با توجه به این معنا، باید مرحله تشکیل عقد را از مرحله تأثیر آن تفکیک کرد. رضای عقلایی، شرط انعقاد عقد و رضای ذاتی ، شرط تأثیر آن است.
به هر حال، به نظر می‌رسد مقصود از رضا در ماده ۱۹۹ق.م. رضای معاملی و نه طیب نفس است . بدین ترتیب تعارض میان عدم رضا در مکره( که مشهور بین فقها است ) و رضای حاصل از اکراه در ماده از بین میرود .
ب- ماهیت اکراه در حقوق رم^[۱۱۱] :
در حقوق رم و پیش از آن در حقوق باستان، برای اکراه مجازات تعیین شده بود؛ چون اکراه منبع بی‌نظمی اجتماعی محسوب می‌شده است. نقشی که برای اراده شناختند این بود که ترس، معلول اکراه باشد؛ به گونه‌ای که موجب معیوب شدن اراده گردد. در وهله اول اکراه به عنوان جرم تلقی شد، درحالیکه اجازه می‌دادند قربانی اکراه تحت عنوان «دعوای ناشی از ترس»^[۱۱۲]، اصلاح^[۱۱۳] قرارداد را مطالبه کند. و پس از آن، به عنوان عیب اراده با اکراه برخورد شد و عیب قرارداد علتی برای ابطال قرارداد بود.

در حقوق رم معیار اشتباه اساسی «مرد شجاع» بود؛ که این معیار، توسط صاحبنظران^[۱۱۴] مورد انتقاد واقع گردید. این معیار هرچند با قانون طبیعی هماهنگ میباشد، اماشدید است.^[۱۱۵]
ج- ماهیت اکراه در حقوق فرانسه:
مؤلفین قانون مدنی فرانسه، احکام اکراه را در مواد ۱۱۱۱ تا ۱۱۱۵ پیش‌ بینی کرده‌اند. این احکام برگرفته از افکار دو حقوقدان بزرگ «دوما^[۱۱۶]» و «پوتیه^[۱۱۷]» است.^[۱۱۸]
در مقایسه با اشتباه، ضمانت اجرای اکراه، زمانی است که اکراه علت ترس باشد. با وجود این، ماده ۱۱۱۱ ق.م. فرانسه و مواد بعدی مربوط به آن ، هنوز نشان جرم بودن این عیب اراده
را حفظ کرده‌اند.^[۱۱۹]
در برابر تدلیس، اکراه مشروط به این نیست که مقصر، طرف قرارداد باشد و این تفاوتی است که بین اکراه و تدلیس وجود دارد. براساس ماده ۱۱۱۱ ق.م. فرانسه، در صورتی که شخص ثالث عامل اکراه باشد، قرارداد می‌تواند قابل ابطال باشد.^[۱۲۰]
اکراه نسبت به تدلیس قلمرو محدودی دارد؛ اما این واقعیت مانعی برای قواعد مربوط به آن نیست. اکراه جرم بزرگی است که به صلح اجتماعی خسارت وارد می‌کند.^[۱۲۱]
قانون با اکراه برخورد شدیدتری از تدلیس دارد؛ در اکراه یک نوع دوگانگی دیده می‌شود که در تدلیس هم وجود دارد.^[۱۲۲]
اکراه دو جنبه دارد: از یک طرف برای اکراه کننده جرم محسوب می‌شود (در حقوق جزا برای تهدید [ اکراه ] در ماده ۳۱۲ قانون کیفری و باجگیری در ماده ۱۰-۳۱۲ همان قانون مجازات پیش بینی شده است)؛ و از طرف دیگر از لحاظ مدنی برای قربانی اکراه، عیب اراده^[۱۲۳] محسوب می‌شود.
واضح است که این دو جنبه متفاوت هستند. تهدید جرم و عملی اجباری است و در این راستا تقلبی دیده نمی‌شود. و از طرف دیگر عیب در اینجا اشتباه نیست، بلکه ترسی است که آزادی اراده را از بین می‌برد.^[۱۲۴]
باید آزادی اراده قربانی اکراه تأمین شود. این آزادی اراده بعد از پوتیه مورد تأکید واقع شده است. هرچند که در حقوق مدرن فرانسه بر جنبه مدنی بودن اکراه تأکید بیشتری شده است، اما هنوز نتوانسته‌اند به طور کامل مفهوم جرمی اکراه را بهخاطر مشکلات اجتماعی آن رها کنند.^[۱۲۵] در حقوق جزا به طور خاص، برای این جرم مجازات تعیین شده است. برخی از نویسندگان معتقدند به جنبه عیب بودن اکراه باید توجه و تأکید بیشتری شود.^[۱۲۶]
محدودیتهایی که در نظریه اشتباه آوردهاند، بهخاطر امنیت مبادلات و منفعت طرف قرارداد، توجیه می‌شوند. اما این منافع برای فاعل اکراه و تدلیس و همچنین شخصی که از این وضعیت آگاه میباشد، مورد احترام نیستند.^[۱۲۷]
علیرغم همه مطالب، آزادی اراده مطلق نیست و حقوق موضوعه نمی‌تواند تمامی اکراههای اجتماعی و اقتصادی را که بر اراده اعمال می‌شوند، به حساب آورد. تضمین ضروری تعهدات (مثل اشتباه)، قرارداد را تابع شرایطی (بهطور نسبی) محدود می‌کند. این شرایط بر قربانی، فاعل و ویژگی‌های اکراه تکیه می‌کند.^[۱۲۸]
د – مقایسه ( مطالعه تطبیقی )
تقسیم اراده به قصد و رضا در حقوق ایران بر گرفته شده از نظر فقهااست. همچنین تفکیک رضای معاملی از رضای ذاتی حاصل ژرف نگریهای اندیشمندان فقهی است. در حقوق فرانسه نامی از قصد به عنوان عنصر جدای از رضا برده نشده است و چنین نگرشی بسیار دور از ذهن است .
در فقه و به تبع در حقوق ایران اکراه، عیب رضا یا عیب اراده نیست بلکه از بین برند ه ی رضا ست.( رضای ذاتی )
ماده ی ۱۹۹ ق. م . از دو پدیده ی اکراه و اشتباه به طور کلی و به اجمال سخن می گوید . مواد ۲۰۰ و ۲۰۱ ق.م. اقسام اشتباه و آثار آن را و ماد ه۲۰۲ ومواد بعد از آن (تا ۲۰۹ ) شرایط و آثار اکراه را بیان می کند .
قانونگذار ایران در زمینه اکراه و اشتباه ، قانون مدنی فرانسه را علاوه بر فقه امامیه مد نظر قرار داده است^[۱۲۹] و با وجود این که در مقا م بیان احکام کلی این دو پدیده بوده است ، اکراه واشتباه را به عنوان عیب اراده یا رضا اعلام نکرده است .
در زمینه عیب اراده در حقوق فرانسه اعم از رویه قضایی و در نوشته های نویسندگان مباحث زیادی مطرح شده است و همین نگرش باعث شده است که اکثرحقوقدانان ایران بیان کنند رضا یا اراده می‌تواند موجود و در عین حال معیوب گردد و حتی می‌تواند منتهی به قصد گردد.
به نظر می رسد این نظر علی رغم شهرت آن با توجه به ماهیت رضا پذیرفتنی نباشد؛ زیرا رضا امری بسیط است و اموربسیط مثل عشق، محبت و نفرت دایر مدار وجود و عدم هستند؛ یعنی یا موجود هستند یا معدوم. اینکه رضا موجود ولی معیوب است، با ماهیت آن سازگاری ندارد . درامور مادی ممکن است کسی تهدید به انجام کاری شود ،همان طور که بااکراه شخصی خانه ای را می سازد ، با اکراه هم می توان قصد کرد اما راضی به آن نبود .
در حقوق فرانسه اکراه دو جنبه دارد ؛ اکراه هم به عنوان عیب اراده مطرح شده است و هم جنبه جرمی دارد .
در حقوق مصر و کشور های مشابه علی رغم این که قانونگذار هم به حقوق اسلام و هم به حقوق فرانسه نظر داشته است ، اکراه به عنوان عیب رضا و نه اراده مطرح شده است. اما این بدان معنا نیست که نگرش آنها به رضا همان چیزی است که فقهای ما (از تفکیک قصد و رضا) دارند .
در حقیقت نویسندگان مصری واژه ی « consentement » در قانون مدنی فرانسه رابه «رضا» ترجمه کرده اند .
این ترجمه آن چنان هم دور از ذهن نیست ، چون در زبان لاتین^[۱۳۰] این واژه به همین معنا است.
در نظام حقوقی اسلام واژه « قصد » و « رضا » از هم تفکیک شده است و کاربرد آن در مباحث مختلف به طور تصادفی نبو ده است .
در حقوق فرا نسه به طور معمول قصد و رضا را تحت عنوان اراده ( یعنی consentement ) مطرح کرده اند و از تحلیل آن به قصد و رضا سخن نمی گویند ، یعنی در حقوق فرانسه رضای جدای از قصد نیست . چنان که برخی از استادان حقوق فرانسه^[۱۳۱] گفته اند واژه ی consentement به معنی اراده^[۱۳۲] و توافق است ^[۱۳۳].
بدین ترتیب به نظر می رسد ترجمه صحیح عبارت « vice de consentemen » عیب اراده و نه رضا می باشد.
مبحث دوم ـ قلمرو اکراه در قرار دادها :
درروابط قراردادی گاه یک طرف یا هر دو طرف به علت ترس خود را متعهد می کنند. اکراه در علم حقوق با حفظ مفهوم عرفی خود چهره های گوناگون دارد
در این مبحث تقسیماتی از اکراه ذکر می شود.این تقسیمات از جهات مختلف مطرح می شود که در هر تقسیم گاه اقسام مختلفی وجود دارد . قانون مدنی ایران از اقسام اکراه به گونه ای که در این رساله ذکر شده است نامی نبرده است .
با توجه به این که نگرش فقها در قلمرو اکراه متفاوت از حقوقدانان غربی است دو مبحث جداگانه به این تقسیمات اختصاص داده می شود .
فقیهان بیشتر به جنبه های نظری اکراه توجه داشته اند . حقوقدانان فرانسوی با توجه به رخدادهای اجتماعی ، اشکال دیگری از اکراه را مطرح کرده اند .
گفتار اول- قلمرو اکراه در فقه و حقوق ایران :
قوانین ایران در زمینه قلمرو اکراه ساکت هستند به هر حال با توجه به تکلیف قانونگذار^[۱۳۴] در موارد اجمال ، تعارض و سکوت قانون باید به منابع فقهی معتبر و نظر مشهور فقهای امامیه مراجعه کرد . در هر صورت این مبحث با توجه به منابع و فتاوای معتبر فقهی مطرح خواهد شد. حقوقدانان در این زمینه به طرح کلیات و ذکربرخی از اقسام بسنده کرده اند .
اکراه، با توجه به نوع آن، دو قسم است:
۱- اکراه در معاملات
۲- اکراه در محرمات
اکراه در محرمات مانند شرب خمر، سرقت، غصب، زنا و … ؛ و اکراه در
معاملات مانند اکراه بر اجاره خانه، بیع کالا یا طلاق میباشد.
رابطه اکراه در محرمات و معاملات، از لحاظ منطقی ، عموم و خصوص مطلق است. اکراه در معامله که به نظر برخی به معنای عدم طیب نفس است، اعم از اکراه در محرمات است (که به معنای اجبار است) که ویژه موردی است که امکان فرار نباشد^[۱۳۵].
در صورتی که معیار اکراه در محرمات دفع ضرر و در معاملات عدم طیب نفس باشد رابطه دفع ضرر و عدم طیب نفس عموم و خصوص من وجه است^[۱۳۶]؛ یعنی یک وجه اجتماع و دو وجه افتراق دارد.^[۱۳۷]
آن چه مورد بحث در این رساله است اکراه در قراردادها است . اکراه در قراردادها تقسیماتی دارد ، این تقسیمات از جهات مختلف است :
اکراه گاه نفسی و گاه غیری است . اکراه می تواند بر قدر مشترک واقع شود.
همچنین عقدی که مورد اکراه است به لحاظ تطابق اکراه با مکره علیه چند حالت دارد .از طرف دیگردر صورتی که مالک و عاقد دو فرد متفاوت باشند و اکراه صورت پذیرد، چهار حالت قابل تصور است .
اکراه می تواند بر چند مکرَه به نحو تخییری و با توجه به عمل اکراهی و شخص مکره واقع شود .
یکی دیگر از تقسیماتی که برای اکراه مطرح شده است با توجه به وسایل آن است . بدین ترتیب مطالب این گفتار در هفت قسمت بررسی می شود .

