محافظه کاری غیر شرطی^[۱۴] : این نوع محافظه کاری که به وسیله استانداردهای حسابداری الزام نگردیده ، کمتر از واقع نشان دادن ارزش دفتری خالص دارایی ها بواسطه رویه های از پیش تعیین شده حسابداری است. به این نوع محافظه کاری ، محافظه کاری ترازنامه و یا محافظه کاری آینده نگر نیز گفته می شود ( رایان^[۱۵] ۲۰۰۶ ).
ورشکستگی : با بهره گرفتن از ماده ۴۱۲ قانون تجارت مى‌توان گفت هرگاه تاجر یا شرکت تجارتى قادر به پرداخت بدهى خود نباشد دچار توقف مى‌گردد و ورشکسته مى‌باشد و به بیان دیگر وقتى کلیه اموال و دارائى تاجر یا شرکت تجارتى اعم از منقول یا غیرمنقول و … کافى براى پرداخت قروض و بدهى وى نباشد او را ورشکسته مى‌نامند. مانند اینکه کلیه اموال و دارائى تاجرى یک‌صد میلیون تومان باشد ولى بدهى او به اشخاص مختلف یک‌صد و چهل میلیون تومان باشد.
سایر اصطلاحات به کار رفته در تحقیق در فصول دیگر تعریف شده و از ذکر دوباره آن خودداری می شود.
۱-۸ قلمرو تحقیق
این تحقیق با بهره گرفتن از مشاهدات سالهای مالی ۱۳۸۹-۱۳۸۸ چهار نوع از شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به انجام رسیده است این شرکت ها عبارتند از :۱- شرکت های دارویی ۲- کانی غیر فلزی ۳- مواد غذایی و آشامیدنی ۴- خودرو و ساخت قطعات
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
۲-۱ مقدمه
رابطه بین محافظه کاری حسابداری و خطر ورشکستگی که در این تحقیق بررسی شده توسط تحقیقات اخیر به وسیله افزایش نقدینگی حسابداری و نقش های اطلاعاتی آن آگاهی داده شده است. آنها استدلال می کنند که محافظه کاری حسابداری باعث کاهش جریان نقدینگی با افزایش سرمایه ، کاهش انتقال خطر ، تأخیر ضررهای اقتصادی ، افزایش ذخایر و کاهش هزینه های آژانس می شود و افزون بر آن محافظه کاری باعث افزایش جریان نقدینگی از عملیات ها با تحریک اصلاحات بیشتر از شرکای تجاری و کاهش اختلال سرمایه گذاری می شود . این ویژگی های افزایش نقدینگی محافظه کاری باید برای کاهش خطر ورشکستگی همزمان و آینده ایجاد شوند که اساساً شرایط ناکارآمدی نقدینگی است . همچنین شواهد اخیر نشان می دهند که محافظه کاری باعث کاهش ناهمگونی اطلاعات و عدم قطعیت با گزارشات خوشبینانه از درآمد و دارایی خالص و گزارشات زمانبندی از اخبار بد می شود. این نقش های اطلاعاتی محافظه کاری باعث افزایش جریان نقدینگی و کاهش خطر ورشکستگی با ایجاد آگاهی بیشتر در سرمایه گذاران و شرکا تجاری می شود که باعث ایجاد قرار دادها و سرمایه گذاری مطلوبتری می شود.

۲-۲ بخش اول: مبانی نظری تحقیق
۲-۲-۱ مروری بر ادبیات مربوط به محافظه کاری
۲-۲-۱-۱ تعریف محافظه کاری
محافظه کاری به عنوان یکی از میثاق های تعدیل کننده حاکم بر حسابداری و گزارشگری مالی شناخته می شود به این مفهوم که در بعضی موقعیتها ، محافظه کاری ایجاب می کند که روشی انتخاب و اعمال شود که دارای کمترین اثر مساعد بر دارایی ها ، درآمدها ، سود و حقوق صاحبان سهام باشد(هیأت تدوین استانداردهای حسابداری ایران ۱۳۸۳). در بند ۱۸ فصل دوم مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران محافظه کاری به عنوان ویژگی کیفی فرعی برای قابلیت اتکا این گونه تعریف شده است : « کاربرد درجه ای از مراقبت که در اعمال قضاوت برای برآورد در موقعیت ابهام مورد نیاز است به گونه ای که درآمد ها یا داریی ها بیشتر از واقع و هزینه ها یا بدهی ها کمتر از واقع ارائه نشود. »
نمونه ای از ابهامات گفته شده عبارتند از : امکان وصول مطالبات ، عمر مفید احتمالی دارایی های ثابت مشهود و تعداد و میزان ادعاهای احتمالی مربوط به ضمانت کالای فروش رفته ، چنین مواردی با رعایت احتیاط در صورتهای مالی و همراه با افشای ماهیت و میزان آنها شناسایی می شود.
