کلانتری و توکلی در مقاله ای پیشگیری از جرم از طریق ورزش و فعالیتهای جسمانی می نویسند پیشگیری از جرم هدف اولیه ورزش و فعالیت جسمانی نیست، بلکه میتواند پیامد کاملاً مثبت فرعی آن باشد.این مقاله انواع فعالیتهای ورزشی را که تاثیر مفیدی در کمک به جوانان برای پیشگیری از دردسر دارد، را مورد بررسی قرار میدهد. این مقاله برنامههای تفریحی در هوای آزاد و حیات وحش را مورد بررسی قرار میدهد که در آن جوانان در فعالیتهای آن شرکت کرده و مهارت کسب می‌کنند و آنها را فرا میگیرند و نیز برنامه هایی ارائه می دهد که در آنها احساس تعلق وندالیسم را کاهش داده و رفتارهای حمایتگر اجتماعی را توسعه میدهد. از جالبترین موارد جشنوارههای ورزشی در میان جوامع، جامعه بومی استرالیا ست. وقتی که جشنوارهها )توسط خود بومیان استرالی برای بومیان استرالی سازماندهی و اداره میشوند( تشکیل میشوند، به عنوان کاتالیزور برای همبستگی اجتماعی و سنتی مورد استفاده قرارمی گیرد. رفتارهای زیان آوری مثل استنشاق مواد نفتی ، نوشیدن زیاد مشروبات الکلی و خشونت پیامد جشنواره است؛ برای مدتی که جشنواره برگزار می‌شود ممنوعیتهایی اعمال می‌شود و این ممنوعیتها فقط برای دوران کوتاهی تداوم دارد.در سطحی دیگر، کلوپهای عالی ورزشی، میتوانند به جوامع خود خدمت کنند.مثالی که در این مقاله آمده، کلوپ فوتبال لیورپولدر انگلیس است که در زمینه برنامههای ترک سیگار، کاهش فرار از مدرسه،(۶۹) و حتی کاهش تعداد مزاحمتهای تلفنی(۷۰) در کمک به سازمان آتش نشانی محلی، موفقیت زیادی داشته است[۸].
مالمیردر مقاله ای تحت عنوان مروری بر نظریه های جرم شناختی و جامعه شناسی پیشگیری از جرم بر اساس تقسیم بندی ون ویک و دوارد می نویسد در ارتباط با بزهکاری و جرم، در ادبیات علوم اجتماعی دیدگاه ها و نظریه های مختلف و متنوعی مطرح است. در این مقاله به مرور و طبقه بندی بخشی از این نظریه‌هایی که در حوزه پیشگیری از جرم وجود دارد، پرداخته شده است. اساس این نوع شناسی، تقسیم بندی ون ویک و دِوارد است. بر این اساس در حوزه جرم شناسی نظریِ پیشگیری از وقوع جرم، سه دسته نظریه را از هم می توان تفکیک کرد: نظریه های پیشگیری وضعی جرم، نظریه های پیشگیری محیطی جرم و نظریه های پیشگیری جنایتکاری. در این جا تلاش شده است تا با مرور مطالعات جدیدتر، این دسته بندی را گسترش داده و تعداد دیگری نظریه، به ویژه نظریاتی که دارای رهیافتی جامعه شناختی هستند نیز به این زیرمجموعه افزوده شود.[۹]
