۴۵/۰

۸۱/۳

۳۲۰

۰۰/۰

طبق جدول۴-۲۰، با توجه به مقدار t محاسبه شده برای هریک از صفات شخصیت و سطح معناداری به دست آمده می توان نتیجه گرفت که تفاوت بین میانگین نمرات صفات شخصیت بازبودن به تجربه ، مسئولیت پذیری و توافق در بین دانشجویان دختر و پسر از نظر آماری معنی دار است و در صفات روان رنجورخویی و برون گرایی تفاوت بین دو گروه معنی دار نیست.لازم به ذکر است همان طور که در جدول ۴-۲۰نشان داده شد در صفات شخصیت بازبودن به تجربه، مسئولیت پذیری و توافق میانگین نمرات دانشجویان دختر بیشتر از دانشجویان پسر می باشد.

سئوال سوم : آیا بین دانشجویان دختر و پسر ار نظر ابعاد کمال گرایی تفاوت معنی داری وجود دارد؟
جدول ۴-۲۱ : نتایج آزمون t در مورد مقایسه میانگین نمرات ابعاد کمال گرایی در بین دانشجویان دختر و پسر

ابعاد کمال گرایی

نتایج آزمون لوین در مورد برابری واریانس های دو گروه

نتایج آزمونt استیودنت در مورد مقایسه میانگین های دو گروه دانشجویان دختر و پسر

F

P- value

t

d.f

P- value

کمال گرایی
سازگارانه

۳۱/۰

۵۷/۰

۰۴/۳

۳۲۰

۰۰۳/۰

کمال گرایی
نا سازگارانه

۷۱/۴

۰۳/۰

۷۲/۰

۳۲۰

۴۶/۰

طبق جدول۴-۲۱، با توجه به مقدارt محاسبه شده برای هریک از ابعاد کمال گرایی(سازگارانه و ناسازگارانه) و سطح معناداری به دست آمده می توان نتیجه گرفت که تفاوت بین میانگین نمرات کمال گرایی سازگارانه در بین دانشجویان دختر و پسر از نظر آماری معنی دار است و در متغیر کمال گرایی ناسازگارانه تفاوت بین دو گروه معنی دار نیست. بنابراین، بین دانشجویان دختر و پسر از نظر بعد کمال گرایی سازگارانه ابعاد کمال گرایی تفاوت معنی داری وجود دارد. لازم به ذکر است همان طور که در جدول ۴-۲۱ نشان داده شده است در کمال گرایی سازگارانه میانگین نمرات دانشجویان دختر بیشتر از دانشجویان پسر و در کمال گرایی ناسازگارانه میانگین نمرات دانشجویان پسر بیشتر از دانشجویان دختر می باشد.
سئوال چهارم : آیا بین دانشجویان دختر و پسر ار نظر خودکارآمدی تفاوت معنی داری وجود دارد؟
جدول ۴-۲۲ : نتایج آزمون t در مورد مقایسه میانگین نمرات ابعاد کمال گرایی در بین دانشجویان دختر و پسر

۳-۱۱-۲) آزمون معنی دار بودن مدل
برای بررسی معنی دار بودن مدل رگرسیون از آماره F استفاده شده است. فرضیه صفر در آزمون F به صورت زیر خواهد بود:

که بوسیله آماره زیر صحت آن مورد بررسی قرار می گیرد:

برای تصمیم گیری در مورد پذیرش یا رد فرضیه صفر، آماره F به دست آمده با F جدول که با درجات آزادی K-1 و N-K در سطح خطای (  ) ۵% محاسبه شده، مقایسه می شود، اگر F محاسبه شده بیشتر از F جدول باشد (  ) مقدار عددی تابع آزمون در ناحیه بحرانی قرار گرفته و فرض صفر (  ) رد می شود. در این حالت با ضریب اطمینان ۹۵% کل مدل معنی دار خواهد بود. در صورتی که مقدار F محاسبه شده کمتر از F جدول باشد فرض  پذیرفته شده و معنی داری مدل در سطح اطمینان ۹۵% مورد تأیید قرار نمی گیرد.
۳-۱۱-۳) آزمون معنی دار بودن متغیرهای تحقیق
برای بررسی معنی دار بودن ضرایب متغیرهای مستقل در هر مدل از آماره t استفاده شده است. فرضیه صفر در آزمون t به صورت زیر خواهد بود:

که بوسیله آماره زیر صحت آن مورد بررسی قرار می گیرد:

برای تصمیم گیری در مورد پذیرش یا رد فرضیه صفر، آماره T به دست آمده با t جدول که با درجه آزادی N-K در سطح اطمینان ۹۵% محاسبه شده مقایسه می شود، چنانچه قدرمطلق T محاسبه شده از t جدول بزرگتر باشد  ) (، مقدار عددی تابع آزمون در ناحیه بحرانی قرار گرفته و فرض صفر (  ) رد می شود. در این حالت با ضریب اطمینان ۹۵% ضریب مورد نظر (  ) معنی دار خواهد بود که دلالت بر وجود ارتباط بین متغیر مستقل و وابسته دارد.
۳-۱۱-۴) آزمون های مربوط به مفروضات مدل رگرسیون خطی
مدل کلاسیک رگرسیون خطی دارای مجموعه ای از فروض تحت عنوان فروض کلاسیک می‌باشد که بیشتر آنها در مورد جمله اخلال مدل مطرح می گردند؛ برای اینکه در مدل رگرسیون خطی، تخمین زن های حداقل مربعات معمولی ضرایب رگرسیون، بهترین تخمین زن های بدون تورش خطی (BLUE) باشند لازم است تا مفروضات این مدل بررسی و آزمون شوند. در ادامه نحوه آزمون این فرضیات بیان می گردد.
۳-۱۱-۴-۱) فرض نرمال بودن متغیرها و باقیمانده ها:
یکی از فروض مهم راجع به جمله خطا این است که  توزیع نرمال دارد. در این پژوهش برای بررسی نرمال بودن توزیع خطاها از آزمون جارکیو- برا^[۱۱۰] استفاده می شود. فرضیه صفر و آماره این آزمون بصورت زیر بوده و به توزیع  با درجه آزادی ۲ گرایش دارد:

در این آماره،  (ضریب چولگی) و  (ضریب کشیدگی) از طریق باقیمانده های رگرسیون قابل محاسبه می باشند. فرضیه  آزمون جارکیو- برا بیانگر نرمال بودن  می باشد. بنابراین زمانی که مقدار آماره محاسبه شده از مقدار بحرانی آن با درجه آزادی ۲ کوچکتر باشد، فرضیه  پذیرفته شده وحاکی از نرمال بودن توزیع خطاها می باشد (سوری، ۱۳۸۹).
۳-۱۱-۴-۲) فرض عدم وجود همخطی^[۱۱۱] بین متغیرهای مستقل:
همخطی به معنای وجود رابطه بین متغیرهای مستقل موجود در مدل می باشد به نحوی که:  مخالف صفر باشد. برای تشخیص وجود همخطی روش های مختلفی وجود دارد، از جمله اینکه اگر در مدل همخطی وجود داشته باشد ضریب تعیین مدل بالا برآورد شده و در عین حال تعداد متغیرهای معنی دار موجود در مدل کم می شود. البته این نکته حائز اهمیت است که همخطی هیچیک از فروض کلاسیک را نقض نمی نماید و برآورد کننده های بدست آمده با وجود مشکل همخطی سازگار خواهند بود اما در این حالت ضرایب دارای خطای معیار بالایی خواهد بود و در نتیجه این مساله باعث می شود که تعداد متغیرهای معنی دار در معادله کاهش بیابد. در این مطالعه برای بررسی عدم وجود همخطی از ضریب همبستگی پیرسون استفاده خواهد شد. در صورتی که همبستگی میان متغیرها قوی نباشد (کمتر از ۷/۰) می توان گفت همخطی شدیدی میان متغیرها وجود ندارد.
۳-۱۱-۴-۳) فرض مستقل بودن باقیمانده ها:
این فرصیه مدل کلاسیک رگرسیون خطی بیان می دارد که بین جملات اخلال رگرسیون همبستگی وجود ندارد. اگر این فرض نقض گردد کواریانس بین دو جمله اخلال i و j برابر صفر نخواهد بود. برای بررسی استقلال باقیمانده ها از آماره دوربین-واتسن^[۱۱۲] استفاده شده است. با توجه به استفاده از روش داده های پانل آماره این آزمون بصورت زیر تعریف می شود:

اگر مقدار آماره دوربین واتسن نزدیک به عدد ۲ باشد، می توان استقلال باقیمانده ها را بپذیریم. برای رفع مسئله خود همبستگی می توان از روش هایی از جمله ، رفع خود همبستگی مرتبه اولAR(1) یا روش تصحیح خود استفاده کرد.
۳-۱۱-۴-۴) فرض همسانی واریانس^[۱۱۳] باقیمانده ها:
یکی از فروض رگرسیون خطی به روش حداقل مربعات معمولی(OLS) این است که تمامی جملات پسماند دارای واریانس برابر باشند. در عمل ممکن است این فرض چندان صادق نبوده و به دلایل مختلفی از قبیل شکل نادرست تابع مدل، وجود نقاط پرت، شکست ساختاری در جامعه آماری، یادگیری در طی زمان و… شاهد پدیده واریانس ناهمسانی باشیم. برای بررسی این مشکل آزمون های مختلفی توسط اقتصاددانان معرفی شده است. در این مطالعه فرض همسانی واریانس باقیمانده ها از طریق آزمون بروش-پاگان^[۱۱۴] مورد بررسی قرار خواهد گرفت. آزمون بروش-پاگان به منظور آزمودن واریانس ناهمسانی در مدل‌های رگرسیون خطی استفاده می شود و وابستگی واریانس جملات پسماند بدست آمده از رگرسیون خطی را به مقادیر متغیرهای توضیح دهنده مدل، بررسی می کند. این آزمون توسط بروش و پاگان در سال ۱۹۷۹ معرفی شده است. آزمون واریانس ناهمسانی به روش بروش-پاگان شامل چهار مرحله زیراست:
مدل رگرسیونی با فرض واریانس همسانی تخمین زده شده و جملات پسماند بدست آورده می شود:

مجذور جملات پسماند روی متغیرهای توضیح دهنده X رگرسیون زده و ضریب تعیین این رگرسیون بدست می آید:

با بهره گرفتن از ضریب تعیین بدست آمده، آماره F مربوطه می شود. آمارهF دارای توزیع F با درجه آزادی k, n-k-1 است.

