در تحقیقاتى که ظاهراً ماهیت کتابخانه‌اى ندارند نیز محققان ناگزیر از کاربرد روش‌‌هاى کتابخانه‌اى در تحقیق خود هستند. در این گروه تحقیقات اعم از توصیفی، علی، همبستگی، تجربى و غیره، محقق باید ادبیات و سوابق مسئله و موضوع تحقیق را مطالعه کند. در نتیجه، باید از روش کتابخانه‌اى استفاده کند و نتایج مطالعات خود را در ابزار مناسب اعم از فیش، جدول و فرم، ثبت و نگهدارى نماید و در پایان کار نسبت به طبقه‌بندى و بهره‌بردارى از آنها اقدام کنند.
در این پژوهش از روش کتابخانه ای برای جمع آوری اطلاعات در زمینه پیشینه ی مطالعات داخلی و خارجی استفاده شده است. با مطالعه ی تحقیقات و مطالعات سایر پژوهشگران، مجلات تخصصی و مرتبط اطلاعات مورد نیاز گردآوری شده است.ابزار جمع‌ آوری اطلاعات در این قسمت، همه اسناد چاپی همانند کتاب، دایره‌المعارف‌ها، فرهنگ‌نامه‌ها، مجلات‌، روزنامه‌ها، هفته‌نامه‌ها، ماهنامه‌ها، لغت‌نامه‌ها، سالنامه‌ها، مصاحبه‌های چاپ شده، پژوهش‌نامه‌ها، کتاب‌های همایش‌های علمی، متون چاپی نمایه شده در بانک‌های اطلاعاتی و اینترنت و اینترانت و هر منبعی که به صورت چاپی قابل شناسایی باشد؛ است.