۲-۲-۱-۲ اریب رفتاری محافظه کاری
اریب رفتاری محافظه کاری فرایندی ذهنی است که تحت آن افراد هنگام دریافت اطلاعات جدید بر دیدگاها و پیش بینی های قبلی خود اصرار می ورزند. به عبارت دیگر افراد در انطباق عقاید خود با شواهد جدید بسیار کند عمل می کنند . برای مثال ، سرمایه گذاری که اخبار بدی درباره عایدات شرکتی که اخیراً عملکرد خوبی داشته است دریافت میکند ، به اطلاعات جدید عکس العمل کمتر از اندازه نشان می دهد .
به نظر هیرشلیفر از آنجا که پردازش اطلاعات جدید و انطباق عقاید با آن از لحاظ ذهنی مشکل و هزینه بر است ، افراد معمولاً به اطلاعات آماری و پیچیده وزن کمتری می دهند.
۲-۲-۱-۳ طبقه بندی محافظه کاری در سه مقوله
بطور کلی می توان محافظه کاری حسابداری را در سه مقوله به شرح زیر طبقه بندی کرد:
الف- مقوله رفتاری: بدبینی از خوشبینی بهتر است. به عنوان نمونه بر اساس رهنمودهای حسابداری بدهی های احتمالی (زیان های احتمالی) تحت شرایط خاص شناسایی می شوند در صورتی که این رهنمود ها در خصوص دارایی های احتمالی ( سودهای احتمالی) کاربرد ندارند.
ب- مقوله زمان : زودتر نشان دادن زیان ها و هزینه ها از دیرتر نشان دادن آنها بهتر است و دیرتر نشان دادن سودها و درآمدها از زودتر نشان دادن آنها بهتر است.
ج- مقوله ارزش : کمتر نشان دادن سودها و درآمدها از بیشتر نشان دادن آنها بهتر است و بیشتر نشان دادن زیان ها و هزینه ها از کمتر نشان دادن آنها بهتر است.
۲-۲-۱-۴ تفاسیر محافظه کاری
همانطور که قبلاً عنوان شد واتز (۲۰۰۳) ریشه محافظه کاری را در گزارشگری مالی ، دلایل اقتصادی می داند و ۴ عامل ذیل را در شکل گیری آن ذکر می کند. (رویچوداری و واتز^[۱۶] ۲۰۰۶)

1. 1. قرارداد بین شرکت و اشخاصی که در استخدام آن هستند (مانند مدیران) و همچنین قراردادهایی که بین شرکت و طرف های خارج از شرکت وجود دارد (بدهی به سهامداران و سایر اعتبار دهندگان) (تفسیر قراردادی محافظه کاری)

1. 1. افزایش در هزینه های دعاوی قضایی (تفسیر دعاوی قضایی محافظه کاری)

1. 1. دیدگاه قانونگذاران و تعدیل کنندگان حسابداری (مانند ^[۱۷]Sec و ^[۱۸]FASB ) (تفسیر قانونگذاری محافظه کاری).

1. 1. ارتباط بین سود گزارش شده و مالیات ( تفسیر مالیاتی محافظه کاری).

۲-۲-۱-۴-۱ تفسیر قراردادی
تفسیر قراردادی اشاره به تضاد منافع بین طرفهای قرارداد ، با واحد انتفاعی دارد . این قراردادها شامل قرارداد مدیران و قرارداد بدهی به سهامداران و سایر اعتبار دهندگان می باشد هر کدام از این طرف ها به دنبال منافع خود می باشند مثلاً سهامداران تمایل دارند که با بیشتر بیان شدن درآمدها و دارایی ها ، ثروت خود را در واحد اقتصادی افزایش دهند . همچنین مدیران تمایل دارند که با بالا نشان دادن عملکرد مالی و دریافت پاداش ثروت خود را افزایش دهند.
مدیران و حسابرسان شرکت ، بیشتر به خاطر زیاد بیان کردن عایدات و دارایی ها تحت پیگرد قرار می گیرند تا کمتر بیان کردن آن (کلاگ^[۱۹] ۱۹۸۴). همچنین تعدیل کنندگان حسابداری ، هزینه ناشی از بیشتر بیان کردن عایدات و دارایی ها را از منافع آن بیشتر می دانند (واتز ۲۰۰۳) . علاوه بر این ارتباط بین سود گزارش شده و مالیات نیز می تواند تمایلاتی را در شناسایی متفاوت هزینه ها و عایدات بوجود آورد (شاکل رور و شولین^[۲۰] ۲۰۰۱) .
