هدایت الکتریکی ، نسبت جذب سدیم ، بافت خاک ، ساختمان خاک ، میزان یون ها محلول کلر و سدیم ، میزان گچ ، میزان مواد آلی ، میزان اسیدیته ،کاتیون ها و آنیونهای خاک ، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک

شاخص آب زیرزمینی

هدایت الکتریکی ، میزان یون محلول کلر ، میزان اسیدیته ، آنیونهای آب ، نسبت جذب سدیم ، شیمیایی. کل مواد محلول در آب ، بهره ­برداری بی رویه و کیفیت آب .

مقدار فرسایش بادی

سرعت و وضعیت باد، پستی و بلندی سطح زمین، پوشش گیاهی، مدیریت و استفاده از زمین، آثار فرسایش سطح خاک، پراکنش نهشته های بادی ، سنگ شناسی ، رطوبت خاک، بافت خاک

وضعیت بیابان زایی

اقلیم، شاخص آب، کیفیت خاک، میزان فرسایش بادی، پوشش گیاهی ، مدیریت و سیاست

۴-۳-۲- ترسیم نمودار تاثیر (روابط بین متغیرها)
به منظور استخراج تمامی روابط ممکن و موثر میان متغیر­های شناخته شده، ابتدا به تعریف هر یک از این متغیر­ها پرداخته شد. همچنین بر این اساس حالات مربوط به هر یک از متغیرها تعیین گردید. استفاده از این تعاریف هم به در نظر گرفتن روابط صحیح میان متغیرها کمک می­نماید و هم در مرحله بعدی یعنی کمی­سازی روابط از اریبی نظرات کارشناسان به دلیل به کار بردن تعاریف متفاوت جلوگیری می نماید.
جهت ترسیم نمودار تاثیر و تعیین روابط بین متغیرها، از نظر کارشناسان و متخصصین در زمینه ­های مختلف استفاده شد. در مطالعات خاک از ۳ متخصص خاکشناس در زمینه فیزیک خاک، شیمی خاک و آلودگی خاک کمک گرفته شد. جهت بررسی شاخص آب در منطقه، از ۲ متخصص در زمینه آلودگی آب کمک گرفته شد.جهت بررسی و مشخص کردن روابط بین متغیرهای موثر در فرسایش بادی و بیابان­زایی منطقه نیز از دو کارشناس و متخصص در این زمینه استفاده شد.
قبل از ایجاد نمودار تاثیر می­بایست تمامی متغیرها تعریف و حالت­های مربوط به هر متغیر نیز توضیح داده شود.این کار کمک شایانی به کارشناسان جهت تهیه نمودار تاثیر می­ کند.جداول مربوط به تعاریف تمامی متغیرهای مدل­ها در قسمت پیوست آمده است. در نهایت نمودار تاثیر مربوط به هر یک از مدل­ها با برگذاری جلسات متعدد با کارشناسان و متخصصان مربوطه از عوامل علت و معلولی تهیه و روابط بین متغیرها نشان داده شد.برای مثل نمودار تاثیر ارائه شده برای مدل خاک در شکل ۴-۲۴ آورده شده است. این نمودارها شامل جعبه‌هایی هست که با پیکان‌هایی به هم مرتبط شده ­اند و جهت پیکان‌ها نشان‌دهنده روابط و تاثیر میان متغیرهاست. بافت خاک، ساختمان خاک، مواد آلی، گچ موجود در خاک و در نهایت میزان سدیم و کلر خاک به عنوان ورودی­های مدل کیفیت خاک درنظر گرفته شد. بافت، ساختمان و مواد آلی مهمترین عواملی بوده که بر خصوصیات فیزیکی خاک منطقه تاثیر گذار بوده اند که به وسیله پیکانهایی این رابطه نشان داده شد.سدیم و کلر مهمترین کاتیون و آنیونی بودند که به صورت غیر مستقیم بر میزان EC خاک تاثیرگذارند.کم و زیاد شدن گچ در خاک نیز می توان بر میزان کاتیونها و آنیونها تاثیرگذار باشد. اسیدیته خاک، متاثر از تغییرات کاتیونها و آنیونهای خاک بوده و با افزایش یا کاهش آن تغییر می­ کند.

