شکل (۵-۱): نقشه کاشت آزمایش، تیمار ها شامل ۴ غلظت شوری S0،S1،S2،S3 (5/1،۵/۳،۵/۵،۵/۷ ) دسی زیمنس بر متر و دو سطح با میکوریز (M1 ) و بدون میکوریز (M0) با ۴ تکرار R1،R2،R3،R4 در هر گلدان ۶۱
چکیده :
دستیابی به کشاورزی پایدار در کنار افزایش عملکرد محصولات کشاورزی و تامین سلامت جامعه از اهداف محققین در بخش کشاورزی است. در چند دهه اخیر مصرف نهاده های شیمیایی در اراضی کشاورزی موجب معضلات زیست محیطی عدیده ای از جمله آلودگی منابع آب و خاک ، کاهش حاصلخیزی و از بین رفتن تعادل عناصر شیمیایی در خاک است. از جمله روش های جدید برای جلوگیری از این معضلات ، کاربرد اصلاح کننده های بیولوژیکی و شیمیایی در خاک است بر همین اساس آزمایشی به منظور ارزیابی اثر قارچ میکوریز بر روی گیاه همیشه بهار در شرایط تنش شوری به صورت گلدانی در شاهرود انجام شد نمونه ها در خاک های لومی شنی کشت گردیده که آزمون خاک نیزبر روی آن انجام گردید این آزمایش به صورت گلدانی با بهره گرفتن از ۴ تیمار شوری در غلظت های ،۵/۱- ۵/۳- ۵/۵- ۵/۷ دسی زیمنس بر متر و ۲ سطح با میکوریز و فاقد میکوریزی در ۴ تکرار در قالب طرح فاکتوریل کامل تصادفی انجام شد..بذور۱ F همیشه بهار هم‌زمان با کاشت با قارچ میکوریزا آغشته گردید در مرحله ۴ برگی تیمار شوری اعمال گردید. صفات مورد برسی در این آزمایش شامل وزن خشک ریشه، وزن خشک اندام هوایی، پهنای برگ، تعداد شاخه گلدهنده، کلروفیلa، کلروفیلb، قند، پرولین، کلونیزاسیون ریشه ، و فسفر برگ بود نتایج حاصل نشان داد که کاربرد تیمارهای مختلف مایکوریز و شوری روی صفات مورد اندازه گیری تأثیر معنی داری داشته بدین صورت که کاربرد مایکوریزا بر صفت وزن خشک اندام هوایی، پهنای برگ ومیزان پرولین در سطح ۵% ودر صورتیکه بر مقدار فسفر، تعداد شاخه گلدهنده، کلروفیل a,b و کلونیزاسیون در سطح ۱% معنی دار بودو هم چنین استفاده از تیمار شوری روی میزان قند در سطح ۵% (p≤۰/۰۵) ولی بر میزان فسفر ،کلروفیلa,b و پرولین در سطح ۱% معنی دار بود. هدف ازانجام این تحقیق نیز به منظور استفاده از قارچ میکوریز برای حفظ و بهبود رشد گیاهان زراعی وباغی در شرایط تنش محیطی نظیر تنش شوری بخصوص در مناطق کویری بر روی گیاه دارویی وزینتی همیشه بهار می‌باشد.