باد خزان از آب کند تخته‌ی بلور
دیبای زربفت درآرد ز پرنیان(۵۹۲۶)
کنون کوه وبیابان را نبات از عود تر باشد
کنون شاخ درختان را لباس از پرنیان باشد(۶۱۶)
و نیز نک ابیات: ۵۹۱۹، ۲۰۶۶، ۸۳۵۹، ۵۰۴۶، ۱۵۶۸، ۸۶۹۶ و ۶۱۶
*استعاره از انبوه گل‌ها وگیاهان:
درخت سیب را گویی ز دیبا طیلسان ستی
جهان گویی همه پر وشی وپر پرنیان ستی(۸۲۰۹)
و نیز نک ابیات: ۳۵۱۲ و ۶۲۲۸
*پرنیان بر؛ صفت هنری وکنایه از معشوق:
پری خواندم او را زان روی خواندم
که روی پری داشت آن پرنیان بر(۲۹۲۱)
و نیز نک ابیات: ۸۱۱۰ و ۵۳۷۲
پروین
← پرن
پره

 

• • • پره: حلقه و دایره‌ی لشکریان سوار و پیاده برای حصار دادن نخجیر و جز آن. فرخی با واژه‌ی پره ۱ تصویر به صورت تشبیه ساخته شده است:

  

 

*پره زدن میر به دشت؛ مشبهٌ‌به باغ از جهت آراستگی:
ز گلبنان شکفته چنان نماید باغ
که میر پره زدستی به دشت بهر شکار(۲۶۸۶)
پری

 

• • برخی آن را همان جن دانسته‌اند امّا در تصور عوام پری مؤنث است و معمولاً آن را لطیف تر از جنس جن تصور کرده اند. (شمیسا،۱۳۷۷: ذیل پری). با واژه‌ی پری ۳ تصویر شامل ۲ تشبیه و ۱ صفت هنری ساخته شده است:

 

*مشبهٌ‌به معشوق از جهت زیبایی:
یاری گزیده ام از همه گیتی پری نژاد
زان شد ز چشم من امروز چو پری(۷۶۹۸)
و نیز نک: ۵۳۷۲
*پری چهره، صفت هنری، کنایه ازمحبوب و معشوق زیبارو:
خوشا عاشقی خاصه وقت جوانی
خوشا با پری چهرگان زندگانی(۷۹۶۳)
پسر ذوالیزن

 

• • ذوالیزن: مقصود سیف بن ذی یزن است از پادشاهان خاندان حمیری که به حمایت خسرو انوشیروان و به کمک او برحبشیان پیروز شد و ایرانیان او را بر تخت نشاندند و این فتح در حدود سال ۵۷۰ صورت گرفت(سجادی، ۱۳۸۹). با این واژه ۱ تشبیه ساخته شده است:

 

*مشبه به ممدوح از جهت سخاوت:
ای به هنر چو پدر فاطمه
ای به سخا چون پسر ذوالیزن(۶۴۱۲(
پشت

 

