بفرمود تا مال آن کشتگان
کم وبیش آن بی کران خواسته
بیاران چنین گفت بس مرتضی
شما مال دشمن بوارث دهید
بپیشش برند آن سپه در زمان
بر میر بردند نا کاسته
که باشد حرام این همه بر شما
بحق رنج تن برسر دین نهید
( ربیع، ۱۳۸۸: ۵۷ر )
و در جنگ صفین نیزآب فرات را برعساکر شام سبیل فرمود و با آنکه معاویه در دو دفعه که شریعه فرات را به تصرف گرفت، عساکر عراق را در شرب آب مانع آمد، چنانکه بهای یک مشت آب در بین سپاه عراق به یک دینار رسید.علی چون براو ظفر یافت، کردار او را سرمشق خود نکرد و فرمان داد تا هیچ کس مزاحم آب بردن شامیان نشود.
بوقتی که آن مهتر داد و دین
چو ماندند بی آب سفیانیان
سوی ایشان مرتضی راه داذ
ستذ آب از لشگر قاسطین
شدند کمتر از تاب سفیانیان
که بذ کار هایش همه دین وداذ
( ربیع، ۱۳۸۸: ۱۸۷پ )
و از مواردی که باز شاهد ایثارگری و گذشت وصبوری حضرت علی (ع) در منظومه ی خاوران نامه هستیم، این است که حضرت علی (ع) آهنگ رفتن به سوی کوه بلور را می کند و مطابق داستان در ادامۀ راه،پری زاده ای راه برآن حضرت می بندد و به جهت پافشاری دراین کار، علی (ع) دست و بازویش را به تیغ می برد. وآن گاه سپاهیان انبوهی از دیو وجادو واژدها با آن حضرت به نبرد می پردازند. از انبوه سپاهیان دیو، هوا همچون دریای زنگ، تاریک و دلگیر می شود. سرانجام حضرت به اشارۀ هاتف غیبی «آیت ستر» بر خود می خواند. آن سیاهی و آشوب به خاموشی می گراید و تیرگیها به روشنایی بدل میشود وآن حضرت همچنان بر سپاه دیو و پری تیغ می راند به گونه ای که بر دامن کوه خون روان می شود ولشگریانش دست به دعا می شوند: «که یا رب علی را نگه دار باش» شیر خدا پس از گذشتن از دو نیمۀ داغ و تافته و سرد و زمهریر آن کوه و پس از گذشتن «سهمگین اژدهای دمان» که «سه میل از سر کوه بگرفته بود» از خانۀ ویرانه ای ناله ای می شنود و بر اثر ناله می رود؛ «میر زنهار خوار» را می بیند که دست و پایش بسته و در زنجیر است؛ حضرت پس از گشودن او از بند، از احوال فرماندهان لشکر و سپاهیانش پرس و جو می کند.
ز دیوان جنگی تنی صد هزار
گزیدند بر کوه جای نبرد
چو بر تیغ زور آورد مشت من
به خون شسته شد تیغ آیینه تاب
به دست علی تیغ مرجان شده
به رخسار هر یک به کردار قار
بلور درفشنده شد لاجورد
نگه دار جای از پس پشت من
بلور درفشنده شد لعل ناب
میان شفق صبح خندان شده
(ابن حسام، ۱۳۸۲: ۱۹۳)
با عنایت به پیشینه داستان، غرض اصلی آن حضرت از رفتن به کوه بلور،آوردن تحفه ای بود که حضرت سلیمان (ع) در صندوقی سر بسته برای رسول اکرم (ص) نهاده بود و بدین جهت امیر المؤمنین پس از مرارت های فراوان به آن صندوقچه دست پیدا می کند.
یکی از مهم ترین ویژگی های حما سه های فارسی سدۀ چهارم و پنجم هجری، توجّه بسیار به خردورزی، آزادی خواهی و همچنین بها دادن به روحیۀ سلحشوری است که ایرانیان در آن روزگار بدان نیاز داشتند. حماسۀ علی نامه نیز دقیقاً دارای همین ویژگی های آن، دارا بودن همین بن مایۀ خرد ورزی و آزادی خواهی است؛ سراینده ی علی نامه به دلیل پای بندی به خرد می داند که در پرداختن به زندگی شخصیتی تاریخی همچون امام علی (ع) نیازی به دست یازیدن به دروغ نیست و گفتگو از منش ایشان بهترین راه برای ستایش است، چرا که خرد ورزی اصولاً از ویژگی های اجتماعی آن عصر بوده است.به همین دلیل می بینیم که سراینده برای پرداختن به دورۀ حکومت امام علی (ع) بیشتر روایت کننده ی زندگی ایشان است و در واقع در کار خود به خلق یک حماسۀ تاریخی می پردازد و کمتر به گرد افسانه پردازی رفته است. این ویژگی را ما در هیچ کدام از حماسه های شیعی پدید آمده در ادوار بعدی نمی بینیم.مثلاً در خاوران نامۀ ابن حسام خوسفی به میزان زیادی باعوام زدگی رویاروی هستیم و عناصر خیالی مانند اژدها، و دیو در توصیف زندگی امام علی (ع) وارد شده است.البته ابن حسام نیز در بخشهای آغازین کار خود ( تازیان نامۀ پارسی، ۱۳۸۲: ۴۹ ) به ستایش خرد پرداخته و سروده است:
|
[پنجشنبه 1400-07-29] [ 01:55:00 ق.ظ ]
|
