پیدایش دومین شوک نفتی در سال ۱۳۵۹، به دلیل کاهش تولید نفت ایران به خاطر اعتصاب کارکنان نفت قبل از انقلاب اسلامی رخ داد و در روزهای پیروزی انقلاب اسلامی رخ داد. در اوایل سال ۱۳۵۷ (اواخر سال ۱۹۷۸م)، به دلیل فشارهای کشورهای صنعتی و اقدامات عربستان سعودی قیمت نفت افزایش قابل توجهی نیافت و موجب گردید قدرت خرید و درآمد کشورهای عضو اوپک بابت صادرات یک بشکه نفت به علت تورم شدید به مرور کاهش یابد. در مهرماه ۱۳۵۷، نارضایتی عمومی در ایران به صورت کم کاری و اعتصاب کارکنان نفت ایران اوج گرفت و همزمان تولید و صادرات نفت رو به کاهش نهاد و از اواخر انقلاب اسلامی صادرات نفت متوقف گردید. اما تبعات شوک دوم نفتی منجر به افزایش قیمت نفت در سال‎های بعد گردید. کاهش شدید و به دنبال آن قطع صادرات ایران، جهان صنعتی را با حادثه ای پیش‌بینی نشده مواجه نمود و بازار نفت دچار کمبود گردید. کمبود عرضه نفت و نگرانی از عدم امکان تأمین نفت در آینده، قیمت نفت را به سرعت افزایش داد. لذا در حدود سال (۶۳-۱۳۵۸) درآمدهای ارزی و مخارج ارزی دولت افزایش یافته و به تبع آن واردات کشور افزایش بیشتری در قبال صادرات غیرنفتی داشته است و بنابراین همانطورکه در نمودار ملاحظه می‏گردد کسری تراز تجاری در طی این سال ها افزایش می‎یابد. ^[۵۳]

از طرف دیگر شوک سوم نفتی در سال ۱۳۶۴ برخلاف دو شوک اول و دوم قیمت نفت رو به کاهش نهاد و تا سال‎های ۱۳۶۸ مشاهده می‏گردد کسری تراز تجاری بهبود یافته است.
نمودار ۵-۳- روند درآمدهای نفتی دولت طی سال‎های ۸۷-۱۳۵۵
منبع: ترازنامه بانک مرکزی ایران- داده‎های سری زمانی

