد دارد واگر پرداخت نکرده است از پرداخت آن امتناع ورزد .
و دوم آنکه مبیع را نسبت به بعض موجود بپذیرد و نسبت به بعض معدوم از ثمن کسر بگذارد و اگر پرداخت کرده است مسترد دارد.
نحوه تقسیط ثمن در ماده ۴۴۲ قانون مدنی آمده است که مقرر می دارد :« در مورد تبعض صفقه،قسمتی از ثمن که باید به مشتری برگردد به طریق ذیل حساب می شود:آن قسمت از مبیع که به ملکیت مشتری قرار گرفته منفرداً قیمت می شود و هر نسبتی که بین قیمت مزبور و قسمتی که مجموع مبیع در حال اجتماع دارد پیدا شود به همان نسبت از ثمن را بایع نگاه داشته و بقیه را باید به مشتری رد نماید.»
ماده۳۸۴ قانون مدنی نیز این اختیار رابرای خریدار در نظر گرفته است. و حتی اگر این اشتباه در تعیین مقدار معین مبیع از طرف خریدار باشد ،در این صورت اشتباه مشتری در مقدار مبیع،سبب از بین رفتن حقی که ماده ۳۸۴ برایش قائل شده نخواهد شد. ^[۹۹]اگر مبیع زمینی باشد و به صورت مقدار معین فروخته شود و سپس معلوم شود که کمتر از مساحت مقرر در قرارداد است مشتری بیش از دو اختیاری که یکی فسخ بیع و دیگری تقسیط ثمن است ،برخوردار نمی باشدو نمی تواند بایع را مجبور کند که کسری مساحت را از زمین مجاور جبران نماید.^[۱۰۰] زیرا آنچه که مورد معامله بوده تسلیم شده است و بایع نسبت به مازاد بر مورد معامله تعهدی ندارد.
۲- مبیع به شرط مقدار معین
هنگامی که عقد بیع منعقد می شود ،طرفین باید از مقدار مبیع علم کافی داشته باشند،که در غیر این صورت به دلیل عدم تحقق یکی از شرایط اساسی صحت معاملات،بیع باطل است.ولی گاهی به دلیل وجود تردید در مقدار مبیع در نزد یکی از متبایعین ،مبیع به شرط مقدار معین فروخته می شود. مثلاً اگر مورد بیع زمینی است که مساحت آن برای طرفین معامله یا یکی از آنها روشن نیست ،به شرط داشتن مساحت معین مورد بیع قرار دهند.در این فرض کمیت جنبه وصفی به خود می گیرد.به عبارت دیگر شرط مقدار به عنوان وصف مبیع مورد تراضی قرار می گیرد.اگر مبیع کمتر از مقدار مشروط باشد،مشتری به جهت خیار تخلف از شرط وصف ،حق فسخ معامله را خواهد داشت.
سوالی که مطرح می شود این است که آیا مشتری می تواند با امضاء بیع، ثمن را به نسبت مقدار موجود تقسیط نماید؟
همانطور که قبلاً گفته شد هنگامی که مبیع به شرط مقدار معین فروخته می شود مقدار،یکی از اوصاف بیع است که در مقابل آن بخشی از ثمن قرار نمی گیرد بلکه ثمن برای کل مبیع داده می شود.حال که مبیع کمتر از مقدار شرط شده می باشد مشتری می تواند از باب خیار تخلف از شرط وصف بیع را فسخ نماید ولی نمی تواند ثمن را تقسیط کند.
بنابراین در صورتی که مبیع به میزان مقدار مشروط در عقد نباشد،مشروط له حق فسخ معامله را خواهد داشت زیرا منظور از مقدار در این جا وصف مبیع است و چون مبیع آن وصف را ندارد مشمول ماده ۲۳۵قانون مدنی می گردد که این ماده مقرر می دارد:«هرگاه شرطی که در ضمن عقد شده است شرط صفت باشد و معلوم شود که آن صفت موجود نیست کسی که شرط به نفع او شده است خیار فسخ خواهد داشت.»
ونیز ماده ۳۵۵و ماده ۳۸۵ قانون مدنی که این مبنا از آن قابل استنباط می باشد. اختیار فسخ معامله حقی است که به مشروط له داده می شود ولی او می تواند از این حق صرف نظر کند و به جای فسخ معامله با توافق طرف دیگر نقیصه یا زیاده را مطالبه کند. به عبارت دیگر حکم ماده ۳۵۵و اختیار فسخ معامله مانع از این نمی شود که متبایعین به ترتیب دیگر با یکدیگر صلح کنند.^[۱۰۱] که جمله پایان ماده ۳۵۵ تأیید کننده این نظر است که مقرر می دارد که:
«…مگر اینکه در هردو صورت طرفین ،به محاسبه زیاده یا نقیصه تراضی نمایند».
ج) مقدار تسلیم شده بیشتر از مقدار مقرر
گاهی به هنگام تسلیم مشخص می شود که مبیع بیشتر از مقدار مقرر در قرارداد است که در این صورت ،همان دو حالت قسمت گذشته ممکن است پیش آید و بر حسب اینکه :
مبیع به عنوان مقدار معین فروخته شود یا
مبیع به شرط مقدار معین فروخته شود
آثار متفاوتی بر آن مترتب است که هر کدام را جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم.
۱- مبیع به عنوان مقدار معین مورد بیع باشد.
هرگاه مبیع به عنوان مقدار معین فروخته شود و بیش از مقدار مقرر در عقد درآید قانون مدنی در این زمینه بیان می دارد :«…اگر مبیع زیاده از مقدار معین باشد زیاده مال بایع است » باتوجه به اینکه قانون مدنی این ماده را به صورت مطلق بیان کرده است . بنابراین بین موردی که تجزیه مبیع بدون ضررمیسر است و بین موردی که تجزیه مبیع بدون ضرر ممکن نیست تفاوت قائل نشده است و علت اینکه بایع را مالک بر مقدار زیاده می دانند این است که مقدار زیاده مورد قصد واقع نشده است و داخل در بیع نیست.
حال این سوال به ذهن می آید که در این مورد مشتری یا بایع حق خیار فسخ را دارا می باشد یا خیر ؟ ممکن است به دلیل سکوت قانون گذار در این مورد و با توجه به اصل لزوم و اصل عدم خیار قائل به عدم چنین حقی برای بایع یا مشتری شویم.اما برای پاسخ به این سوال بهتر است که بین موردی که تجزیه مبیع بدون ضرر ممکن است و موردی که تجزیه آن بدون ضرر ممکن نیست تفکیک قائل شویم:
- در موردی که تجزیه مبیع بدون ضررممکن است با توجه به اینکه مقدار زیادی داخل در بیع نیست و متعلق به بایع می باشد و جدا ساختن مقدار زیادی ضرری متوجه هیچ یک از طرفین نمی سازد. بنابراین هیچ یک از متبایعین دارای حق فسخ نیستند .مانند آنکه ۵۰۰ کیلو برنج فروخته شود و هنگام تسلیم معلوم گردد که بیشتر از آن مقدار مقرر مثلاً ۷۰۰ کیلو است که این مقدار زیاده متعلق به بایع می باشد. و دارای حق فسخ نیستند.