ب) روش میدانی
بعد از اتمام مطالعات کتابخانه ای مطالعه حاضر وارد مرحله میدانی می شود که در حقیقت اقدام به جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی شده و بر اساس متغیرهای تحقیق فرایند تاثیر هرکدام از پارامترها سنجیده می شود.
روش های میدانی به روش هایی اطلاق می شود که محقق برای گرد آوری اطلاعات ناگزیر است به محیط بیرون برود وبامراجعه به افراد یا محیط، ونیز بر قراری ارتباط مستقیم با واحد تحلیل یعنی افراد، اعم از موسسات، سکونتگاه ها، موردها وغیره، اطلاعات مورد نظر خود را گرد آوری کند در واقع،  اوباید ابزار سنجش یا ظروف اطلاعاتی خود را به میدان ببرد وبا پرسشگری، مصاحبه، مشاهده وتصویر برداری آنها را تکمیل نماید وسپس برای استخراج ، طبقه بندی ، وتجزیه وتحلیل به محل کار خود برگردد.(حافظ نیا،۱۳۷۷)
مشاهده میدانی با دیگر روش های مشاهده از آن رو متفاوت است که تنها به جمع آوری داده ها منحصر نمی شود بلکه در درون آن نظریه سازی نیز صورت می گیرد. معمولا محقق میدانی می کوشد که از کم و کیف جریانی عادی اما غیر قابل پیش بینی سر درآورد یعنی ابتدا به مشاهده اجمالی قضیه می پردازد با به دست آمدن نتایج کلی تجربی به انواع دیگری از روش های مشاهده روی می آورد و در انتها به بازنگری نتایج کلی می پردازد و…
یکی از نقاط قوت تحقیق میدانی همانا جامعیت چشم اندازی است که در اختیار محقق قرار می دهد. در  این نوع تحقیق، محقق با رویارویی مستقیم با پدیده اجتماعی مورد مطالعه و مشاهده هر چه کامل تر آن می تواند درک عمیق تر و کامل تری از آن پدیده به دست می آورد. محقق میدانی در نگرش ها و رفتارهای افراد تفاوت های ظریفی می یابد که با دیگر روش های تحقیق نمی توان این تفاوت ها را بیان کرد.
تحقیق میدانی به خصوص برای مطالعه فرایندهای اجتماعی که در طول زمان کامل می شوند مناسب است.
مشاهده مستقیم در میدان به شما این امکان را می دهد که ارتباطات و رویدادهای ظریفی را کشف کنید که پیش بینی یا سنجش آنها از راه های دیگر امکان پذیر نیست.
۳-۴- ابزار گردآوری اطلاعات
در این تحقیق برای طرح سوالات پرسش نامه از روش لیکرت (لیکرت که از سال ۱۹۹۳ مدیریت بخش بررسی های افکار عمومی را در وزارت جهاد کشاورزی آمریکا بر عهده داشت این طیف را ارائه داد. این طیف از ۵ قسمت مساوی تشکیل شده است و محقق متناسب با موضوع تحقیق تعدادی گویه در اختیار پاسخگو قرار می دهد تا گرایش خود را در مورد آن مشخص کنند.) استفاده شده است(میرزایی، ۱۳۸۹) که در ادامه به شرح آن خواهیم پرداخت.
۳-۵- متغیر های تحقیق
متغیر مفهومی است که به آن بیش از دو یا چند ارزش یا عدد خاص اختصاص داده می شود و قابل مشاهده یا اندازه گیری باشد. وی‍‍ژگی هایی را که پژوهشگر مشاهده یا اندازه گیری می کند، متغیر نامیده می شود. (دلاور، ۱۳۷۱) در این تحقیق دو متغیر مطرح است، مستقل و وابسته. متغیر مستقل به متغیری گفته می شود که از طریق آن متغیر وابسته پیش بینی می شود. (مهدی زری باف، ۱۳۸۷) در این تحقیق متغیرهای مستقل عبارتند از:سرمایه اجتماعی- سرمایه ی ساختاری- سرمایه شناختی-سرمایه رابطه ای
متغیر وابسته متغیری است که مشاهده یا اندازه گیری می شود تا تاثیر متغیر مستقل بر آن مشخص شود، متغیر وابسته در این پژوهش «مدیریت دانش» می باشد.
۳-۶- جامعه ی آماری
جامعه بزرگترین مجموعه از موجودات است که در یک زمان، مطلوب ما قرار می گیرد و باید حداقل دارای یک صفت مشخص باشد. صفت مشخص، صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده ی جامعه ی آماری از سایر جوامع می باشد.اغلب محققان معتقدند که جامعه عبارت از همه ی اعضای واقعی یا فرضی که علاقه مند هستیم یافته های پژوهش را به آنان تعمیم دهیم(دلاور، ۱۳۸۰)
معمولاً در هر پژوهش، جامعه ی مورد بررسی مجموعه ای است که پژوهشگر مایل است درباره ی صفت های متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد. (محمد محمودی، ۱۳۸۷) همچنین جمعیت یا جامعه آماری مجموعه واحد هایی را شامل می شود که در مورد یا مورد هایی با یکدیگر مشترک باشند.
۳-۷- نمونه ی آماری
نمونه زیر مجموعه ای از جامعه است که اعضای آن را بخشی از افراد جامعه ی اصلی تشکیل می دهند. یا در مفهوم وسیع، نمونه عبارت است از «مجموعه ای از نشانه ها که از یک قسمت یا یک گروه از جامعه ی بزرگ تر انتخاب شده است، به طوری که صفات اعضای این مجموعه، معرف کیفیات و ویژگی های جامعه ی بزرگتر باشد.» نمونه اطلاعاتی را ارائه می کند که بر اساس آن می توان در مورد خصوصیات جامعه قضاوت کرد؛ به عبارت دیگر، از طریق مطالعه ی نمونه و پیدا کردن خصوصیات و روابط پدیده ها و تعمیم آن، می توان خصوصیات و روابط پدیده ها را در جامعه پیدا کرد. برای اینکه بتوان نتایج به دست آمده از نمونه را به جامعه تعمیم داد، باید دو شرط زیر وجود داشته باشد:
الف- اندازه و حجم نمونه بر اساس منطق و فرمول های آماری به دست آید.
ب- روش انتخاب افراد نمونه از بین افراد جامعه، با رعایت موازین علمی باشد. (ظهوری، ۱۳۷۸، ۱۰۰)
به طور خلاصه می توان دلایل نمونه گیری را این گونه عنوان کرد:
۱- مطالعه ی یک گروه نمونه به جای کل جامعه ی آماری، گاهی ممکن است منجر به نتایج معتبرتری شود، بیشتر به این دلیل که خستگی کمتری وجود خواهد داشت و از این رو خطاهای کمتری در جمع آوری اطلاعات پدید می آورد، به خصوص زمانی که اعضای جامعه ی آماری بسیار وسیع باشد.
۲- نمونه برداری سبب تسهیل و تسریع کار پژوهش، صرفه جویی در وقت، هزینه و نیروی پژوهش می شود. معمولاً از نظر اقتصادی به صرفه تر است که زیر مجموعه ای از یک گروه و نه کل گروه مطالعه شود.
۳- به طور کلی، بررسی یک گروه نمونه، موثرتر و کارآمدتر از بررسی یک گروه بزرگ تر است (به دلیل کنترل بیشتر). در بیشتر آزمون های آماری معنادار بودن تا حدود زیادی تابع حجم نمونه است و شاید به همین دلیل نمونه های خیلی بزرگ اصولاً برای پژوهش نامناسب است، زیرا احتمال آنکه همبستگی های بسیار ضعیف و تفاوت های ناچیز هم در این گونه نمونه ها از نظر آماری معنادار شود، زیاد است. (علی اکبر آقاجانی فروزی، ۱۳۹۰، ص ۲۵۳-۲۵۲)
۳-۷-۱-روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای
نمونه برداری خوشه ای نوعی نمونه برداری تصادفی ساده است که هر واحد آن را یک دسته (یا خوشه) از عناصر تشکیل می دهد. زمانی از این نوع نمونه برداری استفاده می شود که جامعه ی مورد پژوهش، از دسته های جداگانه ای تشکیل شده و عناصر آن جامعه در این دسته ها توزیع شده باشد. اگر هزینه ی به دست آوردن چارچوبی که نام همه ی عناصر جامعه را در بر داشته باشد سنگین باشد یا هزینه ی گردآوری مشاهده ها یا داده های پژوهش زیاد باشد، می توان از نمونه برداری خوشه ای استفاده کرد که از نمونه برداری ساده یا طبقه ای به مراتب سهل الوصول تر و ارزان تر خواهد بود. به طور خلاصه نمونه برداری خوشه ای از لحاظ به دست آوردن مقدار معینی اطلاعات و کمترین هزینه، زمانی یک طرح موثر نمونه برداری است که:
۱- چارچوب عناصر جامعه در دست نبوده یا به دست آوردن آن خیلی گران باشد.
۲- هزینه ی انجام مشاهده ها به سبب وجود فاصله بین عناصر موجود در جامعه ی پژوهش زیاد و گردآوری داده ها مستلزم صرف وقت، نیرو و تلاش فوق العاده باشد.
بنابراین منطق اساسی نمونه برداری خوشه ای را در حقیقت رعایت اصل اقتصاد و راحتی اجرای آن تشکیل می دهد. در این نوع نمونه برداری نیز نخستین گام، مشخص کردن خوشه های مناسب است. اما تفاوت اساسی آن با نمونه برداری تصادفی طبقه ای این است که در نمونه برداری تصادفی طبقه ای، طبقه ها باید در داخل خود هرچه ممکن است همگون تر و هر طبقه از طبقه ی دیگر از لحاظ ویژگی مورد اندازه گیری کاملاً متفاوت باشد، در حالی که در نمونه برداری خوشه ای، خوشه ها باید در داخل خود هرچه ممکن است ناهمگون تر (و متفاوت تر) و هر خوشه با خوشه های دیگر شباهت بسیار زیاد داشته باشد. (محمد مهدی پرهیزگار، ۱۳۹۰)
اولین مسئله در نمونه گیری خوشه ای انتخاب خوشه های مناسب است. انتخاب مناسب تعداد و حجم نمونه در هر خوشه از اهمیت بالایی برخوردار است .اعضای درون یک خوشه اغلب از نظر فیزیکی به یکدیگر نزدیک اند و در نتیجه تمایل به داشتن خصوصیات مشابهی دارند .
به عبارت دیگر میزان اطلاعات در مورد پارامتر جامعه ممکن است با نمونه گیری مجدد از یک خوشه تفاوت چشم گیری نداشته باشد. در چنین حالتی یک پژوهشگر ممکن است با انتخاب اندازه ی خوشه ی بسیار بزرگ، تنها پول خود را هدر دهد.در عین حال موقعیت هایی ممکن است روی دهد که اعضای درون یک خوشه با یکدیگر بسیار متفاوت باشند. در چنین حالتی نمونه هایی که شامل تعداد کمتری از گروه های بزرگ باشد برآورد بسیار خوبی از پارامتر جامعه را بدست می دهد(شیفر و مندنهال،۱۳۸۰)
۳-۸- روش تعیین حجم نمونه
برای صرفه جویی در نیروی انسانی، هزینه و وقت و رعایت سایر ملاحظات اجرایی، به جای مطالعه در مورد تمام افراد جامعه می توان نمونه ای از افراد جامعه را انتخاب و مورد تحقیق قرار داد. نمونه، معمولاً گروهی از افراد جامعه است که معرف آن جامعه بوده و کم و بیش ویژگی های افراد جامعه را داراست. از راه مشاهده و تجزیه و تحلیل اطلاعات مربوط به نمونه، می توان بر اساس اصول و قواعد معینی، مشخصات جامعه را استنباط کرد. (محمد مهدی پرهیزگار، ۱۳۹۰)
در این تحقیق برای برآورد حجم نمونه از جدول مورگان استفاده شده است. اگر واریانس جامعه و احتمال موفقیت متغیر مورد بررسی معلوم نباشد، نمی توان از فرمول های آماری برای برآورد حجم نمونه استفاده کرد، در این گونه موارد از جدول نمونه گیری کرجسی^[۱۵] و مورگان^[۱۶] استفاده می شود. این جدول حداکثر تعداد نمونه را می دهد.
در این فرمول :
S = تعداد نمونه مورد نیاز که این مقدار در جدول مشخص شده است.
N = تعداد اعضای جامعه که در جدول آمده است.
P = نسبت جمعیت است (این نسبت وقتی ۵/۰ باشد حداکثر نمونه مورد نیاز را به دست می دهد که در جدول زیر از نسبت ۵/۰ استفاده شده است)
d = درجه دقت نسبت بیان شده است (که در این جدول d = 0/05 در نظر گرفته شده است)
=   مقداری از جدول کای اسکور با یک درجه آزادی در سطح اطمینان ۹۵% است.
۳-۹-ابزار گردآوری اطلاعات
ابزار گرد آوری اطلاعات در طرح حاضر استفاده از پرسشنامه می باشد که با توجه به متغیر های مدیریت دانش و سرمایه ی اجتماعی اقدام به جمع آوری داده های مورد نیاز در تحقیق می شود.
پرسشنامه شامل دسته ای از پرسش هاست که برطبق اصول خاصی تدوین گردیده است و به صورت کتبی یه افراد ارائه می شود و پاسخگو بر اساس تشخیص را خود جواب ها رادر آن می نویسد. هدف از ارائه پرسشنامه  کسب اطلاعات معین در مورد موضوعی مشخص است. بزرگ بودن گروه یا جامعه مورد مطالعه یکی از دلایل مهم برای استفاده از پرسش نامه است چه امکان مطالعه نمونه های بزرگ را فراهم می آورد. کیفیت تنظیم پرسشنامه دربدست آمدن اطلاعات صحیح و درست و قابل تعمیم بسیار با اهمیت است.
در این پژوهش برای طراحی پرسشنامه از اصول طیف لیکرت استفاده شده است.
۳-۹-۱-اصول روش طیف لیکرت
۳-۹-۱-۱-نمره گذاری به روش طیف لیکرت
برمبنای نظریه چرچیل (۱۹۷۹) برای ایجاد یک مقیاس زمانیکه ابعاد موضوع مورد مطالعه شناسائی شدند باید مجموعه ای از آیتم ها در ارتباط با هر بعد ایجاد گردند(سین و دیگران،۲۰۰۵). براساس مطالعه متون مشابه، مصاحبه و مباحثه های تفصیلی با اساتید راهنما و مشاور و نیز  براساس نظر متخصصان و مدیران رده بالای سازمان مورد مطالعه، آیتم های مورد نظر جهت سنجش هر بعد شناسایی، تحلیل و غربال می گردد تا در نهایت یک مقیاس چند بعدی که روائی آن  از نظر متخصصان علمی و عملی مورد تائید بوده است، توسعه داده شود.
در این قسمت ابتدا مراحل ساخت نمرات مقیاس مجموع لیکرت را بیان می کنیم. مرحله اول انتخاب موضوع است، در مورد اندازه گیری هر مقوله ای گام اول مشخص کردن ماهیت و چیستی آن می باشد. به منظور تبیین مراحل ساخت بررسی نقش کار آفرینی در نرخ رشد اقتصادی با تکیه بر شرایط عدم اطمینان بازار مورد بررسی قرار می دهیم. مرحله بعدی انتخاب مقوله های تشکیل دهنده پدیده ی مورد اندازه گیری است. پس از انتخاب موضوع، مقوله‏های تشکیل‏دهنده موضوع نگرش را باید تعیین کرد و با توجه به تعداد این مقوله‏ها از هر یک از آن‏ها به تعداد متناسبی سوال مناسب استخراج کرد، (مجید سلیمی، ۱۳۸۷)
۳-۹-۲- تدوین پرسش های مربوط به موضوع و درجه‏بندی پرسش ها

تزریق توانی که DG به شین متصل به خود انجام می‏دهد، می‏تواند سبب بهبود پایداری ولتاژ شبکه شود. این مسأله در مورد DGهای با ژنراتور سنکرون که توانایی تولید توان راکتیو دارند، بیشتر صدق می‏کند. افزایش پایداری ولتاژ سبب می‏شود سیستم توزیع بتواند شرایط بارپذیری بیشتری را تحمل کند. در این صورت می‏توان سرمایه‏گذاری برای ارتقا و توسعه سیستم قدرت را به تعویق انداخت.

نحوه ارزیابی شاخص پایداری ولتاژ
برای یک سیستم با دو گره شکل ۲-۳ شاخص پایداری ولتاژ استاتیک در شین j ام با رابطه (‏۲‑۱۵) تعیین می‏گردد.
شکل ‏۲‑۳: سیستم آزمایش با دو گره

که در آن:
X: راکتانس شاخه بین شین i و j
R: مقاومت شاخه بین شین i و j
: توان اکتیو در شین دریافتی j
: توان راکتیو در شین دریافتی j
: ولتاژ شین i
شاخص پایداری ولتاژ کل یک سیستم توزیع نمونه از رابطه زیر محاسبه می‏شود.