واژه های کلیدی: همیشه بهار، مایکوریزا، تنش شوری،قند،پرولین
فصل اول
مفاهیم وکلیات

۱-۱ مقدمه:
نظام های پایدار کشاورزی ، نظام هایی هستند که ضمن کاهش مصرف نهاده های کشاورزی بر منابع تجدید شونده در داخل مزرعه تاکید دارند رعایت تناوب گیاهی و استفاده از گیاهان تثبیت کننده ازت در حفظ حاصلخیزی خاک، استفاده از کودهای بیولوژیکی برای بهبود ساختمان خاک ، کنترل بیولوژیکی و تلفیقی افات، افزایش جمعیت میکروارگانیزم های خاک و بهره گیری از اثرات متقابل بین عوامل موثر در تولید، اساسا سبب می شوند که هزینه های تولید کاهش یافته و نظام های زراعی پایداری خود را حفظ کنند یکی از اصلی ترین میکرو ارگانیزم های موجود در محیط ریشه، قارچ های میکوریزای آربوسکولار هستند این قارچ ها با ایجاد ارتباط همزیستی با گیاهان زراعی وباغی و زینتی مزایای زیادی را برای میزبان خود فراهم می کنند افزایش در جذب آب و عناصر غذایی گیاه میزبان و در نتیجه افزایش رشد و مقاومت به تنش های خشکی و شوری، افزایش مقاومت به عوامل بیماری زا، تولید هورمون های گیاهی و بهبود ساختمان خاک از طریق تسهیل در ایجاد خاکدانه ها از جمله مزایایی است که گیاه میزبان در این همزیستی از آن بهره مند می شود(کوچکی و همکاران، ۱۳۸۰).
شوری یکی از عوامل مهم کاهش دهنده رشد گیاهان در بسیاری از مناطق جهان است وسعت خاکهای شور در ایران حدود ۲۴ میلیون هکتار است که معادل ۱۵% از اراضی کشاورزی کشور می باشد شوری پتانسیل آب محیط ریشه را کاهش داده و کم شدن توان جذب آب گیاه را سبب می شود به علاوه با افزایش شوری در محیط ریشه جذب و انتقال یونهای سمی به بافتهای گیاه افزایش می یابد که کاهش جذب عناصر ضروری ، به هم خوردن توازن یونی و سمیت ناشی از انباشتگی یونهای سدیم و کلر را به دنبال دارد.(رنگاسامی^[۱]، ۲۰۱۰).
با بررسی غلبه بر موانع شوری بر روی تولید محصولات با روش های سنتی بیان گردید که نمک زار بودن یک مشکل اصلی در نواحی خشک و نیمه خشک بود تأثیر شوره زار بودن بر روی محصولات شامل کاهش رشد و مرگ گیاه است.(پایوتت^[۲] و همکاران، ۲۰۱۳).
تنش شوری ممکن است اولین عامل تنش شیمیایی باشد که موجودات زنده در طول تکامل با آن مواجه شده اند خاکهای شور در کره زمین پدیده ای طبیعی هستند، زیرا نزدیک به ۷۵% سطح این سیاره خاکی را دریاهایی پوشانده اند که غلظت نمک آنها زیاد بوده و حاوی یونهای Na، Cl، K،و Mg می باشند بنابراین ، وجود خاکهای شور نباید پدیده هایی غیر طبیعی تلقی شوند ابتدایی ترین موجودات زنده، آبزیانی بوده اند که از این آبها منشآ گرفته اند و حتی امروزه نیز انواع جانوران شورزی بیشتر از جانورانی هستند که در آبهای شیرین زندگی می کنند، بنابراین، در طی تکامل، گیاهان نیز در چنین مکانهایی ظاهر شده اند و ظرفیت سازگاری با چنین محیط هایی را پیدا نموده اند امروزه گیاهان برخوردار از این سازگاری، سهم کوچکی را در اکوسیستمهای طبیعی و کشاورزی در اختیار گرفته اند(لارچر^[۳]، ۱۹۹۵).
وسعت اراضی شور در جهان دقیقآ معلوم نیست، ولی بر اساس برآوردهای انجام شده ۷% از اراضی شور و ۳% بسیار شور می باشند و این برآورد به دلیل میزان کم بارندگی، تبخیر زیاد از سطح خاک و آبیاری با آبهای با املاح زیاد همچنان در حال افزایش است توزیع و پراکندگی اراضی شور در سطح جهان یکنواخت نیست قاره استرالیا با حدود ۳۶۰ میلیون هکتار و قاره آسیا با حدود ۳۱۰ میلیون هکتار بیشترین سطح شوری را دارا می باشند(علوی پناه، ۱۳۷۱). در آسیا بعد از شوروی سابق، چین، هندوستان و پاکستان، بیشترین سطح خاکهای شور و دریایی به ایران تعلق دارد(سزابلیک^[۴]، ۱۹۹۲). البته آب و هوای خشک و نیمه خشک ایران در تشکیل خاکهای شور مناطق مختلف سهیم است(دوان ^[۵]و همکاران، ۱۹۹۴). قسمت بیشتر سطح کشور را به علت کمبود ذخایر آبی و نامساعد بودن شرایط آب و هوایی، اراضی شور و نیمه شور تشکیل می دهد(علوی پناه، ۱۳۷۱). بر اساس گزارش FAO بیش از ۴۰% از اراضی تحت آبیاری ایران در معرض شوری ثانویه قرار دارند(پساراکلی^[۶]، ۱۹۹۳). خاکهای شور در کشور حاوی مقادیر زیادی از نمک های محلول بوده و بسیاری از آنها از رنگ روشن و ماده الی اندک برخوردار هستند.در خاکهای ایران آنیون غالب بیشتر کلرید است ولی سولفاتها نیز در بعضی از مناطق در مقادیر قابل توجهی وجود دارند. کاتیون غالب نیز سدیم است، بنابراین نمکها در این خاکها به طور عمده به صورت کلرید سدیم و یا سولفات سدیم می باشند. نمک در این خاکها به حدود ۳% می رسد و بسیاری از خاکهای کشور آهکی می باشد. وسعت خاکهای شور در ایران حدود ۲۴ میلیون هکتار است که معادل ۱۵% از اراضی کشور می باشد(جعفری، ۱۳۷۳، سزابولیک، ۱۹۹۲). آبهای با کیفیت خوب ممکن است حاوی ۱۰۰-۱۰۰۰ گرم نمک در متر مکعب باشند با آبیاری ۱۰۰۰ متر مکعب در سال در هر هکتار از ۱ تا ۱۰ تن نمک به خاک اضافه می شود و در اثر تبخیر و تعرق آب، نمکهای محلول اضافی به خاک افزوده می گردند که بایستی توسط شستشو و زه کش از خاک خارج شوند حتی با کاربرد تکنولوژی پیشرفته در این نوع خاکها، میزان نمک به اندازه ای است که به رشد گیاه خسارت می زند(سزابولیک، ۱۹۹۲).
برای مقابله با شوری از روش تکنولوژیکی (آبیاری با آب شیرین در مقیاس وسیع) ویا از روش های بیولوژیکی و روش های اصلاح و شناسایی گیاهان برای ایجاد مقاومت به شوری استفاده می کنند امروزه استفاده از روش بیولوژیک جهت مقابله با مسائل شوری خاک به طور وسیع به کار گرفته می شود، ولی موفقیت چشمگیر زمانی عاید می شود که منابع ذخایر گیاهی که دارای تغییرات ژنتیکی مطلوب هستند در دسترس قرار داشته باشند(جونز^[۷]، ۱۹۸۳) ، چرا که مقاومتهای متفاوت در برابر شوری ناشی از تنوع ژنتیکی گیاهان می باشد و انتخاب بر اساس یک عامل معیار مناسبی در ارزیابی مقاومت به شوری که موجب تغییراتی در فیزیولوژی، آناتومی و مورفولوژی ارقام می گردند توجه شود با بهره گرفتن از روش های انتخاب و اصلاح گیاهان به شوری می توان میزان تولید در مناطق خشک و نیمه خشک مانند ایران را حفظ نمود به علاوه باید به دنبال راهی رفت که بتوان از منبع پایان ناپذیر آب دریا در آبیاری استفاده نمود. آپستین و همکارانش در سال ۱۹۸۰ نشان دادند که با رقم خاصی از گیاه جو، که با آب دریا همراه کود نیتروژن و فسفر آبیاری نمودند بیش از یک تن جو برداشت شد .
۱-۲ همیشه بهار:
منشا آن جنوب اروپا ویکی از رایج ترین گلهای فصلی است نام آن از Calendula officinalis. به معنی اولین روز هر ماه گرفته شده است به دلیل دوره طولانی گلدهی وچون تقریبآ در تمام سال گل می دهد(رند هاوا ^[۸]و همکاران،۱۹۹۶). از جاهای گرم تا مناطق خیلی سرد قابل کشت است این گیاه بعنوان یک گل یکساله در برنامه گل کاری قرار می گیرد ولی می تواند به صورت علفی چند ساله به زندگی خود ادامه دهد که این حالت گل ها مرغوبیت سال اول را ندارند لذا کمتر به صورت چند ساله کشت و کار می شود(دانشور.۱۳۷۲).
۱-۲-۱ رده بندی و گیاه شناسی:
همیشه بهار گیاهی از خانواده کاسنی Asteracea با نام علمی calendula officinalis گیاهی بوته ای و اسامی دیگر آن همیشه بهار باغی-همیشه بار- آذرگون- .زبیده- و قرمهان می باشد (صمصام، ۱۳۸۳). در فارسی به آن همیشه بهار و در هندی زر گل گویند و به انگلیسی pot marigold گفته می شود (میر حیدر، ۱۳۸۲). گیاه علفی و پایا است ساقه هوایی افراشته منشعب ودارای پرزهای غده ای ،گل آن زرد رنگ می باشد گل ها ۳تا ۵ا سانتی متر قطر داشته وبه تنهایی در انتهای ساقه گل دهنده قرار دارند( دانشور، ۱۳۷۲). و به رنگهای زرد و نارنجی دیده می شود و امروزه ارقام گل سفید هم اصلاح شده است دارای انواع کم پر و پرپر است ارتفاع بوته ها بسته به رقم ۳۰-۶۰ سانتی متر است در انواعی از آن که ساقه ها یا دمگل های طویل و قوی و گل های درشت دارند باعث می شود رنگ سایر گل ها بهتر نمایان شود (خوشخوی ، ۱۳۷۵). گل همیشه بهار در شب جمع شده و حالت بسته و نیمه بسته به خود گرفته و در روز باز می شود (میر حیدر، ۱۳۸۲). در اثر مالش برگ و گل آن بو خوبی استشمام می شود (دانشور، ۱۳۷۲). خاصیت دارویی داشته و برای درمان بیماریهای پوستی بکار می رود (قنادی، ۱۳۶۴).
ریشه این گیاه مخروطی شکل است و به طور مستقیم در خاک فرو می رود از قسمت تحتانی ساقه شاخه های فراوان و کوتاهی منشعب می شوند برگهای باریک کم و بیش کرکدار و فاقد دندانه بوده بطو متناوب روی شاخه قرار گرفته است رنگ آن سبز روشن است گلچه های زبانه ای روی محورهای متحدالمرکزی که تعداد آنها ۴ تا ۸ یا بیشتر است قرار می گیرند میوه فندقه قهوه ایی رنگ و سطح آن ناصاف است وزن هزار دانه ۸ تا ۱۲ گرم است .(امید بیگی ، ۱۳۸۴).
۱-۲-۲ شرایط لازم برای رشد گیاه:
کاملا به سرما مقاوم بوده و در هوای سرد بهترین رشد را دارد دمای مناسب برای آن ۱۰ درجه سانتیگراد است در انواع پا کوتاه گلدانی دمای ۲۱ درجه سانتیگراد در روز و ۱۶-۱۷ درجه سانتیگراد در شب مناسب است همیشه بهار گیاه خوبی برای تابستان است ولی باید در سایه کاشته شود تا کیفیت ، طول ساقه و اندازه گل افزایش یابد در زمستان حداکثر شدت نور باید برای آن فراهم شود از نظر نیاز آبی ،خاک باید همیشه مرطوب باشد برای افزایش تعداد شاخه های جانبی در نتیجه افزایش تعداد گل می توان جوانه انتهایی را حذف کرد. (دولج^[۹] و همکاران، ۱۹۹۹). در مقابل خاک حساسیتی نداشته و در اکثر خاکها می توان به کشت آن اقدام کرد این گیاه علاوه بر سرما به خشکی نیز مقاوم است .( خوشخوی ، ۱۳۷۵). از آنجا که گلبرگ های پژمرده به طبیعی می ریزند نیاز به سر چینی نیست مگر آنکه بخواهیم از ریزش بذر جلوگیری کنیم. (مجله باغبانی ،۱۳۷۵). اگر شدت نور گلخانه خیلی کم و دما خیلی بالا باشد گل های ریز و ساقه های ضعیف حاصل می شود.(دولج و همکاران، ۱۹۹۹).
زمان کاشت همیشه بهار: تاریخ با توجه به وجود پدیده های اقلیمی مانند تغییرات دما، رطوبت و ….. در هر منطقه متفاوت بوده برای حصول حداکثر عملکرد بهترین تاریخ کاشت باید مورد توجه قرار گیرد اواخر تابستان ( نیمه دوم اسفند )، زمان مناسبی برای کاشت همیشه بهار است ،بذرها در ردیف هایی به فاصله ۴۰ تا ۵۰ ساتنی متری کشت می شوند عمق بذر همیشه بهار در موقع کشت باید ۲ تا ۳ سانتی متر باشد.( امید بیگی ،۱۳۷۴).
زمان برداشت: برداشت این گیاه معمولا از اوایل خرداد تا شهریور ادامه دارد، ولی بهترین زمان برداشت در مرداد ماه می باشد.( صمصام ، ۱۳۸۲)
۱-۲-۳ نیازهای اکولوژیک :
از آنجا که منشا این گیاه نواحی گرم مدیترانه است، در طول رشد به گرما و همچنین تابش نور نیاز دارد همیشه بهار به خوبی قادر است خشکی را تحمل کند بذر ها در دمای ۸ تا ۱۰ درجه سانتی گراد پس از ۴ تا ۵ روز جوانه می زنند کشت این گیاه در مناطقی که میانگین درجه حرارت در ماه خرداد ۱۷ تا ۱۸ درجه سانتی گراد و در ماه های تیر و مرداد حدود ۲۰ درجه سانتی گراد باشد، موفقیت آمیز خواهد بود همیشه بهار درجه حرارت های پایین را به خوبی تحمل می کند حتی برای مدت محدودی قادر به تحمل درجه حرارتهای زیر صفر است(امید بیگی، ۱۳۸۲). دوره رویشی این گیاه طولانی(بین ۲۰۰ تا ۲۱۰روز) است چنانچه هوا در فصل پاییز خیلی سرد شود و درجه حرارت به زیر صفر برسد، گیاه قادر به ادامه رویش نخواهد بود بذرها ۵ تا ۶ سال قوه رویشی مناسبی دارند همیشه بهار رشد و نمو سریعی دارد، به طوری که ۴۰ تا ۵۰ روز پس از سبز شدن بذر، گیاهان به گل می نشینند اگر گل ها بلافاصله پس از باز شدن چیده شوند، جوانه های زایشی جدید به وجود می آورند در ایران اولین گل ها اواخر بهار ( اوایل خرداد ) ظاهر می شوند و تا اواخر پاییز ، قبل از بروز سرما همچنان روی گیاه مشاهده می شوند(امید بیگی، ۱۳۸۴). زمان گل دادن آن خرداد تا شهریور ماه است( فلاحتگر،۱۳۸۱ ). این گیاه می تواند در جنوب انگلیس به صورت دو ساله کشت شود، به این دلیل تصور می شود که به زمستان مقاوم است(ادوارد^[۱۰] و همکاران، ۱۹۹۹). همیشه بهار با آب و هوای اروپایی سازگاری دارد، اگر چه به نظر می رسد بومی مدیترانه می باشددر حال حاضر در مزارع میزان بذری معادل ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلوگرم در هکتار از این گیاه حاصل می شود، اما با بهبود سیستم های تولید و انتخاب واریته های مناسب این میزان می تواند به دو برابر برسد به همین دلیل همیشه بهار برای کشاورزان اروپایی و در تولید گیاهان روغنی بسیار جذاب است کتی۱۱(۱۹۹۹).
۱-۳ کودهای زیستی و بیولوژیک :