• روش‌های عینی روش‌هایی که از طریق اندازه‌گیری شاخص‌هایی که به طور قوی با رضایت مشتری همبستگی دارند به صورت غیرمستقیم رضایت مشتریان را اندازه‌گیری می‌کند. که البته صحت و درستی این مدل‌ها با تردید همراه است. (عالی،،ص۱۳۸۱ ،ص۷۶).

• روش‌های نظری که در این روش با ارزیابی نظر مشتریان به‌صورت مستقیم رضایت آن‌ ها را اندازه‌گیری می‌کند. اعتبار این روش‌ها به مراتب بیشتر از روش‌های عینی می‌باشد(کاوسی و سقایی،۱۳۸۴،ص۲۲).

۲-۴-۱) شاخص های رضایت مشتری در سطح بین المللی
یکی از مهمترین شاخص‌های رضایت مشتری، شاخص رضایت مشتری در آمریکا می‌باشد. البته تا این زمان کشورهای بسیاری برای تهیه شاخص ملی رضایت مشتری اقدام نموده‌اند. قابل ذکر است ساختار کلی مدل‌های شاخص رضایت مشتری در کشورهای مختلف یکسان است ولی بنابر شرایط خاص بازار هر کشور که بر طرز تلقی مشتری از محصولات موثر است تفاوت‌هایی وجود دارد.