بر اساس این تفسیر ، حسابداری محافظه کارانه برای نشان دادن و اشاره به کژمنشی بوجود آمده بوسیله گروه های مختلفی که اطلاعات نابرابر و نامتقارن ، حقوق و مزایای نابرابر ، افق های فکری محدود و مسئولیت محدود دارند می باشد. به طور مثال محافظه کاری می تواند رفتار فرصت طلبانه مدیر را در گزارشگری شاخص های حسابداری مورد استفاده در قراردادها محدود نماید.
در عمل محافظه کاری رفتار جانبدارانه مدیر را خنثی و شناسایی سود را به تأخیر می اندازد ، در نتیجه خالص دارایی ها و سود کمتر نشان داده می شود. در قراردادها ، اثرات مزبور ارزش شرکت را افزایش می دهد . زیرا محافظه کاری پرداخت های فرصت طلبانه مدیر به خود و سایر گروه ها نظیر سهامداران را محدود می نماید . ارزش افزایش یافته شرکت میان همه گروه های طرف قرارداد شرکت ، تقسیم و رفاه گروه افزایش می یابد . در این مفهوم ، محافظه کاری یک مکانیزم قراردادی کارآمد محسوب می شود . به نظر واتز تفسیر قراردادی با اهمیت ترین تفسیر محافظه کاری است زیرا اصلی ترین منبع محافظه کاری بشمار می رود. اگر چه تفسیر قراردادی از نظر ادبیات تأکید بر قرارداد بین طرفهای قرارداد (مانند قرارداد بدهی و قرارداد پاداش مدیریت) دارد ، اما گستره این تفاسیر به داخل سازمان (مانند حسابداری مدیریت و سیستم کنترلی) نیز مربوط می شود.
۲-۲-۱-۴-۲ تفسیر دعاوی قضایی
بیور^[۲۱] (۱۹۹۳) و واتز^[۲۲] (۱۹۹۳) هر دو بکارگیری محافظه کاری در فعالیت های مربوط به اوراق بهادار را مناسب می دانند. دلیل این امر به این خاطر است که دعاوی حقوقی بیشتر به دلیل بیشتر از واقع نشان دادن عایدات و دارایی ها ایجاد می شود ، تا کمتر از واقع نشان دادن آنها. کلاگ دریافت که دعاوی حقوقی خریداران اوراق بهادار علیه حسابرسان و واحدهای اقتصادی بیشتر از دعاوی حقوقی مربوط به فروشندگان اوراق بهادار می باشد ، که نسبت آن ۱۳ به ۱ است . از زمانی که حسابرسان و مدیران دریافتند که هزینه های دعاوی قضایی مربوط به بیشتر شناسایی کردن عایدات و دارایی ها بیشتر از هزینه های مربوط به کمتر شناسایی کردن آنها می باشد ، اشتیاق بیشتری برای کمتر شناسایی کردن آنها یافتند (واتز ۲۰۰۳).
۲-۲-۱-۴-۳ تفسیر مالیاتی
از آنجا که درآمد مشمول مالیات و روش های محاسبه درآمد مشمول مالیات، به سود گزارش شده وابسته است، در نتیجه محاسبه سود نیز تحت نفوذ و تحت دستکاری بوده است. واتز و زیمرمن^[۲۳] (۱۹۷۹) می گویند قبول استهلاک به عنوان یک هزینه در آمریکا به دلیل الزام قانون مالیات بر درآمد شرکت ها ، مصوب خزانه داری آمریکا بوده است که براساس آن استهلاک باید به عنوان یک هزینه ، در صورت های مالی ثبت و گزارش شود.
گنتر و همکاران او (۱۹۷۷) عنوان می کنند که درآمد مشمول مالیات هنوز هم تحت تأثیر روش های حسابداری است ، البته به غیر از روش های استهلاک . فورد و همکاران (۲۰۰۱) نیز در تحقیق خود عنوان کردند که مالیات ها انگیزه هایی را برای شرکت ها فراهم می آورند که به موجب آن ، شرکت ها سود حسابداری را به گونه ای گزارش می کنند تا تشویق مالیاتی دریافت کنند . تا زمانیکه شرکت سودآور است ، درآمد مشمول مالیات دارد . ارتباط و وابستگی بین درآمد مشمول مالیات و سود گزارش شده انگیزه انتقال سود را به دوره های آتی فراهم می آورد ، با انتقال سود به دوره های آتی ارزش مالیاتها کاهش می یابد . رابطه بین سود گزارش شده و درآمد مشمول مالیات در تعدادی از شرکتهایی که به دنبال استرداد مالیات اضافی پرداخت شده خود به دلیل تقلب و فریب در گزارش سود حسابداری انجام داده اند ، مشاهده شده است . در این گونه موارد به واسطه گزارش بیش از واقع سود از محافظه کاری تخطی شده است . در موارد تقلب در گزارشگری سود ، ملاحظات گزارشگری بر ملاحظات مالیاتی اولویت دارد.