که در آن:
: تعداد شین‏های سیستم توزیع
: شاخص پایداری ولتاژ در شین n ام
شاخه‏ای که شاخص پایداری ولتاژ آن بیشترین مقدار را دارد، ضعیف‏ترین شاخه محسوب می‏شود. این نکته شایان ذکر است که فروپاشی ولتاژ از ضعیف‏ترین شاخه شروع می‏گردد [۲۶].
جریان اتصال کوتاه
تأثیر تولید پراکنده بر روی جریان اتصال کوتاه
حضور DG در شبکه بر سطح اتصال کوتاه شبکه تأثیر می‏گذارد. میزان این اثرگذاری بستگی به برخی از عوامل، مانند اندازه تولید DG، فاصله DG از محل خطا و نوع DG دارد. جریان خطا با حضور DG در مقایسه با زمانی که DG در شبکه حضور ندارد، افزایش می‏یابد. در حالت حضور تعداد زیادی واحدهای DG کوچک، یا چند واحد بزرگ، سطح اتصال کوتاه به اندازه‏ای بزرگ است که می‏تواند سبب از دست رفتن هماهنگی بین دستگاه‏های حفاظتی مانند فیوزها یا رله‏ها شود. این مسأله می‏تواند قابلیت اطمینان و امنیت سیستم توزیع را تحت تأثیر قرار دهد. شکل ‏۲‑۴ یک فیدر دارای تعدادی DG را نشان می‏دهد. در این مورد ممکن است جریان خطا به اندازه‏ای بزرگ باشد که به هنگام بروز یک خطا، فیوز دیگر با بریکر فیدر هماهنگی نداشته باشد. این مسأله می‏تواند سبب عملکرد غیر ضروری فیوز و کاهش قابلیت اطمینان شاخه فرعی شود [۲۵].
شکل ‏۲‑۴: افزایش جریان خطا به سبب حضور واحدهای DG.
نحوه ارزیابی شاخص جریان اتصال کوتاه
جهت محاسبه شاخص جریان اتصال کوتاه ابتدا جریان‏های اتصال کوتاه در هر شین قبل و بعد از حضور DG تعیین می‏شود و سپس با بهره گرفتن از رابطه زیر این شاخص محاسبه می‏گردد [۱۸].

که در آن:
: جریان اتصال کوتاه قبل از نصب DG
: جریان اتصال کوتاه بعد از نصب DG
در بحث جایابی DG و کلیدهای جداکننده، علاوه بر شاخص‏های معرفی شده، شاخص‏های دیگری نیز وجود دارد. در اینجا سعی شده آن دسته از شاخص‏هایی که کثرت بیشتری در تحقیقات علمی داشته‏اند، مورد بررسی قرار گیرد. در ادامه به بررسی قیودی که در مطالعات مربوط به جایابی DG و کلیدهای جداکننده لحاظ می‏گردد، پرداخته خواهد شد.

امام علی, فرمود: «یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ … یُسْتَحَلُّ فِیهِ أَمْوَالُ الْیَتَامَى»^[۹۲]: روزگاری بر مردم بیاید که در آن (خوردن) اموال یتیمان را حلال دانند.
۲-۱-۲-۴-۳- شایع شدن خوردن مال یتیم
امام­علی, در بیان نشانه­ های آخرالزمان فرمود: «إِذَا … أَکَلُوا مَالَ الْیَتِیمِ»^[۹۳]: هنگامی که مال یتیم را بخورند.
۲-۱-۲-۵- خرج اموال در مسیرهای نادرست
۲-۱-۲-۵-۱- خرج اموال در ناخشنودی خداوند
امام صادق, فرمود: «وَ رَأَیْتَ‏ الْعَظِیمَ‏ مِنَ‏ الْمَالِ‏ یُنْفَقُ‏ فِی سَخَطِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»^[۹۴]: و دیدی که بخش عظیمی از مال صرف در غضب خداوند می­ شود.
و این در حالی است که امام کاظم, فرمود: «إِیَّاکَ‏ أَنْ‏ تَمْنَعَ‏ فِی‏ طَاعَهِ اللَّهِ‏ فَتُنْفِقَ مِثْلَیْهِ فِی مَعْصِیَهِ اللَّه‏»^[۹۵]: برحذر باش که چیزی را از خرج کردن در اطاعت خدا دریغ نمایی، که آن وقت دو برابر آن را در معصیت خداوند خرج خواهی کرد.
همان­طور که کسبِ مال، باید از راه مشروع باشد برای مصرف آن نیز مواردی خاص و معین توصیه شده است. آنجا که امام سجاد, فرمود: «وَ أَمَّا حَقُ‏ الْمَالِ‏ فَأَنْ لَا تَأْخُذَهُ إِلَّا مِنْ حِلِّهِ وَ لَا تُنْفِقَهُ إِلَّا فِی حِلِّهِ»^[۹۶]: و اما حق مال آن است که آن را از راه حلال به دست بیاوری و در راه مشروع و حلال هم انفاق نمایی.