افزایش جمعیت دنیا و لزوم تولید بیشتر محصولات کشاورزی در پنجاه سال اخیر، فشار بر زمینهای کشاورزی از طریق کاربرد مقادیر بیشتر کودهای شیمیایی را در پی داشته است مقدار کل کودهای شیمیایی مصرفی (بر اساس عنصر) در جهان در سال ۱۹۶۱تقریبا معادل ۱۰ میلیون تن بوده است، در حالیکه در چهار دهه اخیر مصرف کودهای نیتروژن و فسفر به ترتیب ۹ و ۴ برابر شده است (وانس^[۱۱]، ۲۰۰۱). بر اساس گزارش سازمان کشاورزی و خواروبار حهانی فائو بین ۶۰-۴۰ درصد افزایش تولیدات کشاورزی در جهان طی چند دهه گذشته مرهون مصرف کودهای شیمیایی بوده است(بی نام، ۱۳۸۲،مرشدی، ۱۳۸۲). این افزایش مصرف علاوه بر ایجاد خسارتهای مالی،خطرات جدی در ارتباط با الودگی خاک و اب بوجود اورده است (اسکولز و همکاران، ۱۹۹۵، وانس، ۲۰۰۱). غلبه بر این مشکلات اکولوژیکی و در عین حال افزایش تولید محصولات زراعی نیازمند بهبود تکنیک های نوین زراعی است از جمله این تکنیک ها بررسی و ارزیابی جامعه زنده و فعال خاک به منظور شناسایی ریز موجودات خاکزی سودمند و استفاده از انها به عنوان کودهای زیستی است کودهای زیستی مواد نگهدارنده ای با انبوه متراکم یک یا چند موجود مفید خاکزی و یا به صورت فراورده های متابولیت این موجودات می باشند که در ناحیه اطراف ریشه و یا بخش های گیاه تشکیل کلونی داده و رشد گیاه میزبان را با روش های مختلف تحریک می کنند (ویو^[۱۲] و همکاران ، ۲۰۰۵). کاربرد تولیدات زیستی در تغذیه گیاهان زراعی به عنوان راهکارهای بنیادین برای توسعه سیستم های مدیریت تلفبقی تغذیه گیاه و به منظور افرایش کمی و کیفی مواد غذایی در واحد سطح از طریق تلفیق روش های تغذیه معدنی و الی گیاهان زراعی اخیرا مورد توجه قرار گرفته است .(ماناف^[۱۳] و کلوپر، ۱۹۹۴).
از انواع کودهای زیستی می توان به باکتریهای ریزوسفر محرک رشد گیاه ،قارچ های میکوریزا و میکروارگانیسم های حل کننده فسفات اشاره نمود(زهیر^[۱۴] و همکاران، ۲۰۰۴). نخستین مایه تلقیح کود زیستی باکتریایی رایزوبیوم به نام نیترامین توسط هیلتز و ناب در امریکا در سال ۱۸۹۵ صورت گرفت(وسی^[۱۵]، ۲۰۰۳). ریز موجوداتی که به عنوان کود زیستی به کار می روند همانند کودهای شیمیایی عناصر غذایی جدیدی را به خاک وارد نکرده، بلکه تنها از منابع موجود در محیط استفاده می نمایند در واقع ریز موجوداتی به عنوان کود زیستی مورد استفاده قرار می گیرند که با بهره گرفتن از تثبیت بیولوژیکی نیتروژن، افزایش قابلیت دسترسی به عناصر غذایی ( به عنوان مثال با انحلال فسفاتها) و یا افزایش توانمندی گیاهان در جذب مواد غذایی ( توسعه سیستم ریشه ای) سبب افزایش رشد گیاه شوند(اکان^[۱۶] و لاباندرا گونزالز، ۱۹۹۴). به همین دلیل در تولید کودهای زیستی از ترکیب انواعی از ریز موجودات استفاده می شود تا به طور همزمان رشد گیاه با روش های مختلف تحت تاثیر قرار گیرد. ویو و همکاران(۲۰۰۵) نشان دادند که کاربرد نوعی کود زیستی حاوی انواع باکتری های تثبیت کننده نیتروژن (Azotobacter chroococum). حل کننده فسفات (Bacillus megaterium ) حل کننده پتاسیم(B.mucilaginous) به همراه قارچ های میکوریزی (Glomus mosseae و Glomus intrardices) علاوه بر افزایش رشد ذرت و تجمع مواد غذایی در گیاه، سبب بهبود برخی خصوصیات خاک مانند مقدار مواد الی و مقدار نیتروژن گردید.
۱-۳-۱ اهمیت کاربرد کودهای الی:
مواد الی کلید اصلی حاصلخیزی و باروری خاک محسوب می شوند برای حفظ سطح حاصلخیزی و قدرت تولید یک خاک، میزان ماده الی ان باید در سطح مناسبی حفظ گردد(باروزینی و دلزان، ۱۹۹۲). این مواد تاثیرات قابل ملاحظه ای بر خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک دارند همچنین بدلیل جرم حجمی کم، باعث کاهش جرم مخصوص ظاهری خاک و بدلیل حالت اسفنجی باعث افزایش تخلخل و ظرفیت نگهداری اب خاک بویژه در خاکهای شنی و سبک می شوند(سرا^[۱۷] و همکاران، ۱۹۹۶). مواد الی بصورت سیمانی ذرات خاک نسبت به فرسایش نقش مهمی دارند(برزگر و همکاران، ۱۹۹۶ ورانگاسامی و السون، ۱۹۹۱). در بسیاری از نقاط جهان ساختمان خاک و پایداری ان برای تولیدات کشاورزی نامناسب گردیده است عواملی مانند کاهش میزان ماده الی، افزایش میزان سدیم تبادلی و کاهش میزان فعالیت موجودات خاک در این امر دخالت دارندتخریب ساختمان خاک باعث کاهش سرعت نفوذ اب به خاک و کاهش تهویه ان شده و در نهایت کاهش عملکرد محصولات زراعی را به دنبال دارد(دکستر^[۱۸]،۱۹۹۸).
۱-۴ تاریخچه میکوریزا:
قارچهای میکوریزی از با اهمیت ترین میکرو ارگانیسم های موجود در اغلب خاکهای تخریب نشده می باشند به طوری که بر طبق تخمین های موجود حدود ۷۰ درصد از توده زنده جامعه میکروبی خاکها را میسلیوم این قارچها تشکیل می دهد (مو کرجی^[۱۹] و چامولا، ۲۰۰۳). اولین گزارش مبنی بر وجود این قارچها در اطراف ریشه گیاه میزبان یک رابطه همزیستی میکوریزی به تحقیقات صورت گرفته توسط هارتنیگ(۱۸۴۰) مربوط می شود. وی اگر چه این قارچها را به عنوان یک ارگانیسم مستقل معرفی نکرد، لیکن وجود ریشه های ظریف ویژه ای را در اطراف سیستم ریشه ای درخت کاج گزارش نمود ریسک(۱۸۴۷) این قارچها را به عنوان موجودی مستقل در همزیستی با گیاهان ارکیده شناسایی و معرفی کرد.کامینسکی(۱۸۸۱) بیان نمود که اطراف سیستم ریشه ای برخی از درختان با لایه ای از قارچ پوشیده شده است و عناصر غذایی موجود در خاک با عبور از این لایه بوسیله سیستم ریشه ای گیاه جذب می شوند. فرانک(۱۸۸۵) که به دنبال بررسی راهکارهایی به منظور کشت قارچهای خوراکی در منطقه جنگلی پروزیا بود ساختمان حاصل از فعالیت مشترک ریشه گیاه میزبان و قارچهای میکوریزی همزیست را شناسایی و انرا میکوریزا نامیدند.
(ازباول و کلارک، ۱۹۸۹). اصطلاح مایکوریزا در واقع از دو کلمه تشکیل شده است یکی از کلمه یونانی mikes به معنی قارچ و دیگری کلمه ی لاتین rhiza که معنی ریشه می باشد و بیان کننده رابطه همزیستی بوجود آمده بین ریشه گیاه میزبان و قارچهای میکوریزی است(مو کرچی، ۱۹۹۶). جنبه های زیست شناسی میکوریزا:
میکوریزا بر اساس وضعیت قرار گرفتن میسیلوم های آنها روی ریشه گیاهان میزبان به ۲ گروه کلی تقسیم می‌شوند. ۱- میکوریزای بیرونی^[۲۰]Ectomycorrhiza))
این نوع میکوریزاها بیشتر در اکوسیستم های جنگلی که دارای مخلوطی از درختان پهن برگ و سوزنی برگ هستند مشاهده می شود . در این نوع همزیستی قارچ تولید میسیلیوم انبوه و متراکمی روی سطح ریشه می کند ولی با این نوع قارچ آلوده شده اند با پوشش متراکمی از ریسه قارچها پوشیده شده اند و مستقیم با خاک تماس ندارند.این نوع میکوریزا از راه افزایش سطح جذب ریشه باعث افزایش تحمل به خشکی گیاه میزبان به خصوص در مناطق خشک می شوند.(الن^[۲۱]، ۱۹۸۹).
۲- میکوریزای درونی(Endomycorrhiza^[22])
در این نوع میکوریزا آثار قارچی روی ریشه میزبان قابل مشاهده نیست و از نظر ظاهری فرقی بین ریسه های آلوده و غیر آلوده ندارد. هیف این قارچها از راه تارهای کشنده یا از راه سلول های اپیدرمی ریشه وارد سلول میزبان می شوند. هیف پس از ورود به سلول میزبان تولید شبکه ای می کند که این شبکه از رشته های نازک دو شاخه ای بنام آربا سکول تشکیل شده که دارای ساختاری شبیه اندام های مکنده می باشد تبادل متابولیت ها بین قارچ و سیتوپلاسم میزبان از طریق همین مناطق آرباسکول ها انجام می گیرد.
آرباسکول معمولا ۲۰ الی ۴۰ درصد حجم سلول را در بر می گیرند پس از مدتی از بین رفته و هضم می شوند. انشعابات میسیلیوم های درونی ساختمان های کیسه مانندی با دیواره ضخیم ایجاد می کنند که به شکل پایدار قارچ هستند و به آنها وزیکول می گویند. وزیکول اندام های ذخیره ای مواد غذایی هستند و وجود ساختمان های وزیکول و آرباسکول در این نوع میکوریزاها سبب شده است که آنها را قارچهای وزیکولار آربا سکولار بنامند.(الن، ۱۹۸۹).
شکل (۱-۱): میکوریز درونی و بیرونی
۱-۴-۱ مراحل تشکیل میکوریزایی:
پس از آن که کلامیدوسپور در محیط مناسبی قرار گرفت جوانه زده و تشکیل میسیلیوم اولیه را می دهد اسپور قارچهای همزیست با ریشه گیاهان هنگامی جوانه می زنند که ریشه های گیاهان میزبان تشکیل شده باشند ترشح مواد از سطح ریشه گیاه میزبان می تواند جوانه زنی اسپور را تحریک کند و سبب رشد جهت دار میسیلیوم به سمت ریشه گیاهان میزبان شود. این مواد همچنین در سرعت رشد هیف، منشعب شدن آن و تشکیل کلاف میسیلیومی تاثیر دارند
ترشحات ریشه ای بسته به نوع گیاهان ممکن است مواد فرار ، مواد قابل حل در آب و یا مواد متصل به سطح ریشه باشند. هنگامی که لوله هیف کنار ریشه گیاه میزبان قرار می گیرد تحریک می شود و به سطح ریشه گیاه میزبان می چسبد و در مرحله پایانی هیف در سطح ریشه گیاه میزبان نفوذ می کنند و وارد سلولهای ریشه می شوند(رجالی، ۱۳۸۲).
همزیستی بین میکروریزای قارچی arbuscular و ریشه های گیاهان در محیط طبیعی گسترده است و می تواند مزیت هایی مقاومت را برای گیاه میزبان ایجاد کند این مزیت ها شامل : بهبود مواد غذایی، افزایش به بیماری و آفات خاک، بهبود مقاومت به خشکی، تحمل فلزات سنگین و بهبود ساختار خاک هستند )ازباول^[۲۳] و همکاران، ۱۹۸۹). گیاهان زراعی دارای میکروریزا گسترده هستند شواهدی وجود دارد که گیاهان مزایایی را از میکروریزای قارچی arbuscular از طریق راه های مشابه دریافت می کنند با وجود این خیلی از اعمال زراعی شامل کوددهی، استفاده از حشره کش ها، شخم زدن، تک کشتی و رشد محصول فاقد میکروریزا برای میکروریزای قارچی AMF مضر هستند.(ا لن، ۱۹۸۹).Arbuscular mikorriza fungi)) همزیستی بین میکروریزای قارچی و ریشه های گیاهان در محیط طبیعی گسترش یافته است تعدادی از انواع متفاوتی از قارچ ها هستند که به این شکل بوجود آمده اند ، اما مهمترین میکروریزای قارچی برای کشاورزی Phylum Glomeromycota است AMF از همزیستی با بیش از ۸۰ درصد خانواده های گیاهان بوجود آمده است این مورد خیلی از گونه های گیاهی را شامل می شود ، گیاهان خانواده های Brasicaceae و Chenopodiaceae با میکروریزا همزیستی نمی کنند AMF هم در بخش داخلی ریشه و هم در بخش خارجی آن یا بخش میسلیوم خارجی ریشه وجود دارد که می تواند پیوند محکمی را در خاک تشکیل دهد ( رجالی، ۱۳۸۲).
اگر اکوسیستم های کشاورزی از نظر AMF فقیر باشند ممکن است مزیت های زیادی را برای گیاهان فراهم نکنند سیستم های کشت ارگانیک ممکن است برای AMF کمتر زیان آور باشد زیرا آنها از کودهای محلول در آب و حشره کش های استفاده نمی کنند و کلإ تنوع تناوب زراعی دارند . با توجه به دلایل موجود پیشنهاد می شود که این منجر به افزایش تلقیح AMF در خاک ، کلونیزاسیون بیشتر محصول و افزایش جذب مواد غذایی می شود AMF ممکن است قادر باشد تا جایگزین کاهش کود و حشره کش در سیستم ارگانیک شود اگرچه دلایل کمی برای افزایش عملکرد حاصل از میزان بالای کلونیزاسیون AMF در کشت ارگانیک وجود دارد این تحقیق مزایایی را که AMF می تواند برای اکوسیستم کشاورزی داشته باشد بررسی می کند و نشان می دهد که چطور مدیریت زراعی روی AM تاثیر می گذارد مدیریت ممکن است به افزایش مزایایی منجر شود که AMF می تواند برای این نوع سیستم کشت ایجاد کند مانند تغییرات تناوب و استفاده دقیق از شخم که بحث خواهد شد (آلن، ۱۹۹۲).
۱-۴-۲ اثر میکوریزای قارچی arbuscular روی اکوسیستم کشاورزی :
۱-۴-۲-۱ مواد غذایی گیاهان :
افزایش جذب فسفر مهم ترین مزیتی است که AMF برای گیاه میزبانش فراهم می کند ، وضعیت فسفر گیاه عامل اصلی کنترل کننده در ارتباط گیاه و قارچ استAMF می تواند نقش مهمی را در تغذیه فسفر گیاهان ، افزایش جذب و در بعضی موارد استفاده موثر از فسفر را بازی کند این ممکن است به افزایش رشد و عملکرد کمک کند (باریا^[۲۴] و همکاران،۱۹۸۲). مختل شدن کلونیزاسیون بوسیله AMF جذب فسفر ، رشد و در بعضی موارد عملکرد را می تواند بطور معنی داری کاهش دهد حتی در خاک هایی با فسفر در دسترس پایین بعضی وقت ها به AMF بومی یا تلقیح با AMF پاسخ می دهد اگرچه ممکن است کلونیزاسیون بطور معنی داری افزایش یابد که دلیل برای آن مشخص نشده است جذب فسفر معمولا بطور قابل توجهی AMF را تحت تاثیر قرار می دهد ، مشخص شده است که AMF می تواند در جذب سایر مواد غذایی بوسیله گیاه میزبان مهم باشد(امیر ابادی و همکاران، ۱۳۸۸) . روی متداول ترین ماده غذایی است که گزارش شده است که بوسیله همزیستی با AMF تحت تاثیر قرار می گیرد اگرچه جذب مس ، آهن ، نیتروژن ، پتاسیم ، کلسیم و منیزیم نیز گزارش شده است که افزایش می یابد در بعضی موارد قابلیت دسترسی این مواد غذایی است که تشکیل و ادامه همزیستی را کنترل می کند AMF ممکن است جذب نیتروژن گیاهان را از منابع ارگانیک افزایش دهد اگرچه تحقیقات بیشتری نیاز است تا مکانیزم های آن کاملا فهمیده شود . در بعضی موارد AMF تغییراتی را در جذب مواد غذایی مختلف بوسیله تحریک میزبان بوجود می آورد اگرچه اثر آن روی مواد غذایی مختلف کمتر مشابه است . کلونیزاسیون بوسیله AMFممکن است منجر به افزایش جذب بوسیله میزبان از نظر یک عنصر شود اما کاهشی را عناصر دیگر بوجود آورد ، اثری که ممکن است بوسیله غلظت سایر عناصر غذایی خاک کاهش یابد کاهش در جذب منگنز در گیاه میزبان کلونیزاسیون AMF را افزایش می دهد حتی جذب سایر عناصر را نیز افزایش می دهد(احتشامی و همکاران، ۱۳۸۸) .
۱-۴-۲-۲ ارتباط با آب گیاه :