• • با واژه‌ی پشت ۳۰ کنایه ساخته شده است:

 

*پشت دوتا کردن؛ کنایه از تواضع و فروتنی کردن و نیز مطیع و منقاد شدن:
شاه محمود که شاهان زبر دست کنند
هر زمانی به پرستیدن او پشت دوتا(۶۹۶۱)
و نیز نک ابیات: ۷۰۲۳، ۹۶۱، ۷۱۶۹، ۴۷ و ۷۱۵۹
*پشت راست کردن؛ کنایه از توان و نیرو گرفتن پس ازگذراندن سختی ‌ها و مشکلات(عفیفی، ۱۳۷۲: ذیل پشت راست کردن):
کهان به جودش پشت دوتا راست کنند
مهان به خدمت او پشت‌ها کنند دوتاه(۷۱۶۹)
و نیز نک بیت: ۳۴۵
*پشت کسی یا چیزی بودن؛ کنایه از حامی و پشتیبان کسی بودن(نجفی، ۱۳۷۸، ج۱: ۲۵۴):

۳- تعهد هنجاری^[۸]: در این صورت کارمند احساس می‌کند که باید در سازمان بماند و ماندن او در سازمان عمل درستی است (لوتانز،۲۰۰۸).
فصل دوم
ادبیات تحقیق
مقدمه
مبانی نظری و پیشینه تحقیق اساس توجیه پذیری علمی تحقیق اند. مبانی نظری در واقع تئوری‌ها، نظریات و مدل‌های مختلف مربوط به موضوع را مطرح و زمینه را جهت انتخاب یکی از نظریات رایج، ترکیبی از آن‌ها و یا ابداع و الهام مدلی بر اساس آن‌ها فراهم می آورند. در همین راستا پس از ارائه کلیات تحقیق در فصل اول، در این فصل به مطالعه و بررسی ادبیات نظری این پژوهش می پردازیم.
رﻫﺒﺮی، ﻓﺮاﯾﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آن، ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﺮ ﮔﺮوﻫﯽ از اﻓﺮاد ﺗﺎﺛﯿﺮﻣﯽ ﮔﺬارد ﺗﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺮﺳﻨﺪ. هر چند به تعداد افرادی که درصدد ارائه تعریفی از رهبری برآمده‌اند، به همان تعداد تعریف برای رهبری وجود دارد ولی از نظر مدیریت، رهبری فرایند هدایت و اعمال نفوذ بر فعالیتهای گروه یا اعضای سازمان می‌باشد، چنین تعریفی چهارکاربرد مهم دارد:

نخست، رهبری، در مورد کسان یا افراد دیگری مثل زیردستان یا پیروان مطرح می‌شود. چون این افراد یا پیروان باید دستورات رهبری را بپذیرند، درصدد تعیین مقام و منزلت ولی یا رهبر بر می‌آیند و در نتیجه فرایند رهبری را امکان پذیر می‌سازند. همه ویژگی‌ها و خصوصیت های رهبری، بدون وجود پیرو و زیردست، به هیچ تبدیل خواهد شد.
دوم، رهبری مستلزم توزیع نابرابر قدرت بین رهبر و اعضای گروه می‌شود. اگرچه اعضای گروه بدون قدرت نیستند و می‌توانند فعالیت‌های گروه را از راه های متعدد و گوناگون شکل دهند، ولی تردیدی نیست که معمولاً قدرت رهبر بسیار بیشتر است.
سومین، جنبه رهبری توانایی وی در به کارگیری شکل های مختلف قدرت برای اعمال نفوذ بر رفتار پیروان از راه های گوناگون است. در واقع این رهبران هستند که می‌توانند بر کارکنان و اعضای سازمان اعمال نفوذ نمایند به گونه‌ای که آن‌ها برای خیر و صلاح شرکت فداکاری یا ایثار نمایند.
چهارمین جنبه رهبری آمیزه‌ای است از سه جنبه نخست و آگاهی از این‌که رهبری با «ارزش‌ها» سروکار دارد. رهبری معنوی با ارزشها سروکار دارد و ایجاب می‌کند که درباره راه ها وگزینه‌هایی که در پیش رو قرار دارد به پیروان آگاهی لازم داده شود تا آن‌ها بتوانند هنگام واکنش نشان دادن در برابر پیشنهاد یک رهبر جهت رهبری، انتخابی آگاهانه بنمایند. ( استونر^[۹]، فری من^[۱۰] وگیلبرت^[۱۱]، ۱۹۳۵، ص ۸۰۴).
۲-۱) تعریف رهبری
کیمبل وایلز^[۱۲]، رهبری عبارت از هر نوع کنشی است که برای تعیین هدف‌ها و مقاصد جمعی و وصول به آن‌ها صورت می‌گیرد ( طوسی، ۱۳۷۷، ص ۲۶ ).
فن بهتر بسیج کردن و بهتر سامان دادن و بهتر سازمان دادن و بهتر کنترل کردن نیروهای انسانی و بکاربردن آن‌ها (مطهری، ۱۳۶۴، ص ۲۳۵).
جرج تری^[۱۳]، رهبری عبارت است از عمل تأثیرگذاری بر افراد بطوری که از روی میل و علاقه برای هدف‌های گروهی تلاش کنند (پال هرسی^[۱۴] و کنت بلانچارد^[۱۵]، ۱۹۷۲، ص ۷۱).
رابرت تاننبوم^[۱۶]، ایرونیک و چلر^[۱۷] و فرد مازاریک^[۱۸]، رهبری را بعنوان تأثیرگذاری بین افراد تعریف می‌کنند که در وضعیتی اعمال می‌شود و بوسیله فراگرد ارتباط بسوی تحقق هدف یا هدف‌های خاصی معطوف می‌گردد (پال هرسی و کنت بلانچارد، ۱۹۷۲، ص ۷۱).
هارولد کونتز^[۱۹] و سیرل اودانل^[۲۰] می‌نویسند که رهبری تأثیرگذاری بر افراد است تا تحقق هدف مشترکی را دنبال کنند ( پال هرسی و کنت بلانچارد، ۱۹۷۲، ص ۷۱ ).
هنر یا علم نفوذ در اشخاص به طوری که با میل و خواسته خود در جهت حصول به هدف‌های تعیین شده گام بردارند ( میرسپاسی، ۱۳۶۹، ص ۳۹ ).
امام محمد غزالی، همه فضائل رهبری باید جزء سرشت رهبر شود و آن محال است تحقق یابد جز آنکه عنان خود را به دست عقل دهد تا فرمانبرداری از وی آسان آید و تکلف برخیزد پس اگر عقل وی تقاضایی هم نماید ولیکن او به آن تکلف نکند هنوز بیمار است و از مرز اعتدال دور (عباس‌زادگان، ۱۳۷۶، ص ۲۸۳ ).
آشفته تهرانی، هرنوع اقدام یا اقدام هایی است که مدیر برای رسیدن به هدف‌های گروهی به عمل می‌آورد و نیز کیفیتی است که انگیزه‌های بالقوه موجود در سازمان را برای رسیدن به پیروزی ،جامه عمل می‌بخشد.
قدرت جذب افراد، تأثیر و نفوذ در آن‌ها و توانایی پذیراندن شخصیت خود ، به طوری که افراد (پیروان) به طور داوطلبانه در یک شرایط معین، رهبری او را بپذیرند ( میرکمالی، ۱۳۷۵، ص ۷۲ ).
تعدد تعاریف رهبری تقریباً به تعداد کسانی است که سعی کرده اند این مفهوم را تعریف کنند اما مشابهت ملموس در تعاریف ارائه شده عامل تأثیر و نفوذ است که بیشتر تعاریف رهبری این فرض را مشخص می‌سازد که رهبری شامل یک فراگرد تأثیرگذاری است که از طریق آن رهبر بر پیروان نفوذ دلخواه خود را اعمال می‌کند.
رﻫﺒﺮی(Leadership) ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ، ﺗﻮان ﯾﺎ ﻧﯿﺮوی ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ و ﯾﺎ ﺑﺎﻟﻘﻮه‌ای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪﯾﺮان و رﻫﺒﺮان از ﻃﺮﯾﻖ اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﯾﺠﺎد اﻃﻤﯿﻨﺎن در ﭘﯿﺮوان ﺧﻮد ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف و آرﻣﺎن ﻫﺎی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ، اﻋﻢ از ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ و ﮔﺮوﻫﯽ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. ﺑﺮﺧﯽ ﺗﻌﺎرﯾﻒ رﻫﺒﺮی را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺎﮐﯿﺪی ﺑﺮ روش‌های ﮔﺮوﻫﯽ و ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﮔﺮوه ﻣﯽ داﻧﻨﺪ. از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه رﻫﺒﺮ در ﻣﺮﮐﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮔﺮوﻫﯽ ﻗﺮار دارد و رﻫﺒﺮ ﺗﺠﻠﯽ اراده ﮔﺮوه اﺳﺖ. ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ ﺗﻌﺎرﯾﻒ رﻫﺒﺮی را از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ رﻫﺒﺮی ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺻﻔﺎت و وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی ﺧﺎص ﯾﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻓﺮاد از آن ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و آن‌ها را ﻗﺎدر ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ دﯾﮕﺮان را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﮐﺎر را از ﻃﺮﯾﻖ دﯾﮕﺮان اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ.
ﺑﺮﺧﯽ ﻫﻢ رﻫﺒﺮی را ﯾﮏ « ﻋﻤﻞ ﯾﺎ رﻓﺘﺎری ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﮔﺮوه ﻣﯽ ﺷﻮد » ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده اﻧﺪ. ﺑﻪ ﻋﻼوه رﻫﺒﺮی از جنبه راﺑﻄﻪ ﻗﺪرت ﺑﯿﻦ رﻫﺒﺮان و ﭘﯿﺮوان ﻧﯿﺰ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ. از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه: «رﻫﺒﺮان از ﻗﺪرت ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ در دﯾﮕﺮان ﺗﻌﯿﯿﺮ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ ». ﻫﻨﻮز ﺑﺮﺧﯽ دﯾﺪﮔﺎه‌ها ﺑﻪ رﻫﺒﺮی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺑﺰار دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﺪف و ﺑﺮای ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﻋﻀﺎء ﮔﺮوه ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪف ﻫﺎی ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺷﺎﻣﻞ رﻫﺒﺮی ﮐﻪ ﭘﯿﺮوان را از ﻃﺮﯾﻖ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮدی ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ، ﻣﯽﺷﻮد ( راﺑﻨﯿﺰ، ۱۳۸۱ ).
ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﮐﺜﯿﺮی ﮐﻪ از رﻫﺒﺮی اراﺋﻪ ﺷﺪه وﺟﻮد دارد ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل در ﺗﻌﺮﯾﻒ رﻫﺒﺮی ﻣﯽ ﺗﻮان روی ﭼﻨﺪ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﯿﻦ همه ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮد:
اﻟﻒ) رﻫﺒﺮی ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﺳﺖ.
ب) رﻫﺒﺮی ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ.
پ) رﻫﺒﺮی در داﺧﻞ ﯾﮏ ﮔﺮوه اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ.
ت) رﻫﺒﺮی ﻫﺪفﻣﻨﺪ اﺳﺖ.
ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ اﺟﺰا رﻫﺒﺮی ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از: اﺛﺮی ﮐﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﺮ ﯾﮏ ﮔﺮوه از اﻓﺮاد ﺑﺮای دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮک ﻋﻤﻮﻣﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ (راﺑﻨﯿﺰ، ۱۳۸۱). ﺗﻌﺮﯾﻒ رﻫﺒﺮی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع، وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی ﺷﺨﺼﯽ وﯾﺎ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ در رﻫﺒﺮان وﺟﻮد دارد و ﺑﺮ ﭘﯿﺮوان اﺛﺮ ﻣﯽ ﮔﺬارد ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺬاﮐﺮات و ﻣﺮاودات اﺗﻔﺎﻗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ رﻫﺒﺮ و ﭘﯿﺮو میگذرد ﺑﺎﻋﺚ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺎﺛﯿﺮ در ﭘﯿﺮوان اﺳﺖ. ﻓﺮاﯾﻨﺪ رﻫﺒﺮی اﻗﺘﻀﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ رﻫﺒﺮ ﻫﻢ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﭘﯿﺮوان و ﻫﻢ ﺗﺎﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮ از ﭘﯿﺮوان ﺑﺎﺷﺪ. ﻓﺮاﯾﻨﺪ رﻫﺒﺮی ﺗﺎﮐﯿﺪ می‌کند ﮐﻪ رﻫﺒﺮی ﯾﮏ ﺧﻂ ﻃﻮﻟﯽ و اﺗﻔﺎﻗﯽ ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﯾﮏ ﺣﺎدﺛﻪ ی دو ﺟﺎﻧﺒﻪ اﺳﺖ. زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ رﻫﺒﺮی ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﻮد ﺑﺮای همه ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ رﻫﺒﺮ رﺳﻤﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه در ﮔﺮوه ﻧﻤﯽ ﺷﻮد. رﻫﺒﺮی ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺎﺛﯿﺮ و ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻫﺒﺮان ﺑﺮ ﭘﯿﺮوان اﺛﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ. ﺗﺎﺛﯿﺮ، ﺷﺮط ﺣﺘﻤﯽ رﻫﺒﺮی اﺳﺖ. ﺑﺪون ﺗﺎﺛﯿﺮ، رﻫﺒﺮی وﺟﻮد ﻧﺪارد. رﻫﺒﺮی در ﮔﺮوه اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ. ﮔﺮوه ﻫﺎ ﻇﺮﻓﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ رﻫﺒﺮی در آن، ﺟﺎ می‌گیرد. رﻫﺒﺮی ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاردن و ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن ﮔﺮوﻫﯽ از اﻓﺮاد ﮐﻪ داری ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮک ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد. اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ﮔﺮوه ﮐﻮﭼﮏ ﮐﺎری ﺑﺎﺷﺪ ، ﯾﺎ ﯾﮏ ﮔﺮوه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﯾﮏ ﮔﺮوه ﺑﺰرگ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪی اﻋﻀﺎی ﺳﺎزﻣﺎن. رﻫﺒﺮی ﻫﻨﺮ اداره ﮐﺮدن ﺧﻮد و دﯾﮕﺮان اﺳﺖ. رﻫﺒﺮی ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎﺳﺖ. اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ رﻫﺒﺮی ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﮔﺮوه و ﺟﻤﻌﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻫﺪف و ﻧﻘﻄﻪ ی ﭘﺎﯾﺎن وﻇﯿﻔﻪ و ﮐﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ. رﻫﺒﺮان اﻧﺮژی ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻓﺮادی ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺎﻣﻮر ﭘﯿﻤﻮدن راه و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ رﻫﺒﺮی زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺤﺘﻮا ﭘﯿﺪا می‌کند ﮐﻪ اﻓﺮاد در ﺻﺪد و در ﺗﻼش ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدن ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪﻓﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﻫﻢ رﻫﺒﺮان و ﻫﻢ ﭘﯿﺮوان ﺑﺎ ﻫﻢ در ﻣﺮاﺣﻞ رﻫﺒﺮی ﺷﺮﯾﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ. رﻫﺒﺮان ﺑﻪ ﭘﯿﺮوان ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ و ﭘﯿﺮوان ﺑﻪ رﻫﺒﺮان. اﮔﺮﭼﻪ رﻫﺒﺮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ اﯾﻦ رﻫﺒﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت راﺑﻄﻪ را آﻏﺎز ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ وﺳﺎﯾﻞ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺟﺪﯾﺪی ﮐﻪ ﺧﻠﻖ می‌کند ﺑﺎز ﺗﻨﻈﯿﻢ رواﺑﻂ را ﺑﻪ دوش ﻣﯽ ﮐﺸﺪ ( راﺑﻨﯿﺰ، ۱۳۸۱ ).
ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺮﻧﺰ^[۲۱] ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﺑﺎ ﺑﺤﺚ رﻫﺒﺮی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺒﻪ ﭘﺮوری ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽ ﺷﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ ﻗﺪرت ﺗﻠﻮﯾﺤﯽ و اﻫﻤﯿﺘﯽ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﺮای رﻫﺒﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﯿﺮوان ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آورﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن‌ها ﻣﯽ ﺷﻮد. وﻟﯽ رﻫﺒﺮان ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ از ﭘﯿﺮوان ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ. رﻫﺒﺮان و ﭘﯿﺮوان ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ و در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻌﯽ درک ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ (ﺧﻮرﺷﯿﺪی، ۱۳۸۲ ).
کتز وکان^[۲۲] عقیده دارند که رهبران سازمان از عوامل مهم تعیین کننده موفقیت یا شکست سازمان می‌باشند. به عبارت دیگر سازمان‌های موفق حداقل در یک وجه با سازمان‌های ناموفق اختلاف دارند و آن وجود رهبری پویا و مطلع در سازمانهای موفق و فقدان آن در سازمانهای ناموفق می‌باشد (فخیمی،۱۳۷۹،۲۹۹).
سازمان‌ها در طی چند دهه گذشته تغییرات زیادی را پشت سر گذاشته اند . با حرکت از طراحی سلسله مراتبی سنتی، بسیاری از سازمانها به طرف ساختار های تخت تر حرکت می کنند که از محیط کاری مبتنی بر تیم حمایت می کنند. هم زمان با این تحولات ماهیت رهبری نیز در طی زمان بسیار تغییرکرده است (Horner,1997,270). رهبری یک مفهوم کلیدی در علوم سازمانی است و تعداد بسیار زیادی از مطالعات را در طی پنجاه سال اخیر موجب شده است ( Kuchinke.1999,1360). رهبری به دلیل نقشی که در اثر بخشی فردی و گروهی ایفا می کند، عنوان بسیار مشهوری در رفتار سازمانی است. و از آنجا که موضوع رهبری انسان را در طی اعصار گوناگون مفتون خود ساخته، تعاریف فراوانی از آن شده است (رضائیان،۱۳۸۰،۳۷).
باس^[۲۳](۱۹۹۰) بیان کرده است که به تعداد اشخاصی که تلاش کرده اند مفهوم رهبری را تعریف کنند، برای آن تعریف وجود دارد. ولی اکثر تعاریف در دو موضوع توافق دارند :