3. 3. سهم نسبتاً بالای هزینه‎های دولت در نقاضای کل

با افزایش مخارج دولت طی سال‎های جنگ و باتوجه به کاهش درآمدهای ارزی حاصل از صدور نفت خام و نیز باتوجه به ظرفیت کم بازارهای مالی و سرمایه ای کشور و محدودیت استقراض از خارج، تأمین کسری بودجه دولت از طریق سیستم بانکی اعمال گردید؛ که بدین علت، خالص مطالبات بانک مرکزی نیز از بخش دولتی شدیداً افزایش پیدا کرد که این در افزایش پایه پولی، نقدینگی و تورم بسیار حائز اهمیت بوده است. در اقتصاد ایران سیاست‎های مالی که عمدتاً افزایش هزینه‎های دولتی بوده، همبستگی زیادی با عملکرد پولی کشور داشته و اعمال هر سیاست مالی به دنبال خود عملکرد پولی مشخص به همراه داشته است. از طرفی هزینه‎های دولتی از طریق کانال تقاضای بخش دولت، تقاضای کل واردات را نیز مستقیماً افزایش می‎دهد. به عبارتی دیگر از طریق کانال تقاضای کل، با افزایش هزینه‎های واقعی دولتی، تقاضای کل افزایش پیدا کرده و واردات واقعی را افزایش می‎دهد. از سوی دیگر افزایش هزینه‎های دولت، افزایش سرمایه‎گذاری و مصرف بخش خصوصی را به دنبال داشته که تقاضای کل را افزایش داده و به نوبه خود تقاضا برای واردات افزایش می‎دهد.^[۵۴]
اما با نگاهی به روند نسبت هزینه‎های دولت به تولید ناخالص داخلی می‎توان فهمید این نسبت در سال‎های انقلاب و جنگ نسبتاً بالا بوده و می‎توان بنا به دلائل فوق بر کسری تراز تجاری اثر منفی داشته باشد. اما در سال‎های پس از جنگ نسبت ثابتی نهایت ۲۵ درصد حفظ شده و اثرات آن را بر تراز تجاری نمی‎توان باتوجه به همان دلایل توجیه نمود.
نمودار ۵-۴- روند نسبت هزینه‎های دولت به تولید ناخالص داخلی طی سال‎های ۸۷-۱۳۵۷
منبع: ترازنامه بانک مرکزی ایران- داده‎های سری زمانی
۵-۲- طراحی قاعده بهینه پولی
سیاست‎های پولی مجموعه اقداماتی است که بانک مرکزی به منظور کنترل فعالیت‎های اقتصادی جامعه به کار می‎برد. بنابراین سیاست پولی بهینه، عبارت است از استخراج یک قاعده رفتاری بهینه که بر اساس آن بانک مرکزی سیاست پولی خود را تنظیم و اعمال می نمایند. وجود واژه بهینه در این روش به این معنا است که قاعده پولی از طریق یک بهینه‎سازی در طول زمان حاصل می‎شود، یک بهینه‎سازی مقید که باید توسط بانک مرکزی و به منظور استخراج قاعده بهینه صورت گیرد. در این قسمت به تشریح این روش بهینه‎سازی می‎پردازیم.
در روش سیاست پولی بهینه (همانند بهینه‎سازی مقید ریاضی) دو دسته تابع داریم: تابع هدف بانک مرکزی و توابعی که به عنوان قید مطرح می‎شوند. تابع هدف که اغلب از آن به عنوان تابع زیان نام برده می‎شود، تابعی است که بانک مرکزی مایل است آن را حداقل سازد. علت نام‎گذاری تابع هدف به تابع زیان این است که در این تابع متغیرهایی وجود دارد که وجود هرکدام از آن‎ها باعث ایجاد اخلال و عدم کارایی در نظام اقتصادی شده و به تولید کنندگان و مصرف کنندگان هزینه وارد می‎سازد. بنابراین برای تشکیل تابع زیان بانک مرکزی ابتدا لازم است مشخص کنیم که چه متغیرهایی باید در تابع زیان وارد گردند. تعیین این متغیرها بستگی به هدف بانک مرکزی، چسبندگی های موجود در اقتصاد و مکانیزم انتقال پولی دارد. به طور مثال، اگر تورم را به عنوان یکی از این متغیر ها در نطر بگیریم، در این صورت وجود آن باعث افزایش هزینه نگهداری پول، تخصیص ناکارای منابع، کاهش قدرت خرید و مطلوبیت مصرف کننده و ایجاد اخلال در بازارهای مالی می‎شود. بنابراین تورم پدیده‎ای است که وجود آن باعث تحمیل هزینه به اقتصاد کشور می‎شود و می‎تواند به عنوان متغیر در تابع زیان وارد شود.
متغیر دیگری که می‎تواند در تابع زیان بانک مرکزی وارد شود، شکاف تولید واقعی از تولید بالقوه می‎باشد. وجود این شکاف دلیلی بر عدم استفاده از کارا از منابع و عدم استفاده بهینه از ظرفیت‏های اقتصادی کشور است. این شکاف باعث می‎شود تا سطح تولید و در نتیجه سطح درآمد ملی کمتر از آن میزانی باشد که باید باشد و این هزینه ای است که اقتصاد به دلیل عدم تخصیص کارای منابع متحمل می‎شود. پس شکاف تولید متغیری است که می‎تواند در تابع زیان وارد می‎شود.^[۵۵]
از طرفی می‎دانیم برای کشورهای در حال توسعه، تراز پرداخت‎ها و حساب جاری از مهم‎ترین متغیرهای کلان و از محدودیت‎های استراتژیک اقتصاد کلان هستند. عدم تعادل در تراز تجاری نیز، همانطورکه بیان گردید از آنجائیکه دسترسی به بازار سرمایه محدود و کشش عرضه سرمایه خارجی نسبتاً پایین است، از متغیرهایی است که می‎تواند موجب اخلال در بازار سرمایه کشور شود، بنابراین باید در تابع زیان لحاظ گردد. در ادامه باید به دنبال تعیین اوزان متغیرهای مختلف در تابع زیان بود، که بنا به میزان اهمیت متغیرها از دیدگاه اهداف بانک مرکزی مشخص می‎گردند و به صورت یک ضریب در پشت متغیرها در تابع زیان لحاظ می‎گردند.
دسته دوم توابع، قیود مدل است که در واقع چیزی جز مکانیزم انتقال پولی نیست که در آن نحوه اثرگذاری متغیرهای کلان بر یکدیگر در چارچوب قیود مشخص می‏گردد. طراحی مکانیزم انتقال پولی به دو عامل بستگی دارد: متغیرهای موجود در تابع زیان که تعداد قید و توابع قیود را مشخص می سازند و شرایط اقتصادی کشور. شرایط اقتصادی به این معناست که پویایی نرخ تورم، نرخ رشد دستمزد، شکاف تولید، نرخ‎های سود یا نرخ‎های سود علی‎الحساب بانکی، رشد حجم پول و نرخ بیکاری در کشور به چه صورت است. بحث چسبندگی از موارد مهم در این زمینه است. سیاست پولی در صورتی به بهینه نخست و پارتو دست می‎یابد که هر دوی قیمت و دستمزد انعطاف پذیر باشند. اما اگر قیمت یا دستمزد یا هر دوی آن‎ها چسبنده باشند، نتیجه سیاست به بهینه دوم منجر می‎شود. در این حالت نمی‎توان به طور مثال هر دو قید تورم و دستمزد را در کنار هم داشت. لذا برای داشتن تقریبی مناسب از سیاست‎های پولی بهینه، تثبیت میانگین وزنی مناسب قیمت‎ها و دستمزدها لازم است.
۵-۲-۱- انتخاب تابع زیان بانک مرکزی
تابع زیان بانک مرکزی مجموع واریانس متغیرها و شاخص های اساسی عملکرد اقتصاد کلان است که تحت تأثیر قواعد سیاستی اتخاذ شده از سوی بانک مرکزی خواهد بود. در اکثر کشورها ابزار مورد استفاده در طراحی قاعده سیاستی تغییرات نرخ بهره می‎باشد. اما در این تحقیق به دلیل کنترل نرخ‎های سود علی‎الحساب بانکی از سوی بانک مرکزی ایران و تغییرات اندک آن در طول زمان و همچنین ربوی بودن اخذ بهره ثابت روی وام، از متغیر جانشین آن یعنی تغییرات حجم نقدینگی واقعی استفاده شده است. لذا بانک مرکزی در هر دوره t به دنبال آن سطح از حجم نقدینگی واقعی است که حاصلجمع تنزیل شده زیان‎های آتی را مینیمم کند.
(۵-۱)
۱>δ>0 و عامل تنزیل است.
در نظریات اقتصادی در دو دهه اخیر، هدف اولیه سیاست‎های پولی، کنترل تورم می‎باشد. برخی کشورها به وضوح دریافتند که بیکاری یا شکاف تولید نیز باید در اهداف بانک مرکزی قرار گیرد. اما شکاف تولید و تورم تنها اهداف سیاست‎های پولی از نقطه نظر کاربردی نیستند. مفروضات این تحقیق بر این مبناست که بانک مرکزی دارای ۳ هدف عمده می‎باشد؛ کنترل تورم، هموارسازی شکاف تولید و تراز تجاری.
بنابراین تابع زیان مورد نظر این تحقیق تابعی از متغیرهای مربع نرخ تورم، مربع شکاف تولید، مربع انحراف رشد حجم نقدینگی از دوره قبل و مربع تراز تجاری می‎باشد. این اهداف در معادله تابع زیان میان دوره‎ای زیر خلاصه می­گردد.
(۵-۲)
که π_t انحراف نرخ تورم از مقدار هدف بانک مرکزی، y_t رشد شکاف تولید، RM_t انحراف حجم نقدینگی واقعی جاری از نقدینگی سال قبل، Ca_t انحراف تراز تجاری واقعی از مقدار هدف می‎باشد. λ، υ، γ به ترتیب وزن‎های شکاف تولید، انحراف نرخ رشد حجم نقدینگی از مقدار با وقفه خود و کسری تراز تجاری می‎باشد. بنابر تعریف سونسون^[۵۶] (۱۹۹۷) “هدف‎گذاری تورم محض وقتی است که فقط تورم در تابع زیان باشد (λ=γ=υ) در حالی که هدف‎گذاری تورمی انعطاف پذیر اجازه می‎دهد سایر متغیرهای هدف چون شکاف تولید نیز وجود داشته باشد.”
مسلماً هرچه λ بزرگتر باشد، وزن و اهمیت شکاف تولید در مقایسه با اهمیت تورم در تنظیم حجم نقدینگی افزایش خواهد یافت. هر اندازه بانک مرکزی از اعتبار بالاتری در میان فعالان اقتصادی برخوردار باشد، وزن کمتری به انحراف رشد حجم نقدینگی خواهد داد. زمانی‎که مقام پولی احساس کند کسری حساب جاری مسئله سازتر از اهداف دیگر است وزن γ را بزرگتر انتخاب خواهد نمود.
حال اگر مسئله بهینه‎سازی را برای ۱=δ تعریف نمائیم، همانطورکه قبلاً نیز عنوان شد، تابع زیان بین دوره ای برابر با جمع وزنی واریانس های غیرشرطی متغیرهای هدف خواهد بود.
(۵-۳)
معادله فوق تابع هدف بانک مرکزی است که باید باتوجه به قیود مختلف که در قسمت بعدی توضیح داده خواهند شد، حداقل گردد.
۵-۲-۲- تصریح قیود مدل و تعریف متغیرها
توابع قیود بانک مرکزی شامل معادلات پارامتری معادلات الگوی کلان اقتصاد ایران در قالب چهار معادله منحنی فیلیپس به عنوان تابع عرضه کل، تابع تقاضای کل و تابع تراز تجاری تعیین می‏گردد که در ارتباط با هرکدام توضیحی ارائه شده است.
(۵-۴)
(۵-۵)
(۵-۶)
که در آن نرخ تورم دوره جاری که با بهره گرفتن از شاخص قیمت مصرف کننده CPI (ثابت سال ۱۳۷۶) محاسبه شده است؛ رشد شکاف تولید ناخالص داخلی که تولید بالقوه در این رابطه با بهره گرفتن از روش هودریک پرسکات در نرم افزار Eviews محاسبه گردیده (محاسبه رشد شکاف به طور کامل ذیلاً توضیح داده شده است)؛ نرخ تورم قیمت انرژی (حامل های انرژی شامل برق، بنزین، نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره، گاز مایع، گاز طبیعی) که در این رابطه ابتدا شاخص قیمت حامل های انرژی به ثابت سال ۱۳۷۶ محاسبه گردیده و سپس با میانگین وزنی شاخص ها برای سال‎های مختلف بدست آمده است؛ رشد حجم نقدینگی واقعی که نقدینگی شامل پول و شبه پول بوده و با شاخص CPI واقعی گردیده است؛ رشد درآمدهای نفت دولت می‎باشد که با شاخص ضمنی تولید واقعی شده است؛ رشد نرخ ارز واقعی (به طور کامل روش محاسبه آن توضیح داده خواهد شد)؛ رابطه مبادله که به صورت نسبت قیمت کالاهای صادراتی به قیمت کالاهای وارداتی محاسبه می‏گردد؛ درآمد کشورهای OECD به ثابت سال ۱۳۷۶ محاسبه گردیده است؛ و در نهایت کسری تراز تجاری که تفاوت ارزش صادرات غیرنفتی و ارزش واردات می‎باشد.
محاسبه رشد شکاف تولید
رشد شکاف تولید ناخالص داخلی به صورت محاسبه می‏گردد که برابر تولید بالقوه می‎باشد. روش‎های مختلف و متعددی برای برآورد محصول بالقوه وجود دارد، اما باید این نکته در نظر داشت که محاسبه محصول بالقوه امری مشکل و پیچیده است. مطالعات و تحقیقات تجربی حاکی از آن است که چنانچه در برآوردهای محصول بالقوه از روش ها و تکنیک‎های مختلفی استفاده شود، برآوردهای مختلفی نیز از محصول بالقوه عرضه می‎کند. علت این امر نیز آن است که مقادیر بالقوه مشاهده نشده‎اند و باید با بهره گرفتن از سایر متغیرهای کلان اقتصادی تخمین و برآورد شود. از این رو، دقت در تعیین و محاسبه محصول بالقوه برای سیاست پولی و مالی بسیار مهم است.
در این تحقیق تلاش می‎شود تا محصول بالقوه ایران به روش فیلتر هودریک-پرسکات برآورد شود. منطق استفاده از فیلتر هودریک – پرسکات آن است که این روش می‎تواند به تفکیک یک شوک مشاهده شده به اجزای دائمی (عرضه) و موقتی ( تقاضا) کمک نماید. برای یک فیلتر یک متغیره تنها تفاوت مشخص بین شوک عرضه و تقاضا آن است که شوک عرضه آثار دائمی بر متغیر واقعی مورد نظر دارد، در حالیکه شوک تقاضا صرفاً آثار موقتی دارد. با وجود این، اگر اجزای موقتی تداوم زیادی داشته باشند، بسیار مشکل است که بتوان بین این دو به ویژه در پایان دوره تفاوت گذاشت.
فیلتر هودریک – پرسکات با حداقل کردن مجموع مجذور انحراف متغیر Y از روند آن به دست می‎آید. در واقع مقادیر روند فیلتر هودریک – پرسکات مقادیری هستند که رابطه زیر را حداقل کند.
در حالیکه T تعداد مشاهدات و پارامتر λ عامل موزون است که میزان هموار بودن روند را تعیین می‎کند. ۱۶۰۰=λ برای آمار فصلی و ۱۰۰=λ برای آمار سالانه استفاده می‎شود.
محاسبه نرخ ارز واقعی
مدل تعادل عمومی نئوکلاسیک، نرخ ارز واقعی را به عنوان عاملی مؤثر در بخش خارجی و تعادل اقتصاد مورد توجه قرار می‎دهد. عدم تنظیم نرخ واقعی ارز، روند صادرات و واردات را به صورت غیر واقعی شکل می‎دهد و بنابراین، تولیدات داخلی براساس شرایط واقعی شکل نمی‎گیرند. یعنی تولیدکنندگان با دریافت علائم غلط در مورد ارزش منابع اقتصادی و قیمت محصولات تولیدی به سمت سرمایه‎گذاری های غیراقتصادی سوق می‎یابند و بدین صورت ساختار اقتصادی بر مبنای یک شرایط مصنوعی شکل یافته که در آینده ایجاد تغییر در آن مشکلات و خسارات زیادی را به همراه خواهد داشت. نرخ ارز واقعی را براساس برخی از مطالعات بدین صورت می توان بیان کرد. اگر e نرخ ارز اسمی، p^f سطح قیمت‎ها در خارج که در این تحقیق از شاخص قیمت کشورهای OECD به قیمت ثابت ۱۳۷۶ بهره برده‏ایم، و p^d سطح قیمت‎ها در داخل باشد، نرخ ارز واقعی برابر است با:
بررسی رابطه منحنی فیلیپس و متغیرهای مؤثر بر آن
مطالعات صوت گرفته بر پایه ی الگوهای منحنی فیلیپس تعمیم یافته که در آن‎ها تأثیر متغیرهای واقعی مانند شکاف تولید بر تورم درنظر گرفته شده، حاکی از این است که تورم صرفاً یک پدیده پولی نیست و متغیرهای حقیقی مانند شکاف تولید نیز بر تورم تأثیر دارند. به عبارتی برای کنترل تورم می باید علاوه بر سیاست‎های پولی، بخش واقعی نیز مورد توجه قرار گیرد.
اولین مقاله اساسی جهت تبیین پایه های تئوریکی منحنی فیلیپس توسط لپسی ارائه شد. و پس از آن ساموئلسون و سولو در سال ۱۹۶۰ با بهره گرفتن از منحنی فیلیپس، به استخراج رابطه بین نرخ بیکاری و و نرخ تورم پرداختند. منحنی فیلیپس توسط بسیاری از کینزی ها تفسیر شد که دلالت بر رابطه باثبات در بلندمدت دارد و بیانگر تصویری از ترکیبات ممکن تورم و بیکاری است که بر مبنای آن می‎توان دست به انتخاب سیاست اقتصادی زد. اما در مکتب اقتصادی فریدمن با این فرض که عوامل اقتصادی انتظارات خود را از متغیرهای اقتصادی با توجه به اشتباهات گذشته‏شان به طور تدریجی تعدیل می‎کنند، عامل انتظارات را به عنوان یک متغیر درونزا وارد مدل کرد. ورود این متغیر به مدل اجازه می‎دهد تا بتوان تجزیه و تحلیل های کوتاه‎مدت و بلندمدت مربوط به سیاست‎های پولی را از هم تفکیک نمود. اما با شکل گیری مکتب کلاسیک جدید در دهه ۱۹۷۰ و ورود انتظارات عقلایی در منحنی فیلیپس تعمیم یافته، ارتباط بین تورم و بیکاری کلا منتفی شده و عمودی بودن منحنی فیلیپس، هم در بلندمدت و هم در کوتاه‎مدت اثبات شد. در نتیجه ارتباط بین تورم و تولید به کل منتفی شد.
اقتصاد کینزی‎های جدید که در واقع تکامل یافته دیدگاه‎های اقتصاد کینزی به شمار می رود، منحنی فیلیپس در فضای تورم محصول را به صورت زیر ارائه می‎دهند که برگرفته از منحنی عرضه لوکاس می‎باشد.^[۵۷]
اما این تحقیق ویرایشی از الگوی ترکیبی را که دربرگیرنده شوک‎های عرضه و تورم با وقفه است، مورد تخمین قرار می‎دهد. انتظار می‎رود ضریب تخمینی شکاف تولید براساس مطالعات قبلی علامتی صحیح و موافق الگو دارد.