۲-۱-۲-۵-۲- خرج در راه غیر خدا
امام صادق, فرمود: «فَإِذَا … رَأَیْتَ الرَّجُلَ یُنْفِقُ الْکَثِیرَ فِی غَیْرِ طَاعَهِ اللَّهِ وَ یَمْنَعُ الْیَسِیرَ فِی طَاعَهِ اللَّهِ»^[۹۷]: و دیدی که مرد (مردم) در راه غیر رضای خدا، زیاد انفاق نموده و در راه خداوند از انفاق کم هم مانع می­شوند.
۲-۱-۳- انحرافات رفتاری در حوزه سیاسی
۲-۱-۳-۱- زیاد شدن جنگ­ها
امام صادق, فرمود: «فَإِذَا … رَأَیْتَ الْخَرَابَ قَدْ أُدِیلَ مِنَ الْعُمْرَانِ »^[۹۸]: و دیدی که خرابی بر عمران و آبادی فزونی یافته است.
که همین غلبه خرابی بر عمران و آبادی احتمالاً دال بر وقوع جنگ­های متعدد در آخرالزمان است که در اثر آن، آبادی­ها به خرابه تبدیل و تعداد خرابه­ها بر آبادی­ها بیشتر می­ شود.
و در روایت دیگر پیامبر۳ فرمود: « لا تقوم الساعه حتى … یخرب العامر و یعمر الخراب»^[۹۹]: بر پا نشود ساعت (ظهور) تا اینکه آبادی­ها خراب گردند و خرابه­ها آباد گردند.
در بیان این روایت باید گفت که مراد از «یخرب العامر» همین ویرانی شهرها و کشورها به خاطر جنگ است و مراد از «یعمر الخراب» آواره شدن مردم و رفتن آنها به خرابه­ها و بیابان­ها می­باشد که با حضورشان در آن خرابه­ها، سبب آبادانی آن­جا می­گردند.
۲-۱-۳-۲- رواج بی عدالتی
در روایتی رسول­خدا۳ فرمود: «لَا تَقُومُ السَّاعَهُ حَتَّى یَمْلِکَ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی، یُوَافِقُ اسْمُهُ اسْمِی، یَمْلَأُ الْأَرْضَ‏ قِسْطاً وَ عَدْلًا، کَمَا مُلِئَتْ‏ ظُلْماً وَ جَوْرا»^[۱۰۰]: بر پا نشود ساعت (ظهور) تا اینکه زمین را مردی از فرزندانم که اسمش موافق با اسم من است تصاحب کند و آن را پر از عدل و داد کند همانطور که پر از ظلم و جور شده بود.
۲-۱-۳-۳- بی توجهی و تساهل مردم نسبت به امور مملکتی
در روایتی متقی هندی در باب نشانه­ های آخرالزمان آورده است که: «سیکون علیکم أئمه یملکون أرزاقکم یحدثوکم فیکذبونکم ، ویعملون فیسیئون العمل لا یرضون منکم حتى تحسنوا قبیحهم وتصدقوا کذبهم …»^[۱۰۱]: بوده باشد برای شما پیشوایانی که ارزاق شما را مالک شوند و شما را حدیث کنند (یعنی وعده دروغ بدهند) پس به شما دروغ بگویند و عملشان بد باشد. راضی نمی­شوند از شما مگر وقتی که کارهای زشتشان را تحسین کنید و هر چه دروغ می­گویند تصدیقشان کنید.
بخش دوم: انحرافات اخلاقی
در این بخش آن دسته از روایاتی را که دال بر انحرافات اخلاقی است آورده­ایم و هر آنچه را که مردم در حوزه اخلاق در آخرالزمان بدان مبتلا می­شوند را از روایات استخراج نموده و در این بخش گنجانده­ایم.
۲-۲-۱- انحرافات اخلاقی در حوزه فردی
۲-۲-۱-۱- کم شدن اخلاص
رسول خدا۳: «إِنَّ مِنْ أَشْرَاطِ الْقِیَامَهِ … تَکْثُرُ الصُّفُوفُ وَ یَقِلُّ الْإِخْلَاصُ»^[۱۰۲]: از نشانه های قیامت این است که صفوف نمازگزاران زیاد است و لی اخلاص ایشان کم است.
۲-۲-۱-۲- آمیزش با حیوانات
یکی دیگر از انحرافاتی که در آخرالزمان در جهان و حتی در جامعه اسلامی بروز پیدا می­ کند آمیزش جنسی با حیوانات می­باشد که در روایتی امام صادق, آن را به شدت مذمت نموده است. تا آن­جا که فرمود: «فَإِذَا رَأَیْتَ الْبَهَائِمَ تُنْکَحُ»^[۱۰۳]: و دیدی که با حیوانات عمل جنسی انجام می­ دهند.
با این بیان که این عمل در روایات به شدت مورد نکوهش قرار گرفته از آن جمله این که امام صادق, از رسول­خدا۳ روایت می­ کند که فرمودند: «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ نَکَحَ بَهِیمَهً»^[۱۰۴]: مورد لعت است، هر کس که با حیوانات، نکاح (یعنی عمل جنسی) انجام دهد.
و مجازات کسی که این عمل قبیح را انجام دهد، حد زنا می­باشد. همان­طور که در روایتی ابوبصیر از امام صادق, در رابطه با کسی که با حیوانی آمیزش جنسی انجام دهد و دخول هم محقق شده باشد، سؤال کرد، حضرت فرمودند: «عَلَیْهِ الْحَدُّ»^[۱۰۵]: پس مجازاتش اجرای حد است.
۲-۲-۱-۳- زیاد شدن رذائل اخلاقی
۲-۲-۱-۳-۱- بخل
رسول­خدا۳ فرمودند: «و الذی نفسی بیده! لا تقوم الساعه حتى یظهر البخل»^[۱۰۶]: قسم به کسی که جانم به دست اوست بر پا نشود ساعت ظهور تا اینکه ظاهر بشود بخل.
و در روایت دیگر رسول­خدا۳ فرمودند: «لا یزداد الناس إلا شحا»^[۱۰۷]: زیاد نکنند مردم مگر بخل را.
در دو روایت فوق واژه­ های «بخل» و «شُحّ» آمده است که در ظاهر معنایشان همان بخل است ولی در «شُحّ» غیر از معنای بخل ، معنای «حرص» هم نهفته است.^[۱۰۸] یعنی مردم در آخرالزمان علاوه بر بخل زیادی که در وجودشان رشد می­ کند، حرص و طمع به دنیا و مال دنیا نیز در وجودشان می­باشد.
۲-۲-۱-۳-۲- تکاثر و فخر فروشی
پیامبر۳ به ابن مسعود این­گونه می­فرماید: «یَا ابْنَ مَسْعُودٍ سَیَأْتِی مِنْ بَعْدِی أَقْوَامٌ … یَتَفَاضَلُونَ بِأَحْسَابِهِمْ وَ أَمْوَالِهِمْ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى «وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَهٍ تُجْزى *‏ إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلى‏ * وَ لَسَوْفَ یَرْضى»^[۱۰۹]»^[۱۱۰]: اى پسر مسعود! آنان به تبار و دارایى خویش به یکدیگر برترى نشان مى‏دهند و این در حالی است که خدای تعالی می­فرماید: «و هیچ کس را به قصد پاداش‏یافتن نعمت نمى‏بخشد، * جز خواستنِ رضاى پروردگارش که بسى برتر است [منظورى ندارد]. * و قطعاً بزودى خشنود خواهد شد.».
۲-۲-۱-۳-۳- تکبر
پیامبر۳ فرمودند: «حَتَّى تَرَوْنَ … دَبَّ الْکِبْرُ فِی الْقُلُوبِ کَدَبِیبِ السَّمِّ فِی الْأَبْدَانِ»^[۱۱۱]: تا ببینید که سرایت کند تکبر در دل­ها مثل سرایت کردن سم در بدن­ها.
۲-۲-۱-۳-۴- حرص و طمع
یکی از امراض خطرناک برای روح و جسم انسان حرص است که انسان باید پیوسته از آن به دور باشد، متأسفانه در آخرالزمان خیلی شایع می­ شود. و از شیوع آن امامان معصوم هم هشدار داده­اند. اما لازم است که فرق اندکی بین حرص و طمع قرار بدهیم و آن این است که «حرص» همان « زیاده روى در آزمندى و میل و اراده است‏»^[۱۱۲] و «طمع» عبارتست از « تمایل نفس به چیزى از روى آرزوى شدید و آزمندى است‏»^[۱۱۳].
پیامبر۳ فرمود: «سَیَأْتِی مِنْ بَعْدِی أَقْوَامٌ … یُظْهِرُونَ الْحِرْصَ الْفَاحِشَ»^[۱۱۴]: گروهی بعد از من خواهند آمد که حرصِ فاحش را آشکارا –از درون خود- ظاهر می­ کنند.
و در روایتی رسول­خدا۳ فرمود: «حَتَّى تَرَوْنَ … کَثُرَ الطَّمَعُ»^[۱۱۵]: تا ببینید که طمع زیاد گردد.
۲-۲-۱-۳-۵- حسادت
رسول­خدا۳ در بیان انحرافات آخرالزمان فرمود: «حَتَّى تَرَوْنَ … یَحْسُدُ الرَّجُلُ أَخَاهُ»^[۱۱۶]: تا ببینید مرد نسبت به برادرش حسادت کند.
۲-۲-۱-۳-۶- دروغ گویی
امام علی, فرمود: «و غار الصدق و فاض الکذب»^[۱۱۷]: و راستگویی پنهان گردد و دروغگویی آشکار شود.
۲-۲-۱-۳-۷- چاپلوسی
امام صادق, فرمود: «فَإِذَا … رَأَیْتَ الثَّنَاءَ قَدْ کَثُرَ»^[۱۱۸]: و دیدی که تعریف بی­جا زیاد شود.
۲-۲-۱-۳-۸- سخن چینی
امام صادق, فرمود: «فَإِذَا … رَأَیْتَ الشَّرَّ قَدْ ظَهَرَ وَ السَّعْیَ بِالنَّمِیمَهِ»^[۱۱۹]: و دیدی که شر و سخن­چینی در میان مردم ظاهر گشته است.
۲-۲-۱-۳-۹- سوء ظن
و در جای دیگر رسول­خدا۳ به حذیفه بن یمان فرمود: «اذا … ساءت الظنون»^[۱۲۰]: هنگامی که افراد جامعه نسبت به یکدیگر بد بین شوند و سوء ظن و عدم اعتماد بر جامعه سایه افکند.
۲-۲-۱-۳-۱۰- تهمت زدن

Source: Bradshaw & Brash(2001),Managing customer relationship in the e-business world ,pp. 522 -526
ایجاد ارتباط با مشتریان از طریق رسانه­های چندگانه، به این معنی نیست که باید تسهیلات مشابه و یکسانی برای هر رسانه در نظر گرفت و یا سطح یکسانی از خدمات را ارائه نمود. انجام این عمل ممکن است زیان آور باشد. رسانه‏ها متفاوت هستند و تقاضاها به صور متفاوتی پاسخ داده می­شوند. برای مثال افراد ممکن است بتوانند مدت زمان قابل قبولی را برای صحبت با مرکز تلفن درانتظار بمانند اما آنان همین مدت زمان انتظار را برای برقراری ارتباط با یک مرکز تلفن گویا IVR، نمی­پذیرند.