 

1. 1. رهبری یک پدیده گروهی است.

 

1. 1. رهبری یک فرایند نفوذ است ( Washbush,2005,34).

 

اینک به تعدادی از تعاریف رهبری اشاره میشود :

 

• • رهبری شکل خاصی از قدرت است که با نوع قدرت مرجع، رابطه‌ای تنگاتنگ دارد (پارساییان و اعرابی،۱۳۷۹،۲۲۷).

 

• • رهبری یعنی وسیله نظارت بر همکاری تمامی افراد گروه با یکدیگر و همکاری گروه تحت رهبری با بقیه تشکیلات به طور هماهنگ برای دستیابی به اهداف تشکیلات ( تیموری،۱۳۷۹،۲۶۸).

 

• • رهبری را می‌توان به عنوان حرکت دادن افراد در یک جهت، تصمیم گیری و حمایت از مسیرهایی دانست که افراد معمولاً توانایی انتخاب آن را ندارند (Lippit,1999,19).

 

• • رهبری هنراداره کردن خود و دیگران است ( افجه،۱۳۷۹،۳۶۸).

 

• • رهبری عبارت است از ساختار دادن به انتظارات و تعاملات و حفظ ساختار آنها (خلیلی شورینی،۱۳۸۳،۱۹).

 

۲ – ۲) ﻣﺎﻫﯿﺖ رﻫﺒﺮی
از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ، رﻫﺒﺮی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ، ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻔﻮذ ﺑﺪون زور ﺑﺮای ﻫﺪاﯾﺖ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎی اﻋﻀﺎی ﯾﮏ ﮔﺮوه و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺻﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ای از وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎﺳﺖ.
رﻫﺒﺮی ﻧﻔﻮذ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪی ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﻓﺮد و ﮔﺮوه در ﺳﺎزﻣﺎن دارد. ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ از ﻧﻈﺮ رﻫﺒﺮی ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آن ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﺑﺤﺚ رﻫﺒﺮی ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻤﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ از ﺗﯿﻠﻮر و ﺗﻼش ﻫﺎی وی ﺷﺮوع ﺷﺪ. از ﺳﺎل ﻫﺎی دﻫﻪی ۱۹۲۰ و اواﯾﻞ دﻫﻪ ۱۹۳۰ ﻧﻬﻀﺖ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺘﺪرﯾﺞ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ روش ﻋﻠﻤﯽ ﺗﯿﻠﻮر ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪی ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﺑﺮای ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺎزده، ﺑﻪ ﻧﯿﺮوی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ وﯾﮋه‌ای داﺷﺖ. ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﯾﻪی رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ، وﻇﯿﻔﻪ ی رﻫﺒﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪف ﻫﺎ را از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﺠﺎد ﺗﻌﺎون و ﻫﻤﯿﺎری ﺑﯿﻦ زﯾﺮ دﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﺗﺴﻬﯿﻞ ﮐﻨﺪ و ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای رﺷﺪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد. از دﯾﺪ ﻧﻬﻀﺖ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺣﺎﺋز اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﯿﻠﻮر ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﻇﯿﻔﻪ دارد. رﻫﺒﺮی ﯾﮏ روﯾﻪ ی ﻣﺸﺘﺮک ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺳﺖ. ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ رﻫﺒﺮی ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای اﺛﺮ ﺑﺨﺶ، ﯾﮑﯽ از ﮐﻠﯿﺪﻫﺎی ﮐﺎرآﻣﺪ ﺑﻮدن ﻣﺪﯾﺮ اﺳﺖ. ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ رﻫﺒﺮی ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﻔﻮذ ﮐﺮدن و ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاردن ﺑﺮ اﻓﺮاد اﺳﺖ و ﻣﺪﯾﺮ در ﻧﻘﺶ رﻫﺒﺮی ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ ﺧﻮد ﻧﺎﻓﺬ و ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ، ﻣﺮﺋﻮﺳﺎن ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرت او را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ(ﮔﯿﺮﯾﻔﯿﻦ، ۱۳۸۴).
رﻫﺒﺮی ﻋﻤﺪه وﻇﯿﻔﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﻤﺎم ﮐﺎر او ﻧﯿﺴﺖ. ﻣﺪﯾﺮان ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ لیکن ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ ﯾﮏ رﻫﺒﺮ اﺛﺮ ﮔﺬاری ﺑﺮ دﯾﮕﺮان اﺳﺖ، ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﮐﻪ ﻫﺪف ﻫﺎی از ﭘﯿﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه را ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ دﻧﺒﺎل ﮐﻨﻨﺪ. اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهد ﮐﻪ رﻫﺒﺮان ﻗﻮی ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺪﯾﺮان ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﺿﻌﯿﻒ آن‌ها ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮔﺮوه در ﺟﻬﺖ ﻏﻠﻂ دﻧﺒﺎل ﺷﻮد. ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ آن‌ها ﻗﺎدرﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻌﺎلیتهای ﮔﺮوه را ﺗﺪاوم ﺑﺨﺸﻨﺪ، اﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ آن‌ها را در ﺟﻬﺘﯽ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺼﻮل ﻫﺪفﻫﺎی ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.

