بیشترین تأثیرپذیری نماد در شعردفاع مقدّس، تأثیرپذیری از وقایع تاریخی و کشتار بیرحمانهی مسلمانان در قرن اخیر است . بنابراین شاعران دفاع مقدّس نمادهای شعر خود را از این وقایع مخصوصاً حادثهی اشغال فلسطین و شکنجه، زندانی شدن، آوارگی و شهادت فلسطینیان برگزیدهاند. از تجانس فرهنگها و اندیشه ها، آیین مشترک و تمایل سرایندگان به سمبلهای غیر وطنی، پارهای از مفاهیم غیر شاعرانه در حوزه مفاهیم سیاسی، جغرافیایی و تاریخی از قبیل: زیتون، چفیه، سیم خاردار، دیر یاسین، بیت لحم، صلاح الدین ایوبی و … وارد شعر مقاومت شدند و در کنار نمادهای دیگر جنگ تحمیلی، زنجیرهای از مفاهیم پر معنا و ژرف را پدید آوردند.
در شعر دفاع مقدّس، گاه نمادها به دلایلی چون تکرار و صراحت از حد یک نماد بالاتر رفته و کمکم به نشانه های معنا دار تبدیل شدند؛ مثلاً: پلاک، نشانهای برای مفقود الاثرها، ویلچر، نشانهای برای جانبازان و چفیه نشانهی رزمنده بودن است.
| ابرها آمدهاند ابرها خشک و حسود بادها آمدهاند بادها سرد و کبود کنج یک خانهی سبز لانهای بر پا بود لانهی چلچله سوخت آه در آتش و دود چلچله رفت از شهر دلش امّا جا ماند غرق در خاطرهها باز هم تنها ماند (شفیعی، ۱۳۷۶، ص ۲۰) |
در شعر بالا، «ابرها» و «بادها» نماد مهاجمان، دشمنان و مستبدان است و «چلچله» نماد انسانهای مظلوم و ستمدیده است.
۷-۳- سیر تکاملی شعر دفاع مقدّس ازدیدگاه صور خیال
صور خیال در شعر شاعران، به فراخور موقعیت اجتماعی و حال و هوای دورهی زندگی شاعر و حوادث و وقایع گوناگون اجتماعی، سیاسی و فرهنگی که رخ میدهد نمود متفاوتی دارد.«بیشک هر یک از عوامل مذکور میتواند در نوع نگرش شاعر به اطراف و طرح کلّی اندیشه، احساس و عاطفهی وی تأثیرداشته باشد؛ همان گونه که اگر شاعری در محیطی با طبیعت سر سبز و خرم و پر از گل و گیاه زندگی کند شعرش از نمود آن عناصر طبیعی خالی نخواهد ماند.» (قاسمی، ۱۳۸۱، ص ۶۵) وقایع بزرگ اجتماعی نیز بر شعر شاعران دلسوز و متعهد تأثیر گذار خواهد بود.
در دهه های اخیر همچون همهی دوران ادبی، شاعران با توجه به نگرش مخیل خاص خود به محیط اطراف و تأثیر پذیری تحولات گوناگون اجتماعی به خلق آثار شعری فراوانی پرداختهاند و به فراخور نیاز انسانها در زمینهی تخصص خود گام برداشتند؛ امّا پیروزی انقلاب اسلامی تحوّلی عظیم در همهی ابعاد جامعه ایجاد کرد و توانست نگاه اندیشه های پویا را به سوی خود معطوف کند.
هنوز از عمر نهال نوپای انقلاب دو سال نمیگذشت، که تحمیل جنگ همه جانبه از سوی دشمنان و بدخواهان انقلاب اسلامی سبب شد تا آن اندیشه های متعهد پا به پای مردم، پای در میدانی گذارند که بعد از قرنها نمود عینی مقابلهی حق و باطل و ظالم و مظلوم را به همراه داشت. هشت سال شهادتطلبی، عشق، ایثار و رشادت و از جان گذشتگی و حماسه آفرینی فرزندان این مرز و بوم
حادثهای بود که به رویداد قرنها پیش؛ یعنی حماسهی عاشورا میمانست و ریشه در فرهنگ عاشورا و مظلومیت مردان خود و حماسهی کربلا داشت.