با توجه به سطح اطمینان مورد نظر (در این مطالعه ۹۵%)، مقادیر بحرانی متناظر با این آماره از جدول توزیع‌ F بدست می آید، اگر مقادیر این آماره‌ از مقادیر بحرانی بیشتر باشد، فرض صفر که دلالت بر همسانی واریانس دارد، رد می شود و می توان گفت جملات پسماند ارتباط معناداری با متغیرهای توضیح دهنده X داشته و ناهمسانی واریانس وجود دارد.
۳-۱۱-۵) تصمیم گیری برای رد یا پذیرش فرضیه ها
با توجه به موارد عنوان شده فوق در این تحقیق برای آزمون فرضیات ابتدا با بهره گرفتن از آزمونF مقید، درستی ادغام داده ها مورد آزمون قرار گرفته و سپس بر اساس آزمون هاسمن نوع روش آزمون (اثرات ثابت یا اثرات تصادفی) تعیین گردیده و با توجه به نوع روش نسبت به برآورد مدل اقدام شده است. جهت بررسی معنی دار بودن کل مدل از آماره F استفاده شده است. بطوریکه با مقایسه آماره F و F جدول که با درجات آزادی K-1 و N-K در سطح خطای ۵% محاسبه شده، کل مدل مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین برای بررسی معنی دار بودن ضریب متغیرهای مستقل از آماره t استفاده شده است. آماره t به دست آمده با t جدول که با درجه آزادی N-K در سطح اطمینان ۹۵% محاسبه شده مقایسه می شود، چنانچه قدرمطلق t محاسبه شده از t جدول بزرگتر باشد، ضریب مورد نظر معنی دار خواهد بود که دلالت بر وجود ارتباط بین متغیر مستقل و وابسته دارد. همچنین به عنوان روشی جایگزین جهت تصمیم گیری در مورد پذیرش یا رد یک فرضیه بر اساس مقدار احتمال یا سطح معنی داری نیز عمل شده است. بدین صورت که اگر مقدار احتمال محاسبه شده بزرگتر یا مساوی مقدار خطای نوع اول (  ) باشد فرض صفر پذیرفته می شود و اگر مقدار احتمال کوچکتر از مقدار خطای نوع اول (  ) باشد فرض صفر رد می شود.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده‌ها
۴-۱) مقدمه
تجزیه و تحلیل داده‌ها فرایندی چند مرحله‌ای است که طی آن داده‌هایی که به طرق مختلف جمع‌ آوری شده‌اند؛ خلاصه، دسته‌بندی و در نهایت پردازش می‌شوند تا زمینه برقراری انواع تحلیل‌ها و ارتباط بین داده‌ها به‌منظور آزمون فرضیه‌ها فراهم آید. در این فرایند، داده‌ها هم از لحاظ مفهومی و هم از جنبه تجربی پالایش می‌شوند و تکنیک‌های گوناگون آماری نقش به‌سزایی در استنتاج‌ها و تعمیم به عهده دارند (خاکی، ۱۳۸۴).
در این فصل با بهره گرفتن از داده‏های جمع آوری شده از نمونه آماری تحقیق که شامل ۱۴۵ شرکت در دوره زمانی ۱۳۹۱-۱۳۸۶ می باشد، فرضیه ‏های تحقیق مورد آزمون قرار می گیرند. روش آزمون فرضیات در مطالعه حاضر روش داده های پانل^[۱۱۵] می باشد که با بهره گیری از نرم افزارهای Spss و Eviews انجام خواهد شد. در ادامه ابتدا به منظور کسب شناخت بیشتر درباره جامعه آماری و متغیرهای مورد مطالعه، خلاصه ای از آمار توصیفی متغیرهای تحقیق و ارائه و نرمال بودن توزیع آن ها آزمون می گردد. سپس بر اساس طبقه بندی صورت گرفته در خصوص فرضیه های تحقیق، به گزارش آزمون فرضیه ها و تجزیه و تحلیل نتایج حاصل پرداخته می شود.
آمار توصیفی متغیرهای تحقیق
به طور کلی، روش‌هایی را که به وسیله آنها می‌توان اطلاعات جمع‌ آوری شده را پردازش کرده و خلاصه نمود، آمار توصیفی می‌نامند. این نوع آمار صرفاً به توصیف جامعه یا نمونه می پردازد و هدف از آن محاسبه پارامترهای جامعه یا نمونه تحقیق است (آذر و مؤمنی، ۱۳۸۹).
در بخش آمار توصیفی، تجزیه و تحلیل داده‌ها با بهره گرفتن از شاخص‌های مرکزی همچون میانگین و میانه و شاخص‌های پراکندگی انحراف معیار^[۱۱۶]، چولگی^[۱۱۷] و کشیدگی^[۱۱۸] انجام پذیرفته است. خلاصه وضعیت آمار توصیفی متغیرهای تحقیق پس از حذف نقاط پرت در نگاره زیر ارائه شده است:
جدول ۴-۱: تحلیل توصیفی متغیرهای بکار رفته در مدل

بطل السلم و المعارک، سیا نِ، بتدبیره الحصیف المقدمُ
هم قهرمان جنگهاست و هم با عقل و تدبیر و دور اندیشی قهرمان صلح است.
جَدَدَ الملک من علی آل عبا س، وکم عاهلٍ و ملک تهدم.
دولت عباسیان را زنده گردانید پس از آن که بسیاری از پادشاهان و دولتهای آنان از میان رفت.
کم ترامت علیه احداث أعداء شداد و حزمه یَتَبَسَّمُ
چه بسیار حوادث سختی از دشمنان برای او پیش آمده در حالیکه حزم و اندیشه او لبخند می زده است (فکر او ثابت بوده است)

