پرت شدن سرنشین
نمودار۲-۱- نمودار طبقه بندی تصادفات بر اساس نتیجه تصادف و وسایل نقلیه درگیر
در تعریف کمیسیون استاندارد خودروهای جاده ای موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران؛ تصادف عبارت از رخداد ناگهانی و غیر قابل پیش بینی در مورد وسیله نقلیه که در اثر آن زیانهایی به وسایل نقلیه، سرنشین و یا اجسام وارد آید(نمودار۲-۲)(۱۹). با وجود این، هنوز تعریف کاملی برای تصادف بیان نشده است. بنابراین برای شناخت تصادفات جادهای بایستی عوامل اصلی بروز اینگونه حوادث را مورد بررسی قرارداد. در واقع برای کاهش آسیبهای وارده و دستیابی به سامانههای حمل و نقل مناسب، به طوری که ایمنی جادهها ارتقا یابد.
تصادف
بدون برخورد
با برخورد
جلو
خارج شدن از راه
قیجی کردن
پهلو
واژگونی
جدا شدن یدک
سایر
افتادن یا جابجایی بار بار
عقب
آتش سوزی
نمودار۲-۲- نمودار تصادف کمیسیون استاندارد خودروهای جاده ای موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران
۲-۱-۳-۲- واکاوی تصادفات جادهای
افزایش جمعیت و روند رو به رشد توسعه و فعالیتهای مختلف انسانی در امر حمل و نقل، موجب شده اثرات نامطلوبی از نظر تصادفات جادهای، همراه با خسارات مالی و جانی جبران ناپذیری پدید آید. تصادفات جادهای یکی از شایعترین سوانح و حوادث است که جان بسیاری از مردم را به خطر می اندازد. توسعه فناوری و افزایش روز افزون خودرو در زندگی بشر، موجب شده تصادفات جادهای یکی از شایعترین حوادث است که سالانه جان بسیاری از مردم را به خطر میاندازد. کشور ما، از این نظر یکی از کشورهای دارای بیشترین موارد تصادف جاده ای و تلفات ناشی از آن است.
ایران بین سالهای ۲۰۰۴-۲۰۰۲ مکان دوم جهانی را آن هم با اندکی اختلاف پس از کشور السالوادوردر قاره آمریکا از نظر «تعداد کشته به ازای ۱۰۰ هزار نفر جمعیت» در تصادفات جادهای به خود اختصاص داده است. بر این اساس در السالوادور تعداد کشته به ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در تصادفات جادهای در سالهای مورد بررسی ۴۳ نفر و در ایران ۴۱ نفر بوده است. این تعداد برای کشور انگلستان ۶ نفر، آمریکا ۱۷ نفر، چین ۶ نفر، مالزی۳۲ نفر، کره۳۳ نفر، سوریه۱۲ نفر، عربستان۲۲ نفر، بنگلادش۲۰ نفر و هند۱۵ نفر بوده است. همین آمار نشان میدهد از سال ۱۳۷۳تا سال ۱۳۸۶ نزدیک به۳۰۰هزار نفر در تصادفات جادهای در کشور جان خودرا از دست دادهاند(۲۰).
تلفات جادهای در جهان رتبه هفتم را دارد اما در ایران پس از بیماریهای قلبی و عروقی رتبه دوم را دارد(۲۱) بر اساس آخرین آمار مرگ و میر بر اثر تصادفات جادهای از سال ۷۹ تا ۸۸، ۲۳۵ هزار و ۵۰ نفر جان خود را از دست دادهاند. بر اساس این آمار ۱۰ ساله میتوان گفت که به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ۲۸/۳۸ درصد تلفات داشتهایم. در هر ساعت۲.۷ ایرانی بر اثر تصادفات جادهای جان می دهند.(۲۲) که نشانگر تلفات انسانی بالا با توجه به جمعیت کشور ( تنها یک درصد از جمعیت جهان) است. به همین لحاظ تصادفات جادهای یکی از عمده ترین دلایل مرگ و میر ایرانیان است.