نجفی ابرندآبادی و شیری در مقاله ای تحت عنوان بررسی لایحه پیشگیری از وقوع جرم ( با رویکرد قضایی) می نویسند به موجب ماده یک لایحه پیشگیری از وقوع جرم، پیشگیری از جرم عبارت است از پیش بینی، شناسایی و ارزیابی خطر وقوع جرم و اتخاذ تدابیر و اقدام های لازم برای جلوگیری از وقوع آن.در این تعریف، ابتدا پیش بینی و برآورد میزان خطر وقوع جرم، با تکیه بر عوامل بزهکاری، مورد توجه واقع شده است. سپس مطالعه و اتخاذ اقدامات لازم به منظور پیشگیری از وقوع آن توسط نهادهایی که ایجاد آن ها در همین لایحه پیش بینی شده است. صرف نظر از مشکلاتی که ممکن است ارائه یک تعریف از پیشگیری در لایحه، در عمل ایجاد کند (از آن جهت که بین جرم شناسان راجع به تعریف و گونه های پیشگیری اتفاق نظر وجود ندارد)، می‌توان گفت که این لایحه یک متن جرم شناختی است، یعنی به یافته های جرم شناسی پیشگیری جنبه حقوقی و در نهایت اجرایی داده شده، بدون آن که البته ضمانت اجرایی برای آن ها تعریف و پیش بینی شده باشد. به همین جهت، در صورت تصویب لایحه، لازم است در مرحله اجرای قانون، در کتاب حقوقدان، کارشناس پیشگیری (جرم شناس) نیز حضور داشته باشد. خوشبختانه اکثریت کسانی که در سال های اخیر علاقمند به کار و پژوهش در قلمرو جرم شناسی شده اند در واقع حقوقدان جرم شناس هستند، یعنی تحصیلات پایه آن ها حقوق است، ولی در زمینه علوم جرم شناسی نیز پژوهش می کنند، لذا نسبت به رشته حقوق بیگانه نیستند. شاید از جهت کاربردی کردن یافته های جرم شناسی، از رهگذر قوانین و مقررات، این که رشته جرم شناسی در دانشکده حقوق ارائه و تدریس می شود، خود یک مزیت باشد. به هر حال، در ارتباط با تعریف پیشگیری، بهتر است با در نظر گرفتن یک مقدمه توجیهی برای این لایحه، چرایی تنظیم این قانون و جنبه های مختلف پیشگیری از جمله تعریف آن در این مقدمه آورده شود. در قانونگذاری های مدرن، مقدمه توجیهی قانون، خود در مرحله اجرای آن، رهگشا است، شبیه مقدمه قانون اساسی.[۱۰]
نیاز پور در مقاله ای تحت عنوان پیشگیری از بزهکاری در قانون اساسی و لایحه پیشگیری از وقوع جرم می نویسد پیشگیری از بزهکاری و شیوه های آن ، امروزه از موضوعات جدی مورد بحث در علوم جنایی است . هر چند پیشگیری در قانون اساسی جمهوری اسلامی مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است اما در عمل هیچ ساختار و نظام مشخصی برای برنامه ریزی و اقدام در این حوزه وجود ندارد . قوه قضائیه برای پر کردن این خلاء چندی است که تنطیم لایحه ای را در دستور کار خود قرار داده است هر چند پیش نویس فعلی این لایحه به نوبه خود ارزشمند است اما مبانی نظری آن ، گاه باید موشکافانه تر مورد بررسی قرار گیرد . این مقاله با ارائه آخرین دستاوردهای علمی در این زمینه به بررسی و نقد این مبانی می پردازد.[۱۱]
ولیدی در مقاله ای تحت عنوان پیشگیری از جرم در آموزه های اسلامی می نویسد بی تردید اعمال سیاست جنایی مبتنی بر رویکردهای پیشگیرانه جرم شناسی در مبارزه با بزهکاری، یکی از دستاوردهای جرم شناسی است که امروزه در اغلب نظام های کیفری، مورد توجه قانون گذاران قرار گرفته است. در کشور ما نیز در بند پنجم از اصل ۱۵۶ قانون اساسی اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم، به عنوان یکی از وظایف