این مساله مهم که بویژه در دهه گذشته در کشورهای صنعتی در رابطه با رشد اقتصادی مورد بحث بوده اثرات ناخوشایند و بالقوه وخیمی است که تکنولوژی صنعتی در آلوده ساختن محیط طبیعی یا زیست بوم انسانی داشته است. (خلیفه و فرخی،۱۳۸۹،ص۱۵)
آلودگی آب، خاک، هوا و صوت از جمله پیامدهای مخرب حاصل از استقرار صنایع در یک منطقه می باشند که با توجه به اثرات آنها بر محیط زیست، سلامت عمومی و وضعیت زندگی مردم می بایست مورد توجه قرار گیرند.
نتایج حکایت­ از آن دارد که ۲٫۶۲% از پاسخگویان میزان تأثیر منطقه­ ویژه­ی اقتصادی پارس رابر وضعیت محیط زیست منطقه عسلویه را در حدخیلی ­کم ، ۴٫۱۲% در حد کم ،۱۳٫۳۷% در حد متوسط ، ۲۴٫۷۶% در حد زیاد و ۵۵٫۱۳% در حد خیلی­زیاد ارزیابی کرده ­اند. این نتایج نشان از آن دارد که دیدگاه بیشتر پاسخگویان در سطح گزینه­ی خیلی زیادبوده ­است. به عبارتی از دیدگاه مردم منطقه عسلویه استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس باعث تخریب شدید محیط زیست منطقه گردیده است.
همچنین جهت مقایسه دیدگاه پاسخگویان با در نظر گرفتن جنسیت، تاهل، محل سکونت و وضعیت اشتغال آنان از آزمون T استفاده شد که نتایج نشان می دهد:
بین دیدگاه پاسخگویان زن و مرد در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر تخریب محیط زیست منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان متاهل و مجرد در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر تخریب محیط زیست منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان ساکن روستا و شهر در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر تخریب محیط زیست منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان شاغل و بیکار در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر تخریب محیط زیست منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
جهت مقایسه دیدگاه پاسخگویان با در نظر گرفتن سطح تحصیلات آنان از تحلیل واریانس یک عاملی (یکطرفه) استفاده شده که نتایج نشان می دهد بین دیدگاه پاسخگویان با سطح تحصیلات متفاوت (ابتدایی، سیکل، دیپلم، کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد و بالاتر)، تفاوت معناداری وجود دارد.
همچنین با بهره گرفتن از آزمون فریدمن به رتبه بندی دیدگاه آنان در مورد تأثیر و اثرات استقرار منطقه­ ویژه اقتصادی انرژی پارس بر هریک از مؤلفه­ای مرثر بر کیفیت زندگی مردم اقدام شد که نتایج نشان می دهد که بیشترین نارضایتی مردم از وضعیت زیست محیطی منطقه می باشد.
این نتایج با نتایج تحقیقات کلانتری و همکاران (۱۳۹۰)، احمدی و حاجی نژاد (۱۳۸۹)، ترکیان فر و همکاران (۱۳۸۸) و قنبری و همکاران (۱۳۸۸) همسو می باشد.
۵-۲-۳- سؤال سوم تحقیق: استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیری بر وضعیت فرهنگی منطقه عسلویه داشته است؟
مساله توسعه با مسائل فرهنگی رابطه ای تنگاتنگ دارند. به نظر می رسد که در این مورد اولویت بیش از اینکه صرفاً اقتصادی باشد به روابط میان افراد و وقار و مناعت انسانی، احترام به قوانین، ضوابط و مذاهب مربوط می شود.(زمانی، ۱۳۸۹، ص۱۲)
از جمله مسائلی که جوامع صنعتی با آن مواجه هستند پیامدهای نامطلوب اجتماعی و فرهنگی رشد اقتصادی است که از آن جمله تهاجم به سنن و ارزشهای ملی و معنوی، سست شدن همبستگی خانوادگی و گروهی و اجتماعی و بالاخره احساس از خود بیگانگی را می توان بر شمرد.(خلیفه و فرخی،۱۳۸۹،ص۱۴)
همچنین بهره برداری از میادین نفت و گاز و به تبع آن توسعه صنایع وابسته به آن و افزایش فعالیت های اقتصادی در این زمینه باعث گردیده افراد زیادی با تخصص و مهارت های مختلف از سراسر کشور متقاضی کار و اشتغال در پروژه های عظیم و متنوع نفت، گاز و پتروشیمی شوند و همین امر تداخلات و معضلات فرهنگی زیادی را بوجود آورده است.
نتایج حکایت­ از آن دارد که ۱۳٫۹% از پاسخگویان میزان تأثیر منطقه­ ویژه­ی اقتصادی پارس رابر وضعیت فرهنگی منطقه عسلویه را در حدخیلی ­کم ، ۲۴٫۱% در حد کم ،۳۳٫۸% در حد متوسط ، ۲۱٫۳ % در حد زیاد و ۶٫۹% در حد خیلی­ زیاد ارزیابی کرده ­اند. این نتایج نشان از آن دارد که دیدگاه بیشتر پاسخگویان در سطح گزینه­ی متوسطبوده ­است. به عبارت دیگر لز دیدگاه پاسخگویان استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس تاثیر تقریباً نامطلوبی بر وضعیت فرهنگی منطقه داشته است.
همچنین جهت مقایسه دیدگاه پاسخگویان با در نظر گرفتن جنسیت، تاهل، محل سکونت و وضعیت اشتغال آنان از آزمون T استفاده شد که نتایج نشان می دهد:
بین دیدگاه پاسخگویان زن و مرد در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت فرهنگی منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان متاهل و مجرد در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت فرهنگی منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان ساکن روستا و شهر در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت فرهنگی منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان شاغل و بیکار در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت فرهنگی منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
همچنین جهت مقایسه دیدگاه پاسخگویان با در نظر گرفتن سطح تحصیلات آنان از تحلیل واریانس یک عاملی (یکطرفه) استفاده شده که نتایج نشان می دهد بین دیدگاه پاسخگویان با سطح تحصیلات متفاوت (ابتدایی، سیکل، دیپلم، کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد و بالاتر)، تفاوت معناداری وجود ندارد.
این نتایج با نتایج تحقیقات صابری زفرقندی و همکاران (۱۳۸۸)، قنبری و همکاران (۱۳۸۸)، صادقی فسایی (۱۳۸۵) و طالبیان و فاضلی (۱۳۹۲) همسو می باشد.
۵-۲-۴ سؤال چهارم تحقیق: استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیری بر وضعیت سلامت مردم منطقه عسلویه داشته است؟
سلامت یکی از ملزومات اصلی رفاه و توسعه یافتگی هر جامعه به شمار می رود به عبارت دیگر سلامت خوب نشانه رفاه و توسعه می باشد.(مهرآرا و نصیب پرست، ۱۳۹۲، ص۱) بهداشت و سلامت، یک هدف اجتماعی و نتیجه مطلوب دامنه ای از مداخلات توسعه ای است و حصول به آن باید فعالانه و با بهره گرفتن از همه منابع و ابزار موجود پیگیری شود. سلامت تحت تاثیر مجموعه پیچیده ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی قرار دارد.(اللهیاری و همکاران،۱۳۹۰، ص۳۶)
سلامت همانند آموزش و پرورش از مهمترین شاخص های اجتماعی- اقتصادی محسوب می شود. تامین بهداشت و سلامت در میان افراد و گروه های مختلف جامعه سبب افزایش امنیت و رشد اقتصادی می شود.(مهرآرا و نصیب پرست، ۱۳۹۲، ص۸)
معمولاً توسعه صنعت در یک منطقه با توجه به افزایش ساکنین آن منطقه افزایش خدمات و امکانات سلامت را به دنبال دارد اما از طرفی به دلیل تاثیرات مخربی که بر وضعیت محیط زیست اطراف خود می تواند ایجاد نماید، عاملی بالقوه در به خطر انداختن سلامت محیط به شمار می رود.
نتایج حکایت­ از آن دارد که ۲۶٫۱۲% از پاسخگویان میزان تأثیر منطقه­ ویژه­ی اقتصادی پارس رابر وضعیت سلامت مردم منطقه عسلویه را در حدخیلی ­کم ، ۲۱٫۸۷% در حد کم ،۲۴% در حد متوسط ، ۱۸٫۷۶% در حد زیاد و ۹٫۲۵% درحد خیلی ­زیاد ارزیابی کرده ­اند.این نتایج نشان از آن دارد که دیدگاه بیشتر پاسخگویان در سطح گزینه­ی خیلی کمبوده ­است. به عبارتی دیگر از دیدگاه پاسخگویان استقرار منطقه ویژه اقتصادی پارس تاثیر نامطلوبی بر وضعیت سلامت مردم داشته است.
همچنین جهت مقایسه دیدگاه پاسخگویان با در نظر گرفتن جنسیت، تاهل، محل سکونت و وضعیت اشتغال آنان از آزمون T استفاده شد که نتایج نشان می دهد:
بین دیدگاه پاسخگویان زن و مرد در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت سلامت مردم منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان متاهل و مجرد در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت سلامت مردم منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان ساکن روستا و شهر در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت سلامت مردم منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان شاغل و بیکار در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت سلامت مردم منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
همچنین جهت مقایسه دیدگاه پاسخگویان با در نظر گرفتن سطح تحصیلات آنان از تحلیل واریانس یک عاملی (یکطرفه) استفاده شده که نتایج نشان می دهد بین دیدگاه پاسخگویان با سطح تحصیلات متفاوت (ابتدایی، سیکل، دیپلم، کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد و بالاتر)، تفاوت معناداری وجود ندارد.
این نتایج با نتایج تحقیقات کلانتری و همکاران (۱۳۹۰) و احمدی و حاجی نژاد (۱۳۸۹) همسو می باشد.
۵-۲-۵ سؤال پنجم تحقیق: استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس چه تاثیری بر وضعیت تحصیلات مردم منطقه عسلویه داشته است؟
یکی از مهمترین متغیرها در امر توسعه، آموزش است.(زمانی، ۱۳۸۹، ص۳) وجه مشترک اصلی توسعه پایدار در تمامی کشورها، دانایی محور بودن آنها است. امروزه کشورهای توسعه یافته، اقتصاد مبتنی بر دانایی را دنبال می کند. کشور ما پس از انقلاب در زمینه ترویج علم و کسب دانش موفق بوده و توانسته است آموزش عالی را به خانواده های دورترین روستاها هم انتقال دهد. امروزه علیرغم امکانات محدود رقابتی در روستاها و شهرهای کوچک، فرزندان مناطق بخوبی توانسته اند سهم خویش را از آموزش عالی بگیرند.(زلفی گل، ۱۳۸۳، صص۱۸-۱۶)
مناطقی از کشور که صنعت در آنها گسترش یافته با اختصاص منابع مالی لازم، می توانند موجب افزایش تعداد و کیفیت مراکز آموزش عالی، مدارس، مراکز فنی و حرفه ای و … گردند. ضمناً با توجه به امکان اشتغال بومیان در تخصص های مختلف صنعتی، با استقرار این صنایع انگیزه ارتقاء سطح تحصیلات در بین مردم نیز می تواند بهبود یابد.
آموزش عالی مسلماً نقش تعیین کننده ای در بهبود ایجاد مهارت عمومی و تخصصی دارد. با افزایش سطح تحصیلات عالی، مهارتهای تخصصی نیز شکل و ماهیت ویژه ای به خود می گیرد.(نادری، ۱۳۸۵، ص۶)
نتایج حکایت­ از آن دارد که ۱۰٫۸% از پاسخگویان میزان تأثیر منطقه­ ویژه­ی اقتصادی پارس رابر وضعیت تحصیلات مردم منطقه عسلویه را در حدخیلی ­کم ، ۲۳٫۱% در حد کم ،۳۵٫۶% در حد متوسط ، ۲۴٫۵% در حد زیاد و ۶% در حد خیلی­زیاد ارزیابی کرده ­اند. این نتایج نشان از آن دارد که دیدگاه بیشتر پاسخگویان در سطح گزینه­ی متوسطبوده ­است. به عبارتی دیگر از دیدگاه پاسخ دهندگان تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت مردم منطقه تقریباً نامطلوب بوده است.
همچنین جهت مقایسه دیدگاه پاسخگویان با در نظر گرفتن جنسیت، تاهل، محل سکونت و وضعیت اشتغال آنان از آزمون T استفاده شد که نتایج نشان می دهد:
بین دیدگاه پاسخگویان زن و مرد در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت تحصیلات مردم منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان متاهل و مجرد در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت تحصیلات مردم منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان ساکن روستا و شهر در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت تحصیلات مردم منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود ندارد.
بین دیدگاه پاسخگویان شاغل و بیکار در مورد تاثیر منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر وضعیت تحصیلات مردم منطقه عسلویه تفاوت معناداری وجود دارد.
همچنین جهت مقایسه دیدگاه پاسخگویان با در نظر گرفتن سطح تحصیلات آنان از تحلیل واریانس یک عاملی (یکطرفه) استفاده شده که نتایج نشان می دهد بین دیدگاه پاسخگویان با سطح تحصیلات متفاوت (ابتدایی، سیکل، دیپلم، کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد و بالاتر)، تفاوت معناداری وجود ندارد.
۵-۳- جمع بندی
نتایج نشان می دهد که تاثیر استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس بر مولفه وضعیت اقتصادی کیفیت زندگی از دیدگاه مردم منطقه عسلویه مطلوب است. با توجه به شاخصهای وضعیت اقتصادی می توان گفت که استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس باعث افزایش فرصت شغلی جدی، کاهش نرخ بیکاری، افزایش درآمد مردم و افزایش عرضه و تقاضا در بازار گردیده است اما با توجه به درصد فراوانی پاسخ ها می توان دریافت که استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس باعث رکود برخی از مشاغل مانند دامداری و کشاورزی و همچنین افزایش هزینه های درمانی مردم منطقه گردیده است. همچنین از دیدگاه مردم منطقه، استقرار منطقه ویژه انرژی پارس باعث تخریب شدید محیط زیست (آب، خاک، هوا و صوت) منطقه گردیده است. از نتایج موجود می توان دریافت که از دیدگاه مردم منطقه استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس تاثیر مطلوبی بر وضعیت شاخصهای مربوط به فرهنگ (اماکن تفریحی و مذهبی، کتابخانه ها، آداب و رسوم و ارزشهای مذهبی) و شاخصهای مربوط به تحصیلات (امکانات آموزشی، مراکز آموزش عالی، واحدهای آموزشی، رشته های تحصیلی، انگیزه برای ارتقاء تحصیلات) نداشته است. نتایج حاکی از آن است که استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس تاثیر مطلوبی بر بهبود وضعیت شاخص های سلامت (افزایش مراکز درمانی و بهداشتی، ایجاد تسهیلات سلامت و نیاز به مراجعه به پزشک) نداشته است.