روابط تجربی زیادی برای محاسبه ضریب انتقال حرارت و زمان ماند ارائه شده است ولی هیچکدام مقبولیت جهانی ندارندو صرفاً برای مواد و شرایط خاص جواب داده اند؛ بنابراین بهترین منبع، داده های آزمایشگاهی برای محاسبه زمان ماند و ضریب انتقال حرارت در همان مکان و با همان شرایط در مقیاس آزمایشگاهی است.

۲-۱۰-مدل های کلی (جامع) برای خشک کن های دوار
مدل های کلی که در برگیرنده مشخصات ذرات جامد و محفظه خشک کن باشد، بصورت مجموعه ای از معادلات دیفرانسیل است که بدست آمده از موازنه جرم و انرژی بین فاز گاز و جامد می باشند و معمولاً بصورتی ساده می شوند که معادلات بصورت خطی تبدیل شوند. مدلهایی نیز وجود دارند که برای تعیین توزیع دما و رطوبت ذرات و هوای خشک کننده در جهت محوری استفاده می شوند اما میزان اعتبار آنها مشکل است به این دلیل که اندازه گرفتن رطوبت ماده و دمای داخلی خشک کن سخت می باشد. یک سری دیگر از معادلات بصورت معادله دیفرانسیل جزیی با پارامترهای توزیع شده برای هر دو کمیت دما و رطوبت ذرات و هوا می باشد.
یک نمونه از مدل ریاضی که از جامع ترین آنها می باشد در سال ۲۰۰۳ توسط A.Iguaz و همکاران بدست آمده است که شامل ۵ معادله دیفرانسیل و تعدادی معادلات جبری می باشد[۲۲].
شاه حسینی و همکارانش مدلی که توسط Iguaz وهمکارانش ارائه شده بود را تصحیح کردند و سپس بعنوان یک مدل کلی در محیط Matlab برای حل عددی آن استفاده کردند. فرضیاتی که آنها استفاده کردند بدین ترتیب می باشد:[۲۲]
-ذرات تولیدی کروی می باشند و ابعاد آن در طی فرایند تغییر نمی کند.
-در طول فرایند خشک کردن سرعت خشک شدن نزولی می باشد.
-دبی هوا ثابت می باشد.
-خشک کن در شرایط بهینه بار خود کار می کند.
سرعت خشک شدن یک پارامتر مهم برای مدل می باشد و باید بصورت تجربی تعیین شود. بر اساس معادلات Baker، معادلات مربوط به سرعت خشک شدن باید شامل داده های تعادلی جامد باشد.
یک مدل می تواند برای محاسبه و تعیین پروفایل رطوبت و دمای محصول و هوا در جهت محوری استفاده شود ولی اثبات صحت و درستی این پروفایلها بسیار مشکل است زیرا اندازه گیری مقدار رطوبت و دمای درون خشک کن بسیار مشکل می باشد.
امکان شبیه سازی دینامیکی رفتار خشک کن ها نیز وجود دارد. یکی از دلایل استفاده از شبیه سازی، پیش بینی چگونگی تاثیر یک تغییر پله ای متغیرهای ورودی برروی متغیرهای خروجی است. جهت مطالعه رفتار دینامیک خشک کن ها رفتارآنها در شرایط عملکرد آن شبیه سازی می شود و هنگامیکه سیستم به حالت پایدار برسد یک آشفتگی (تغییر) در یکی از متغیرهای ورودی آن ایجاد می شود [۱۵].
اگرچه تحقیقات زیادی در مورد مدلسازی پدیده های خشک کردن انجام شده است، نسبتاً مقدار کمی از این فعالیت ها بطور مستقیم به خشک کن های دوار مربوط می شود و ممکن است به خاطر این واقعیت باشد که خشک کن دوار یک فرایند بسیار پیچیده ای است که فقط شامل خشک شدن نمی باشد بلکه پیشرفت جامد در طی خشک کردن مطرح می باشد [۲۵].
ساختار مدل انتقال جامد به فاز گاز گسترش یافته است. حرارت و تبخیر شدن آب بین این فازها منتقل می شود. حرارت از فاز گاز توسط همرفت و تابش به جامد منتقل می شود.
یک مدل دینامیکی چندبعدی معتبر برای خشک کن دوار بر اساس مفروضاتی همچون پیش بینی و اندازه گیری مقادیر دمای خروجی شبیه سازی شده است. به منظور تسهیل خشک شدن، موازنه انرژی فازهای جامد در داخل مدل انتقال جامد معتبر یکپارچه سازی شده است. فازگاز در مناطق پره دار و بدون پره بصورت یک سیستم جریان خزشی^[۱۳] مدلسازی شده است. عوامل تصحیح برای مقادیر نامعین در سطح تخمینی جامد در بخش های مختلف خشک کن معرفی شده است. این عوامل تصحیح بطور دستی با پارامترهای مورد استفاده در آزمایش ها میزان رطوبت تخمین زده شده است. میزان حرارت از دست رفته از طریق پوسته با بهره گرفتن از تحلیل مقاومت آن محاسبه شده است. به منظور تطبیق دمای گاز خروجی، عوامل تصحیح حرارت از دست رفته همچنین تعریف شده است و بطور دستی هماهنگ می شود [۲۶].
میزان رطوبت جامد و دمای هوای خشک و جامد بصورت تابعی از طول خشک کن در شکل زیر نشان داده شده است. مقادیر شبیه سازی شده برای دمای جامد، رطوبت جامد و دمای هوای خشک در خروجی خشک کن بسیار نزدیک به آن چیزی است که در آزمایش ها آمده است در حالیکه در گزارش های حالت پایدار، دمای خروجی جامدات و هوای خشک در خشک کردن همزمان بطورکلی در نزدیکی ورودی استوانه بهم رسیده اند که در آنجا انتقال حرارت سریعترین می باشد. بیشترین دمای جامد می تواند چندین درجه بیشتر از دمای خروجی نهایی جامد باشد.