۶۶%

 

۵۰%

 

۱۶%

 

۱۶%

 

۵۰%

 

۶۶%

 

۱۶%

 

۱۶%

 

۱۶%

 

۱۶%

 

۱۶%

 

 

 

با توجه به تحقیقات انجام گرفته مختلف در زمینه های بررسی کیفیت خدمات اینترنتی و موارد ذکر شده مختلف به عنوان ابعاد کیفیت خدمات اینترنتی ، در ادامه ابعاد اصلی که جزء ابعاد اساسی کیفیت خدمات در همه ی تحقیقات مورد توجه قرار گرفته است و ابعاد کیفیت خدمات اینترنتی پاراسورمان و همکارانش e.s.Qual می باشد مورد بررسی قرار می گیرد .
که این ابعاد شامل :
امنیت
از جمله چالش های اساسی پیش روی بانکداری الکترونیکی مسائل امنیتی می باشد و همانگونه که رواج فن آوری در جامعه نیازمند فراهم کردن زیر ساخت هایی برای پذیرش و جلب اطمینان مشتریان می باشد ، بانکداری الکترونیکی نیز به عنوان فن آوری نوین در صنعت بانکداری به زیر ساخت های امنیتی برای تداوم و پذیرش عمومی نیاز دارد . امنیت ، اولین و مهم ترین موضوع در بحث بانکداری الکترونیکی است و این مهم به خصوص در مورد بانکداری اینترنتی بیشتر جلوه می کند . زیرا محیط مجازی در ذات خود ناامن است . در فرایند بانکداری الکترونیکی ، امنیت به معنای شناخت هویت مشتری و بانک و همچنین حفظ اطلاعات در طول انتقال است . (رودگر نژاد نوینی ، ۱۳۸۷ ، ص ۲۳ ) ، اگر کاربران دریابند که امنیت فعالیت آن ها در اینترنت به میزان کافی تأمین نمی شود ، احتمالاً به سایت اینترنتی مربوطه اعتماد نمی کنند . به عبارتی امنیت مذکور از دو قسمت تشکیل می شود : ۱- احساس امنیت در استفاده از شبکه برای انتقال اطلاعات مهم ؛ ۲ – احساس امنیت در تعامل با شرکت ( یا ارائه دهنده ی خدمات ) . ( بابا قادری ، ۱۳۸۵،ص۴۶)

در این پژوهش مقیاس افتراقی پنج نکته ای لیکرت را با شش عنصر برای ارزیابی امنیت مورد انتظار در نظر گرفته می شود .