عمده قوه قضاییه پیش بینی شده است. هدف اصلی از نگارش این مقاله، بررسی ارتباط و همبستگی جرم شناسی با آموزه های اسلامی است. در این نوشتار سعی شده است مهم ترین آموزه های پیشگیرانه یا مدل های پیشگیری از وقوع جرم در نظام اسلامی شامل نقش جهان بینی اسلامی، امر به معروف و نهی از منکر و نقش اخلاقیات اسلامی در پیشگیری از جرم به گونه ای تحلیل شود که شایستگی پژوهشی نو در دانش جرم شناسی را داشته باشد. بدین منظور، راهکارهایی نیز برای تحقق این مهم ارائه شده است.[۱۲]
وین و مانسون در مقاله ای تحت عنوان نقش تفریحات سالم در پیشگیری از بزهکاری نوجوانان می نویسند همواره در طول تاریخ عقیده بر این بوده که تفریحات سالم عامل پیشگیری از فساد و بزهکاری است و بزهکاری از موضوعات مد نظر نهادهای مرتبط با امور اجتماعی می باشد . در این مطالعه ارتباط بین وقوع بزهکاری در گروه های مختلف سنی نوجوانان با تفریحات سالم متعارفی همچون : ورزش ، مطالعه ، فعالیت های هنری ، ارتباطات اجتماعی گسترده و … - که منجر به افزایش پیوندهای اجتماعی مثل : دلبستگی ،اعتقادات ، احساس مسئولیت و مربوط شدن در امور مختلف می شود - مورد ارزیابی قرار گرفته که نشان دهنده وجود رابطه منفی بین بزهکاری و شرکت در این تفریحات سالم می باشد.[۱۳]
موسوی رکنی مقاله ای تحت عنوان نگرش فقهی - اصولی به جرم و مجازات نوشته است . در این مقاله، دیدگاه علمای علم اصول نسبت به چگونگی اثبات جرم و اجرای مجازات در فقه و شریعت مطرح شده است. در روش های تحقیقی متداول، این گونه موضوعات را در مباحث فقهی- جزایی جستجو می کنند و نسبت به بررسی بعد اصولی قضیه اهتمام کمتری دارند؛ اما در این مقاله به طور فشرده با تقسیم بحث به دو بخش شرایط تکلیف و رفع تکلیف و مجازات دیدگاه شارع در مورد مجرم واقعی و چگونگی اجزا یا اسقاط مجازات مطرح گردیده است. بخش نخست، گویای دقت نظر علم اصول به عنوان پشتوانه فقیه در شناخت مجرم واقعی است؛ چراکه پیش فرض تحقق عنوان مجرم، شمول خطاب شرع و قوانین الهی نسبت به وی می باشد و این مهم در سایه بحث شرایط تکلیف تحقق می پذیرد. در بخش دوم نیز به بحث از توجه خاص شارع به حقوق مجرم پرداخته و با لحاظ شرایط خاصی که برای عاصی یا مجرم پدید می آید، مسأله تخفیف یا رفع مجازات از او مطرح شده است؛ یعنی همان مسأله مهمی که تحت عنوان کلی برائت قرار می گیرد و ظرافت قضیه در این است که حقوق تضییع شده بزه دیدگان نیز باید مورد توجه قرار گیرد.[۱۴]
د- فرضیه های تحقیق
۱- سیاست های پیشگیری از بزهکاری مبتنی بر آگاه سازی و اطلاع رسانی، تقویت و گسترش برنامههای آموزش هنجارها و ارزشهای دینی ، آموزش و پرورش و تربیت بدنی و آموزش مهارت های زندگی است.
۲- سیاست های پیشگیری از بزهکاری در ایران در قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و اجتماعی لحاظ و محورهای اساسی آن مشخص شده است.