بعضی از تعاملات نسبت به بعضی دیگر گران­تر می­باشند و همچنین بین ارتباطی که توسط افراد برقرار می‏شود با آنچه توسط ماشین های اتوماتیک صورت می­گیرد تفاوت وجود دارد.
یک مدل ارتباطی – بازرگانی ساخته شده بر مبنای تعاملات ماشینی نمی­تواند حجم زیادی از ارتباطات انسانی راحمایت نماید، سازمان‏ها ابتدا باید درباره دو مبحث اصلی تصمیم ­گیری نمایند.
برای چه نوع مشتری و در چه موقعیتی تصمیم به استفاده از رسانه­ای خاص دارند؟
چگونه و از چه روشی قصد دارند که مشتری را به سمت استفاده از رسانه انتخابی شرکت راهنمایی نمایند؟
مشارکت کارکنان: ‌بزرگترین مسأله CRM، نیاز به کارکنان برای گرفتن سوابق و داده‏هاست. اما برخی کارکنان روش­هایی که باعث کم رنگ شدن و کاهش حضور آنها و عدم نشان دادن ارزش آنها می­ شود را نمی­پذیرند. سازمان‏ها باید کاربران CRM را تشویق نموده با حمایت­کننده‏های کلیدی شروع کنند. کارکنان باید اطمینان یابند که به واسطه قراردادن اطلاعات دراختیار سیستم CRM، ارزش و اعتبار بیشتری کسب می­نمایند.
انسجام سیستم CRM : ‌افراد در سازمان‏ها دیدگاه‏های متفاوتی نسبت به یک مشتری دارند. بازاریابان ممکن است بر این عقیده باشند که: ‌« او خرید را ا دامه می دهد پس ما باید به او بفروشیم» در حالیکه نظر مدیر مالی این است که‌: «او صورتحساب خود را پرداخت نکرده ، پس باید فروش به او را متوقف کنیم» به همین دلیل نیاز به شناختن مشتری وجود دارد و سیستم CRM، در کل سازمان باید یکپارچه و منسجم عمل نماید. به علاوه اگر سوابق مشتری زمانی که برای شرکت ارزش‏زا می‌شود، به سادگی قابل دسترسی نباشد، ممکن است، زمانی که اطلاعات در دسترس قرار می‏گیرد، جهت هماهنگ کردن فعالیت‏های بازاریابی بسیار دیر باشد. سیستم CRM زمانی موفق است که در زمان مورد نظر به اطلاعات صحیح مورد نیاز دسترسی داشته باشیم.
فناوری و ابزارهای CRM : ‌صرف زمان برای جستجو در بازار IT جهت یافتن ابزارها و فناوری مناسب سازمان بسیار مهم است. ابزارهای ارتباط با مشتری در اواسط دهه ۹۰ شامل خدمات پیام کوتاه ^[۳۰]SMS، ‌اینترنت و تلفن‏های دیجیتالی نمی­شدند. در آن زمان تنها پست و فکس در دسترس بود اما امروزه تعامل تلویزیونی، ‌شبکه‏ای، سیستم تلفن دیجیتالی و پست الکترونیکی وجود دارد که یک منحنی یادگیری^[۳۱] را ایجاد کرده است.
دیدگاه بلندمدت : برای برخی سازمان‏ها سیستم‏های CRM گران و پیچیده مفید است. این سیستم‏ها به زمان طولانی برای گسترش، اطلاعات ورودی زیاد و مشاوره نیازمند می‏باشند. در این صورت مدیریت باید صبور بوده و بدون حساسیت نسبت به هزینه‏ های کوتاه مدت، تصویر بلند­مدت را در ذهن ترسیم نماید. این تمام آن چیزی است که سازمان­ها به آن نیاز دارند. اگر ماوراء ‌هزینه‏ های صرف شده، دیدگاهی وجود نداشته باشد، باعث ایجاد مشکل خواهد شد.
مدیریت ارتباط مشاوران و فروشندگان: ‌هر چند ارتباط با مشاوران و فروشندگان ممکن است گران و دردسرساز باشد، این افراد غالبا کسانی هستند که قادر به دیدن تصاویر دورتر و بزرگتری هستند. بنابراین برای سازمان مدیریت این ارتباط مهم است و توقعات قابل قبول طرفین را گسترش می‏دهد.
ارزیابی میزان موفقیت استتراتژی CRM اما همراه با کمی صبر ممکن است مدت زمانی طول بکشد تا یک استراتژی CRM نتایج خود را نشان دهد. اغلب سازمان­ها پول زیادی برای CRM می‏پردازند اما بودجه­ای برای تغییـر فرهنگ یا آموزش صرف نمی­کنند. CRM یک رویداد ۵ دقیقه­ای نیست، ‌بعضی مواقع یک دهه برای بازگشت سرمایه وقت لازم است.
ساده نگهداشتن CRM : سرمایه گذاری در CRM باید بر طبق نیازهای کسب وکار صورت بگیرد. آنچه سازمان­ها به آن نیازی ندارند باید حذف شده و سیستم CRM جایی اجرا شود که به واسطه آن برای سازمان کسب ارزش شود. یک سیستم بزرگ به دو سال زمان جهت توسعه نیازمند است و در ادامه نوع کار و دستورالعمل­های سازمان تغییر خواهدکرد. همچنین به یاد داشته باشید که نیازهای CRM در حوزه‏های مختلف با یکدیگر متفاوت است.
منبع­یابی از خارج شرکت^[۳۲]: اگر سازمان‏ها بر طبق منحنی یادگیری پیشروی نکنند، لازم است که از خارج سازمان منبع­یابی شود. منابع خارجی غالبا استخدام شده ، آموزش داده می­شوند و مراکز ارتباطی با ارباب رجوع را اداره می­ کنند. در صورت برآورده شدن نیاز مشتری، آنها اهمیت نمی­دهند کسی که با او ارتباط دارند،‌ در چه مرتبه­ای قرار دارد. امروزه بعضی منابع در خارج سازمان که اطلاعات مشتری را در اختیار دارند،‌ آن را به سازمان­ها می فروشند و یا از آن­برای اجرای CRM در سازمان استفاده می­ کنند (Bradshaw & Brash,2001, p.526).
۲-۸-۲ ) بهبود CRM
طبق نظر دایچ^[۳۳] ((۲۰۰۱ شرکت‏ها بدون داشتن هدف مشخص از آنچه می­خواهند انجام دهند، اقدام به اجرای CRM نمی­کنند. سازمان­هایی که CRM را اجرا می­ کنند از تاکتیکهای گوناگونی جهت افزایش ارزش مشتری و وفاداری آنان از جمله فروش جانبی^[۳۴]، ارتقاء فروش^[۳۵]، نگهداری و خدمات پس از فروش به مشتری ، سفارشی کردن و … استفاده می­ کنند (Diche , 2001).
فروش جانبی و ارتقای فروش
ارتقاء به معنای تشویق مشتری موجود برای خرید مقدار بیشتری از محصولات است. و فروش جانبی به معنای فروش یک کالا به مشتری در نتیجه خرید کالای دیگر است.امروزه این عمل بسیار معمول است، ‌زیرا این روش فروش، خدمات بیشتر به مشتریان موجود و افزایش سود حاصل از آن و کاهش هزینه کسب مشتری جدید را به دنبال خواهد داشت. انجام فروش جانبی صحیح مستلزم درک این نکته است که هر مشتری یک گزینه مناسب برای فروش جانبی نیست. نیاز به بهبود عملیات فروش جانبی دلیلی دیگر برای افزایش استفاده از CRM در بازاریابی است.
نگهداری مشتری
شناختن مشتریان که شرکت را ترک کرده اند و فهمیدن علت ترک آنها دشوار است و سخت تر از آن ریشه­یابی علل کناره­گیری مشتری و اجرای این دانسته­ها در فعالیت­ها و تاکتیکهای بازرگانی است که باعث ترغیب مشتریان به ماندن شود.
تجزیه و تحلیل کناره­گیری و ترک مشتریان به این علت صورت می­گیرد که نگه­داشتن مشتریان موجود از نظر صرفه جویی در هزینه بسیار مؤثرتر از یافتن مشتری جدید است.
هر چه مشتریان بیشتری از دست داده شوند، میزان کاهش سود بیشتر‌، اتلاف سرمایه گذاری اولیه جهت کسب مشتری جدید و کاهش بازار بالقوه جهت خرید محصولات جدید اتفاق می­افتد.
پیش بینی رفتار
پیش بینی رفتار به شرکت ها کمک می کند آنچه مشتریان تمایل به انجام آن در آینده دارند را ‌تعیین کنند. از مدلهای پیچیده و تکنیک‏های تحلیل داده جهت پیش بینی رفتار و از سابقه مشتری برای پیش ­بینی رفتار آینده او استفاده می­ شود. این تجزیه و تحلیل‏ها شامل انواع گوناگونی است :‌
تجزیه و تحلیل تمایل به خرید: ‌دانستن اینکه یک مشتری خاص تمایل به خرید کدام محصول دارد؟
توالی خریدهای بعدی: پیش ­بینی اینکه­کدام کالا در­خرید بعدی توسط مشتری خریداری خواهد شد؟
تجزیه و تحلیل وابستگی کالا: ‌دانستن اینکه کدام یک از کالاها همراه محصولات دیگر خریداری خواهد شد. که با عنوان «‌تحلیل سبد خرید» نیز شناخته شده است.
مدلسازی کشش قیمتی و قیمت گذاری :‌ تعیین قیمت بهینه برای کالایی معین، ‌گاهی برای یک بخش مشخص از بازار. سازمان با درک رفتار مشتری می‏تواند تصمیمات بازاریابی اتخاذ کند که عبارتند از :

• • اعمال تخفیف قیمت یا چشم پوشی از اجرت و حق الزحمه برای مشتریان کنونی.

• • کوچک تر کردن و محدود کردن بازار هدف به تعداد کمتری از مشتریان و یا محصولات خاص.

• • بسته‏بندی محصولات مرتبط با هم با قیمت ثابت برای فروش کالای بیشتر، افزایش کارایی و سودآوری فروش عرضی محصولاتی که به نظر می­رسد با دیگر کالاها خریداری خواهد شد.

کلید تمام این تجزیه و تحلیل‏ها، بخصوص برای به نتیجه رسیدن فعالیت‏ها دانستن این نکته است که بهترین مشتریان شما چه کسانی هستند؟
۲-۸-۳) بهینه­سازی کانالهای ارتباطی
سازمان­ها باید درباره چگونگی برقراری بهترین ارتباط با مشتریان، تصمیم گیری نمایند. مدیریت کانالهای ارتباطی به معنای بهینه کردن کانالهای درون محدوده از کانالهای خارج از محدوده ارتباط با مشتریان و انتخاب بهترین راهکار برای هر یک می‏باشد.
سفارشی‏سازی^[۳۶]
سفارشی کردن قابلیت انطباق ارتباطات با مشتری بر پایه آگاهی از ترجیحات و رفتارهای او در زمان تعامل می­باشد. شخصی­سازی به تعبیر بیشتر افراد ، پیامهای مناسب یک مشتری بخصوص یا بخشی از مشتریان می­باشد.
این پیامهای مناسب می ­تواند شامل همه چیز از جمله درج نام فروشگاه اینترنتی تا استفاده از جزئیات اطلاعات و سوابق مشتریان برای شخصی کردن محتوای وب سایت باشد. تکنولوژی شخصی کردن می ­تواند پیامها را برای افراد طوری سازماندهی کند که هر بار که مشتری از وب سایت بازدید می­ کند، اطلاعات شخصی او مانند نام و … را برای ایجاد یک ارتباط شخصی به کار گیرد.
تعامل اینترنتی با مشتریان: اینترنت به مشتریان سه راه جدید برای برقراری ارتباط با سازمان را می­دهد.
وب چت^[۳۷]
برقراری ارتباط تلفنی از طریق اینترنت
پست الکترونیکی^[۳۸]
گفتگو از طریق وب
وب چت به بازدید کنندگان از وب سایت و فروشندگان امکان یک مکالمه نوشتاری در یک زمان در پنجره ای که توسط برنامه چت تهیه می­ شود را می­دهد. و به سازمان­ها امکان می­دهد یک ارتباط فرد به فرد با مشتری برقرار نماید.
گفتگوی تلفنی از طریق اینترنت^[۳۹]
تسهیلات کال بک ^[۴۰]به مشتریان امکان می دهد که با وارد کردن شماره تلفن خود، امکان تماس و صحبت با نماینده فروش شرکت را از طریق اینترنت برقرار نمایند. این نوع تقابل با مشتری به سرعت پس از مراکز تلفنی مرسوم ،‌گسترش یافته ا ست.
پست الکترونیکی
مشتریان تمایل به فرستادن ایمیل دارند چون برای برقراری ارتباط با یک نماینده فروش در دسترس منتظر نمی­مانند. سازمان‏ها نیز به علت اینکه فروشندگان می­توانند در هر ساعت تعداد بیشتری ایمیل را نسبت به ارتباطات تلفنی پاسخ دهند، به آن علاقه بیشتری نشان می­ دهند.
۲-۹) مدل اجرایی مدیریت ارتباط با مشتری