شکل (۲-۱۰) .توزیع حالت پایا برای رطوبت جامد و دمای جامد و هوای خشک. در جاییکه L=0.5 m [25].
در یک مدل چندبعدی دینامیکی برای یک خشک کن دوارصنعتی توسعه یافته، فازگاز در بخش های پره دار و بدون پره خشک کن همانند یک سیستم جریان خزشی، مدلسازی شده است. فاز جامد در بخش های بدون پره همانند یک سیستم جریان خزشی محوری پراکنده سازی شده است. طبق انواع قرارداد یک قسمت از تقریب مدلسازی برای انتقال جامد در بخش های پره دار استفاده شده است. این تقریب یک فرمولسازی سری-موازی از خوب مخلوط شدن در محفظه و توزیع جامدات بین قسمت های تخمین زده شده از طریق مدلسازی هندسی و بررسی دقیق طراحی موانع بارگیری می باشد [۲۶].
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱-مقدمه
خشک کردن، یعنی ازبین بردن رطوبتی که در جسم موجود می باشد و یکی از فرایندهای اصلی در بسیاری از صنایع می باشد، به این دلیل که برای تولید کردن محصولاتی با کیفیت برتر و ماندگاری بالاتر، نیاز به خشک کردن افزایش می یابد.
در این پایان نامه، سعی بر بررسی عملکرد خشک کن دوار در کارخانه تولید دی کلسیم فسفات ومدلسازی ریاضی و در نهایت شبیه سازی آن داریم.
۳-۲-خشک کن دوار
خشک کن دوار تولید دی کلسیم فسفات باید دارای خصوصیات زیر باشد:
میزان حرارت دهی، قابل اندازه گیری و کنترل باشد.
حرارت مستقیماً با محصول برخورد ننماید.
قابلیت کاهش رطوبت محصول را تا حد استاندارد داشته باشد.
کنترل حرارت در اینجا بسیارمهم است زیرا حرارت بیش از حد سبب سرامیکی شدن محصول و کاهش قابلیت حل آن می گردد.
۳-۳-بررسی فرایندخشک کردن و عملکرد آن
خشک کردن غیرطبیعی با بهره گرفتن از وسیله های صنعتی (خشک کن ها) کمک می کند تا میزان رطوبت باقیمانده را در یک زمان نسبتاً کوتاهی کاهش دهیم. همرفت یکی از متداولترین روش های خشک کردن (خشک کن های مستقیم) می باشد. حرارت توسط گاز/هوای داغ بر روی سطح جامد پراکنده می شود. حرارت برای تبخیر توسط انتقال به سطح در دسترس مواد عرضه شده است. رطوبت تبخیر شده توسط سیال خشک کن حمل می شود. خشک کن های غیرمستقیم (توسط همرفت کار می کند) بیشتر برای ذرات و مواد با دانه های ریز یا برای جامدات خیلی مرطوب مناسبند در حالیکه خشک کن های تابشی با بهره گرفتن از منابع مختلف تابش الکترومغناطیسی با طول موج هایی در محدوده مادوفروسرخ تا ماکروویو کار می کنند [۳۰].
مقدار زیادی از موادگرانولی با ذرات به ابعاد ۱۰ میلیمتر یا بیشتر که بیش از حد شکننده اند و به حرارت حساسند و یا باعث مشکلاتی در حمل و نقل موادجامد می شوند، در خشک کن های دوار در فرایندهای صنعتی خشک می شوند. خشک کن های دوار یکی از متداولترین انواع خشک کن های صنعتی می باشد و شامل یک پوسته استوانه ای که معمولاًاز صفحه های فولادی ساخته شده است، شیب کمی دارد. بطورمعمول قطرآن ۵-۳/۰ متر و طولش ۹۰-۵ متر و چرخش در ۵-۱ می باشد.
خشک کن دوار معمولاً با یک فشارداخلی منفی برای جلوگیری از فرار گرد و غبار عمل می کند. موادجامد در نظرگرفته شده، در انتهای فوقانی بسمت پایین حرکت می کنند یا تخلیه می شوند. بسته به ترتیب تماس بین گاز خشک کن و جامد، یک خشک کن می تواند به مستقیم و یا غیرمستقیم، همسو یا ناهمسو، طبقه بندی شود. یک مجموعه ای از پره های بالابرنده با شکل های مختلف در درون پوسته برای تماس مناسب بین جامد با گاز قرار داده شده است. این پره ها از حالت مارپیچ به حالت مستقیم تنظیم شده‌اند. اثرات طراحی پره ها مانند تعدادپره ها، ابعادشان و شکل آنها بر روی عملکرد خشک کن بسیار پیچیده است.
یک خشک کن دوار، دارای دو عملکرد مجزا می باشند:بعنوان یک نوارنقاله و بعنوان یک گرم کننده.
حرکت جامد از طریق خشک کن توسط مکانیسم های زیر تحت تاثیرقرار دارد:
بلندکردن اجسام، حرکت آبشاری، لغزشی و برگشتی.
شکل (۳-۱) .خشک کن دوار آبشاری [۲۴].
همانطور که خشک کن می چرخد، موادجامد توسط پره ها در فواصل معینی در سراسر استوانه برداشته می شوند و از طریق هوا در یک لایه آبشاری پاشیده می شوند. اغلب فرایندخشک شدن در این زمان اتفاق می افتد، چون مواد جامد در تماس نزدیک با گاز قرار دارند. حرکت پره ها همچنین تا اندازه ای برای انتقال موادجامد از طریق استوانه مناسب است [۲۴].
عوامل موثر بر مدل سازی خشک کن دوار را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:
خصوصیات فیزیکی جامدات، مانند اندازه ذرات و شکل آنها، دانسیته و میزان رطوبت.
متغیرهای خشک کن، مانند قطر و طول استوانه و طراحی و تعداد پره های بالا برنده.
شرایط عملیاتی، مانند جریان خوراک و دما، جریان و دمای هوای خشک و شیب سرعت چرخش استوانه [۲۴].
همه عوامل بالا بر انتقال حرارت در استوانه موثرند و همه بغیر از دمای جامد و هوای خشک یک اثری بر روی بارگیری (نگهداشتن) و زمان عبور از استوانه دارند نگهداشتن^[۱۴] جامد تاثیرزیادی بر روی عملکرد خشک کن دارد و سرعت تولید را کاهش می دهند اما یک نگهداری جامد بزرگ، باعث غلتانیدن مواد در عمق خشک کن می شود که باعث می شود میزان رطوبت موردنیاز بدست نیاید و توان موردنیاز برای چرخاندن خشک کن افزایش یابد. یک نگهداری که ۱۵-۳%از حجم کل استوانه می باشد، با مقادیردر محدوده ۱۲-۸% رایج تر می باشد وعملیات را رضایت بخش می کند.
راندمان گرمایی خشک کن دوار به وضعیت خشک کن و تغییر آن در محدوده گسترده از ۲۵% در یک سیستم شعله غیرمستقیم تا ۸۵% در یک لوله بخار بستگی دارد [۲۸].
اگرچه خشک کن های دوار برای دهه های بسیاری در بخش های صنعتی متعددی استفاده شده است، تحقیقات در مورد مدلسازی آنها و کنترلشان محدود بوده است و می توان گفت که هنوز در مراحل ابتدایی می باشد و تا حد زیادی به دلایل زیر بستگی دارد:
وضعیت کنونی:خشک کن های دوار بدون شک یکی از قدیمی ترین و متداولترین عملیات در فرایندهای صنعتی می باشد. ساعت ها کار می کند، عملکرد آنها آسان و قابل اطمینان می باشد، اما بازده انرژی نامناسب دارند و سازگار با محیط زیست نمی باشند. اغلب خشک کن های دوار، مخصوصاً انواع قدیمی آنها هنوز بصورت دستی با تکیه بر مشاهده و تجربه اپراتور، کنترل می شود.
فرایندپیچیده:درک عمیق ما از خشک کن های دوار بسیارضعیف است، زیرا فرایندبسیارپیچیده ای است که شامل حرکت جامدات علاوه بر خشک کردن حرارتی آنها می باشد. به عنوان فرایندی است که بشدت غیرخطی می باشد و به زمان و مکان بستگی دارد. مدلسازی ریاضی بسیارسخت است. بطورکلی مدل ها برآوردی خام از فرایندهای واقعی هستند و بنابراین مفیدبودن آنها، جای سوال دارد. این بدین معنی است که توسعه مدل براساس سیستم کنترل، اگرچه بهتر است زیرا طبیعت دینامیکی آرام خشک کن دوار، موردتوجه طراحان خشک کن دوار قرار گرفته است.
عدم قطعیت:مقادیر عملیات مناسب خشک کن دوار برای کیفیت محصول و بازده خشک کردن اغلب در گذشته به رسمیت شناخته نشده است.
عدم وجودتحقیقات کنترل در خشک کن دوار:علاقه کمی در حال حاضر برای توسعه توابع اندازه گیری و کنترل خشک کن دوار نشان داده شده است. در حال حاضر روش های کنترل هوشمند که بر اساس تجربه بدست آمده است و به موفقیت دست پیدا کرده است. تحقیقات در کنترل خشک کن های دوار دوباره از سرگرفته شده است، بویژه با توجه به افزایش علاقمندی، خشک کن های دوار موجود در تلاش برای بهبود عملکرد خودکار خشک کن به خشک کن هوشمند در حال تغییر می باشد [۲۴].
۳-۴-عملکرد بهینه خشک کن دوار

• قاسمیان ،‌امید،‌اموزش و پرورش و توسعه اقتصادی ،‌رساله کارشناسی ارشد،‌دانشکده اقتصاد ، دانشگاه تهران ،‌۱۳۷۵.