ه- اهداف تحقیق
۱- بررسی راهکارها و سیاست های آموزشی و تربیتی در پیشگیری از بزهکاری
۲- بررسی سیاست های پیشگیری در برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و اجتماعی
و- روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع مطالعات توصیفی مقایسه ای است. بر اساس این نوع تحقیق از روش تحقیق کتابخانه ای و اسنادی استفاده شده است که در آن گردآوری اطلاعات با توجه به نوع تحقیق به روش کتابخانه ای بوده طبق این روش با مراجعه به منابع و ماخذ علمی شامل کتاب، مجله ها و نشریات ادواری موجود در کتابخانه ها، اسناد و نشریات حقوقی و …و همچنین سایت های اینترنتی حاوی تحقیقات و مقالات علمی معتبر اطلاعات مورد نیاز تحقیق گردآوری شده واز ابزار فیش ،بعد از ماخذ یابی کتب ، مجلات و اسناد مربوط به موضوع ،تهیه فهرست موقت از مطالب مورد نیاز برای فیش برداری استفاده شده است بعد از جمع آوری اطلاعات از طریق فیش برداری ، فیش ها با توجه به عنوان ، موضوع جزئی و فصل بندی تحقیق طبقه بندی شده و اطلاعات و مطالب در بخش های مختلف آورده شده است و تجزیه و تحلیل اطلاعات بصورت توصیفی و استدلالی انجام گرفته است.
ز- ساماندهی تحقیق
این تحقیق در یک مقدمه و دو فصل و نتیجه گیری و پیشنهادها پیرامون موضوع نقش سیاست های آموزشی و تربیتی و پیشگیری از بزهکاری تدوین شده است.مقدمه شامل بیان مسئله، سئوالات،پیشینه تحقیق، اهداف ، فرضیه ها و روش تحقیق می باشد. فصل اول تحت عنوان تعاریف، مبانی و تاریخچه می باشد که در آن تعریف مفاهیم مرتبط با بزهکاری، مفهوم لغوی و اصطلاحی جرم وبزه، تعریف پیشگیری و پیشگیری از بزهکاری، تاریخچه و نظریات مربوط به بزهکاری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در فصل دوم تحت عنوان سیاست های آموزشی و تربیتی و پیشگیری از بزهکاری ، در مباحث و گفتارهای مختلف، استراتژی های آموزشی و تربیتی پیشگیری از بزهکاری، پیشگیری از بزهکاری و خانواده یا استراتژی های خانواده گرا، استراتژی های رشد مدار و جامعه گرا در پیشگیری از بزهکاری، سیاستهای جنایی پیشگیری و نقش تعلیم و تربیت در آن، مورد بررسی قرار گرفته است.در قسمت آخر نیز نتیجه گیری از کلیه مباحث مطرح در دو فصل به عمل آمده و براساس نتایج تحقیق پیشنهاداتی نیز ارائه شده است. بخش پایانی پایان نامه را نیز منابع مورد استفاده در تحقیق تنظیم و آورده شده است.
فصل اول
تعاریف، مبانی و تاریخچه
فصل اول تحقیق تحت عنوان تعاریف و تاریخچه شامل دو مبحث است که در مبحث اول تعریف مفاهیم مرتبط با بزهکاری، مفهوم لغوی و اصطلاحی جرم وبزه، تعریف پیشگیری و پیشگیری از بزهکاری و در مبحث دوم تاریخچه و نظریات مربوط به بزهکاری را مورد بحث و بررسی قرار داده است.
مبحث اول: تعریف مفاهیم و مبانی
در این مبحث از تحقیق در گفتارهای جدا گانه مفاهیم و واژه های مربوط به بزهکار ی و همچنین طبقه بندی و تقسیم بندی مطروحه در آن با توجه به بحث پیشگیری از نقطه نظر آموزشی و تربیتی پرداخته شده است.
گفتار اول : تعریف مفاهیم مرتبط با بزهکاری
در جرم شناسی، پیشگیری عبارت است از به جلوی تبهکاری رفتن با بهره گرفتن از فنون گوناگون مداخله به منظور ممانعت از وقوع بزهکاری. از نظر علمی می توان گفت: مراد از پیشگیری هر فعالیت سیاست جنایی است که غرض انحصاری یا غیر کلی آن تحدید حدود امکان پیشامد مجموعه اعمال جنایی از راه غیر ممکن الوقوع ساختن یا ساخت و دشوار کردن احتمال وقوع آنهاست بدون اینکه به تهدید به کیفر یا اجرای آن متوسل شوند در این جهت در این گفتار واژه ها ومفاهیم مرتبط با بزه و پیشگیری از آن مورد بررسی قرار می گیرد.