علوی راد، بررسی تطبیقی مبانی فلسفۀ سیاسی جامعه‌گرایان و آیت‌الله مصباح یزدی، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۲
در این پژوهش، نگاهی تطبیقی بر مبانی فلسفۀ سیاسی دو مکتب غربی و اسلامی از میان منتقدان لیبرالیسم شده است. جامعه‌گرایان متشکل از مایکل سندل، السدیر مک‌اینتایر و چارلز تیلور نمایندگان طیف غربی و آیت‌الله مصباح یزدی به عنوان یک اسلام‌گرای سنتی نماینده‌ی منتقدان مسلمان این مکتب درنظر گرفته شده‌اند. مبانی فلسفه‌ سیاسی جامعه‌گرایان و آیت‌الله مصباح یزدی در سه محور انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی و نگرش هنجاری بررسی شده است. نتایج این مطالعه آن بود که آیت‌الله مصباح و جامعه‌گرایان در وجه سلبی اندیشۀ خود دغدغۀ مشترکی در انتقاد از فردگرایی افراطی لیبرالیسم داشته و آثار سوء آن را بر حوزه‌های انسان‌شناسی (خدشه در هویت)، معرفت‌شناسی (ذهنی گرایی) و هنجارها (خودمحوری اخلاقی و تضعیف شالودۀ اخلاقیات) خاطرنشان ساخته‌اند؛ اما نمایندگان این دو مکتب در وجه ایجابی اندیشۀ خود راه‌های متفاوتی را برای رفع آثار فردگرایی افراطی پیشنهاد کرده‌اند. جامعه‌گرایان مؤلفه‌های جامعه، تاریخ و همچنین ارزش (که بر ساخته‌ی جامعه است) را مؤثر معرفی می‌کنند و اراده و میل فردی را با آن‌ ها محدود می‌نمایند. محلی گرایی و نقد جهان‌شمول‌گرایی لیبرالیسم از تأکید بر همین مؤلفه‌ها است که در اندیشۀ آنان پدید آمده است. علاوه بر این موارد جامعه‌گرایان ضمن نقد سکولاریسم، راه ارزش‌ها، ادیان و فرهنگ‌ها را به حوزۀ عمومی می‌گشایند. آیت‌الله مصباح یزدی در انسان‌شناسی خود برخلاف جامعه‌گرایان به اصالت فرد معتقد بوده و جامعه را موجودی اعتباری می‌داند. از این رو به جای جامعه، مؤلفه‌های مبدأ (پروردگار) و معاد را در کنار عنصر اراده و اختیار فردی ـ که البته در حالت مطلوب با دو مؤلفه‌ی پیشین محدود می‌شود ـ در برابر فردگرایی لیبرالی مطرح می‌کند. در نقطه‌ی مقابل جامعه‌گرایان، آیت‌الله مصباح یزدی در سنت باور به جهان‌شمول‌گرایی قرار دارد؛ اما مشابه با آنان به نفی سکولاریسم و حمایت از یک حوزۀ عمومی همراه با دین و ارزش‌ها می‌پردازد.