و تجنیّ علیه اُمتی عدو فإذا الموت- بعد ما مات- یهزمُ
با قصاوت ترین دشمنان بر او هجوم آوردند پس ناگهان مرگ- بعد از آنکه مرده شکست می خورد.
و اذا با بنه المرجی المفدی یحمل التاجَ فی إباء تجهُم.
و فرزند مورد امید و انتظار او بعد از او تاج پدر را با غرور و تکبر بر سر می گذارد.
و اذا عالم العروبه و ثا ب وفی و بإسمه الیوم أقسَمُ!
و جهان عرب بعد از او خیز برداشت و امروز به اسم او سوگند می خورند
اَیُّها الشعبُ یا سلیل الاولی سا دوا، و مازال مجدُهُم یتنسِمُ.
ای ملت و ای سلسله ای که از قبل سروری یافت و هنوز بزرگی آنان جریان دارد.
نحن فی مصر نسمعُ اللوعه الکبر ی لبغدا و النواحَ المنغَمُ
ما در مصر آن درد بزرگ بغداد را حس می کنیم و ناله های مصیبت دیدگان را می شنویم.
ذاک شعر الحیاه من روحک الحی و إنْ کان فی رثاء ماتمِ
این شعر زنده حیات خود را از روح زندگی تو گرفته اگرچه در دفن رثاء سروده شده است.
نفخَ الروح فی فوادک مِن قل بٍ کبیرٍ علی رضاک تحطم
این شعر به قلب تو روحی را دید که از قلبی بزرگ و متلاشی شده از غم تو نشأت گرفته است.
مات فی قمه الجبال، کماعا شَ مثالاً فی التسامی و معلم.
او در قله ی گوهها وفات یافت همانگونه که در زندگی نمونه و نشانه ی بزرگی بود.
کالشهید الذی تکفل بالرا یه فی الغرو وفوق حص میمً.
چون شهیدی که پرچمدار جنگ در بالای قله ای بلند باشد.
یخطف النصر بالدهاء و یمضی طائراً جارحاً اذاالنسُر هُوّم
پیروزی را با هوشمندی می رباید و چون پرنده ای تیز چنگال می گذرد آن زمانی که کرکس در خواب است
إن بکاه العراق أو أجفل النهر هو وسیف بغمده یتضرم
اگر عراق بر او گریه کرده باشد یا اینکه رودخانه خشک شده باشد و شمشیر در غلافش به گریه بیافتد.
فالأنین الأنین أصداءُهُ شتی عمیمُ و قل خطب یعمَّم
ناله و فغان برای او شکلها و جلوه های گوناگون دارد اما همگانی و عمومیت و کم است مصیبتی که فراگیر باشد.
و قلیلٌ من سادَ فی الناس لِلنّا سِ، و من علمِ الوری تَعَلَّم
و تعداد کمی از مردم برای خدمت به مردم سروری می یابند و از دانش مردم می آموزد.
و قلیلٌ من عاش فی الشعب لِلشعب زعیماً بعبئه و یألم
و تعدادی کسانی هستند که در میان مردم برای مردم زندگی می کنند و رهبری آنان در سختی ها و مصیبتها هستند.
ذاک شعری من ثار نفسی التی ثا رت و نادَتُ فکدتُ لا أتکلَّم
این شعر شعله ایست از آتش درونم به غلیان آمده و بر من سنگینی می کند تا آنجا که نمی توانم سخن بگویم.
هُو نفسی، فتیسرُ فی موکب الغا زی و عاد کالکمی الملثم
و آن وجود من است که پناه جنگجویان حرکت می کند در حالی که همان آن جنگجوی نقابدار شده است^[۱۴۱]
طبیعت و زن در شعر ابو شادی
«استاد ابراهیم المصری می گوید که رابطه محکم بین زن و طبیعت همانی است که دکتر ابو شادی را شیفته ی آن دو می سازد پس شعر نرم او را همانگونه که شعر انقلابی او را می یابیم به خوبی درک می کنیم.
در ص ۴۱ از مختارات وحی العام اینگونه می سراید:
بلغ التخیلُ منک غایه سولهِ و کذا الحقیقه فی الخیال تضوع
خیال و تخیّل در تو به نهایت خودش رسیده است، آری چنین است که حقیقت در خیال منتشر می شود.
هَلْ کان لدُنیا سواکِ رجاوًها أو کان غیرُ جمالکِ الینبوع؟
آیا برای دنیا غیر از تو آرزویی هست یا اینکه از زیبایی تو سرچشمه ی دیگری هست؟
بنتُ «الطبیعه» أنتِ آیه فنها فعلی روائک فنها المطبوع