نتایج نشان می دهد که بیشترین نارضایتی مردم منطقه وضعیت تخریب زیست محیطی منطقه می باشد.
بطور کلی می توان نتیجه گرفت که استقرار منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس اثرات نامطلوبی را بر کیفیت زندگی مردم منطقه عسلویه داشته است.
۵-۴- پیشنهادات
۵-۴-۱- پیشنهادات کاربردی
در طرح های توسعه صنعتی بجای توجه صرف به بعد اقتصادی، به تمامی ابعاد کیفیت زندگی توجه گردد.

جدیدترین نوع اتاقهای فکر که در نهادهای سیاستگذاری خارجی بوجود آمده است، اتاقهای فکر میراث محور است. این مراکز همانند مرکز کارتر و مرکز صلح و آزادی نیکسون در واشنگتن در زمره اتاقهای فکری هستند که توسط روسای جمهور پیشین ایالات متحده ایجاد شدهاند، با این هدف که در زمینه سیاست خارجی و داخلی از خود اثری ماندگار برجای بگذارند. از جمله اقدامات این اتاقهای فکر میتوان به تولید و انتشار نظریات متنوع و برگزاری کارگاهها و سمینارهای مختلف اشاره کرد.
* متدلوژی اتاق فکر:
یکی از کارکردهای اصلی اتاق فکر هدایت تحلیلهای سیاستی است که راهحلهای سازنده و عینی را برای مشکلات پیچیده که از اهمیت عمومی بزرگی برخوردارند ارائه میدهد.

آنها بر روی راهحلهای بدیل برای یک مشکل تمرکز می کنند و به طور مدبرانه یک استراتژی را برای دستیابی به توصیههای سیاستی که از حمایت چندجانبه برخوردار بوده به کار میگیرند.
اتاقهای فکر استراتژیهای خاص مرتبط با اطلاعات سیاستی را برای آمادهسازی اسناد سیاستی و چکیدههای شفاهی گسترش می دهند.
با این همه مأموریت اتاقهای فکر بهبود سیاستگذاری عمومی به وسیلهی بیشینهسازی احتمالاتی است که تحلیلهای سیاستی برای حل مشکلات واقعی جهان به کار خواهند برد.
یک اتاق فکر نه یک موسسه دولتی است و نه یک دانشگاه بلکه یک فضایی را در بین دولت و موسسات آکادمیک اشغال کرده است.
تحلیل سیاستی یک فعالیت شناختی است که در فرایند سیاستگذاری قرار گرفته و سیاسی نیز میباشد. بهرهگیری از یک دستهی گستردهای از متدها و روشها، تحلیلگران سیاستی را ترغیب به عمل سیاستگذاری با بهره گرفتن از فراهم نمودن دیدگاهی به سمت پنج حوزه اساسی میکند.
ذات مشکلات سیاستی، پیامدهای حال و گذشته سیاستها، ارزش این پیامدها در حل کردن مسائل سیاستی، وجود گزینههای سیاستی جدید و پیامدهای احتمالی آن و در نهایت گزینههایی که باید واقعاً برای حل یک مسئله مورد استفاده قرار گیرند.
پاسخ به این مسائل، اطلاعاتی را دربارهی مشکلات سیاستی، آیندههای سیاستی، عملکردهای سیاستی پیامدهای سیاستی و اجرای سیاستی به بار میآورد.
مراحل بعد روشهایی را که میتوان به کار میگرفت تا اطلاعات مرتبط سیاستی تولید شود و انتقال آن به منابع عملی که در دسترس سیاستگذاران قرار گیرد را نشان میدهد.
- صورتبندی مشکل: روشهایی که به صورت کلی در موسسات بخش خصوصی به خوبی مدیریت میشود که تحلیلگران را قادر میسازد تا تصورات موجود را با ورود به فرایند سیاستگذاری در مرحله دستور کار به چالش بکشند. این روشها به کشف تصورات پنهان، دلایل شناخت، اهداف برگزیده، دیدگاه های متضاد ترکیب شده و کشف الگوهای سیاستی جدید کمک میکند.
- پیشبینی: روشهایی که دانشهای مرتبط با سیاستی را فراهم میکند درباره شرایط احتمالی آینده (خواه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی یا تکنولوژیک) که این احتمال بعد از تطبیق با یک گزینه سیاستی خاص به وجود میآید. پیشبینی از رایجترین مرحله در طی مرحله تدوین سیاستی است.
این روش به آزمون بالقوه و دلخواه از آینده کمک میکند. اثرات موجود و سیاستهای پیشنهادی را تخمین میزند، موانعی که ممکن است در آینده برای دستیابی به اهداف رخ دهد را شناسایی میکند و احتمالات سیاسی سیاستهای پیشنهادی را تخمین میزند(۱۹۹۶ Dunn )
توصیه: روش های توصیهای دانش مرتبط با سیاستی را به بار میآورد که مستقیماً قابل کاربرد برای تصمیمسازی باشد. بسیاری از روش های توصیهای شامل تحلیل هزینه –فایده و تکنیکهای بهینه سازی که در موسسات دولتی گسترش یافته و مخصوصاً توسط گروه مهندسان ارتش آمریکا به کار گرفته میشود. این روشها به پیشبینی خطرات و نااطمینانی کمک میکند. خروجی ها و پیامدها را تشخیص میدهد. تصمیمگیری انتقادی و حساس را دستهبندی میکند. هزینه ها و فایده ها را مقایسه میکند و پاسخگویی دولتی را برای سیاستهای اجرا شده نشان میدهد.
کنترل: روشهایی که دانش مرتبط با سیاستی را فراهم میکند دربارهی نتایج سیاستهای موجود که راهنماییهایی را برای سیاستگذاران در اینکه چگونه به مهمترین نحو در حال و آینده یکی از آنها را اجرا کنند، فراهم میآورد.
بسیاری از موسسات دولتی، غیردولتی و غیرانتفاعی اثرات و پیامدهای سیاستهایشان را به وسیلهی ابزار متنوع اجتماعی و شاخصهای اقتصادی کنترل میکنند.
روش های کنترل عمدتاً به وسیلهی جامعهشناسان و دانشمندان سیاسی مشغول در موسسات سیاسی دانشگاهی گسترش مییابد که به پیروی از قوانین و مقررات، کشف پیامدهای سیاستها و برنامهها، شناسایی واحدها و اشخاصی که اجرای سیاست را به تأخیر میاندازد تا موجب انحراف سیاست میشوند، کمک میکند.
ارزیابی: روشهایی که اطلاعاتی را درباره درجهای از سیاستها که یک سطح رضایتبخش از عملکرد را به دست میدهد. ارائه میکند. بنابراین به سیاستگذاران در دستیابی به کیفیتی از تصمیماتشان کمک میکند.
روش های ارزیابی که بسیاری از آنها در دانشگاه گسترش یافته اطلاعاتی درباره دامنهی مسائلی که حل شدهاند را فراهم میآورد.
آنها همچنین در دستهبندی و ارزیابی از ارزشهای نشئت گرفته از یک سیاست و تنظیم یا تدوین سیاستها دخیل هستند.
به اضافه این عناصر هستهای از تحلیل سیاستی که به وسیلهی اتاقهای فکر به کار برده میشود که در بالا توضیح داده شده، همچنین یک دسته وسیعی از تکنیکهای تحلیلی وجود دارد که اتاقهای فکر در یک شرایط منحصر به فرد آن را به کار میبرند.
مدیریت دانش
مدل نظری کانون تفکر مبتنی بر مدل هرم مدیریت دانش است که در آن دانش و نه داده ها و اطلاعات برای تصمیمگیری و سیاستگذاری از اهمیتی اساسی برخوردار است.