بیشک این حادثهی عظیم، تأثیری ژرف بر ذهن و اندیشهی تمامی دلسوختگان و عاشقان انقلاب گذاشت و هر کس به سهم خود، سعی در ادای دین و رسالت دینی خود داشت و یقیناً شاعران متعهد و دلسوز نیز از این امر مستثنی نبودند، چه آنان که از سالها قبل میسرودند و چه جوانانی که در کنار سنگر، قلم به دست گرفته بوند و با نگاهی به گذشتهی پر بار ادب فارسی،هم چون نگاهی که در مبارزه به سید وسالار عشق، حسین بن علی (ع) داشتند سر مشق میگرفتند و میسرودند، همه و همه در آغاز راهی بودند که این حادثهی بزرگ، با تمامی ابعادش پیش پای آنان گذاشته بود.
قدر مسلم این بود که نمود اوّلیهی تصویرهای این حادثه در شعر شاعران انقلاب با آن چه در
سالهای میانی جنگ و پس از جنگ به وجود آمد، متفاوت بود.«در این مسیر میتوانیم شعر دفاع مقدّس را به سه دورهی تقریبی با ویژگی های خاص تقسیم کنیم. دورهی اوّل: جوانههای شعر جنگ
دوره دوم: دوران تجرد و درونی شدن شعر جنگ؛ دورهی سوم: شعر جنگ بعد از خاتمهی جنگ.» (همان، صص ۶۷-۶۶)
دورهی اوّل : جوانههای شعر جنگ
همانگونه که اشاره شد، شعر دفاع مقدّس، با آغاز جنگ تحمیلی و شروع رشادتها و غرورآفرینیهای جوانان ایران اسلامی، پای به میدان گذاشت و سر از مطبوعات و جراید و حتّی
میدانهای جنگ و تمامی رسانه های سمعی و بصری درآورد. شعر جنگ، همراه با حس مقاومت و مبارزه بعد از فرو نشستن گرد و غبار اوّلین گلولهها، در دل و جان مردم جوانه زد، در آغوش آنها بزرگ شد، رشد کرد همراهشان خندید و گریست، با بچه ها به خط زد، شهید شد و تا آخر هم با مردم ماند.
از ویژگیهای بارز شعر این دوره؛ باید به نمود مضامین مختلف مربوط به جنگ در آن اشاره کرد.شاعر، تصاویر شعری خود را از واقعیتها میگیرد و کمتر توجهی به کنایه و تصاویر مخیل و سمبولیک دارد. در شعر این دوره، بیشترین توجه شاعران به تشبیههای صریح برای بیان واقعه گویی بر مبنای اخبار جنگ است. شاعر سعی میکند تا آن چه را شنیده یا در میدان مبارزه به چشم دیده ، بدون هیچ کم و کاستی به مخاطب خود عرضه کند؛ امّا عمق و ناگهانی حادثه به حدی است، که شاعر مجالی برای پرداخت مخیل تصویرهای شعر خود ندارد. شعار زدگی و کمرنگ بودن عاطفه و تخیّل در شعر این دوره سبب کاهش ارزش ادبی آن شده است. شاعران این دوره، گاه در شعر خویش بی هیچ تکلف و تصنعی با صمیمیت و صداقت هر چه تمامتر، دعوت کنندهی رزمندگان وامت مسلمان به ادامهی مبارزه و استقامت در مقابل دشمنان میشوند و بدین ترتیب میکوشند، دین خویش را نسبت به جامعه و مردم خود ادا کنند. سید حسن حسینی یکی از شاعران در غزلی به نام «سنگ نصر من الله » با مطلع:
| ای زده شعله به شب بارقهی باورتان | پیش تا صبح ظفر دست خدا یاورتان (حسینی، ۱۳۶۳، ص ۱۴) |
در راستای چنین رسالتی حرکت کرده است. ستایش او از رزمندگان اسلام گاه جلوهی باشکوهی
مییابد. مثلاً در بیت دوم غزل، آن جا که میگوید:
| سینه سرخان مهاجر به شما رشک بردند |
|
[پنجشنبه 1400-07-29] [ 04:15:00 ق.ظ ]
|