از آنجایی که نقش خصوصیات شیمیایی در کیفیت خاک منطقه پر رنگتر از خصوصیات فیزیکی خاک بوده، از این جهت متغیرهای شیمیایی بیشتری در نظر گرفته شد. همان گونه که در شکل ۴-۲۴ مشخص است، پارامترهای تاثیرگذار بر خصوصیات شیمیایی خاک در منطقه، مواد آلی، نسبت جذب سدیم، هدایت الکتریکی و میزان اسیدیته خاک تعیین شد. و در نهایت کیفیت خاک از تغییرات خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک ارزیابی گردید. نمودار تاثیر مربوط به مدل­های شاخص آب و فرسایش بادی در شکل های ۴- ۲۵ و ۴- ۲۶ آورده شده است.
متغیرهای کلیدی خاک
متغیر هدف
متغیر های اصلی خاک
شکل ۴-۲۴- در این شکل روابط بین متغیرهای خاک در منطقه نشان داده شده که عوامل تأثیرگذار با پیکان­هایی به هم مرتبط شده اند و جهت پیکان نشان دهنده جهت تأثیر است.
متغیرهای کلیدی آب
متغیر هدف
متغیر های اصلی آب
شکل ۴-۲۵- نمودار اثر تهیه شده از روابط متغیرهای موثر بر مدل شاخص آب در منطقه
متغیرهای کلیدی فرسایش بادی
متغیر هدف
شواهد فرسایش بادی
متغیرهای اصلی فرسایش بادی
شکل ۴-۲۶- نمودار اثر تهیه شده از روابط متغیرهای موثر بر مدل فرسایش بادی در منطقه
جهت ایجاد مدل بیزین بیابان­زایی در منطقه از معیارهای مدل مدالوس استفاده شد. با توجه به اینکه این معیارها همگی به صورت مستقیم در بیابان­زایی تاثیر­گذار هستند ، بنابراین تمامی این معیارها همان گونه که در شکل ۴-۲۷ مشاهده می­ شود به صورت مستقیم بر گره بیابان­زایی تاثیر می­گذارند و این­گونه نمودار تاثیر مربوط به مدل بیزین بیابان­زایی تشکیل شد.
متغیر هدف
متغرهای کلیدی بیابان زایی
شکل ۴-۲۷- نمودار اثر تهیه شده از روابط متغیرهای موثر بر مدل بیابان زایی در منطقه
۴-۳- ۳- تشکیل جداول احتمالات شرطی
برای افزایش کارایی و امکان به روز رسانی شبکه ­های باور بیزین، روابط تمامی متغیرها، در قالب یک سیستم اولویت­ بندی کمی­سازی شدند. یکی از مشکل­ترین مراحل مدل­سازی به روش شبکه ­های باور بیزین، مرحله کمی­سازی روابط بین متغیرهای موجود در مدل می باشد.بکارگیری عناوین مناسب و انتخاب گره­های ورودی مناسب به این متغیر­ها، کمی­سازی روابط میان آن­ها را تسهیل می نماید [ ۱۵].
تصمیم ­گیری در زمینه اولویت­ بندی ترتیب اهمیت متغیرهای وارد شده ( گره­ها ولدی) به یک گره، در زمینه اثر بر آن متغیر( گره فرزندی) از نکات مهم دیگری است که با مرور منابع و نهایتا زیر نظر کارشناسان انجام می­گیرد. همچنین اولویت­ بندی حالات مربوط به یک متغیر در قالب جداول احتمال شرطی، نکته مهم دیگری است که به ترتیب از بهترین وضعیت به بدترین وضعیت مرتب گردید.
یکی از مشکلات در زمینه کمی­سازی روابط میان متغیرها، تفاوت نظر متخصصان می­باشد (BURGMAN). باید توجه داشت در عین حال این تفاوت نظرات به بهبود پیش ­بینی مدل و افزایش اعتبار آن کمک می­ کند، زیرا مواجه شدن با نظرات متفاوت در رابطه با متغیرها و روابط آن­ها، بر حساسیت موضوع می­افزاید و در نتیجه زمینه مطالعه بیشتر را فراهم می نماید.مورگان و هنرین (۱۹۹۰)، پیشنهاد می­ کنند در صورتی که نظرات متخصصان متفاوت باشد، باید در جهت شناخت تفاوت­ها، نظرات و نتایج سوالاتی مطرح نماییم، مانند: آیا برخی از کارشناسان از برخی شواهد چشم­پوشی کرده ­اند در حالی که سایرین آن­ها را مهم می­دانند؟ آیا اریبی عمدی رخ داده است؟ آیا برخی از کارشناسان خیلی هم در زمینه موضوع تخصص ندارند؟ آیا پاسخ دادن به سوالات مطرح شده با دانش کنونی بشر ممکن نیست؟ [۱۰۲].