 

 

• استفاده از فن آوری های حفاظت و ایمنی در مورد سیستم های پرداخت کننده

 

 

 

• استفاده از فن آوری های حفاظت و ایمنی در مورد نقل و انتقالات وجوه

 

 

 

• استفاده از فن آوری های حفاظت و ایمنی در مورد عدم دسترسی افراد دیگر به وجوه یا اطلاعات حساب

 

 

 

• ایجاد و برقراری گواهی نامه های دیجیتالی سرور امن از سوی بانک های ارائه دهنده ی خدمات اینترنتی

 

 

 

• استفاده از فن آوری ها و روش هایی که از جرایم رایانه ای جلوگیری می کند .

 

 

 

• اطمینان بخشیدن ارائه دهندگان خدمات از اینکه همواره منابع کافی را برای تصحیح مؤثر هر خطایی که پدید می آید تخصیص می دهند .

 

 

محتوای اطلاعات
کیفیت محصولات بانکی در ابتدا وابسته به تنوع محصولات و خصوصیات متنوع می باشد . استریتر^[۱۱] و همکارنش به این نکته اشاره کردند که یکی از مهم ترین پیشرفت ها در بانکداری توجه بیشتر به بازاریابی با دسته ی گسترده ای از خدمات مالی است . دیکسون ^[۱۲] همچنین در این مورد بحث کرد که راه حل داشتن مشتریان بیشتر برای بانکداری از طریق سرویس اینترنتی ، جذب از طریق خود اینترنت نیست بلکه از طریق محصولات و خدماتی است که تقدیم مشتریان می شود . این نظریه بوسیله ی لاتیمور^[۱۳] و همکارانش حمایت شده که دریافتند ۸۷ درصد از مشتریان بانکداری اینترنتی ، می خواهند معاملات تجاری مالی زیادی را در یک سایت انجام دهند . (jun and cai ,2007 , p.283 )
در این پژوهش یک مقیاس افتراقی پنج نکته ای لیکرت با شش عنصر جهت ارزیابی استفاده می شود.

 

 

• ایجاد دسته گسترده ای از خدمات

 

 

 

• ایجاد تنوع در خدمات

 

 

 

• تهیه کلیه خدمات بانکی از یک سایت

 

 

 

• عدم وجود اطلاعات زاید و فراوان

 

 

 

• واضح بودن اطلاعات

 

 

 

• وجود اطلاعات لازم برای تماس مشتریان با بانک مانند شماره تلفن اختصاص و ایمیل

 

 

نحوه ی طراحی و گرافیک سایت
محققان در بررسی های اخیر خود به کیفیت و نحوه طراحی و گرافیک سایت نیز توجه زیادی کرده اند . خصوصیات متفاوتی از قبیل : ۱- زیبایی سایت ۲- جذابیت و گیرایی سایت ۳- گرافیک و طراحی سایت ۴- نمایش اجزای سایت ۵- تصاویر عکس های موجود در سایت ۶- رنگ پس زمینه ی سایت ، از ملاحظات مهم در طراحی وب سایت می باشد . ( عباسی ، ۱۳۸۵،ص۸۵)
سهولت استفاده و معامله
نظر به اینکه معاملات اینترنتی از دیدگاه بسیاری از افراد پیچیده و مشکل می باشد و حتی برای بسیاری از مشتریان ترسناک است ، بنابر یان سهولت استفاده و در نهایت سهولت معامله و در واقع کاربر پسند بودن نکته ی بسیار مهمی می باشد . ( jun and cai ,2007 , p285 )
که در این پژوهش یک مقیاس افتراقی پنج نکته ای لیکرت با پنج عنصر جهت ارزیابی استفاده می شود .

 

 

• دسترسی آسان به کلیه ی اطلاعات

 

 

 

• سهولت تعامل کاربر با سایت و مبادله ی اطلاعات

 

 

 

• کاربر پسند بودن و سهولت استفاده

 

 

 

• سهولت گشت و گذار در وب سایت

 

 

 

• سهولت به انجام رساندن و اتمام معامله

 

 

قابلیت اعتماد و اتکا
منظور از قابلیت اعتماد ، قابلیت اتکا یا کارکرد فنی وب سایت و میزانی که وب سایت به صورت ۲۴ ساعته در دسترس بوده و به خوبی کار می کند ارتباط دارد . ( عزیزی ، ۱۳۸۵ ، ص۴۶)

myself
ought
our
ours

 

a
about
above
after
again
against
all
am
an
and
any
are
as
at
be
because
been
before
being
below
between
both
but
by
cannot
could
did
do

 

 

 

جملاتی که حاوی کلمات منفی ساز هستند به این طریق اصلاح می‌شوند، که دو کلمه قبل از کلمه منفی‌ساز و دوکلمه بعد از آن را با افزودن NOT به فرم منفی قراردادی تبدیل می‌کنیم، در هر صورت اگر به علامت نقطه‌گذاری رسیدیم منفی‌سازی را متوقف می‌کنیم و در نهایت کلمه منفی‌ساز را از جمله حذف می‌کنیم. مثلا جمله “I like hamid, but I don’t like javad.” پس از حذف Stopword‌ها به فرم “Like hamid, do not like javad” تبدیل می‌شود. در مرحله بعد دو کلمه قبل و دو کلمه بعد از کلمه منفی‌ساز به فرم “Like hamid, do_NOT not Like_NOT javad_NOT.” تبدیل می‌شود. در گام آخر نیز کلمه منفی ساز از جمله حذف می‌شود، بنابراین جمله مذکور به شکل “Like hamid, do_NOT Like_NOT javad_NOT“ تبدیل می‌شود، قبل از کلمه منفی‌ساز Not کلمه do و یک کاما وجود دارد. لذا با رسیدن به اولین علامت نقطه‌گذاری(کاما در این مثال) منفی‌سازی را متوقف می‌کنیم، و تنها یک کلمه‌ی do قبل از not به فرمت منفی قراردادی تبدیل می‌شوند، ولی بعد از not دو کلمه به فرمت منفی قراردادی تبدیل می‌شوند. اصلاح جملات حاوی کلمات منفی ساز به این دلیل انجام می‌شود که در مدل Unigram اسناد بتوانیم معنای منفی جمله را وارد کنیم. خروجی این مرحله جملات اصلاح شده متن هستند؛ جملاتی که برخی کلمات غیرمفید آنها حذف شده است و ساختار جملات حاوی کلمات منفی ساز نیز با ساختار قرار دادی جایگزین شده است. اسناد برای پردازش به مرحله بعدی هدایت می‌شود.