متاسفانه در طول یک دهه اخیر وضعیت ایمنی جاده‌های کشورمان به نسبت دیگر کشورهای جهان از وخامت بیشتیر برخوردار شده است و طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی در سالهای ۲۰۱۱ و ۲۰۱۳ شاهد هستیم که رتبه ایران که در سال ۲۰۰۷ در میان ۱۷۸ کشور دنیا در مقام ۱۶۸ قرار داشت، در سال ۲۰۱۱ و در میان ۱۸۰ کشور جهان به رتبه ۱۷۷ رسیده است(۲۳).
بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی کشور در ۱۰سال (۱۳۷۶ تا ۱۳۸۵) به جمعیت کشور ۸ میلیون و ۵۷۵ هزار و ۴۷۶ نفر و به تعداد وسایل نقلیه موتوری ۹۷۴ هزار و ۸۶۹ مورد افزوده شده که تعداد مرگ ناشی از حوادث ترافیکی در این مدت ۲۰۹ هزار و ۹۲۳ مورد بوده است. تعداد افراد آسیب دیده ناشی از این حوادث یک میلیون و ۶۵۰ هزار و ۳۴۱ آسیب بود که از ۱۱۰ نفر به ازای هر ۱۰۰هزار نفر در سال ۱۳۷۵ به۴۰۱ نفر به ازای هر ۱۰۰هزار نفر در سال ۱۳۸۴ افزایش یافته، سپس به ۳۹۳ نفر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۸۵ کاهش یافته است. میزان مرگ ناشی از حوادث ترافیکی نیز از ۱.۲۲ به ازای هر۱۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۷۵ به ۵ .۴۰ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در سال۱۳۸۴ افزایش پیدا کرده و سپس در سال ۱۳۸۵ به ۱. ۳۹ نفر به ازای هر۱۰۰هزار نفر کاهش پیدا کرد. تعداد مرگ بر اساس شاخص تعداد وسایل نقلیه از ۲۱۱ مورد به ازای هر ۱۰۰ هزار وسیله نقلیه در سال ۱۳۷۵ به ۲۵۸ مورد به ازای هر ۱۰۰ هزار وسیله نقلیه در سال ۱۳۸۱ افزایش یافت و سپس به۱۷۰ مورد به ازای هر ۱۰۰ هزار وسیله نقلیه کاهش پیدا کرد(۲۴).
بر اساس آخرین آمار مرگ و میر بر اثر تصادفات جادهای از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۸، ۲۳۵ هزار و ۵۰ نفر جان خود را از دست دادهاند. بر اساس این آمار ۱۰ ساله میتوان گفت که به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ۳۸.۲۸ درصد تلفات داشتهایم. در هر ساعت ۲.۷ ایرانی بر اثر تصادفات جادهای جان می‌دهند(۲۵) همچنین بر اساس اعلام سازمان پزشکی قانونی، روزانه بیش از ۶۰ نفر در حوادث رانندگی در کشور جان میبازند(۲۶). بنابراین بر اثر تصادفات جادهای به طور متوسط در هر ۲۲ دقیقه یک نفر جان خود را بر اثر تصادف با خودرو از دست می دهند و به همین لحاظ تصادفات جادهای یکی از عمده‌ترین دلایل مرگ و میر ایرانیان است.
همچنین اگر مقایسه ای در مورد تعداد کشته شدگان تصادفات جادهای ایران به ازای هر۱۰ هزار وسیله نقلیه صورت گیرد، نرخ کشته شدگان تصادفات جاده ای ایران حدود ۴۵ برابر کشورهای صنعتی، ۲ برابر چین، ۳ برابر کره جنوبی، ۵.۳ برابر تایلند، ۳ برابر روسیه و ۷ برابر ترکیه با جمعیت و وسایل نقلیه موتوری تقریبا یکسان است (۲۷)، به همین دلیل ایران دارای رتبه نخست تصادفات در دنیاست. علاوه بر این، شاخص مربوط به قربانیان تصادفات ایران چند برابر شاخص مشابه در کشورهای دیگر است و بیشترین قربانیان در سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی و در عابران پیاده دیده می شود (۲۸).