بند اول : بزهکار و بزهکاری
واژه بزهکاری در لغت به معنای تخلف، قصور، کوتاهی است[۱۵]. و در اصطلاح نوعی قانون‌شکنی است که از حوزه شخصی خارج می‌شود و به عرصه عمومی مربوط می‌شود. بزهکاری به معنای شکستن قواعد یا قوانین ممنوع کننده‌ای است که تنبیه یا مجازات مشروعی را به دنبال دارد و این مجازات‌ها مستلزم مداخله یک مرجع یا مقام عمومی (نهاد دولتی یا محلی) است.[۱۶]
و بزهکار هم به طور کلی به جوانان زیر ۱۸ سال که قوانین جامعه را رعایت نکرده و بی‌هنجاری و نابسامانی در جامعه ایجاد می‌کنند اطلاق می شود. رفتار بزهکارانه جوانان طیف گسترده‌ای از انحرافات اجتماعی است که هم شامل رفتارهائی نظیر فرار از مدرسه است، که از نظر اجتماعی پذیرفته نیست و هم شامل اعمال غیرقانونی است، نظیر سرقت. در بیشتر کشورهای دنیا نظام قضایی و نظام کنترل جوانان از بزرگسالان متمایز شده و بیشتر جنبه بازپروری، توان‌بخشی، حمایتی و ارشادی دارد. معمولا جوانان بزهکار را در مراکز بازپروری نگهداری نموده و تحت مراقبت مددکاران اجتماعی به اصلاح آنها می‌پردازند.[۱۷]
بند دوم : مفهوم لغوی و اصطلاحی جرم
اصل معنی جرم، بریدن میوه از درخت است و برای هر کسب و کار زشت و مکروه، استعاره شده است و به معنی وادار کردن به کار ناپسند نیز اطلاق شده است این واژه برای اکتساب هر کار ناپسند استعاره گرفته شده است.[۱۸]
کنشهای مثبت یا منفی مخالف نظم اجتماعی افراد در جامعه که به موجب قانون برای آن مجازات یا اقدامات تأمینی تعیین شده باشد، جرم نام دارد. پس، جرم عمل یا ترک عمل قابل مجازات یا اقدامات تأمینی است که قانون آن را مشخص می کند[۱۹].
همچنین از نقطه نظر مذهبی جرم عبارت است از انجام دادن فعل، یا گفتن قول که قانون اسلام آن را حرام شمرده و بر فعل آن کیفری مقرر داشته است، یا ترک فعل یا قول، که قانون اسلام آن را واجب شمرده و بر آن ترک، کیفری مقرر داشته است و این از آنجا نشأت گرفته که هر کس از اوامر و نواهی خدای تعالی سرپیچی کند، برای او کیفر و مجازاتی معین شده است و آن کیفر یا در دنیا گریبانگیر مجرم می شود که در این صورت بوسیله امام و یا نایب او که منصوب از طرف او است به اجرا درمی آید، و یا کیفر، تکلیفی است دینی که مجرم برای اینکه گناهش پوشیده و محو گردد انجام می دهد، تا کفاره گناه او گردد، یا اینکه کیفر، در آخرت مجرم را معذب خواهد داشت و گناهکار در سرای دیگر به سزای عمل زشت و ناهنجار خود خواهد رسید، مگر آنکه توبه مجرم طبق شرایطی مورد پذیرش خدایتعالی قرار گیرد[۲۰].
بند سوم: تعریف جرم وبزه از نقطه نظر قانونی وحقوقی
در تعریفی که قانونگذار از جرم طبق ماده ۲، قانون مجازات عمومی مصوب سال ۱۳۵۲ نموده چنین گفته است: هر فعل یا ترک فعلی که مطابق قانون قابل مجازات یا مستلزم اقدامات تأمینی و تربیتی باشد، جرم محسوب است
مقنن جمهوری اسلامی ایران در ماده ۲ قانون سابق راجع به مجازات اسلامی گفته بود: هر فعل یا ترک فعلی که مطابق قانون قابل مجازات یا مستلزم اقدامات تأمینی و تربیتی باشد، جرم محسوب است و هیچ امری را نمی توان جرم دانست مگر آنکه به موجب قانون برای آن مجازات یا اقدامات تأمینی یا تربیتی تعیین شده باشد.