اکنون به معرفی مدل شاخص رضایت مشتری در آمریکا و چندین کشور دیگر می پردازیم.
۲-۴-۱-۱) مدل شاخص رضایت مشتری در آمریکا
از این شاخص به عنوان یک معیار روند و همچنین معیار ترازیابی برای کلیه منابع و بخش‌های مختلف اقتصادی دولتی یا خصوصی استفاده می‌شود. مدل شاخص رضایت مشتری در آمریکا شامل چند متغیر پنهان مانند رضایت می‌باشد. شاخص رضایت مشتری در آمریکا با درون‌سنجی از روابط علی- معلولی محاسبه می‌شود.
در این مدل، رضایت مشتری از جمله متغیرهایی است که با بهره گرفتن از چند شاخص قابل اندازه‌گیری محاسبه می‌شود که شامل:

• رضایتمندی کل

• طرز تلقی مشتری از کیفیت محصول/ خدمت در مقایسه با انتظارات او،

• کیفیت محصول/ خدمت دریافت شده در مقایسه با محصول/ خدمت ایده‌آل مشتری

هدف اصلی این مدل، برآورد میزان تاثیر مدل شاخص رضایت مشتری در آمریکا بر وفاداری مشتری می‌باشد. مشتری متغیری است که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
متغیرهای این مدل عبارتند از:
انتظارات مشتری، ارزش درک شده، استنباط مشتری ار کیفیت محصول، رضایت مشتری، شکایت مشتری و وفاداری مشتری.در این مدل انتظارات مشتری، ارزش دریافت شده و کیفیت استباط شده ورودی و شکایات مشتری و وفاداری مشتری خروجی می‌باشند. که در آن می‌توان علاوه بر تعیین رضایت، تاثیر آنرا بر وفاداری اندازه‌گیری نمود. این مدل در نمودار (۲-۳) نشان داده شده است(کرمانشاهی،۱۳۸۲،ص۲۳).
نمودار ۲-۳)مدل شاخص رضایت مشتری آمریکا (کاوسی و سقایی،۱۳۸۴،۲۳).
افزایش رضایت مشتری باعث کاهش شکایات و در نتیجه افزایش وفاداری خواهد بود. ولی یک مشتری ناراضی علاوه بر تمایل داشتن برای مراجعه به رقبا نارضایتی خویش را به دیگران اعلام می‌کند. وفاداری مشتری متغیر نهایی مدل شاخص رضایت مشتری آمریکا است و بیانگر تمایل مشتری برای برقراری ارتباط بلندمدت با سازمان و در نتیجه افزایش سود سازمان خواهد بود (همان منبع).
۲-۴-۱-۲)مدل شاخص رضایت مشتری در اروپا
مدل شاخص رضایت مشتری در اروپا که در نمودار (۲-۴) مشاهده می‌گردد، یک مدل ساختاری همراه با ۷ متغیر پنهان می‌باشد. تصویرسازی عرضه‌کننده، انتظارات مشتری، تلقی مشتری از کیفیت محصول، تلقی مشتری از کیفیت خدمات، ارزش درک شده، رضایت و وفاداری
متغیر رضایت توسط سه شاخص، رضایت کلی از محصول، رضایت با توجه به انتظارات و مقایسه با یک محصول ایده‌آل اندازه‌گیری می‌شود.(عالی ،۱۳۸۱،ص۷۸).
نمودار ۲-۴) مدل شاخص رضایت مشتری در اروپا (کاوسی و سقایی،۱۳۸۴،ص۷۹).
به کمک این مدل تمامی ۷ متغیر پنهان یعنی رضایت مشتری، وفاداری مشتری و محرک‌های آن تخمین زده می‌شوند. روش کوچکترین مربعات جزیی، تمامی روابط موجود در مدل یعنی تاثیر متقابل ما بین متغیرهای پنهان و همچنین تاثیر شاخص‌های قابل اندازه‌گیری مربوط به هر یک از متغیرهای پنهان را برآورد می‌کند. یکی از نتایجی که ارتباط بین رضایتمندی و وفاداری مشتری را در صنعت اتومبیل مشخص کرده است به کشور دانمارک مربوط می‌شود، که به طور سالیانه به اندازه‌گیری شاخص رضایت مشتری در صنایع مختلف اقدام نموده است. کشور سوئد نیز بعنوان اولین استفاده کننده از مدل‌های ساخت یافته رضایت محسوب شده و در میان کشورهای اروپایی از موقعیت خاصی برخوردار است. در این کشور نتایج رضایت مشتری برای مقایسه سازمان‌های خدماتی و تولیدی بویژه خدمات دولتی بکار برده می‌شود (همان منبع).
۲-۴-۱-۳)شاخص ملی رضایت مشتری سوئیس
ایجاد این شاخص در کشور سوئیس برای اهدافی چند صورت پذیرفت از جمله: ایجاد فرهنگ مشتری مداری، توسعه علاقه و انگیزه سازمان‌ها جهت بهبود کیفیت محصولات و خدمات ارائه شده به مشتری، ضرورت برقراری نظام مدیریت کیفیت در سازمان‌ها، بررسی و مقایسه رضایت مشتری در سطوح مختلف اقتصاد، توسعه یک مدل ساخت یافته و بهبود آن در مقایسه با مدل‌های کشور سوئد و آمریکا، بررسی تمایل مشتریان به تکمیل پرسشنامه‌هایی با حجم زیاد و ارزیابی سیستم مصاحبه تلفنی در قیاس با متدهای نظرسنجی از مشتریان.
در این مدل یک متغیر پنهان جدید به نام “گفتمان با مشتری” وجود دارد. متغیر رضایت مشتری مهمترین عنصر این مدل است. توسعه مدل در روش محاسبه متغیر وفاداری مشتری می‌باشد. متغیر گفتمان با مشتری توسط سه شاخص قابل اندازه‌گیری محاسبه می‌شود:

• تمایل مشتری جهت برقراری ارتباط با تامین‌کننده

• سهولت برقراری تماس

• رضایت از برقراری ارتباط با عرضه کننده

برای اندازه‌گیری هر یک از شاخص‌ها از یک مقیاس ۱۱گزینه‌ای از عدد ۰ تا ۱۰ استفاده شده است. ۰ به معنای کاملا ناراضی و ۱۰ کاملا راضی می‌باشد. مقادیر متغیرهای پنهان مدل شامل رضایت مشتری، ارتباط مشتری و وفاداری مشتری در دامنه ۰ تا ۱۰ اندازه‌گیری می‌شود. مدل نمودار(۲-۵) نشان‌دهنده بخشی از مدل شاخص رضایت مشتری در سوئیس می‌باشد.
نمودار ۲-۵) بخشی از مدل شاخص رضایت مشتری در سوئیس (کاوسی و سقایی،۱۳۸۴،ص۷۹).
استفاده از این مدل ملی سازمان‌های مختلف را برای اتخاذ راهبردهای بهبود کیفیت و افزایش رضایتمندی هدایت می‌کند (همان منبع).
۲-۴-۱-۴)مدل شاخص ملی رضایت مشتری در مالزی
شاخص رضایت مشتری در مالزی یک شاخص ملی اقتصادی است که نمایانگر ارزیابی مشتریان از کیفیت خدمات ارائه شده توسط سازمان‌ها و مؤسسات دولتی مالزی می‌باشد. این مدل از ۶ متغیر پنهان تشکیل شده اشت. محرک های رضایت مشتری شامل ۳ متغیر: کیفیت درک شده، انتطارات مشتری و ارزش درک شده می‌باشد. پیامدهای رضایت مشتری ۲ متغیر پنهان شامل: تصویر درک شده از محصول یا خدمت و وفاداری مشتری می‌باشد.
هر یک از این ۶ متغیر پنهان بوسیله تعدادی متغیر اندازه پذیر محاسبه می‌شوند. که به نوبه خود توسط سوال‌هایی که از مشتریان پرسیده می‌شود اندازه‌گیری می‌شود. این مدل در نمودار(۲-۶) مشاهده می‌شود(عالی،۱۳۸۱،ص۸۰).
نمودار ۲-۶) مدل شاخص رضایت مشتری در مالزی (کاوسی و سقایی،۱۳۸۴،ص۸۰).
از نتایج این مدل تاثیر مستقیم سیستم رضایتمندی مشتری بر وفاداری و بهبود تصور مشتری نسبت به سازمان عرضه‌کننده اشاره دارد (همان منبع،ص۸۰).
۲-۴-۱-۵)مدل شاخص رضایت مشتری در هنگ کنگ
مدل شاخص رضایتمندی در کشور هنگ‌کنگ، که توسط تنی چند از محققین این کشور صورت گرفته است، در نمودار (۲-۷) مشاهده می‌گردد (عالی،۱۳۸۱،ص۸۹).
نمودار ۲-۷) مدل شاخص رضایت مشتری در هنگ کنگ(چان و همکاران^[۵۷]،۲۰۰۳،ص۸۸۰).
۲-۵) هداف و مزایای تدوین شاخص رضایت مشتری
تدوین شاخص رضایت مشتری اهدافی در بردارد که شامل:

• شناسایی علل رضایت مشتری