علیخانی، بررسی پیامدهای قصد نشدۀ برنامۀ درسی پنهان محیط اجتماعی مدارس دورۀ متوسطه،دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۸۲
وی در پژوهش خود به چهار نتیجۀ مهم دست یافت ۱- بین جوّ مدارس «باز و بسته»، «دخترانه و پسرانه»، «دولتی و غیر انتفاعی» تفاوت معنادار وجود دارد. ۲- جوّ مدارس پسرانه بسته‌تر از جو مدارس دخترانه است. ۳- جوّ مدارس غیرانتفاعی بسته‌تر از جو مدارس دولتی است. ۴- جوّ مدارس طبقات بالای اقتصادی – اجتماعی، بسته‌تر از سایر طبقات است. همچنین او عمده‌ترین پیامدهای پنهان مدارس با جوّ اجتماعی بسته‌تر را موارد زیر می‌دانست: ۱- تقویت روحیۀ اطاعت‌پذیری و همنوایی به جای تفکر انتقادی، ابتکار و خلاقیت در دانش‌آموزان ۲- تقویت رقابت انفرادی و نگرش منفی نسبت به انجام فعالیت‌های گروهی در دانش‌آموزان ۳- تقویت خودپندارۀ منفی و تضعیف اعتمادبه‌نفس در دانش‌آموزان.
چهری، مقایسه تعلیم و تربیت لیبرال و تعلیم و تربیت نئولیبرال، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۸۳
چهری در این پژوهش به مقایسه تعلیم و تربیت لیبرال و تعلیم و تربیت نئولیبرال پرداخته است و به این نتیجه رسیده که تعلیم و تربیت لیبرال به کسب دانش به صورت فی نفسه ارزش قائل است اما تربیت نئولیبرال کسب دانش را وسیله‌ای برای تولید اقتصادی بیشتر می‌داند.
۲-۳- ۲- مقاله‌ها
امینی، مهدی‌زاده، ماشااللهی نژادوعلیزاده، بررسی رابطۀ بین مؤلفه‌های برنامۀ درسی پنهان و روحیۀ علمی دانشجویان، نشریۀپژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، ۱۳۹۰
در این پژوهش هفت مؤلفه به عنوان مؤلفه‌های برنامۀ درسی پنهان در آموزش عالی در نظر گرفته شده است که شامل ساختار فیزیکی و معماری دانشگاه، ارتباط متقابل میان اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان، قوانین و مقررات، روش‌های تدریس، محتوا، شیوه‌های ارزشیابی و جوّ اجتماعی است.نتایج نشان می‌دهد که بین تمام مؤلفه‌های برنامۀ درسی پنهان با روحیۀ علمی دانشجویان رابطه وجود دارد. بین دانشجویان زن و مرد نیز فقط در یک از مؤلفه‌ها (ارتباط متقابل میان اعضای هیئت علمی ودانشجویان) تفاوت معناداری وجود دارد.
پرچمی، اعتقاد دانشجویان به لیبرالیسم، علل و پیامدهای آن، فصل‌نامۀ فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۹
این پژوهش بدون اینکه به نقد مبانی لیبرالیسم بپردازد به بررسی میزان اعتقاد دانشجویان به عقاید لیبرالیسم در مقابل اعتقادات اسلامی و برخی علل و پیامدهای آن پرداخته است. نتایج در این تحقیق نشان می‌دهد هرچه اعتقاد به لیبرالیسم بیشتر شده است رعایت اخلاق کاری، احساس مسئولیت در کار، هویت ملّی، مشروعیت نظام سیاسی، احساس مسئولیت در برابر انقلاب، تعهد اجتماعی، اعتماد اجتماعی و ترجیح هویت اسلامی بر هویت ملی کم‌تر و فردگرایی، فایده‌گرایی و ترجیح هویت قومی بر هویت ملّی بیشتر شده است. همچنین هر چه اعتقاد به لیبرالیسم بیشتر شده از موفقیت علمی، کارآمدی علمی، جامعه‌پذیری برای سایر نقش‌های اجتماعی، خلاقیت، توسعه‌یافتگی انسانی و در نهایت شاخص توسعه علمی دانشجویان کاسته شده است.
کریمی، برنامه درسی پنهان با تأکید بر تربیت اجتماعی. فصل‌نامه راهبردهای آموزش. ۱۳۹۱
در این پژوهش به بررسی ماهیت جنبه‌های مختلف برنامۀ درسی پنهان در بعد تربیت اجتماعی که شامل ساختار محیط آموزشی، جوّ اجتماعی آن و تعامل بین الگوهای مربّی و فراگیر استخراج می‌شود استفاده شده است و به آشکار سازی جنبه‌های بازدارندۀ تربیتی برنامۀ درسی پنهان بودند، پرداخته ‌شده و در نهایت محقق به این نتیجه رسیده است که شناسایی جنبه‌های بازدارندۀ برنامۀ درسی پنهان با تأکید بر تربیت اجتماعی فراگیران می‌تواند به تحقق اهداف برنامه‌ریزی شده و آشکار تربیت اجتماعی محیط آموزشی کمک کند.
۲-۳-۳- کتاب
کاویانی، سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۱
این کتاب دارای سه بخش کلی می‌باشد. کاویانی در بخش اول آن به بررسی دیدگاه‌های روان‌شناختیدر باب سبک زندگی، مفاهیم کلیدی و شاخص‌های سبک زندگی پرداخته است. او بخش دوم را به ترسیم مدل «درخت سبک زندگی اسلامی» و توضیح آن در سه عنوان «ریشه ها»، «ساقه» و «شاخه ها» پرداخته است و در بخش نهایی گزارشی در مورد ساخت آزمون سبک زندگی، اجراو به دست آوردن ویژگی‌های روان‌سنجی آن، دستاوردهای مفهومی و آماری (توصیفی و استنباطی) پژوهش و در نهایت مقایسه‌ای بین سبک زندگی از دیدگاه روانشناسان و از دیدگاه اسلام، انجام داده است.
مهدوی کنی، دین و سبک زندگی، انتشارات دانشگاه امام صادق، ۱۳۸۷
مهدوی کنی در این کتاب از منظری فرهنگی و ارتباطی، به بررسی نقش دین در تحوّلات فرهنگی- اجتماعی و در واقع تعامل دین با فرهنگ و جامعۀایران معاصر پرداخته است. در این پژوهش نگاهی ایجابی به مقولۀ رابطۀ دین و تحولات فرهنگی – اجتماعی شده است. یکی از دغدغه‌های اصلی این پژوهش، این بوده است که چگونه دین در شرایط گذار یک جامعۀ سنتی به جامعۀ نوین بازتولید می‌شود. با وجود تغییر شیوه‌ها، قالب‌ها، ابزار زندگی (بیشتر فرهنگ مادی) از یکسو و تحوّل در روابط، نهادها و ساخت‌های اجتماعی از سوی دیگر، چگونه هویت دینی افراد شکل می‌گیرد. در راستای پاسخ به این دغدغه، پژوهشگر به سبک زندگی، مفهوم لغوی و اصطلاحی، تعریف‌های مختلف صاحب‌نظران، مؤلفه‌های آن، سبک زندگی اسلامی و غیره پرداخته است.
۲-۳-۴- جمع‌بندی پیشینۀ پژوهش
از آنجایی که پژوهش‌های فوق همگی در حیطۀ پیشینۀ عام قرار دارند بیشتر در زمینۀ استحکام و قوام مبانی نظری در ذهن پژوهشگر مفید فایده بودند که با دیدی ژرف و گسترده به موضوع پژوهش حاضر نگاه شود. در از میان این پژوهش‌های ذکرشده، برخی به بررسی مکتب لیبرالیسم و مبانی فلسفی آن و وجوه تقابل این مکتب با اسلام پرداخته بودند که به روشن شدن ذهن نگارنده در این رابطه مفید فایده بودند. برخی نیز به روشن شدن شاخص‌ها یا مؤلفه‌های برنامۀ درسی پنهان کمک نمودند وعلاوه براین از این میان پژوهش‌هایی نیز بودند که نگارنده از آن‌ ها در رابطه با فهم سبک زندگی، مؤلفه‌های آن و همچنین سبک زندگی اسلامی استفاده نمود. همچنین روشن شدن اهمیت دورۀ متوسطه نیز یکی دیگر از نتایج حاصل از مطالعۀ پژوهش‌های فوق بود. امّا علی‌رغم همۀ فواید ذکرشده نگارنده هیچ پژوهشی را نیافت که به صورت ویژه به بررسی سبک زندگی لیبرالیستی و تأثیر آن بر برنامۀ درسی پنهان به تحقیق پرداخته باشد یا به صورت خاص در مورد سبک زندگی لیبرالیستی و مقایسۀ آن با سبک زندگی اسلامی پرداخته باشد. ولی درعین‌حال همۀ پژوهش‌های فوق به نگارنده در داشتن مبانی روشن و مستحکم و نگرشی همه جانبه در چهار زمینۀ سبک زندگی، برنامۀ درسی پنهان، مکتب اسلام و لیبرالیسم و وجوه تقابل آن‌ ها و پی بردن به اهمیت دورۀ متوسطه و ویژگی‌ها و نیازهای نوجوانان در این دورۀ آموزشی، کمک شایانی نمودند.
فصل سوم :
روش‌شناسی تحقیق
۳-۱- مقدمه
بشر همواره برای کسب دانایی روش‌هایی را ایجاد کرده است. روش‌هایی که با وجود آن‌هامی‌توان به نتایج علمی و درست دست یافت. امروزه علم به سرعت به سوی تخصصی شدن در حال حرکت است و به موازات این حرکت روش‌های پژوهش دائماً در حال تمایز یافتن از یکدیگرند. در علوم انسانی به عنوان یکی از شاخه‌های علم نیز به همین منوال تغییراتی ایجاد شده است. رشتۀ فلسفۀ تعلیم و تربیت به عنوان یکی از رشته‌هایی که در حوزۀ علوم انسانی قرار گرفته است دارای روش‌های پژوهش مخصوص و مختلف است. روش‌هایی که با فلسفه بسیار قرابت دارند و در واقع روش‌هایی فلسفی هستند که در تعلیم و تربیت به کار گرفته می‌شوند تا صبغۀ کاربردی بودن به خود بگیرند. به عقیدۀ نگارنده در حال حاضر برای رسیدن به نتایج علمی تنهاجمع‌آوری اطلاعات و در کنار هم گذاشتن آن‌ ها کافی نیست. نیاز به روش‌هایی داریم که با تدوین اطلاعات جمع‌ آوری شده، طبق سازوکارتعریف‌شده در آن روش‌ها و طی کردن مسیری منطقی به نتایج علمی و کاربردی برسیم. از آنجایی که پژوهش حاضر در قلمرو فلسفۀ تعلیم و تربیت است و این رشته نیز دارای روش‌های مختلفی است ما در این پژوهش برای پاسخ دادن به هر یک از سؤال‌ها، روش‌های متناسب با این مکتب‌ها را برگزیده‌ایم؛ بنابراین در این پژوهش، به چهار سؤال اصلی پاسخ خواهیم داد و برای پاسخ به این مکتب‌ها از دو روش استفاده نموده‌ایم.
۳-۲- نوع تحقیق
پژوهش حاضر را می‌توان از دو چشم‌انداز مورد بررسی قرارداد. از یک چشم‌انداز این پژوهش یک تحقیق بنیادی-کاربردی است و از منظری دیگر این پژوهش کیفی است.
در توضیح بیشتر این دو چشم‌انداز به بررسی آن‌هامی‌پردازیم. یکی از انواع تقسیم‌بندی پژوهش، تقسیم آن به دو نوع تحقیق کاربردیو تحقیق بنیادین است. این دو نوع تحقیق از نظر هدف و نتیجه‌ای که دنبالمی‌کنند از یکدیگر متفاوت هستند. هدف تحقیق کاربردی، جست و جوی دستیابی به یک هدف عملی و تأمین سعادت و رفاه تودۀ مردم و مطلوب بودن موضوع پژوهش است. از نظر نتیجه، در تحقیق کاربردی، عمدتاً در عرصه‌هایبرنامه‌ریزی، طرح و توسعه و شیوه‌های عملی فعالیت‌های اجرایی به کار می رود و در این زمینه‌ها مفید است؛ اما هدفی که تحقیق بنیادین دنبال می‌کند افزایش حیطۀ دانش و آگاهی بدون در نظر گرفتن ارزش آن در ایجاد تغییرات اجتماعی است. البته باید اشاره کرد که اگر چه ممکن است از نتایج تحقیق بنیادین به صورت کاربردی استفاده کرد اما هدف عمده و اساسی این نوع از تحقیقات مطلبی است که پیش از این اشاره کردیم چرا که به دلیل بالا بودن درجۀ انتزاع آن‌ ها قابلیت کاربردی بودن کمتری دارند (دلاور، ۱۳۹۰، ص ۳۶). با توضیحاتی که ارائه گردید، می‌توان پژوهش پیش رو را با توجه به بخش اول عنوان این پژوهش یعنی «بررسی وجوه تقابل سبک زندگی اسلامی وسبک زندگی لیبرالیستی» بنیادین دانست چرا که دغدغۀ نگارنده در این قسمت از تحقیق بررسی و طرح مسائل بنیادینی است که باعث آگاهی بخشی به اولیاء و مربیان در زمینۀ شکل‌گیری سبک زندگی لیبرالیستی از طریق برنامۀ درسی پنهان و منجر شدن آن به تغییر در نگرش و بینش دانش‌آموزان، می‌شود. امّا با توجه به بخش دوم عنوان تحقیق یعنی «بررسی تأثیر سبک زندگی لیبرالیستی بر برنامۀ درسی پنهان دورۀ متوسطۀ کشور» پژوهش کاربردی نیز محسوب می‌شود چرا که در واقع این بخش وارد حیطۀ تعلیم و تربیت می‌شودکهاز عرصه‌های کاربردی است؛ بنابراین پژوهش حاضر از نوع تحقیقات بنیادی- کاربردی است؛ به عبارت دیگر برای رسیدن به هدف بخش اول عنوان، گام نخست، انجام پژوهشی بنیادین تشخیص داده شد تا بدین وسیله با ایجاد زیرساخت‌های فکری قوی و البته صحیح و دقیق بهساز و کارهای مناسب در زمینۀ تحول اجتماعی بخش دوم تحقیق برسیم.
تقسیم‌بندی پژوهش‌ها به پژوهش کیفی و کمی، از دیگر تقسیم‌بندی‌هایی است که در حیطۀ تحقیقات از آن استفاده می‌شود. این تقسیم‌بندی نشأت‌ گرفته از مفروضات معرفت‌شناختی متفاوتی است که پژوهشگران دربارۀ ماهیت دانش علمی و چگونگی اکتساب آن در نظر می‌گیرند (گال، بورانگو گال، ۱۳۸۹، ص ۶۲). بر این اساس می‌توان گفت پژوهشگر در پژوهش‌های کمّی فرآیندی عینی را طی می‌کند و به منظور کسب نتیجه و سنجش پدیده‌ها، از اعداد و ارقام استفاده می کند. همچنین در این پژوهش این نظر مفروض است که از میان ابزارهای متعدد برای ثبت، ضبط و بیان واقعیت‌های اجتماعی و آموزشی، کارآمدترین و دقیق‌ترین ابزار، روش تجربی است چرا که با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل آماری، شناختی واقع‌بینانه از جامعه و نهادهای آن در اختیار پژوهشگر قرار می‌دهد؛ اما پژوهش کیفی بر ویژگی‌ها، پدیده‌ها، فرآیندها و آن دسته از معانی تأکید دارد که در قالب کمیت، مقدار، شدت یا فراوانی سنجیده نمی‌شود. این نوع پژوهش بر اساس جمع‌ آوری نظام‌مند، سازمان‌دهی و تفسیر مطالبی است که حاصل مشاهده‌ها و مصاحبه‌ها است و به منظور بررسی معانی نهفته در پدیده‌های اجتماعی به کار گرفته می‌شود. به این منظور در این نوع از پژوهش، برای درک واقعیت موضوع پژوهش به صورت جامع و در محیط واقعی مورد بررسی قرار می‌گیرد (نصر و شریفیان، ۱۳۸۶، ص ۴۵).
از آنجایی که پژوهش حاضر از اعداد و ارقام استفاده نمی‌کندو به جمع‌آورینظام‌مند، سازمان‌دهی، مطالعۀ موارد و تفسیر مطالب مربوط به سه حیطۀ لیبرالیسم، سبک زندگی و برنامۀ درسی پنهان و همچنین ارتباط‌های موجود این سه مفهوم با یکدیگر می‌پردازد، از نوع کیفی محسوب می‌شود. همچنین در پژوهش پیش‌رو مقاصد و برداشت‌های پژوهشگر در رابطه با سه حیطۀ ذکرشده نقش عمده‌ای دارد و یافته‌های موردی از طریق جست و جوی موارد مشابه دیگر تعمیم داده می‌شود. در نهایت در این تحقیق سعی شده است با ترسیمیک شبکۀ معنایی از طریق سه مفهوم یادشده، به سؤالات پاسخ داده شود.
۳-۳- روش تحقیق
در این تحقیق به صورت کلی و در مجموع از روش تحلیلی- توصیفی استفاده شده است. امّا برای توضیحات بیشتر و دقیق‌تر به شرح روش تحقیق هر یک از سؤالات می‌پردازیم.
۳-۳-۱- روش تحقیق سؤال اول، دوم و چهارم
برای پاسخ به سؤال نخست (سبک زندگی لیبرالیستی چه ویژگی‌هایی دارد؟)، سؤال دوم (سبک زندگی اسلامی چه ویژگی‌هایی دارد؟) و سؤال چهارم (سبک زندگی لیبرالیستی چه برنامۀ درسی پنهانی را تولید می‌کند؟)، از روش توصیفی استفاده شده است. امّا تحقیقات توصیفی از نظر شیوۀ نگرش به دو دسته تقسیم می‌شوند:
الف)تحقیقات توصیفی محض: در این نگرش محقق صرفاً به کشف و تصویرسازی ماهیت و وضعیت موجود مسئله می‌پردازد.
ب) تحقیقات توصیفی-تحلیلی: محقق علاوه بر تصویرسازی آنچه هست به تشریح و تبیین دلایل چگونه بودن و چرایی وضعیت مسئلهمی‌پردازد (حافظ نیا، ۱۳۸۶، ص ۶۵).
پژوهش حاضر در دستۀ دوم قرار می‌گیرد؛ به عبارت دیگر این پژوهش توصیفی و از میان دو نوع آن، در دستۀ توصیفی- تحلیلی قرار می‌گیرد. در این روش هدف، توصیف عینی، واقعی و منظم خصوصیات یک موقعیت یا یک موضوع است. در این‌گونه تحقیقات، پژوهشگر سعی می‌کند تا آنچه هست را بدون هیچ‌گونه دخالت یا استنتاج ذهنی گزارش دهد و نتایج عینی از موقعیت بگیرد. قلمرو این نوع تحقیق را متن‌های مکتوب، شفاهی و تصویری درباره موضوعی خاص تشکیل می‌دهد؛ نظیرکتاب‌ها، مقاله‌ها، روزنامه‌ها، مجله‌ها، مطالب نوار و فیلم، سخنرانی‌ها، اوراق امتحانی، تصاویر، تابلوها، عکس‌های معمولی، عکس‌های هوایی، تصاویر ماهواره‌ای، نقشه‌ها، پرسشنامه‌ها. محقق در چنین تحقیقی به دنبال تجزیه و تحلیل و توصیف مطالب است (همان).
۳-۳-۲- روش تحقیق سؤال سوم
برای پاسخ به سؤال سوم در این تحقیق که عبارت است از بررسی وجوه تقابل سبک زندگی لیبرالیستی با اسلام، از روش تحلیل تطبیقی استفاده شده است. به باور ریوکس(ترجمۀ ضرغامی، سجادیه و قائدی، ۱۳۹۱، ص ۴۵)، تحلیل تطبیقی، مقایسۀ تحلیلی میان افراد، گفت و گوها، گزاره‌ها، مجموعه‌ها، موضوع‌ها، گروه‌ها یا دوره‌های زمانی است که شباهت‌ها و تفاوت‌هایآن‌ها را آشکار می‌کند. در دانشنامۀ پژوهش کیفی گیون، بخش اصلی تحلیل تطبیقی، «تحلیل تطبیقی پیوسته» خوانده‌شده و آمده است: «در فرایند تحلیل تطبیقی پیوسته، بخشی از داده ها همچون یک مفهوم یا یک گزاره، با دیگر مفهومها یا گزاره ها، مقایسه می شود تا شباهتها و تفاوتهای آن‌ ها آشکار شود. با جداسازی و مقایسۀ پیوستۀ مفهومها و گزاره ها، امکان گسترش الگوی مفهومی مهیامی شود که نشان دهندۀ رابطه های گوناگون میان مفهومها یا گزاره ها است».
این روش دارای مراحل زیر است:

1. 1. مرحلۀ توصیف: پژوهنده به توصیف نمودها و پدیده‌های مورد تحقیق بر اساس شواهد و اطلاعاتی که از منابع مختلف چه از طریق مشاهده و یا مطالعۀ اسناد و گزارش‌ها دیگران به دست می‌آورد می‌پردازد. به عقیدۀ بردی مرحلۀ توصیف، مرحلۀ یادداشت‌برداری و تدارک اطلاعات کافی برای بررسی در مراحل بعدی است.

1. 1. مرحله تفسیر، این مرحله شامل بررسی اطلاعاتی است که در مرحلۀ اول پژوهشگر به توصیف آن پرداخته است.

1. 1. مرحله هم جواری، در این مرحله اطلاعاتی که از مرحله یک و دو به دست آمده طبقه‌بندی می‌شود و کنار هم قرار می‌گیرند و چهارچوبی برای مرحله بعدی یعنی مقایسه تشابهات و تفاوت‌ها فراهم می‌کند. به عقیده بردی پژوهنده می‌تواند به فرضیه تحقیقی خود دست یابد. علاوه بر این باید تأکید نمود که در پژوهش حاضر با توجه به هدف تحقیق، صرفاً به تفاوت‌ موجود میان این دو مکتب پرداخته شده است.

1. 1. مرحله مقایسه، در این مرحله مسئله تحقیق به طور دقیق و با توجه به جزئیات در زمینه تشابهات و تفاوت‌ها بررسی و مقایسه می‌شود (آقازاده، ۱۳۸۲،صص۲۱۱-۲۱۳).

در پژوهش حاضر نیز ابتدا از طریق مطالعۀ اسناد و گزارش‌هایموجود (پایان‌نامه‌ها، مقالات، کتاب‌ها و غیره) در زمینۀ مبانی فکریلیبرالیسم و مبانی فکری اسلام، به یادداشت‌برداری و تدارک اطلاعات کافی در هر دو زمینه پرداخته ‌شده و سپس در مرحلۀ دوماز طریق استنباط اصول از مبانی فکری دو مکتب اسلام و لیبرالیسم گزاره‌های متناظر استخراج شدند؛ و در مرحلۀ سوم این اصولرا در کنار یکدیگر قراردادیم تا زمینۀ مشخص شدن تفاوت‌های موجود در مبانی فکری لیبرالیسم و مبانی فکری اسلام در چهار مقولۀ جهان شناسی، انسان‌شناسی، ارزش‌شناسی و معرفت‌شناسی و به پیرو آن در شاخص‌های اوقات فراغت، روابط انسانی و پوشش برای شکل‌گیری مرحلۀ چهارم ایجاد شود. نهایتاً در مرحلۀ چهارم به مقایسۀ مبانی این دو مکتب و شاخص‌های منتخب پرداخته و تفاوت‌های این دو مکتب در زمینه‌هایذکرشده مشخص شد تا پژوهش این فرض خود را که مبانی فکری لیبرالیسم و در نتیجه سبک زندگی حاصل از این مبانی فکری با مبانی فکری موجود در اسلام تقابل آشکاری دارند اثبات کند.