• • داده ها

• • اطلاعات

• • دانش

• • خرد سازمانی

«مدیریت دانش فرآیندی نظاممند در سازمان است که بر سازماندهی و ساماندهی دانش ضمنی و دانش صریح تأکید میورزد و شامل توسعه و مدیریت سیستماتیک دانش، شایستگیها و تخصصهای سازمان در حال و آینده است. سازمان برای آنکه توانایی مدیریت دانش را داشته باشد باید از دانش که در اختیار دارد و محل استقرار آن آگاه بوده و بداند چگونه دانش مورد نیاز خود را کسب کند. مدیریت دانش به مفهوم تعیین جایگاه، پردازش، ذخیره و توزیع سیستماتیک دانش، شایستگی و تخصص درون سازمانی است که همچنین به توانایی ترکیب و توسعه دانش موجود هم اشاره دارد که ایجاد ارزشافزودههای جدید را ممکن میسازد. دانش سازمانی به مثابه سرمایهای اساسی مستلزم شناسایی، اخذ، ساماندهی، پردازش اطلاعات و ارتقاء آن به سطحی است که مجموعه خردسازمانی را تشکیل میدهد.
مدیریت دانش افزایش توان کارکنان و سازمانها در انتزاع و خلق دکترین است. آنچه که جوهره کار علمی است طرح فرضیه و تئوریپردازی است. این جوهره آنگاه که در سطح کسبوکار سازمان مطرح میشود به شکل خلق دکترین و ارائه راهحل علمی برای بهبود کسب و کار جلوهگر میشود (اشتریان ۱۳۸۷). با توجه به مبانی نظری مدیریت دانش یکی از هدفهای اصلی در اجرای کانون تفکر، تحقیق در مورد زیرساختهای مورد نیاز در بازنمایی دانش سازمانی و توسعه سامانههای مرتبط با آن میباشد. در این راستا ضمن تحلیل روش های موجود در بازنمایی دانش سازمانی و نگهداری آنها در انبار دانش سازمانی، باید مدلهای افقی و نه سلسله مراتبی برای گردش دانش ارائه شود.
تنقیح مسائل سیاستی
یکی از مهمترین چالشها در سیاستگذاری دولتی تنقیح و صورتبندی مسائل و فهم شفاف از ماهیت مشکل عمومی است. چه بسیار سیاستهایی که به دلیل عدم فهم مشکل و عدم صورتبندی دقیق مسأله با شکست مواجه شدهاند. در واقع میتوان گفت: شکست سیاستها نه به دلیل راهحل غلط بلکه به دلیل صورت مسئله غلط بوده است.
بدینسان یکی از مهمترین فعالیتهای کانون تفکر شناخت ماهیت مشکلات و صورتبندی دقیق یک صورت مسئله سیاستی بر اساس شناخت ماهیت مشکلات است.
مسئله محوری یک از ویژگیهای اساسی رشته سیاستگذاری عمومی است. مسئله محوری نه صرفاً از حیث پرداختن به مسائل اجتماعی توسط این رشته مهم است بلکه به دلیل نقشی که در متدلوژی سیاستگذاری عمومی دارد اهمیت مییابد. یعنی نقطه عزیمت سیاستگذاری مسئلهشناسی است و پرداختن به فنون مسألهشناسی در تدوین سیاست اهمیت دارد.
کانون تفکر به عنوان یکی از وظایف اصلی خود معطوف به شناخت ماهیت مشکلات و صورتبندی گوناگون آن متمرکز میشود.
بدینسان به صورتی دائمی مسألهشناسی یکی از فعالیتهای جاری و همیشگی این کانونهاست که مسائل سازمانی، مسائل اجتماعی و مسائل سیاسی را در دستور کار خود قرار میدهد. حتی گاه ممکن است که صورت مسأله در گذر زمان چندین بار مورد بازرسی و بازبینی قرار گیرد و در دستور کار مجدد قرار گیرد. مسألهشناسی دیگ جوشانی است که دائما باید به بار باشد و موتور محرکه فعالیتهای کانون تفکر است. (Dunn؛۱۹۹۶)
* شیوه های اثرگذاری اتاقهای فکر
در میان تمامی مولفه های تأثیرگذار بر تدوین سیاست خارجی آمریکا، نقش اتاقهای فکر از اهمیت بسیار زیادی برخوردار میباشد اما تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این اتاقها که به اعتقاد برخی پدیدهای منحصراً آمریکایی هستند، در طی نزدیک به یک قرن بر چگونگی حضور آمریکا در عرصه های بین المللی تأثیرگذار بودهاند. اما از انجا که بیشتر فعالیت این اتاقها خارج از کانون توجه رسانه ها بوده است، بسیار کمتر از نهادهای دیگر از جمله گروه های دارای منافع خاص و یا لابیها، احزاب سیاسی و بخشهای مختلف در دولت مورد توجه قرار میگیرند، با این حال این اتاقها به رغم حضور کمرنگ در رسانه ها به پنج طریق ذیل بر فرایند تصمیمسازی در سیاست خارجی ایالات متحده تأثیر میگذارند:

1. 1. ارائه گزینه و ایدههای خلاق در امور سیاسی

1. 1. تربیت کادر متخصص برای حضور و نقشآفرینی در ساختارهای حکومتی

1. 1. ایجاد بستر مناسب برای تحقق گفتگوهای سازنده در بین نخبگان سیاسی

1. 1. آشنا ساختن مردم با مسائل جهانی

1. 1. کمک به تلاشهای رسمی برای حلوفصل مناقشات

ارائه گزینه ها و ایدههای خلاق در امور سیاسی
یکی از مهمترین شیوه های تأثیرگذاری اتاقهای فکر، همانطور که از نام آنها برمیآید، ارائه گزینه ها و ایدههای خلاق در امور سیاسی است. از آنجا که کارشناسان و محققان اتاق فکر، معمولاً پستهای رسمی ندارند، به راحتی میتوانند به بیان ارزیابی خود در مورد اقدامات دولتمردان و چالشهای موجود و همچنین کیفیت واکنشهای دولت بپردازند.
تدوین نقشه راه، اولویتبندی کردن مسائل، باز تعریف مفاهیم امینت ملی و موارد متعدد دیگر از این قبیل، ماحصل ایجاد تفکرات نوین توسط اتاقهای فکر میباشد. ایدههای خلاق تولید شده توسط این اتاقها معمولاً از طریق انتشار کتاب، مقاله، حضور در رسانه ها و یا ارائه گزارش در کنگره توزیع میگردد. با این حال برخی مقاطع تاریخ فرصتهای بیبدیلی را برای ارائه گزینه ها و ایدههای خلاق در عرصهی سیاست خارجی فراهم میسازد.
به عنوان نمونه میتوان به فرصت ایجاد شده توسط جنگ جهانی دوم اشاره کرد؛ اندکی پس از آغاز جنگ شورای روابط خارجی به سرپرستی ژنرالهاس پروژه عظیم جنگ و صلح را با هدف تدوین و تنظیم مبانی مورد نیاز برای دوران پس از جنگ، آغاز کرد. پژوهشگران و محققان در این حوزه ۶۸۲ گزارش ویژه برای وزارت خارجه آمریکا تهیه کردند که موضوعات و مسائل مختلفی از جمله اشغال آلمان تأسیس سازمان ملل متحد و بسیاری موارد دیگر را در بر میگرفت.
دو سال پس از جنگ نشریه این شورا با نام «امور خارجی»^[۴۹]مقالهای بدون نام با عنوان «ریشه های رفتار شوروری»^[۵۰] منتشر ساخت. این مقاله که در حقیقت به قلم جورج کنان^[۵۱] نوشته شده بود، پایهگذار چارچوب نظریهای شد که بعدها به مدت چهار دهه ایالات متحده به عنوان سیاست «مهار» از آن استفاده میکرد. این نشریه در سال ۱۹۹۳ مقالهای از هانتینگتون^[۵۲] استاد علوم سیاسی دانشگاه هاروارد با عنوان «برخورد تمدنها»^[۵۳] منتشر ساخت که در شکلگیری سیاست خارجی آمریکا در دوران پس از جنگ سرد نقش فراوانی داشت. مطالعات انجام شده توسط مرکز مطالعات استراتژیک و بینالملل، بنیاد هریتیج مؤسسه بروکینگز و موسسه امریکن اینتر پرایز بعد از وقوع حملات یازدهم سپتامبر توانست کمک فراوانی در جهت تبیین راهبردهای مناسب برای مقابله با تهدید تروریسم که به دولت ایالات متحده بکند. نمونه دیگری از تأثیرگذاری اتاقهای فکر با بهره گرفتن از این روش، ماجرای افزایش نیروها در عراق توسط دولت بوش در سال ۲۰۰۷ بود. مؤسسه امریکن اینتر پرایز که نقش بسیار کلیدی در راهاندازی جنگ عراق بعد از یازده سپتامبر داشت برای تداوم تأثیرگذاری خود در روند اشغال عراق اقدام به راهاندازی گروه مطالعات عراق نمود. مطالعات این گروه که تحت هدایت فردریک کیگان صورت میگرفت تأثیر فراوانی بر جهتگیری سیاستهای آمریکا در عراق داشت. نمونه بارز آن پیشنهاد ارائه شده در ژانویه ۲۰۰۷ میباشد که تبدیل به سیاست رسمی دولت بوش و افزایش نیروها در عراق گشت.