در ادامه فرایند پیش‌پردازش نیز همه اسناد به توکن‌های تشکیل دهنده خود تجزیه می‌شوند. در ادامه بیشتر با توکن‌های هر سند کار خواهیم کرد و دیگر کمتر به متن خام و بدون پیش پردازش نیاز خواهیم داشت.
برچسب گذاری ادات سخن
در این مرحله با بهره گرفتن از کتابخانه پردازش زبان طبیعی استنفورد، برچسب ادات سخن هر کلمه را مشخص می‌کنیم. استفاده از برچسب ادات سخن برای رفع ابهام کلمات با چند معنای متفاوت بسیار مفید خواهد بود و تا حدی قادر است این ابهام را رفع کند. شکل ۳-۴ مثالی از عملکرد برچسب گذار استنفورد را مشخص می‌کند. همانطور که در شکل ۳-۴ دیده می‌شود کلمه Like در متن با دو معنای متفاوتش به کار رفته است. معنای اول “علاقمند بودن” که می‌تواند به فرایند تحلیل احساس کمک کند، معنای دوم “مانند"، که بیشتر نقش یک Stopword را دارد و کمکی به فرایند تحلیل احساس نمی‌کند. در این مرحله متون پیش پردازش شده با بهره گرفتن از کتابخانه استنفورد برچسب گذاری می‌شوند و سپس هر سند به مجموعه توکن‌/نقش سخن توکن تبدیل می‌شود.
POS Tagger
I/PRP like/VBP you/PRP ./. You/PRP are/VBP like/IN my/PRP$ mother/NN ./.
I like you. You are like my mother.
شکل۳-۴ برچسب گذار استنفورد: در این شکل یک مثال از عملکرد POS Tagger استنفورد را می‌بینیم، خروجی به این شکل تولید می‌شود که به هر کلمه POS آن اضافه شده و کلمه-POS مطابق شکل تولید می‌شود.
استخراج بردار خصیصه‌ها و ترکیب خصیصه‌ها
این مرحله مهمترین مرحله از فرایند تحلیل احساس می‌باشد. باید مجموعه خصیصه‌هایی را انتخاب کنیم که به خوبی اسناد موجود در مجموعه داده‌ها را مدل‌سازی کنند. همچنین این مدل‌های ایجاد شده سودمندترین اطلاعات برای تحلیل احساس را در خود داشته باشند. توجه داشته باشیم مدل‌های مناسب زیادی برای یک سند می‌توان ارائه داد ولی مهمترین مسائله که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که کدام یک از این مدل‌ها برای فرایند تحلیل احساس مفید می‌باشد. مثلا عباسی و همکارانش برای ارائه مدل‌ مناسب از هر سند مجموعه بسیار کاملی از خصیصه‌ها را بکار گرفتند [۱]. این مجموعه خصیصه‌ها در جدول ۲-۲ بیان شده‌اند. استفاده از این مجموعه کامل از خصیصه‌ها که بسیاری از آنها با یکدیگر همپوشانی دارند باعث افزایش غیر قابل توجیه تعداد خصیصه‌ها خواهد شد، عباسی و همکارانش برای حل این مشکل از الگوریتم انتخاب خصیصه شبکه ارتباطی خصیصه‌ها استفاده کرده‌اند، این الگوریتم پیچیدگی زمانی بالایی دارد؛ علاوه بر آن افزایش قابل توجهی در دقت طبقه‌بندی نیز حاصل نشده است. میتال و آگراوال در سال ۲۰۱۳ مدلی ارائه داده‌اند، آنها در این مدل تنها ترکیبی از خصیصه‌های unigram و bigram را استفاده کرده‌اند [۵]. آنها از الگوریتم انتخاب حداقل افزونگی – حداکثر وابستگی استفاده کردند؛ این الگوریتم علارغم اینکه پیچیدگی زمانی کمتری نسبت به شبکه ارتباطی خصیصه(ارائه شده در [۱] ) دارد ولی نسبت به سایر الگوریتم‌های تک متغیره بیان شده در بخش‌های قبل پیچیدگی زمانی بیشتری دارد.

هانسن، نوریا وتایزنی به مطالعه اقدامات مدیریت دانش در شرکت های مشاوره ای پرداختند ، زیرا دانش سرمایه اصلی مشاوران بوده و این شرکت ها در زمره اولین شرکت هایی بودند که به مدیریت دانش توجه نموده و در این زمینه سرمایه گذاری های کلانی انجام داده بودند.
هانسن و همکارانش دریافتند مشاوران یک روش مشابهی را برای مدیریت دانش تعقیب نمی کنند، بلکه از دو استراتژی متفاوت در این زمینه استفاده می کنند که عبارت اند از:

۱- استراتژی کدگذاری : این استراتژی مبتنی بر کدگذاری کامپیوتری است، دانش در پایگاه اطلاعاتی ذخیره و به رمز در آورده می شود تا افراد سازمان بتوانند در موقع لزوم به سرعت به این اطلاعات دسترسی یابن د و آن را مورد استفاده قرار دهند .
۲- استراتژی شخصی سازی : بر عکس شرکت های کد گذار، شرکت های مشاوره ای بر استراتژی شخصی سازی تأکید دارند.
این شرکت ها به استراتژی گفتگو بین افراد تأکید دارند نه موضوعات دانش در پایگاه اطلاعاتی . در این شیوه، دانشی که کد گذاری نشده و یا امکان کدگذاری آن وجود ندارد در جلسات طوفان فکری و گفتگوی فرد با فرد ما بین افراد رد و بدل می گردد . در این استراتژی ، مشاوران به صورت دسته جمعی به مشکل برگشته و با مورد توجه قرار دادن آن بینش عمیق تری را نسبت به مشکل به دست می آورند. به طور کلی در ا ین استراتژی دانش با افرادی که در توسعه آن دخیل اند مرتبط بوده و افراد در ارتباط با یکدیگر از آن اطلاعات بهره مند می شوند(آریازند،۱۳۸۵).
۲-۱-۵-۱) مدل های مدیریت دانش
در این مدل دانش ضمنی به عنوان پیش نیازی جهت استفاده از دانش آشکار محسوب می شود.(خسروی پور،۱۳۹۲)
(شکل۲-۱-مدل چرخشی نوناکا وتاکوچی۱۹۹۹،به نقل ازخسروی پور، ۱۳۹۲)
۲-۱-۵-۲) مدل هیسگ
پورمحمد به نقل ازامبگ وآنریزایتم (۲۰۰۱) این مدل از چهار فرایند تشکیل شده:
خلق کن :این امر توانایی یادگیری و ارتباط برمی گردد، توسعه این قابلیت دانش موجود وتجربه تسهیم دانش ،ایجاد ارتباط بین ایدهها و ساختن ارتباط های متقاطع با دیگر موضوعات از اهمیت کلیدی برخوردار است.
ذخیره کن: به عنوان دومین عنصر مورد نیاز مدیریت دانش است، که از طریق آن قابلیت ذخیره سازمان یافته ای که امکان جستجوی سریع اطلاعات ، دسترسی به اطلاعات برای کارمندان دیگر، و تسهیم موثر دانش فراهم می شود،در این سامانه می بایستی که دانش های لازم به آسانی جهت استفاده همه ذخیره گردد.
نشرکن :این فرایند به توسعه یک روح جمعی که در آن افراد بعنوان همکاران در جهت دنبال نمودن اهداف مشترک احساس پیوستگی به هم می کنند و در فعالیتهایشان به یکدیگر وابسته هستند کمک می کند.
به کار ببر :چهارمین فرایند از این ایده شروع می گردد که ایجاد دانش بیشتر توسط کاربرد عینی دانش جدید می باشد . این عنصر، دایره فرایند مرکزی مدیریت دانش متحد را تکمیل می کند.(پورمحمد ،۱۳۹۱).
۲-۱-۶ ) اثرات ومزایای مدیریت دانش در سازمان ها
سازمان ها چرا به مدیریت دانش نیازمندند؟ سرعت تغییرات در بازار زیاد است بنابراین زمان تجربه کردن و ایجاد دانش جدید باید خیلی کم باشد تا با افزایش سرعت برابری کرد. بنابراین مدیریت دانش سرعت تجربه و یادگیری را افزایش می دهد. سازمان ها در اکتساب دانش رقابت می کنند و هر سازمانی که دانش بیشتری داشته باشد می تواند محصولات ، سرویس های جدیدتر و با کارایی بالاتر ارائه دهد. یادگیری به صورت مداوم در هر سازمان واقعیتی است و سازمان برای بقای خود باید بصورت سازمان یادگیرنده باشد. بازنشستگی و افزایش جابجایی فیزیکی کارکنان باعث از بین رفتن و غیر قابل دسترس بودن دانش این افراد می شود بنابراین مکانیزم هایی باید وجود داشته باشد تا دانش درون سازمان ، یکپارچه و در یک قالب استاندارد ذخیره شود تا انتشار و استفاده از آن براحتی انجام پذیرد . منابع انسانی و یادگیری جزو لاینفک و مرکزی مدیریت دانش در سازمانها می باشد.از تعریف مدیریت دانش و نیاز آن برای سازمانها می توان نتیجه گرفت که مدیریت دانش هم بصورت تئوری و هم به عمل کردن مربوط می شود . در تعریف ، مدیریت دانش به فناوری اطلاعات وابسته نیست ولی فناوری اطلاعات و قابلیت های آن ابزاری مهم و حیاتی برای این فرایند مهم سازمان تلقی می گردد.فرایند های درگیر با مدیریت دانش از دو مقوله مدیریتی و فناوری اطلاعات تاثیر پذیر هستنددافر^[۵۳](۲۰۰۰).
۲-۱-۶-۱) مزایای مدیریت دانش
سرمایه های دانشی حاوی ارزش هایی واقعی هستند که در بسیاری از موارد می توان آنها را به کمیت درآورد . به عنوان مثال: ارزش ثبت اختراعات از اینگونه است . در عین حال ، دانش دارای اثرات ناملموس دیگری نیز است که به سادگی نمی توان آنها را به کمیت تبدیل نمود . بطور نمونه ، مزایای یافتن زود هنگام راه حل یک مشکل خاص در مقایسه با راه حل دیرتر با ارزش یک ایده خلاق و نوآور از این جمله اند . اما درهر دوی این موارد دانش را می توان دارای ارزش علمی ملموسی دانست که در رویکرد های مختلف سازمانی تجلی می یابد .
هشت مزیت خاص را برای مدیریت دانش درسازمان ها :
جلوگیری از افت دانش: سازمانها را قادر می سازد تا تخصص فنی حیاتی خود را حفظ کرده، از افت دانش حیاتی که از بازنشستگی ، کوچک سازی ، اخراج و تغییرات حافظه انسانی اش می شود ، جلوگیری کند .
بهبود تصمیم گیری: نوع و کیفیت دانش مورد نیاز را برای تصمیم گیری اثر بخش شناسایی می کند و دسترسی به آن دانش را تسهیل می بخشد در نتیجه تصمیمات سریع تر و بهتر می توانند درسطوح پایین تر سازمانی نفوذ نمایند.
انعطاف و انطباق پذیری: به کارکنان اجازه می دهد درک بهتری از کار خود به عمل آورده ، راه حل های خلاق مطرح کنند و در نتیجه در موقعیت های چند وظیفه ای فعال باشند.
مزیت رقابتی: سازمان ها را قادر می سازد تا کاملاً مشتریان ، دیدگاه ها وبازار ورقابت را درک کرده و بتواند شکاف ها و فرصت های رقابتی را شناسایی نمایند.
توسعه دارایی: توانایی سازمان را در سرمایه گذاری در حفظ قانونی برای مالکیت معنوی بهبود می بخشد.
افزایش محصول: به سازمان اجازه می دهد که دانش را در خدمات و فرآورده ها بکار گیرد . در نتیجه ارزش درک شده محصول با نسبت مستقیم میزان و کیفیت دانش در محصول افزایش پیدا می کند.
مدیریت مشتری: سازمان را قادر می سازد تا توجه کانونی و خدمت به مشتری را افزایش دهد . دانش مشتری باعث سرعت پاسخ به سوالات ،توصیه ها و شکایت های مشتری می شود.
بکارگیری سرمایه گذاریها در بخش سرمایه انسانی: از طریق تسهیم شدن در درس های آموخته شده ، فرایند های اسناد ، بررسی و حل استثنائات و در اختیار گرفتن و انتقال دانش ضمنی ، سازمان ها می توانند به بهترین وجه در استخدام و کارآموزی کارکنان سرمایه گذاری نمایند (رادلینگ^[۵۴] ،۱۳۸۳) مزیت مدیریت دانش در سازمان های دانشی از تشکیل چهارنوع سرمایه تشکیل می شود. سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری ( سیستم ها و فرایندهای انجام امور ) ، سرمایه های مشتری ( مجموعه ای ارزشمنددرباره مشتریان و نیازهای آنان در شرکت ) و سرمایه نوآوری ( منظومه ای از بازارها ، تکنولوژیها و تولیدات بالقوه ).به اعتقاد او تشکیل این سرمایه ها در بردن بازی تجارت نقش مهمی ایفا می نمایند مال هوترا^[۵۵](۲۰۰۰).
نتیجه
به طور کلی مدیریت دانش ،همان سازماندهی دانسته ها است.یعنی تلاش برای بدست آوردن دانش مورد نیاز اشتراک اطلاعات در داخل یک سازمان و تاکید بر تقویت حافظه سازمانی به منظور بهبود روند تصمیم گیری افزایش تولید و تشویق افراد به نوآوری در سازمان ،اهمیت مدیریت دانش و استقرار آن در سازمان های معاصر ،چنانچه روز به روز افزوده می شود که جای هیچ گونه شک و تردیدی را برای مدیران سازمان ها به عنوان راهبردی الزام آور ،نه انتخابی داوطلبانه ،باقی نگذاشته است.لذا سازمان باید جَوی را بوجود آورد که تبادل دانش و نوآوری در آن مورد تاکید قرار گیرد ،به گونه ای که کارکنان تمایل بیشتری را برای تبادل دانش نوین خود با یکدیگر و نیز کاربرد آن داشته باشند.
بخش دوم : نوآوری محصول
۲-۲-۱)مقدمه :
نوآوری صنعتی موضوعی اساسی در رشد اقتصادی است و توسعه اقتصادی- اجتماعی بلند مدت را در کشورهای صنعتی در پی دارد.بر اساس محاسبات انجام شده در دهه۱۹۵۰، منبع اصلی رشد در بهره برداری ناشی از محصولات و فرایندهای جدید مبتنی بر پیشرفت علم و فناوری است ، لذا در رشد بهره برداری،رشد سرمایه فیزیکی و انسانی از اهمیت چندانی برخوردار نبوده است . به عبارت دیگر ، تحقیقات تجربی نشان می دهند که نوآوری منجر به رشد و احیای مجدد بنگاه ها می شود (ماریوس ، چارلز^[۵۶]، ۱۳۸۹).
سازمان ها باید همواره خود را با تغییراتی که در محیط و اطرافشان رخ می دهد وفق دهند و پا به پای آنها پیش بروند . سازمان نباید نه تنها هر چند مدت یک بار وضع خود را تغییر دهد ، بلکه باید توجه داشته باشد که پدیده تغییر امری دائمی است ، و باید مرتب پیوسته تغییر کند . سازمان های بزرگ باید راه هایی بیابند که درست همانند سازمان های کوچک و انعطاف پذیر عمل کنند . شرکت های تولیدی باید سیستم های رایانه ای و ابزار و لوازم خود کار به کارگیرند و سازمان های خدماتی در پی فناوری اطلاعاتی برآیند . به این ترتیب سازمان های کنونی باید در مسیر نوآوری و تغییر گام بر دارند و این نه بدان سبب است که بخواهند بر رونق و موفقیت خود بیفزایند ولی بدان سبب که در دنیای پر رقابت بقای آنان در گرو داشتن چنین رویه ای خواهد بود ( دفت^[۵۷] ،۱۳۸۹ ، ص ۳۰۸ ).
نوآوری و انجام کارها و اقدامات جدید براساس ایده های نو از اموری است که شاید هیچ کس دراصل آن تردیدی نداشته باشد و به عنوان یک عامل کلیدی پویایی صنعت ، هم از لحاظ ترکیب و هم سازماندهی و یک جزء حیاتی برای تقویت بهره وری و عاملی تعیین کننده برای موقعیت اقتصادی معرفی شده است ایزاکس ^[۵۸]و همکاران( ۱۳۸۵). یکی از دغدغه های کلیدی صنایع دفاعی کشور جهش درنوآوری در صنایع دفاعی به عهده مراکز توسعه محصول است و آنها در نقش هسته مرکزی شبکه های نوآوری نقش اساسی بر عهده دارند . نوآوری های محصول عمدتاً با نقش آفرینی واحدهای تحقیق و توسعه R&Dو جلوتر از سایر بخش های سازمان شکل گرفته و بسیار پیش آمده است بطوریکه بدنه اصلی سازمان از این نرخ بالا عقب می ماند و در بسیاری از موارد فرایند و ظرفیت تولید اجازه دنباله روی از نرخ بالای محصول را نمی دهد ( اسکندری ، و همکاران ۱۳۹۰).
شرکت ها برای موفقیت به جای انجام بهترین شیوه عمل و ارائه بهترین محصول به خلق شیوه های نو ، قوائد جدید و خلق محصولاتی کاملاً متفاوت احتیاج دارند . اگر چه اثر بخش بودن فعالیت ها ضروری است اما کافی نیست زیرا دیگر اثر بخشی فعالیت ها تضمینی برای برتری بر رقبا فراهم نمی سازد . امروزه قرار گرفتن در شرایط مستعد برتری مستلزم ایجاد اساس در قوائد بازی است . ( علی احمدی و همکاران ، ۱۳۸۲ )
سازمان های موفق کنونی می باید در پی نوآوری باشند ، و پدیده تغییر را با آغوشی باز بپذیرند برای این که از بین نروند همواره افراد راتشویق به نوآوری نمایند. همواره موفقیت نصیب سازمان هایی می شود که از انعطاف پذیری بالایی برخوردار باشند ، کیفیت محصول یا خدمات جدیدی ارائه می کند . مقاومت نمایند ، سازمان باید همواره کارکنان خود رابه نوآوری و ایجاد تغییر تشویق و ترغیب نماید، در غیر اینصورت با مسائل بغرنج روبه رو خواهد شد . چالش یا مسئله ای که پیش روی مدیران قرار دارد این است که باید کارکنان و اعضای سازمان را وادار به خلاقیت نمایند و در برابر پدیده تغییر شکیبایی و بردباری بیشتری به خرج دهند ( رابینز^[۵۹] ، ۱۳۸۸ ، ص ۱۴ ) .
۲-۲-۲) تعریف و مفهوم نوآوری و نوآوری محصول
درادبیات نوآوری تعاریف مختلفی از آنها ارائه شده است بیتز و خاساونه^[۶۰] ( ۲۰۰۵ )نوآوری را این گونه تعریف کرده اند که نوآوری یعنی پذیرش و کاربرد روش ها و دانش جدید شامل توانایی یک سازمان برای پذیرش یا خلق عقیده های جدید و کاربرد این عقاید درتوسعه و اصلاح محصولات ، خدمات ، رویه ها و فرایندهای کاری جدید می باشد. از دیدگاه رقابتی سازمان هایی که در آنها جهت رسیدن به مزیت رقابتی ، نوآوری تشویق می شود از دانش و ایده های جدید کارکنان و مدیران برای تولیدمحصولات و خدمات جدید با توجه به نیازهای استفاده می شود . بعضی از نوآوری ها درمحصولات و خدمات فناوری و روش های مدیریتی ظاهر می شود. شومپیر^[۶۱] (۱۹۴۳) ، نوآوری را به عنوان یک تغییر برگشت ناپذیر تاریخی در مسیر انجام کارها و تخریب خلاقانه توصیف می کند . در اینجا نوآوری ها به عنوان خلاقیت های جدید به لحاظ اهمیت اقتصادی تعریف می شوند که برای نخستین بار توسط شرکت ها اجرا می شوند . نوآوری ها شامل نوآوری فرآیندی و محصولی می باشد . نوآوری محصول شامل محصول بهتر یا جدیدتر است که تولید و فروخته می شوند . این سؤال مطرح است که چه چیزی تولید می شود ؟ نوآوری محصول شامل کالاهایی با مواد اولیه جدید و نیز خدمات غیر قابل لمس جدید است . نوآوری در فرایند عبارت است از روش های جدید تولید کالا ها و خدمات موضوع این است که محصولات موجود چگونه تولید می شوند . نوآوری های فرایند ممکن است از نوع فناوری یا سازمانی باشند . در این نوع طبقه بندی علمی تنها نوآوری های محصول تکنولوژیکی و کالاها موضوع اصلی هستند . طبقه بندی دیگری وجود دارد که غیر تکنولوژیکی و ناملموس است که این طبقه بندی علمی، درشکل (۲-۲) نشان داده است . البته در این تحقیق تأکید ما بر روی نوآوری محصول است( ماریوس وچالرز ،۱۳۸۹).
انواع نوآوری
نوآوری محصول
نوآوری فرایند
کالا ها
خدمات
تکنولوژیکی
سازمانی
(شکل۲-۲- طبقه بندی نوآوری- ماریوس و چارلز ، ترجمه پور منصوری، ۱۳۸۹)
سازمانها نوآوریهای گوناگونی را دنبال می کنند . نوآوری در کالاها و خدمات نوآوری در استراتژی و ساختار نوآوری در تکنولوژی از آن جمله اند . منابع دانش خارج از سازمان اغلب برای فرایند نوآوری در سازمان ، حیاتی هستند . تحقیقات انجام شده در شناخت ریشه های نوآوری ، نقش برجسته استفاده از دانش محیطی را فرایند نوآوری نشان داده اند ، نوآوری به عنوان یک فرایند سازمانی شامل چهار مرحلۀ شکل گیری فکر نو ، حمایت ، بهبود و استقرار آن است چوین و لوین تال^[۶۲] ( ۱۹۹۰ ).
خلاقیت :فرایند ایجاد یک ایده مفید ،شامل ۵ مرحله است:
آمادگی :پیشینه تجربی و دانشی که یک کار آفرین به فرایند تشخیص فرصت منتقل می نماید.
دوره نهفتگی : مرحله ای که شخص به این ایده فکر میکند .
دیدگاه: وقتی یک ایده متولد می شود.
ارزیابی :موشکافی و تحلیل ایده برای تعیین ارزشمند بودن آن