رشد حوادث برونشهری که در سال ۱۳۵۵، در حدود ۵۵ هزار مورد بوده است در سال ۱۳۸۵ به ۱۶۵ هزار مورد رسیده است، که رشد سالیانه ۱۳درصدی را سبب می شود. همچنین از سال ۱۳۷۶ که تعداد کشته شدگان ۱۴هزار نفر بوده است به ۲۸ هزار مورد در سال ۱۳۸۵ رسیده است و باز هم رشد نگران کننده ۸ درصدی را در طی ۱۰سال داشته است. حوادث رانندگی قربانیان خود را از سنین کلیدی جامعه انتخاب می کند. سهم عوامل مختلف در حوادث رانندگی ایران بر اساس راهنمای ایمنی راه ها (پیارک) که مرجع معتبری است محاسبه شده است. سهم عامل انسانی به تنهایی ۵۷ درصد است که ۲۶ درصد با عامل جاده و ۶ درصد با عامل وسیله نقلیه هم پوشانی دارد. این درحالی است که سهم عامل جاده به تنهایی ۳ و وسیله نقلیه ۲ درصد میباشد (۲۹).
آمار تصادفات، تلفات و زخمیهای حاصل از تصادفات در نمودار پایین ارائه شده است. با نگاهی اجمالی به نمودار میتوان دریافت تعداد متوفیات، جراحت و مرگ تا سال ۱۳۸۴روندی صعودی داشته که از سال ۱۳۸۵ این روند افزایشی تا حدی واپایش شده و در سالهای ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ با روند کاهشی مواجه بوده است. تعداد مرگ و میر ناشی از تصادفات رانندگی در سال ۱۳۸۶ با کاهش چشمگیری (۱۶ درصد) مواجه بوده است که بخش عمده آن (حدود ۹ درصد) می تواند به دلایل مختلفی از جمله سهمیه بندی سوخت و اثر القایی آن در تیرماه و سرمای شدید هوا در ماههای آخر سال و بخش دیگر آن (حدود ۷ درصد) می تواند به دلیل بهبود پایدار ایمنی رانندگی در کشور باشد)۳۰).
نمودار۲-۳- تعداد تصادفات، جرح و فوتی ناشی از تصادفات در ایران (۱۳۷۳ تا ۱۳۸۸)
حوادث رانندگان اولین آسیبهای غیر عمدی منجر به مرگ می‌باشند. هر ۶ دقیقه یک عابر پیاده در تصادفات آسیب و هر ۱۰۷ دقیقه یک عابر پیاده جان خود را از دست میدهد. به خواب رفتن افراد در هنگام رانندگی سالانه باعث ۱۰۰۰۰۰ تصادف می‌شود که در نتیجه آن تعداد زیادی آسیب دیده و جان خود را از دست می‌دهند(۳۱). رانندگی در حالت خواب آلودگی خطر تصادفات جادهای را ۴ تا ۶ برابر افزایش میدهد. همچنین رانندگی همراه با انجام کارهای دستی و یا بینایی پیچیده خطر تصادفات جادهای را ۳ برابر افزایش میدهد(۳۲).
تصادفات علت اصلی مرگ و میر و آسیبهای جدی هستند که در تمام جهان اتفاق می‌افتد و سالانه شمار زیادی از مردم را به کام مرگ می‌کشد. ایران یکی از کشورهایی است که بالاترین میزان تلفات انسانی ناشی از تصادفات جادهای را دارد. در ایران برخی عوامل ویژه سبب بالا رفتن نرخ مرگ و میر افراد در تصادفات می‌شود که شاید تاثیر این عوامل در سایر کشورها کمتر باشد.