گزینش افراد متخصص و با تجربه در بخش‎های مربوط به بازاریابی، تبلیغات، و فناوری‎های جدید در هر دو بخش عمومی و خصوصی گردشگری ایران؛ آن چه مسلم است، وجود سرمایه‎ی انسانی در موفقیت کشور‎ها و سازمان‎ها (به طور خاص) نقش تعیین‎کننده را دارد و بدون استفاده از منابع انسانی مناسب نمی‎توان انتظار موفقیت و پیشرفت را داشت. این در حالی است که کشور ما به نظر می‎رسد در استفاده‎ی مناسب از آن‎ها بهره‎ی چندانی نمی‎برد. در صورتی که مسؤلان مایل به گزینش افراد جدید در بخش‎های مربوط به بازاریابی گردشگری نباشند، می‎توانند به افراد موجود آموزش داد تا دانش و مهارت لازم را پیدا کنند و یا این که در صورت امکان به برون سپاری بخش‎هایی از فعالیت سازمان مورد نظر، روی آورند.
ایجاد پایگاه یا سیستم مدیریت مقصد برای جمع آوری و مدیریت داده‎های گردشگری ایران به صورت علمی و تخصصی و یا در صورت وجود، احیا و بهبود آن؛ برای شناخت و توسعه‎ی هر بخشی، نیاز اساسی به داده‎ها یا آمار و ارقام صحیح و علمی می‎باشد تا بتوان از آن‎ها برای تحلیل مسایل و ارائه راه کار‎ها استفاده کرد. متاسفانه بخش گردشگری ایران در این زمینه بسیار ضعیف می‎باشد؛ به طوری که پس از سال‎های متمادی از توجه خاص به گردشگری، هنوز آمار و ارقام درست یا مورد توافق حتی در مورد تعداد دیدارکنندگان خارجی نیز نداریم و این در حالی است که کشور‎های پیشرفته در حوزه‎ی گردشگری، از داشتن آمار علمی و به‎روز، نهایت بهره را می‎برند. وقتی ما هنوز آمار گردشگران ورودی به کشور را به طور صحیح نداریم، چگونه می‎خواهیم بر اساس ویژگی‎های آن‎ها، برنامه ریزی صحیحی در بخش بازاریابی و تبلیغات (به طور خاص) داشته باشیم؟

۵-۳-۲- پیشنهادات برای پژوهش‎های آتی
بررسی دلایل مؤثر نبودن تبلیغات اینترنتی گردشگری ایران در جذب گردشگران اروپایی به کشور.
بررسی میزان اهمیت اینترنت به عنوان رسانه‎ی ارتباطی نوین در تبلیغات گردشگری ایران در مقابل سایر رسانه‎های ارتباطی سنتی در تبلیغات مانند تلویزیون، روزنامه، رادیو، مجله، و.. .
مطالعات تطبیقی ایران و سایر کشور‎های موفق در زمینه استفاده از اینترنت برای تبلیغات و جذب گردشگران خارجی؛ از مقایسه‎ی عملکرد و تجارب سایر کشور‎ها می‎توان بهره برد و راه پیشرفت را هموارتر ساخت.
مطالعه‎ی شناسایی و معرفی بهترین روش‎ها یا تکنیک‎های تبلیغات اینترنتی در جذب گردشگران خارجی به کشور.
۵-۴- محدودیت‎های پژوهش و سخن آخر
مهمترین محدودیت این پژوهش را می‎توان محدودیت زمانی این پژوهش دانست چرا که برای مطالعه‎ی چنین موضوعی می‎بایست تعداد گردشگران بیشتری را به عنوان نمونه مورد بررسی قرار داد و همچنین در دوره‎های مختلفی از سال و برای گروه‎های مختلفی از گردشگران، موضوع را بررسی کرد.
یکی از موضوعات دیگری که باید به عنوان محدودیت این تحقیق عنوان کرد و همواره برای اکثر پژوهش‎های دانشگاهی کشور وجود دارد، عدم همکاری بخش‎های عمومی و خصوصی گردشگری می‎باشد. این امر در صورتی اتفاق می‎افتد که تقریبا هر گونه پژوهشی که در بخش گردشگری و در سازمان خاصی صورت پذیرد می‎تواند موجب توسعه و بهبود گردشگری ایران به طور عام و بهبود سازمان مربوطه به طور خاص شود. به منظور انجام این پژوهش به چندین هتل جهت تکمیل پرسشنامه مراجعه شد که تنها تعداد اندکی از آن‎ها با پژوهشگر همکاری کردند.
عدم دسترسی به مقالات و کتاب‎های روز دنیا در ارتباط با موضوع پژوهش، یکی دیگر از محدودیت‎های این پژوهش می‎باشد. این در حالی است که هنگام انجام این پژوهش، دانشگاه محل تحصیل پژوهشگر به مدت حداقل ۲۰ روز کامل تعطیل بود و از بیرون نیز دسترسی پژوهشگر به منابع کتابخانه‎ای، اینترنت و غیرو بسیار محدود بود.
منابع و مآخذ
منابع فارسی
آتش‎پور، حمید، و امین جنتیان، سمیرا. (۱۳۸۲). روانشناسی رفتار مصرف‎کننده، تهران: انتشارات روزآمد.
آذر، عادلی، و ‌مومنی، منصور. (۱۳۸۰). ‌آمار و کاربرد آن در مدیریت. جلد دوم، تهران: سمت.
آفاق لرستانی، عبدالله. (۱۳۷۷). کانون‎های آگهی در چهل سال پیش. مجله رسانه، سال نهم، ۴.
اربابی، علی محمد. (۱۳۵۰). تبلیغات تجاری. (چاپ دوم). تهران: انتشارات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی.
اکبرپور، تقی. (۱۳۹۰). پیش‎بینی تقاضای گردشگری ورودی به ایران (رویکرد شبکه‎های عصبی- فازی). پایان‎نامه کارشناسی‎ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
اکبری، رضا. (۱۳۸۱). تاثیر تبلیغات بر جذب گردشگران بین‎المللی به شهر اصفهان از دیدگاه گردشگران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
بازرگان هرندی، عباس، سرمدی، زهره، و حجازی، الهه. (۱۳۸۲). روش‎های تحقیق در علوم رفتاری. (چاپ اول)، تهران: انتشارات آگاه.
بختایی، امیر، و گلچین‎فر، شادی. (۱۳۸۵). مراحل تدوین یک طرح و برنامه تبلیغاتی، ماهنامه تدبیر، ۱۷۱.
پراتکانیس، آنتونی، و آرونسون، الیوت. (۱۳۸۵). عصر تبلیغات (ترجمه کاووس سید امامی و محمدصادق عباسی). تهران: انتشارات سروش.
پورکریمی، جواد. (۱۳۸۱). تبلیغات رسانه‎ای و تغییر نگرش مخاطبان؛ رویکردی روانشناختی بر تبلیغات، فصلنامه پژوهش و سنجش صدا و سیما، تهران: انتشارات سروش.
تبلیغات تجاری در اینترنت. (۱۳۸۴). http://www.tabliq.com.
تبلیغات در نقطه خرید. (۱۳۸۴). http://www.advertisingjournal.com.
سلیمانی، سمیرا. (۱۳۹۰). تاثیر تبلیغات اینترنتی بر تصویر ذهنی گردشگران از مقصد. پایان‎نامه کارشناسی‎ارشد. علامه طباطبایی.
شکیبایی، علی‎رضا. (۱۳۸۴). سهم ایران از درآمد جهانی صنعت گردشگری بسیار ناچیز است. روزنامه ایران. http://www.aftabir.com.
کاتلر، فیلیپ. (۱۳۸۵). ده گناه مرگبار بازاریابی: علایم و راه‎حل‎ها (ترجمه عبدالحمید ابراهیمی و هرمز مهرانی). تهران: انتشارات همای دانش.
کاتلر، فیلیپ، و آرمسترانگ، گری. (۱۳۸۳). اصول بازاریابی (ترجمه علی پارساییان). (ویرایش هشتم). تهران: نشر آیلار.
گلچینفر، شادی، و بختایی، امیر. (۱۳۸۵). رفتار مصرف‎کننده. ماهنامه تدبیر، سال هفدهم، ۱۷۴.
گی، چاک وای. (۱۹۹۷). جهانگردی در چشم‎اندازی جامع. (ترجمه علی پارساییان و سید محمد اعرابی، ۱۳۸۶). تهران: دفتر پژوهش‎های فرهنگی.
حنفی‎زاده، پیام، و بهبودی، مهدی. (۱۳۸۸). تبلیغات اینترنتی: رهیافت جدید ترفیع. تهران: انتشارات ترمه.
روستا، احمد، ونوس، داور، و ابراهیمی، عبدالحمید. (۱۳۸۱). مدیریت بازاریابی. (چاپ ششم). تهران: سمت.
عمیدی، علی. (۱۳۷۸). نظریه نمونه‎گیری و کاربردهای آن. جلد اول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی‌.
صدقیانی، جمشید، و ابراهیمی، ایرج. (۱۳۸۱). ‌تحلیل آماری پیشرفته. تهران: نشرهوای تازه.
عمیدی، علی. (۱۳۷۸). نظریه نمونه‎گیری و کاربردهای آن. جلد اول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی‌.
فطوره‎چی، یاسمن. (۱۳۸۸). ارزی‍اب‍ی‌ اث‍رب‍خ‍ش‍ی‌ ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات‌ م‍ح‍ی‍طی‌ ش‍رک‍ت‌ خ‍دم‍ات‌ ارت‍ب‍اطی‌ ای‍ران‍س‍ل‌ از دی‍دگ‍اه‌ م‍س‍اف‍ری‍ن‌ م‍ت‍روی‌ ش‍ه‍ر ت‍ه‍ران. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
لامزدن، لس. (۱۹۹۲). بازاریابی گردشگری. (ترجمه ابوالفضل تاج ‎زاده‎ نمین، ۱۳۸۷). تهران: دانشگاه پیام‎نور.
مجتهدی، پرویز. (۱۳۷۲). مارکتینگ و مارکتینگ بین‎المللی، تهران: انتشارات شیرین.
محبیان، علی‎رضا. (۱۳۸۱). تاثیر تبلیغات بازرگانی بر رفتار مصرف‎کنندگان در صنایع الکترونیک ایران (شرکت صا ایران). پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
محمدیان، محمود. (۱۳۷۹). مدیریت تبلیغات (از دید بازاریابی). (چاپ اول). تهران: انتشارات حروفیه.
محمدیان، محمود. (۱۳۸۸). مدیریت تبلیغات (از دید بازاریابی). (چاپ چهارم). تهران: انتشارات حروفیه.
محمدیان، محمود، و آقاجان، عباس. (۱۳۸۱). آسیب شناسی تبلیغات در ایران (به شیوه تعاملی). (چاپ اول). تهران: انتشارات حروفیه.