دلیل دیگری که منجر به تفاوت نظر متخصصان می­ شود، آشنا نبودن آن­ها با برخی از متغیر­ها می باشد [۷۳]. به عنوان مثل در مدل خاک ، جنبه­ های مختلفی مانند فیزیک خاک ، شیمی خاک ، آلودگی خاک و بیولوژی خاک را می تواند در نظر گرفت. این در حالی است که تمامی کارشناسان بر همه زمینه­ها تسلط ندارند و ممکن است از اثرات مهم برخی از متغیرها چشم­پوشی کنند و یا بلعکس اشتباها به برخی از متغیرها وزن بیشتر از واقعیت دهند. ضمن اینکه با توجه به وقت­گیر بودن کمی­سازی روابط متغیرها به خصوص به علت استفاده از نظرات کارشناسان متفاوت همواره مشکل محدودیت زمان نیز وجود دارد که بر احتمال این اریبی­ها می­افزاید. راه حل مناسب در چنین مواردی نظر خواهی از متخصصان حوزه مربوطه، بر­گزاری جلسات گروهی و نهایتا میانگین­گیری از نظرات مختلف می­باشد.
تکمیل جداول احتمالات شرطی مدل­های ارائه شده، به ۲ روش انجام شد. در روش اول جداول احتمالات شرطی که تکمیل آنها مشکل بوده و نیاز به تخصص داشته و البته امکان پرکردن آن به صورت دستی امکان پذیر بود را به کمک متخصصین مربوطه و در طی برگذاری جلساتی اقدام به تکمیل آنها گردید. در روش دوم از محاسبه­گر جداول احتمالاتی ( محاسبه­گر CPT ) جهت پر کردن برخی از جداول احتمالات شرطی کمک گرفته شد. استفاده از این محاسبه­گر باعث می­ شود تا حد ممکن از اریبی­های شخصی در زمینه اختصاص دادن احتمالات به حالات مختلف متغیرها پیشگیری گردد. خصوصا در تکمیل جداول احتمال شرطی بزرگتر، که اختصاص دادن احتمالات به سناریوهای مختلف کاری دشوار و وقت­گیر است. محاسبه­گر جداول احتمال شرطی، پشتیبانی مناسب در جهت کمک به مدل­سازان می­باشد.جدول ۴-۱۰ احتمالات شرطی مربوط به گره کاتیونهای خاک در مدل کیفیت خاک آورده شده است. در این جدول احتمال وقوع هر سناریو براساس نظر کارشناسی تخمین زده شده و به درصد بیان شده است. به عنوان مثال در این جدول مطابق آرای کارشناسی نشان می دهد که اگر میزان سدیم خاک در کلاس ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ و میزان گچ خاک در کلاس ۱۰ تا ۳۰ قرار گیرند ، به احتمال ۹۵ درصد کاتیونهای خاک مناسب و به احتمال ۵ درصد کاتیونهای خاک در منطقه مورد مطالعه نامناسب خواهد بود.
جداول احتمالات شرطی مربوط به مدل بیابان­زایی از طریقه فرمول نویسی در مدل بیزین بدست آمد. فرمول ارائه شده در مدل بیزین همان فرمول نهایی مدل مدالوس یعنی ضرب هندسی بوده که میان متغیرهای تاثیر­گذار بر گره بیابان­زایی بر قرار است. با نوشتن فرمول در مدل و اجرا کردن آن احتمالات به متغیرهای تاثیر­گذار بر متغیر هدف اختصاص داده شد.
جدول ۴- ۱۰- احتمالات شرطی مربوط به گره کاتیونهای خاک در مدل کیفیت خاک