نمودار ۲-۴- مقایسه آمار ۱۳ ساله تلفات حوادث رانندگی از سال ۱۳۸۰ تا سال۱۳۹۲
با توجه به تمهیدات مختلف و کنترل سیر فزاینده مرگ و میر در تصادفات جادهای اما باز هم نگرانی‌ها رفع نشده است و ایران همچنان در صدر کشورهای پر تلفات جادهای قرار دارد. نگاهی به این آمارها نشان میدهد که تلفات ناشی از تصادفات جادهای در ایران بسیار بالا بوده و از حیث آمار در رتبه های نخست جهان قرار دارد، این در حالی است که تعداد خودروهای ایران از تعداد خودروها در بسیاری از کشورها جهان بسیار کمتر است. بر اساس آمارهای موجود، مرگ و میر ناشی از تصادفات در جادهها نسبت به سایر کشورها بسیار بیشتر است. تصادفات جادهای، یکی از مهمترین مشکلات مرتبط با سلامت همگانی است، پیشگیری مداوم و موثر آن نیازمند کوششهای هماهنگ و همه جانبه است.
۲-۱-۴- عوامل موثر در بروز تصادفات جادهای
اندیشه انسانها و گذشت زمان، وی را بر طبیعت چیره نموده، راههای چیرگی امکانات و تواناییهای موجود در آن را برای رفاه بیشتر نوع بشر هموار کرده است. این روند از یک طرف آسایش و رفاه را برای نوع بشر به ارمغان آورده، از طرف دیگر بر کمیت و هم بر کیفیت زیستن وی اثرات زیانبار و مخرب بر جای گذاشته است. با رشد شتابان شهرها و افزایش حمل و نقل در جادهها و همچنین افزایش سرعت، مساله تصادفات جادهای مطرح گردید. بدین ترتیب مسایل حمل و نقل و تصادفات جادهای، با همه پیچیدگیهای آن مورد توجه واقع شدند.
حمل و نقل علیرغم داشتن جنبه های ایمنی و رفاهی بسیار فراوان، جوامع را مورد تهدید قرار داده است. در این بین، حمل و نقل جادهای با توجه به گستردگی و فراگیری آن از اهمیت ویژهای برخوردار است. حمل و نقل از سه عامل، انسان، راه، وسیله نقلیه تشکیل می شود. چنانچه هر یک از عوامل سه گانه نباشد اصولا مسالهای به نام تصادفات جادهای وجود نخواهد داشت. بنابراین یکی از مهمترین عواملی که در ایجاد تصادفات جادهای بسیار با اهمیت است افزایش جابجایی میباشد، که از عوامل اصلی این افزایش آن؛ میزان رشد جمعیت و افزایش بی رویه خودروها میباشد.
هنگامی که شهرها رشد می کنند، توجه به هماهنگی میان جنبه های مختلف زیستی آنها بسیار حایز اهمیت میباشد. در این فرایند جابجایی جمعیت در انجام فعالیتهای روزمره بسیار ضروری است. رشد سریع جمعیت، افزایش مصرف و گسترش محدودههای ساخته شده، سامانه حمل و نقل را آشفته نموده و نا امنیهای ایجاد شده؛ تهدیدی جدی برای جوامع به شمار میروند. این اقدامات از طریق لحاظ کردن برخی از هزینه های حمل و نقل، بر فعالیتهای مختلف تاثیر گذاشته و این امر می تواند منجر به افزایش آمد و شد و تصادفات جادهای شود.
در میان فعالیتهای آسیب رساننده فعالیتهای انسانی، حمل و نقل سهم به سزایی را به خود اختصاص داده است در نتیجه باید به عنوان یکی از پیجیده ترین مشکلات جوامع بشری مورد توجه قرار گیرد. حمل و نقل آثار متفاوت زیادی حاصل از تردد جادهای بر جوامع زیستی وارد میسازد. بنابراین بروز بحرانهای مختلف همانند افزایش تصادفات جادهای، نشان دهنده ضرورت توجه همه جانبه به آنست.