در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۰، قانونگذار ماده ۲ سابق را تغییر داده و نه تنها عبارت مستلزم اقدامات تأمینی و تربیتی را لازم به ذکر ندانسته، بلکه عبارت تأکیدی آخر ماده و هیچ امری را نمی توان جرم دانست مگر آنکه به موجب قانون برای آن مجازات یا اقدامات تأمینی یا تربیتی تعیین شده باشد را زائد تلقی و ماده ۲ قانون جدیدی را بدین نحو تدوین نمود.هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم محسوب است.
در این جهت عده ای از حقوق دانان معتقدند که نقص قانون هر کشوری در اثر عمل خارجی در صورتی که انجام وظیفه یا اعمال انرا تجویز نکند ومستوجب مجازات هم باشد ،جرم نامیده می شود .[۲۱]
بعضی دیگر هر فعل یا ترک فعلی را که نظم، صلح و آرامش اجتماعی را مختل سازد و قانون نیز برای آن مجازاتی تعیین کرده باشد جرم می دانند.[۲۲]
از سوی دیگر، جرم که موضوع حقوق جزای عرفی است، شامل جنایات عمدی و خطایی نیز میگردد، در حالیکه، گناه که موضوع حدود و تعزیرات شرعی است، شامل اینگونه گناهان نمیشود.
بنابراین، موضوع حقوق جزای اسلامی، که اعمّ از گناه و جنایات است، با موضوع حقوق جزای عرفی، به اصطلاح اهل منطق، عموم و خصوص مطلق است؛ یعنی موضوع حقوق جزای شرعی اعمّ از موضوع حقوق جزای عرفی است؛ زیرا علاوه بر اینکه شامل گناهان دارای مفسده اجتماعی و نیز جنایات عمدی و خطایی می‌شود، گناهانی را که دارای مفسده شخصی نیز هستند شامل می‌شود؛ برخلاف موضوع حقوق جزای عرفی، که شامل نوع اخیر نمیشود.[۲۳]
بند چهارم: مفهوم بزه از نظر قرآن
واژه جرم و مشتقات آن (مجرمان، اجرموا، یجرمنکم، تجرمون، اجرمنا…) بیش از ۶۰ بار در قرآن آمده، و اصولاً بر همان مفهوم لغوی جاری است که کسب و کار زشت باشد[۲۴]؛ با این حال، قرآن کریم آن را در مصادیق گسترده‌ای به کار برده است که شامل مستکبران، ستمگران و منکران معاد هم می‌شود. در نتیجه، لفظ جرم در قرآن عام است و رفتار مجرمانه و عقاید و اخلاق انحرافی را نیز شامل می‌شود.
جرم در زبان قرآن کریم، عبارت از انجام دادن فعل یا گفتن قولی است که شارع آن را منع کرده و برای آن کیفر قرار داده است. به عبارت دیگر، جرم یا گناه عبارت است از مخالفت با اوامر و نواهی شارع مقدس.
برای درک معنای جرم در قرآن کریم، باید به الفاظی مانند جرم، اثم، سیئه، خطیئه و ذنب و مشتقات آن که به معنی کار زشت و ناپسند است، مراجعه کرد و نیز به آیاتی که در باب انواع جرائم مشمول قصاص نفس، قصاص عضو، دیه، حد زنا، حد قذف، حد سرقت، محاربه و بغی است استشهاد نمود.
در یکی از آیات قرآن، جرم در مورد افترا به خدا و انکار آیات الهی به کار رفته است: چه کسی ظالمتر است، همچون کسی که از روی کذب بر خداوند افترا میبندد، یا آیاتش را انکار مینماید، همانا خداوند، مجرمین را رستگار نمینماید[۲۵].