زمانی :
نظرات کسانی همچون جرجانی را در مورد‌ ام الکتاب که به معنی عقل اول است بیان کرده است ، وخود می‌گوید که‌ اُمُّ الکتاب تعبیری قرآنی است که در چند آیه ذکر شده است.به معنای لغوی آن پرداخته ومی‌گوید:«امّ به معنی اصل وریشه‌ی هرچیزی است. از این رو‌ اُمُّ الکتاب به معنی اصل و ریشه‌ی کتاب آفرینش است.»(زمانی،۱۳۷۸:۱۳۵)
استعلامی:
بحر معنی را علم کلی و جامع الهی (ام الکتاب)دانسته است و بیان می‌کند که «کلمات مثل ظرف است و معنی آن‌ها مثل آب،خداوند که «بحرمعنی»است،علم کلی وجامع الهی(ام الکتاب) نزد اوست و همه دانستنی ها را از او باید آموخت و برای معرفت بر اسرار و حقایق عالم به او باید پیوست.»(استعلامی،۱۳۸۷:۳۰۵)

گولپینارلی:
« با تشبیه حرف به ظرف، و معنی به آب می‌خواهد این نکته را بیان کند که معنی با حرف یا به عبارت دیگر با کلمه بیان می‌شود. همانطور که ظرف برای آب ضروری است، حروف نیز برای بیان معنی ضرورت دارد. مصراع « بحر معنی عنده‌ام الکتاب» به ‌آیه‌ی ۱۳ سوره‌ی رعد اشاره می‌کند که اصل کتاب آفرینش مشیت اوست.» ( گولپینارلی، ۱۳۸۴:۱۲۲)
نظر اجمالی:
چنانکه استعلامی‌گفته است منظور از ‌اُمُّ الکتاب علم کلی و جامع الهی است ونظر دیگر شارحان قابل تأمل است و نزدیک به این مضمون می‌توان به ابیات زیر اشاره کرد:

و همچنین در دفتر چهارم در جواب دهری که منکر الوهیت است این گونه می‌گوید:

(بیت ۲۹۸)
انقروی:
عقیده دارد که منظور از بحر تلخ،کسانی است که در ازل کافر ومنافق بوده است.و مقصود از بحر شیرین اشخاصی است که در ازل مؤمن و موافق بوده‌اند و می‌گوید:«اگرچه‌این دو گروه به حسب ظاهر با یکدیگرمختلط می‌شوند،ولیکن من حیث المعنی با هم مخالفت می‌ورزند.زیرا که آن برزخ معنوی مانع اختلاط این دو با یکدیگر می‌گردد و مراد از برزخ معنوی، در این جا خاصیت ذاتی و استعداد ازلی هریک از این دو گروه مذکور می‌باشد.»(انقروی،۱۳۸۰:۱۴۹)
نیکلسون:
بیت را برگرفته ازآیات۱۹و۲۰سوره‌ی “رحمن” دانسته است و مراد از این دو دریا را در این دنیا صالح وطالح یا به قول قبول مولانا اهل نار و خلد و مراد از برزخ را خصایل و قابلیت‌های از ازل مقدّر شده‌ی آن ها،که ‌ایشان را در معنا جدا از هم نگاه می‌دارد دانسته.»(نیکلسون،۱۳۸۴:۶۴)
فروزانفر:
نظرات فرقه‌ها ومفسّرین گوناگون را در بحر تلخ و شیرین بیان کرده و می‌گوید که«عامّه‌ی مفسرّین آن را به دریای شور و شیرین و دریایی در آسمان ودریایی در زمین و خلیج پارس و بحر الرّوم و دریای محیط و دریاهای دیگر وشیعه به علی وفاطمه و برزخ را به حضرت رسول اکرم(ص)و…صوفیه به کفر وایمان و قلب و نفس و خوف و رجا و قبض و بسط و انس و هیبت تأویل کرده‌اند و مقصود مولانا به احتمال قوی نفاق و اخلاص یا کفر و ایمان و یا اخلاق نیک و اوصاف زشت است.» ( فروزانفر، ۱۳۸۲:۱۳۷)
زمانی:
منظور از دریای تلخ را کنایه از کافران، و دریای شیرین را کنایه از مؤمنان گرفته است.واین گونه بیان می‌کند:«گرچه مومن و کافر بر حسب ظاهر در کنار هم حشر و نشر می‌کنند ولی بر حسب باطن از هم جدا هستند و ان سد و برزخی که‌ایشان را از یکدیگر جدا می‌کند حقیقت ذات آن هاست .»(زمانی،۱۳۷۸:۱۳۵)
استعلامی:
بیان می‌کند که منظور مولانا با توجه به ابیات قبل «انسان تا راهی به خدا ندارد دریای تلخ و شور است و چون راهی به خدا یافت، دریای شیرین است و هر چند صورت ظاهر این دو دریا آبگون است امّا در میان آنها حدّ فاصلی است که به حریم یکدیگر پای نمی‌گذارند و هر یک در راه خود است و قدرت خداوند این دو دریای نیکی و بدی را در کنار هم و به ظاهر درآمیخته با هم نگه داشته است .»(استعلامی،۱۳۸۷:۳۰۶)
گولپینارلی :
عقیده دارد که مولانا از این دو دریا ،حقّ و باطن ،خیر وشرّ و قهر و ایمان و کفر را قصد کرده است.»(گولپینارلی ،۱۳۸۴ :۱۲۲)

۴۵)هرچه در چشم ملک ناخنه بود ناخن قهر تو عیان برداشت
چشم ملک: اضافه استعاری
ناخنه: به فتح نون، مرضی است از امراض چشم و آن گوشتی باشد که در گوشه چشم به هم می رسد و به تدریج تمام چشم را می گیرد. گویند از نگاه کردن به ستاره سهیل، آن کوفت برطرف می شود و آنچه در چشم آدمی به هم می رسد، اگرعلاج نکنند زیاده گردد و آنچه در چشم اسب و استر به هم رسد، اگر در ساعت بزند هلاک سازد (برهان).
ناخن قهر: اضافه تشبیهی (و یا استعاری)
بین ناخن و ناخنه جناس زاید (مذیل) وجود دارد.
معنی بیت: ناخن قهر و سلطه تو کشور را چنان سامان داد که در چشم این ملک هرچه مرض و ناخنه بود، به عیان از میان رفت و کشور به سلامت و راحت دیده گشود.
۴۶)خاتمت مهرهای گردون را از دو عالم یگان یگان برداشت
خاتم: ۱-انگشتری ۲-مهر، نگین (معین)
مهر: خاتم، انگشتری، نگین انگشتری (معین)
مهرهای گردون: استعاره از سیارات و ثوابت (هفت سیاره)
بین خاتم و مهر ایهام تناسب و تناسب وجود دارد.
معنی بیت: نگین انگشتری تو که مهر توست، مهرهای گردون (سیارات و ثوابت) را یکی یکی از اعتبار انداخت و منسوخ کرد.
۴۷)چون برانی سوار گوید عقل روستم راه سیستان برداشت
در بیت تشخیص وجود دارد.
معنی بیت:‌ وقتی تو سوار اسب می شوی و اسب را می رانی، عقل می انگارد که رستم است که سوار بر رخش، راهی سیستان می شود.
۴۸)چون بگیری پیاله گوید بزم آب بین کاتش روان برداشت
در این بیت نیز تشخیص وجود دارد.
آتش روان: کنایه از شراب
معنی بیت: وقتی پیاله می را در بزم به دست می گیری، بزم به سخن درمی آید و می گوید آب را بنگر که شراب را برداشت.
۴۹)زین سخن، طبع خوش حدیث مجیر حدث از شعر باستان برداشت
خوش حدیث: خوش سخن و شیرین گفتار
حدث: امری که تازه واقع شده، نو (معین)
حدث از چیزی برداشتن: کنایه از اعتبار انداختن و مبتذل کردن آن چیز
بین حدیث و حدث، جناس زاید (وسط) وجود دارد.
بین سخن و حدیث تناسب وجود دارد.
معنی بیت: طبع خوش سخن و شیرین گفتار مجیر از این سخن، که شیرین و نغز و دل انگیز بود، شعرهای شیرین باستانی را از اعتبار انداخت.
۵۰)وقت مدحت ز گنج خاطر من مایه صد گنج شایگان برداشت
مدحت:‌ ستایش
مایه: سرمایه
گنج خاطر: اضافه تشبیهی
گنج شایگان: گنج بزرگ و در خور شاهان و گویند گنج باد آورده است که یکی از گنجهای خسرو پرویز بوده است. (فرهنگنامه شعری)
معنی بیت: در اثنای مدح و ثنا، ای قزل ارسلان، از گنج خاطر من، صد خزانه شاهانه و در خور شاه جوشید یعنی از خاطر و طبع خویش برای سرودن این مدحیه بسیار مایه گذاشتم یا اینکه طبع من در مدح تو خیلی گل کرد و گنج آن غنی تر شد.