حداکثر میزان هوای مورد نیاز مربوط به هفته اول کمپوست سازی بوده و پس از آن به تدریج میزان هوای مورد نیاز در طول فرایند کاهش می یابد. این نوسانات با سیستم کنترل حلقه های حرارتی به خوبی قابل تنظیم هستند. در صورتیکه در روش “بلتسویل” میزان هوادهی در طول فرایند ثابت باقی می ماند. بر این اساس کاربرد هواده های بزرگتر با تنظیم درجه حرارت در محدوده بهینه شروع شد]۱۵.[
هنوز بخشهای زیادی بر روی سیستم کمپوست سازی تحت درجه حرارت بهینه وجود دارد. حفظ درجه حرارت بهینه حدود ۴۵ درجه سانتیگراد از یک طرف موجب سلامت و فعالیت مطلوب جمعیت میکروبی موجود در توده کمپوست می گردد و از طرف دیگر شرایط پاستوریزاسیون مطلوب در توده کمپوست را فراهم نمی آورد]۱۵.[
متخصصین در این امور اذعان دارند که فرایند کمپوست سازی تحت درجه حرارت بالا محدودیتهایی را در سرعت انجام واکنش به وجود می آورد اما بسیاری از مشکلات بهداشتی را بر طرف می نماید. اگر طراحان در طراحی سیستم هوادهی تجهیزات کنترل لازم را تعبیه کنند، بهره برداران می توانند به صلاحدید خود درجه حرارت بهینه را برای اخذ بهترین نتایج تنظیم نمایند.