۲-۲-۱-۴-۴ تفسیر قانونگذاری
قوانین نیز انگیزه هایی را برای ارائه صورتهای مالی محافظه کارانه برای شرکت ها بوجود می آورد. واتز (۱۹۷۷) معتقد بود که ضرر ناشی از ارزیابی بیش از واقع دارایی ها و سود ، در مقایسه با منافع حاصل از ارزیابی کمتر از واقع دارایی ها و سود ، در فرایند سیاسی بیشتر مشاهده می شود . این پدیده انگیزه هایی را برای قانونگذاران و استانداردگذاران فراهم می آورد تا آنان همچنان محافظه کار باقی بمانند . ظاهراً این موضوع باعث شده است که کمیسیون بورس اوراق بهادار تجدید ارزیابی دارایی های شرکتها ، در ۳ سال اول فعالیتشان را ممنوع کند . بر اساس قوانین بورس اوراق بهادار ، حسابداری باید محافظه کارانه باشد و از اینکه حسابداری در سال ۱۹۲۹ ارزیابی بیش از واقع از سهام بورس اوراق بهادار نیویورک داشته است ، مورد انتقاد قرار می گیرد .
۲-۲-۱-۵ انتقاد از محافظه کاری
تاکنون انتقاداتی توسط گروه هایی مانند فعالان بازار سرمایه و استانداردگذاران و محققان آکادمیک از محافظه کاری صورت گرفته است. یکی از این انتقادات مربوط به رفتار نامتناسب در خصوص شناسایی عایدات و زیان ها می باشد. دلیل انتقاد این گروه ، این است که اگر در دوره جاری ، سود هایی به دلیل بکار گیری محافظه کاری حسابداری در اثر کمتر شناسایی کردن خالص دارایی ها ایجاد شود، در دوره آتی ، سود هایی شناسایی خواهد شد که ارتباطی به آن دوره ندارد (واتز ۲۰۰۳).
سایر انتقاداتی که به محافظه کاری وارد شده است به صورت زیر بیان می شود:
۲-۲-۱-۵-۱ نا اعتمادی
گستره ی محافظه کاری در صورت های مالی به خط مشی واحد تجاری مربوط می شود. این گستره می تواند وسیع یا کوچک باشد برای مثال ، هزینه های غیر عملیاتی پیش بینی شده را می توان ثبت کرد یا نکرد ، زیرا همواره می توان در انتظارات تجدید نظر کرد . مثلاً چنانچه واحد تجاری تجزیه و تحلیل خوشبینانه تر را ترجیح دهد ، می توان هزینه های غیر عملیاتی پیش بینی شده ناشی از دعاوی حقوقی را مردود دانست.
۲-۲-۱-۵-۲ پنهان کاری
با اینکه همه می دانند که روش های حسابداری محافظه کارانه هستند اما برای سرمایه گذاران مشکل است که بتوانند مبلغی را که دارائی ها کم بیان شده اند ، تعیین کنند. محافظه کاری سرمایه گذاران متوسط را در وضعیت نامساعد قرار می دهد و فرصت های ممتاز را در اختیار درون سازمانی ها می گذارد.
۲-۲-۱-۵-۳ نفی اصول حسابداری
همان گونه که استرلینگ^[۲۴] بیان می کند ، هر گاه محافظه کاری با یک اصل حسابداری تضاد داشته باشد به آن چیره می شود ، به عنوان مثال ، اصل بهای تمام شده تاریخی (در مقابل اقل بهای تمام شده یا بازار) ، شناخت درآمد بر مبنای فروش ( در مقابل مبنای اقساطی شناخت درآمد) اصل تطابق ( در مقابل به هزینه منظور کردن مخارج تحقیق و توسعه) اصل ثبات رویه ( در مقابل تغییر از بهای تمام شده به قاعده اقل بهای تمام شده یا قیمت بازار) اصل افشا (در مقابل کمتر از واقع بیان کردن ارزش دارایی ها ).
۲-۲-۱-۵-۴ سوگیری
محافظه کاری به جای ارزیابی واقع گرایانه ، سوگیری منظمی در گزارشهای مالی ایجاد می کند . در نتیجه همچنان که هیئت استانداردهای حسابداری مالی اشاره می کند ، « محافظه کاری با ویژگی های کیفی مهم ، از قبیل بیان صادقانه ، بی طرفی و قابل مقایسه بودن (شامل ثبات رویه) تضاد دارد » در مورد مفید بودن داده های حسابداری مبنی بر خط مشی های محافظه کارانه می توان سؤالاتی جدید مطرح کرد . انجمن حسابداری امریکا^[۲۵] استدلال می کند : « تصور نمی شود که سوگیری بتواند نیازهای مجموعه ای از استفاده کنندگان را برآورده کند ، به منافع سایرین کمک کند یا حتی به آن صدمه نزند . »