۵۱)شه ستایی چو من نداند کرد هر که او شه ره بیان برداشت
نداند: نتواند
شه ره: شاهراه، بزرگراه
شه ره بیان: اضافه تشبیهی
بین شه و شه جناس تام و نیز بین شه و شه‌ره جناس زاید وجود دارد.
معنی بیت: کسی که او رهرو شاهراه بیان است، یعنی کار شعرسرایی پیشه کرده است، نمی تواند همچون من از عهده ستودن شاه برآید.
۵۲)چه دعا گویمت که عالم پیر نقص از این دولت جوان برداشت
عالم پیر: جهان سالخورده و کهن
در مصرع اول استفهام انکاری وجود دارد.
معنی بیت: چه نیازی به دعای من است که جهان سالخورده و کهن ، نقصان این دولت جوان را برطرف کرده است.
۵۳)جاودان زی که هر کس از عدلت لذت عمر جاودان برداشت
این بیت، بیت شریطه‌ی قصیده‌ است که شاعر سخن خود را با دعای ممدوح و آرزوی جاودانگی او به پایان می برد.
معنی بیت: تا ابد زنده باش و زندگی جاودانه داشته باش، ای پادشاهی که هر کسی از عدالت تو سهمی برداشت و با آن لذت عمر جاودانه را چشید.
منابع قصیده ۱۷
۱-مدرس رضوی، محمدتقی، دیوان انوری، جلد اول و جلد دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم، ۱۳۷۲، صص ۱۱۴۳ و ۲۹۴.
۲-کزازی، میرجلال الدین، گزارش دشواریهای دیوان خاقانی، نشر مرکز، چاپ اول، تهران ۱۳۷۸، ص ۲۸۷.
۳-سجادی، سید ضیاء الدین، گزیده اشعار خاقانی شروانی، شرکت سهامی کتابهای جیبی، چاپخانه زر، چاپ اول، تهران ۱۳۵۱، صص ۲۶۸ و ۷۴.
۴-سجادی، سید ضیاء الدین، شاعر صبح، انتشارات سخن، چاپخانه حیدری، چاپ سوم، پائیز ۱۳۷۴، صص۵۴ و ۲۸۴.

وزن قصیده:

مفعول فاعلات مفاعیل فاعلان