۷۱/۰^d

 

۷۵/۷^a

 

۸۶/۰^e

 

 

 

۵/۲۲

 

۸۵/۰^dc

 

۸۰/۷^a

 

۵۴/۱^de

 

 

 

۴۵

 

۰۷/۱^bc

 

۶۰/۷^ab

 

۳۴/۲^d

 

 

 

۹۰

 

۲۹/۱^b

 

۵۸/۷^ab

 

۳۶/۴^c

 

 

 

۱۸۰

 

۷۳/۱^a

 

۳۲/۷^cb

 

۰۶/۸^b

 

 

 

۳۶۰

 

۹۹/۱^a

 

۱۴/۷^c

 

۲۷/۱۰^a

 

 

 

*در هر ستون اعدادی که دارای حروف یکسان هستند، در سطح احتمال ۵ درصد فاقد تفاوت معنی­دار می­باشند.
۴-۳-۲- تأثیر لجن فاضلاب بر pH خاک
نتایج نشان داد، لجن فاضلاب سبب کاهش معنی­دار (در سطح ۵%) pH خاک گلدان­ها نسبت به تیمار شاهد گردید، اما این کاهش تنها در تیمارهای ۱۸۰ و ۳۶۰ تن در هکتار نسبت به تیمار شاهد معنی­دار گردید (شکل ۴-۲ و جدول ۴-۳). بیشترین مقدار pH در تیمار ۵/۲۲ مشاهد گردید که برابر با ۸۰/۷ بود و کمترین مقدار آن ۱۴/۷ و مربوط به سطح ۳۶۰ تن در هکتار لجن مشاهده گردید. محققان دلیل کاهش اسیدیته را تجزیه و هوموسی شدن مواد آلی و بالا رفتن فشار گازکربنیک در این خاک‌ها و در نتیجه تشکیل و تولید اسید‌های آلی و اسیدکربنیک ذکر کردند (لابوسکی، ۲۰۰۳).
به طور کلی در خاک­های آهکی، به دلیل بالا بودن ظرفیت بافری خاک تغییرات pH در نتیجه کاربرد لجن فاضلاب بسیار کم است (هاردینگ، ۱۹۸۴). لینگ و آگراوال (۲۰۰۸) تغییر در pH خاک را با مقدار کربنات کلسیم لجن و تولید اسید در طی فرایند تجزیه مرتبط دانسته ­اند. لذا با توجه­ به­ آهکی بودن خاک مورد استفاده (حدود ۱۰% کربنات­کلسیم) و حضور کربنات­کلسیم در لجن (۴ درصد)، عدم تغییر در pH خاک­ها در سطوح پایین لجن دور از انتظار نیست.
واثقی و همکاران(۱۳۸۳) گزارش نمودند که لجن فاضلاب موجب کاهش pH خاک می­گردد. آن­ها دلیل احتمالی این کاهش را تجزیه مواد آلی موجود در لجن، تولید مواد اسیدی و pH اولیه لجن فاضلاب دانستند.
نتایج اکدینز و همکاران (۲۰۰۶) نشان داد، کاربرد لجن فاضلاب موجب کاهش pH خاک گردید و مقدار pH از ۰۸/۸ در تیمار شاهد به ۰۲/۸ در تیمار ۷ تن لجن در هکتار، ۹۹/۷ در تیمار ۱۴ تن لجن در هکتار و ۸۴/۷ در تیمار ۲۱ تن لجن در هکتار کاهش یافت.
اکبرنژاد و همکاران (۱۳۹۱) گزارش کردند که استفاده توأم از پسماندهای آلی نظیر لجن فاضلاب و کمپوست (در مقادیر ۱۵ و ۳۰ تن در هکتار) pH خاک را به طور معنی­دار نسبت به شاهد کاهش داد. کاهش pH خاک در اثر کاربرد لجن فاضلاب توسط دیگر محققین نیز گزارش شده است (نلسون^[۴۷] و همکاران، ۱۹۹۸؛ قمری و دانش، ۱۳۸۶؛ آگراوال^[۴۸]، ۲۰۰۸ ؛ بورگ و همکاران، ۱۹۸۷ و واثقی و همکاران، ۲۰۰۱).
شکل ۴-۲- اثر سطوح مختلف لجن فاضلاب بر pH خاک
۴-۳-۳- تأثیر لجن فاضلاب بر قابلیت هدایت الکتریکی خاک
نتایج نشان داد که کاربرد لجن فاضلاب (به جز تیمار ۵/۲۲ تن در هکتار) موجب افزایش معنی­دار قابلیت هدایت الکتریکی خاک گردید. به­ طوری که این پارامتر در تیمارهای مختلف معادل با ۸/۱ تا ۱۲ برابر نسبت به تیمار شاهد افزایش داشته است (شکل ۴-۳ و جدول ۴-۳). بیشترین افزایش هدایت الکتریکی نسبت به تیمار شاهد، در تیمار ۳۶۰ تن در هکتار لجن مشاهده گردید. هدایت الکتریکی در این تیمار تا حدود ۱۰ دسی­زیمنس بر متر افزایش یافت که این مقدار هدایت الکتریکی بیش از حد تحمل (۶/۸ دسی­زیمنس بر متر برای گندم و ۲ دسی­زیمنس بر متر برای اسفناج) (مث و هافمن، ۱۹۷۷) گیاهان است.

افزایش شوری خاک به دنبال کاربرد لجن فاضلاب به طور گسترده­ای شایع است. به نظر می­رسد علت افزایش قابلیت هدایت­الکتریکی در خاک­های تیمار شده با لجن فاضلاب، به دلیل قابلیت هدایت الکتریکی نسبتاً بالای لجن باشد که از دلایل آن، غلظت بالای عناصر کلسیم، منیزیم، سدیم و کلر است (حسینی خانمیری، ۱۳۹۰). قابلیت هدایت­الکتریکی لجن مورد مطالعه حدود ۵/۱۵ دسی زیمنس بر متر می­باشد که میزان نسبتاً بالایی است. بنابراین باید در کاربرد لجن فاضلاب به خاک، به احتمال افزایش شوری خاک توجه ویژه­ای داشت (بوس و همکاران، ۲۰۰۷) و در مصرف لجن فاضلاب این شاخص مهم را در نظر گرفت.
سعادت و همکاران (۱۳۹۱) در پژوهشی بیان کردند، کاربرد لجن موجب افزایش معنی­دار قابلیت هدایت الکتریکی خاک گردید، که بیشترین افزایش در تیمار ۲۵ درصد لجن نسبت به تیمار شاهد مشاهده شد.
نتایج افیونی و همکاران (۱۳۸۱ و ۱۳۸۲) نشان داد، افزایش لجن فاضلاب موجب افزایش قابلیت هدایت الکتریکی خاک گردید. آن­ها اظهار داشتند، لجن فاضلاب موجب بالا رفتن غلظت کاتیون­ها و آنیون­های خاک می­ شود. افزایش هدایت­الکتریکی خاک در نتیجه مصرف لجن فاضلاب نیز بیانگر افزایش غلظت کاتیون­ها و آنیون­های خاک می­باشد.
کسرایی و همکاران (۱۳۸۷) گزارش کردند که با مصرف ۱۰ تا ۷۰ تن در هکتار لجن فاضلاب پتروشیمی تبریز در یک خاک آهکی، هدایت الکتریکی به طور معنی­دار در مقایسه با شاهد افزایش یافت و از ۰۹/۲ دسی زیمنس بر متر در تیمار شاهد به ۱۸/۴ دسی­زیمنس بر متر در تیمار ۷۰ تن در هکتار لجن فاضلاب رسید. در پژوهش دیگری کسرایی و ساعدی (۱۳۸۹) با به­کار­بردن سطوح مختلف لجن فاضلاب پتروشیمی تبریز در یک خاک لوم شنی نشان دادند، هدایت الکتریکی از ۲۴/۲ دسی زیمنس بر متر به ۳۱/۶ دسی­زیمنس بر متر در تیمار ۴۰ تن در هکتار لجن فاضلاب رسید.