مطالعات انجام شده توسط آزمایشگاه تحقیقات جاده و حمل و نقل که با همکاری سازمان بهداشت جهانی صورت پذیرفته است نشان میدهد که بطور حیرت انگیزی میزان مرگ ومیر ناشی از تصادفات جادهای در کشورها، یکی از عوامل مهم مرگهای زودرس میباشد. برای گروه سنی ۵ تا ۴۴ سال، مرگ و میر ناشی از تصادفات جادهای دومین عامل اصلی مرگهای زودرس را تشکیل میدهد. بهبود وضعیت بهداشتی و کاهش تدریجی بیماریهای عفونی محلی، باعث شده است تا مرگ و میر ناشی از تصادفات جادهای، از اهمیت بیشتری برخوردارشده و این امر مشکل رو به افزایش کشورهای در حال توسعه میباشد(۳۳).
مساله واپایش اثرات تصادفات جادهای، برای جهت بخشیدن به نحوه کاهش آن و دست یابی به سامانههای حمل و نقل مناسب، به طوری که کمترین آسیبها را وارد کند؛ بایستی در اولویت قرار گیرد. حمل و نقل به علت دارا بودن آثار تصادفات جادهای، یک مشکل اساسی بوده که پیشگیری و واپایش آسیبهای آن، نیازمند کوششهای هماهنگ و همه جانبه است. واکاوی آمار تصادفات در جهان، نشان میدهد که میزان مرگ و میر در ازای هر خودرو شمارش شده در کشورهای در حال توسعه، در مقایسه با کشورهای صنعتی بسیار بیشتر است.
یکی از زیرساختهای مهم در توسعه اقتصادی شهرها و کشورها، سامانه جادهای و حمل و نقل مؤثر آن است. بر همین اصل، ایمنی حمل و نقل از جایگاه ویژهای برخوردار است. معیار سنجش ایمنی راه، تعداد تصادفهای جادهای است که این تصادفها برآیندی از رفتار و نقش رانندگان، خودروها و جاده و محیط است با توجه به افزایش روزافزون تصادفها، تجزیه و تحلیل باید به گونه ای انجام شود که عوامل موثر در بروز آنها شناسایی شوند به طور کلی ایمنی راه در سامانه «انسان، وسیله نقلیه، راه و محیط» بررسی می شود. شناخت تعامل این سه جز پایه ای است برای تشریع علت و اثر عواملی که منجر به تصادف میشوند(۳۴)
بنابراین تصادفات جادهای ناشی از وجود نقص در یکی از سه عامل است. برنامه ریزیها باعث بهبود وضعیت ایمنی سامانه حمل و نقل میشوند. سیاستهای حمل و نقل نیازمند رشدی است تا پای به پای تمایل فزاینده برای جابجایی، توسعه یابند و کیفیت آن را حفظ کند. در این راستا کاهش تلفات ناشی از تصادفات جادهای یک موضوع کلیدی به شمار می آید.
تصادفها برآیندی از رفتار و نقش رانندگان، خودروها و جاده و محیط است با توجه به افزایش روزافزون تصادفها، تجزیه و تحلیل باید به گونه ای انجام شود که عوامل مؤثر در بروز آنها شناسایی شوند. به طور کلی ایمنی راه در سامانه انسان، خودرو، راه و محیط بررسی می شود. شناخت تعامل این سه جز پایهای است برای تشریع علت و اثر عواملی که منجر به تصادف میشوند. بر اساس ماتریس هادن[۳] سه مرحله را برای تصادف مطرح شده است که عبارت اند از: ۱-مرحله قبل از تصادف؛۲-مرحله هنگام تصادف؛۳-مرحله پس از تصادف(۳۵)
جدول۲-۱- ماتریس هادون (۱۹۷۳)
| مراحل | عوامل | |||
| انسان | تجهیزات و وسایل نقلیه | راه و محیط | ||
| پیش از تصادف | ||||