 

• کاتوزیان ،؛‌محمد علی همایون ،‌اقتصادسیاسی ایران ،‌ترمه محمد رضا نفیسی و دیگران ،‌تهران ،نشر نی ، ۱۳۷۳.

 

• کمرر ، فرانس ان و .. ،‌برنامه ریزی اموزش مبتنی بر انگیزش ،‌ترجمه :‌عبدالحسین نفیسی ،تهران ‌،‌پژوهشکده تعلیم وتربیت، ۱۳۷۸.

 

• کوکایون ، ژاک و دیگران ،‌بررسی تحلیلی توزیع درامد وتوسه اقتصادی ،‌ترجمه احنود اخوی ،‌تهران ،‌موسسه مطالعاتن و پژوهشهای بازرگانی ،‌۱۳۷۶.

 

• لشکری ،‌محمد ،‌بازده اموزش :‌مقایسه بین بخش خصوصی ودولتی ،‌مجموعه مقالات همایش اموزش عالی در ایران ،‌تهران ،‌دانشگاه علامه طباطبایی ، صص ۴۵۹-۴۷۱، ۱۳۷۸.

 

• م.تایت ،ترجمه : قاسم جابری پور ، نقش سیاست های توسعه در تحول کارایی ونتایج نظام اموزشی ،‌ انتشارات دانشگاه تهران ،‌۱۳۸۴.

 

• مارتین ،‌کارنوی ،‌ترجمه:‌مرتی امین فر، افتتحصیلی یااتلاف در آموزش و پرورش ، فصلنامه تعلیم و تربیت (‌پاییز وزمستان) صص۷-۲۵، ۱۳۸۷.

 

• مشایخ ف بریده ،‌دیدگاه های نو در برنامه ریزی اموزش، تهران ،‌انتشارات سممت ، ۱۳۷۹.

 

• ن.سیگنال،‌ترجمه:‌رامین اموخته ،‌اقتصاد اموزش و اصول کاربردها، انتشارات استان قدس رضوی ، چاپ سوم ، ۱۳۷۹.

 

• نادری ، ابوالقاسم ،‌مالیه آموزش ، چاپ اول ،‌انتشارات دانشگاه تهران ، ۱۳۸۸.

 

• نادری ،ابوالقاسم ، الگوه های چند سطحی و ارزیای ناهمانی و کارای بودجه بین دنشگاه ها ،‌فصلنامه پژوهش آموزش عالی شماره ۳۰( بهار) ، ۱۳۸۲.

 

• • نادری ،ابوالقاسم ، مبانی نظری تامین و سازو کارهای تخصیص منابع مالی پیشنهادی برای اموزش و پروش ، ج۱ ایران ،‌شورای عالی اموزش و پرورش ، ۱۳۸۶.

 

• نادری ،ابوالقاسم ،‌توان مالی دولت ودیگران راه های تامین مالی آ.پ ،‌موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی ،‌۱۳۸۰.

 

• نادری ف ابوالقاسم ، اقتصاد اموزش ،‌تهران ، سیطرون ، ۱۳۸۳.

 

• نفیسی ، عبدالحسین ،‌براورد خسارتهای اقتصادی ناشی از شکست تحصیلی درجامعه ایران ،‌فصلنامه تعلیم وتربیت سال پنجم (۲) ، ۱۳۶۸.

 

• نفیسی ، عبدالحسین ۰و) ،‌دانشنامه اقتصاد آ.پ، ج ،‌۱-۴، تهران ، پژوهشکده تعلیم وتربیت ،‌۱۳۸۲و۱۳۸۰.

 

• و ،میتر ،‌ترجمه :‌غلامعلی سرمایه ،‌برنامه ریزی اموز مبتنی بر انگیزش ،تهران : پژوهشکده تعلیم و تربیت ، ۱۳۷۱.

 

• و.تینتو،‌ترجمه یدالله مهر علی زاده ، بررسی تحولات کارایی درونی نظام اموش و پرورزش کشور ،‌چاپ سوم،‌انتشارات نشر ،‌۱۳۸۴.

 

• وحیدی ، پریدخت ، تحلیلی از هزینه در اموزش عالی ، مدیریت اموزش عالی وتحقیقات ، ۱۳۸۴.

 

• ونیدی ،‌جان ،‌اقتصاد تعلیم و تربیت ،‌ترجمه :‌برهان منش ،محمد ،تهران ، دانشگاه تهران ، ۱۳۷۵.

 

• هاشمیان اصفهانی ،‌مسعود، اثر درامدی اموزش ، رساله کارشناسی ارشد، اصفهان ، دانشکده علوم اقتصادی ،دانشگاه تهران ، ۱۳۷۰.

 

• یادگیری مدام العمر در اقتصاد دانش محور، ترجمه:‌مصطفی عمانراده و دیگران ، اصفهان ،‌جهاد دانشگاهی ، ۱۳۸۷.

 

منابع لاتین:
Alaska, Louisiana, South Carolina and Tennessee

 

• Altbach Philip G., “The Dilemma of Change in Indian Higher Education Global Civilization and Cultural Roots”, in INDIA 2000, (eds.) S P Gangully and Pramed Talageri, p. 79, NewDelhi.

 

• Altbach Philip G., “The Dilemma of Change in Indian Higher Education Global Civilization and Cultural Roots”, in INDIA 2000, (eds.) S P Gangully and Pramed Talageri, p. 79, NewDelhi.

 

• Berwood Yost,(2003) Director of the Center for Opinion Research, Franklin and Marshall College “Public Education, Education Funding and Public Opinion: What do Pennsylvanians have to say?”available at http://opinion.fandm.edu/education funding and public opinion .pdf

 

Beth Parent, “Fiscal Policy in the American States.” in Virginia Gray and Russell L. Hanson (editors), Politics in the American States: A Comparative Analysis, 9th Edition (Washington, DC: Congressional Quarterly Press, 2008), pp.215-235, p. 301.

 

• Edu 718 Budgetig and Financial Management, National open university of Nigeria

 

http://www.trustees2000.com/chpt08.html#top

 

• Michael Griffith, “Taxation and Spending Policies,” Education Commission of the States (ECS), June 2004 http://ecs.org/clearinghouse/52/94/5294.pdf visited March 26, 2008.

 

Michael Griffith, “Taxation and Spending Policies,” Education Commission of the States (ECS), June 2004 http://ecs.org/clearinghouse/52/94/5294.pdf visited March 26, 2008.

 

• Michael Griffith, “Taxation and Spending Policies,” Education Commission of the States (ECS), June 2004 http://ecs.org/clearinghouse/52/94/5294.pdf visited March 26, 2008.

 

National Conference of State Legislatures, “A Guide to Property Taxes: An Overview.” WCAX-TV News August 21, 2007 http://www.wcax.com/Global/story.asp?S=6963515 visited March 24, 2008.

 

• National Conference of State Legislatures, “A Guide to Property Taxes: An Overview,” May 2002, http://204.131.235.67/programs/fiscal/fpproptax.htm, visited 4/2/08.

 

New Jersey School Boards Association, “How a New School Funding System Should Work,” June 2007 http://www.njsba.org/press_releases/funding-white-paper.pdf visited March 24, 2008
Robert C. Lowry, “Fiscal Policy in the American States,” in Virginia Gray and Russell L. Hanson (editors), Politics in the American States: A Comparative Analysis, 9th Edition (Washington, DC: Congressional Quarterly Press, 2008), pp.287-315, pp. 300-302.

 

• Robert C. Lowry, “Fiscal Policy in the American States,” in Virginia Gray and Russell L. Hanson (editors), Politics in the American States: A Comparative Analysis, 9th Edition (Washington, DC: Congressional Quarterly Press, 2008), pp.287-315, p. 301.

 

Robert C. Lowry, “Fiscal Policy in the American States,” in Virginia Gray and Russell L. Hanson (editors), Politics in the American States: A Comparative Analysis, 9th Edition (Washington, DC: Congressional Quarterly Press, 2008), pp.287-315, p. 299.