در مورد لجن فاضلاب شهری بسیاری از بهره برداران درجه حرارتهای بین ۵۵ تا ۶۵ درجه سانتیگراد را به عنوان درجه حرارت اولیه برای اطمینان از پاستوریزاسیون مناسب می دانند و سیستم را برای روزهای اول روی آن تنظیم می نمایند]۹و۳۸و۱۵.[ پس از حصول اطمینان از کنترل پاتوژنها، بهره بردار درجه حرارت سیستم را بر روی اعداد پایین ترین تنظیم می نماید.
تجربیات به دست آمده بر روی فرآیندهای با درجه حرارت بهینه موجب شد تا این فرایند در دهه ۸۰ مورد توجه و قبول مجامع علمی قرار گیرد]۳۸.[
۲-۱۷- سیستمهای کمپوست راکتوری
فرآیندهای راکتوری کمپوست سازی بر اساس نوع جریان ورودی جامدات به سیستم به دو دسته راکتورهای با جریان عمودی و راکتورهای با جریان افقی تقسیم می گردند. راکتورهای افقی از یکسری راکتورهایی با شیب ملایم نسبت به افق تشکیل شده اند که بدین ترتیب جریان یافتن جامدات در آنها امکان پذیر خواهد بود]۲.[
۲-۱۷-۱- راکتورهای جریان عمودی جامدات
نحوه جریان جامدات در این راکتورها بصورت عمودی می باشد. در برخی از این راکتورها جامدات هنگام جریان عمودی به سمت پایین بهم زده می شوند که به این راکتورها اصطلاحاً “راکتورهای جریان عمودی با بستر جامدات بهم زده” اطلاق می شود. این راکتورها می توانند با تغذیه مداوم و یا متناوب بکار گرفته شوند. نمونه ای از این راکتورها در شکل (۲-۸) نشان داده شده است.
شکل (۲-۹)- راکتورهای جریان عمودی با بستر جامدات بهم زده]۲[.
در گونه های دیگر راکتورهای عمودی، که به آنها اصطلاحاً “راکتورهای جریان عمودی با بستر پرشده” اطلاق می گردد جامدات ورودی بهم زده نمی شوند این راکتورها نیز می توانند بصورت پیوسته یا ناپیوسته تغذیه و بکار گرفته شوند[۲].
شکل (۲-۱۰)- راکتورهای جریان عمودی با بستر پرشده]۲[.
در راکتورهای جریان عمودی با بستر های پر شده اغلب بصورت زمان بندی جریانی از جامدات از کف به طرف بالا برگشت داده شده و یک بهم زدگی در این حجم ایجاد می گردد. پس از رسیدن این جریان به بستر، بهم خوردگی تا جریان برگشتی بعدی متوقف می گردد. عمق مواد موجود در این راکتورها به ۶ تا ۹ متر می‌رسد]۲و۹[.
نمونه های مختلفی از این راکتورها با اشکالی دایره ای و یا مستطیلی و با الگوهای هوادهی متفاوت مورد استفاده قرار گرفته اند.
راکتورهای جریان عمودی با بستر های پرشده کاربرد گسترده‌ای در کمپوست لجن و مواد اصلاح کننده نظیر خاک اره دارد که دلیل عمده آن هزینه نسبتاً پایین در تولید کمپوست به ازای واحد حجم راکتور می‌باشد]۹[.
نمونه‌هایی از راکتورهای جریان عمودی متداول در تولید کمپوست از لجن فاضلاب ذیلاً مورد اشاره قرار گرفته است.
۲-۱۷-۲- راکتور بیوسل
این سیستم از راکتورهای جریان عمودی با بستر جامدت همزده شده است که اولین بار در کشور آلمان بکار گرفته شد. راکتور موجود در این فرایند بصورت یک برج عمودی می باشد که از ۸ تا ۱۰ طبقه بر روی هم تشکیل شده است. کف هر طبقه از جنس آلومینیوم ساخته شده که با چرخش خود مواد موجود را به طبقه بعدی تخلیه می نماید. اکسیژن مورد نیاز بوسیله سیستم هوادهی تحت فشار تأمین می گردد. مواد ورودی به این سیستم را لجنهای آبگیری شده، کمپوست برگشتی و فضولاب باغی یا خاک اره بترتیب با نسبتهای حجمی ۲:۲:۱ تشکیل می دهند.
مخلوط کمپوست در هر طبقه حدود یک متر ارتفاع و ۳ روز توقف دارد و زمان ماند کل در راکتور حدود ۳۰ روز می باشد. در شهرهای “رستت” و “ساربرکن” آلمان راکتورهایی از این نوع از سال ۱۹۷۷ مشغول بکار می باشند]۹[.
۲-۱۷-۳- راکتور BAV
سیستم BAV یک راکتور جریان عمودی استوانه ای با بستر پوشیده می باشد. این راکتور قابلیت تولید کمپوست از لجن فاضلاب با کمپوست نهایی و یا سایر مواد حجیم کننده نظیر خاک اره را دارد. در این راکتور همزمان با ورود مواد جدید از قسمت فوقانی، مخلوط کمپوست از قسمت تحتانی خارج می گردد. زمان ماند در این نوع راکتور بین ۱۰ تا ۱۴ روز بوده و در صورت لزوم در این مدت هوای تحت فشار از قسمتهای جانبی راکتور وارد می گردد]۲[.
عملیات عمل آوری توده های کمپوست که مرحله اول را طی کرده اند حداقل نیاز به ۶ هفته زمان دارد. در حال حاضر بیش از ۲۵ کارخانه از این نوع با ظرفیتی معادل ۳۷۵ متر مکعب در آلمان مشغول بکار می‌باشند]۹[.
۲-۱۸- راکتورهای جریان افقی و شیب دار جامدات
راکتورهای جریان افقی جامدات به سه گروه کلی، راکتورهای با بستر لغزان (استوانه های چرخان)، راکتورهای با بستر هم زده شده و راکتورهای با بستر ثابت جامدات تقسیم بندی می گردند. سیستم های مختلفی از این راکتورها برای تولید کمپوست از زباله های شهری، فضولات باغی و لجنهای فاضلاب بکار گرفته شده است]۲و۹.[
۲-۱۸-۱- استوانه های چرخان
براساس الگوی جریان جامدات داخل راکتور، استوانه های چرخان به سه گروه، جریان پراکنده، سلولهای سری و اختلاط کامل تقسیم می شوند. در جریانهای پراکنده ورودی و خروجی جامدات از دو انتهای مخالف راکتور صورت می گیرد.
جریان حاکم بر این راکتورها جریان پیستونی است مگر در مقاطعی از بستر که در اثر لغزیدن یک حالت پراکندگی یکنواخت وجود داشته باشد. بسیاری از این استوانه های گردان برای کمپوست سازی زباله مورد استفاده قرار گرفته اند. شکل (۲-۱۰- الف) شمایی از این سیستم را نمایش می دهد.
استوانه های چرخان با سلولهای سری به منظور جلوگیری از ایجاد جریان کوتاه در راکتور ابداع شده اند. در این راکتورها استوانه به چند سلول تقسیم شده که بصورت سری پشت سرهم قرار می گیرند. مواد خام ورودی به محض تخلیه سلول اول به آن وارد شده و سپس سلولها را طی کرده و از سلول انتهایی خارج می‌گردند. عملیات اختلاط در هر سلول بطور مجزا به خوبی انجام می پذیرد. در واحد بهسازی لس آنجلس عملکرد راکتورهای ساده را با راکتورهای چند سلولی مقایسه کرده و بنا به دلایل، اختلاط یکنواخت در حین جریان و برخورداری از یک سیستم تغذیه نیمه پیوسته، راکتورهای چند سلولی را ارجحتر تشخیص دادند. در شکل (۲-۱۰، ب) شمایی از این راکتور نمایش داده شده است.
در صورتیکه بخواهد از این راکتورها بصورت جریان پیوسته استفاده نمایند بایستی از راکتورهای اختلاط کامل استفاده نمایند. استفاده از الگوی جریان پیوسته در این راکتورها زمان ماند تئوریک سیستم را کاهش داده و عملیات نابودسازی پاتوژنها را با اشکال مواجه می نماید. شکل (۲-۱۰، ج) شمایی از این راکتور را نشان می دهد]۲و۳۸.[ در حال حاضر استفاده از این راکتورها با توجه به محدودیت نابودسازی پاتوژنها، تقریباً منسوخ شده است.
شکل (۲-۱۱)- انواع راکتورهای کمپوست با استوانه های چرخان ]۲و۹[.
۲-۱۸-۲- راکتور دانو
سیستم دانو در سال ۱۹۳۳ در دانمارک برای تولید کمپوست از زباله بکار گرفته شد. راکتور دانو که به آن واحد تثبیت کننده زیستی نیز اطلاق می گردد از یک استوانه گردان افقی با سرعت چرخش کم به قطر ۹ تا ۱۲ فوت و بطول حداکثر ۱۵۰ فوت تشکیل شده است. استوانه تا تیغه از زباله پُر می شود و با سرعت ۱/۰ تا ۱ دور در دقیقه می چرخد. عمل هوادهی در طی چرخش محفظه انجام می گیرد و برای اطمینان از تأمین اکسیژن کافی، هوا به درون استوانه تزریق می گردد. زمان ماند در این راکتور بین یک تا پنج روز می باشد و پس از آن عملیات عمل آوری در واحدهای ویندرو یا توده های ثابت انجام می گیرد]۹.[
این فرایند برای تولید کمپوست از مخلوط زباله و لجن در کشورهایی اروپایی و آمریکا مورد استفاده قرار گرفته است.
۲-۱۸-۳- محفظه های با بستر همزده شده
امروزه تعداد راکتورهای افقی با محفظه های همزده شده رو به افزایش است. این راکتورها از دو سیستم هوادهی تحت فشار و همزنهای مکانیکی برخوردار بوده که راهبری آنها را انعطاف پذیرتر می نماید. این راکتور اغلب بصورت روباز مورد استفاده قرار می گیرند اما نوع سرپوشیده آنها در هر شرایط آب و هوایی بخوبی عمل می کند. ضمن اینکه مخاطرات بهداشتی آن نیز کمتر است. استفاده از راکتورهای دایره ای و مستطیلی شکل در این زمینه مرسوم بوده و این سیستم قابلیت کمپوست سازی از زباله های شهری، فضولات باغی و لجنهای فاضلاب صنعتی و شهری را دارد]۲.[
در راکتورهای دایره ای مطابق شکل (۲-۱۱، الف) یک پل گردان در بالای راکتور همانند پلهای گردان حوضهای ته نشینی نصب شده است. تغذیه مواد خام ورودی از طریق محفظه خارجی پل صورت گرفته و در طول این پل میله های همزنی نصب شده که با چرخش پل، کار همزدن مواد موجود در راکتور را انجام می‌دهند. مواد بتدریج بسمت مرکز راکتور هدایت شده و از طریق یک رریز قابل تنظیم به روی یک تسمه نقاله در کانالی در زیر راکتور ریزش می نمایند]۲[.
شکل (۲-۱۲)- راکتورهای افقی کمپوست با بستر همزده شده]۲[.
شکل (۲-۱۱، ب) یک نمونه از راکتورهای مستطیلی شکل، با محفظه های همزده شده را نمایش می دهد. مطابق شکل فوق در این راکتورها معمولاً از یک ریل که بین دیوارها و بالای محفظه مستقر شده، استفاده می گردد. این راکتورها در اشکال و ابعاد مختلف و با روش های بهره برداری متفاوت بکار گرفته شده اند اما اغلب آنها به شکل مربع و دارای میله های همزن متصل به یک پل متحرک می باشند. در این راکتورها نظیر راکتورهای دایره ای مواد خام از یک ‌طرف وارد شده در طول محفظه حرکت کرده بهم زده می شوند و از سوی دیگر خارج می شوند]۲.[
در برخی از این راکتورها نسبت طول به عرض خیلی زیاد است که در این صورت جهت بهره برداری آسان بهتر است که این راکتورها به عرض ۲ متر و ارتفاع ۲ متر ساخته شوند. تعدادی از این راکتورها در ابعاد ۶ متر عرض ۳ متر ارتفاع و ۲۲۰ متر طول ساخته و بکار گرفته شده اند. در راکتورهای طویل سلولهایی را در طول تعبیه می نمایند. مواد هر هفته یکبار زیرورو شده و وارد یکی از سلولها می گردد و پس از طی زمان ماند از این سلول ها خارج می شوند. در راکتورهای کوچک عملیات زیر و رو کردن مواد معمولاً روزی یکبار انجام می گیرد]۲[.
۲-۱۸-۴- راکتور فیرفیلد
راکتور فیرفیلد از یک محفظه دایره ای با بستر همزده شده مطابق شکل (۲-۱۱، الف) تشکیل شده است. محفظه دایره ای شکل به قطر حداکثر ۱۲۰ فوت و به عمق ۶ تا ۱۰ فوت می باشد. میله های مارپیچی بلندی که بصورت عمودی بر روی یک پل گردان نصب شده اند با چرخش پل کار همزمان مواد موجود در راکتور و انتقال آنها به سمت دیواره مرکزی خروجی را انجام می دهند.
مواد خام ورودی از طریق تسمه نقاله ای که بر روی پل گردان نصب شده است به راکتور وارد می گردد. در این سیستم از هوادهی تحت فشار استفاده شده و زمان ماند بین ۷ تا ۱۴ روز در نظر گرفته می شود. این راکتور اولین بار در سال ۱۹۵۱ توسط شرکت مهندسی فیرفیلد برای تولید کمپوست از لجن دآلتون، “پنسیلوانیا” بکار گرفته شد و محصولات آن تحت عنوان شرکت تهیه کمپوست تا اواسط سال ۱۹۸۰ به بازار عرضه می گردید. درحال حاضر راکتورهایی از این نوع در آمریکا برای تولید کمپوست از لجن و زباله مورد بهره برداری قرار دارند]۲[.
۲-۱۹- محفظه های با بستر ثابت
راکتورهای افقی با بستر ثابت برای اولین بار در سال ۱۹۷۹ بر اساس تجارب بدست آمده از سیستم سیلوهای عمودی در اروپا مطرح گردید. این سیستم قابلیت کمپوست سازی از مواد خام اولیه نظیر لجن و زباله های شهری را دارد. الگوی جریان در این راکتورها بصورت پیستونی بوده و اغلب به اشکال لوله ای و یا تونلی با سطح مقطع مستطیلی طراحی می گردند. حجم این راکتور ها از ۱۰ تا ۵۰۰ متر مکعب متغیر است، راکتورهای بزرگ از جنس بتن مسلح و راکتورهای کوچک از جنس فولاد ضد زنگ ساخته می شوند]۲[.
دو نمونه از این راکتورها در شکل (۲-۱۱) نمایش داده می شوند. در یک نمونه از این راکتورها مطابق شکل (۲-۱۱، الف) از یک صفحه متحرک با قابلیت حرکت به سمت جلو و عقب در فضایی تونلی شکل استفاده می‌گردد. با حرکت صفحه به سمت عقب امکان تغذیه مواد خام جدید به فضای خالی راکتور فراهم می آید و با حرکت صفحه به سمت جلو کمپوست رسیده از قسمت انتهایی خارج می شود. امکانات هوادهی و خارج کردن گازهای تولیدی در کل طول راکتور وجود دارد. در نمونه دیگر این راکتورها مطابق شکل (۲-۱۱، ب) انتقال مواد در طول راکتور بوسیله تجهیزاتی نظیر تسمه نقاله انجام می پذیرد]۲[.
نمونه هایی از مدلهای کاربردی راکتورهای افقی ذیلاً مورد اشاره قرار گرفته است.
۲-۱۹-۱- راکتور پایگرو
این سیستم اولین بار توسط کارل کیپ در شهر “چارلتون اوهایو” بکار گرفته شد. مطابق شکل این سیستم از راکتورهای کانالی مجهز به پلهای متحرک با همزن تشکیل شده است. این سیستم قادر به تولید کمپوست از زباله و لجن می باشدو هم اکنون در تعدادی از شهرهای آمریکا نظیر “کلمبوس، آکرون – اوهایو و بالتیمور- مریلند” در حال بهره برداری می باشد]۹.[
۲-۱۹-۲- راکتور تونلیBAV
راکتورهای تونلی اولین بار در سال ۱۹۷۹ بر اساس تجربیات سیستمهای سیلوی عمودی BAV در اروپا بکار گرفته شدند. راکتور BAV تونلی شکل با سطح مقطع مستطیلی ساخته می شود، این راکتور مجهز به صفحه‌ای متحرک بوده که ورود و خروج مواد را تنظیم می نماید]۹.[
۲-۲۰- میکروبیولوژی فرایند
تهیه کمپوست یک فرایند دینامیک است که ناشی از فعالیت مخلوطی از میکروارگانیزم هاست که هر یک از آنها برای محیطی مناسب هستند. جدول (۱-۲) فهرستی از انواع و تعداد میکروارگانیسم های معمولی را نشان می دهد:
جدول (۱-۲)- تعداد و انواع میکروارگانیسم های معمولی گرم کمپوست مرطوب]۳۸ [.