۴-۵- شاخص‌های بیوشیمیایی خون
فاکتورهای خونشناسی و بیوشیمیایی شاخص‌های ارزشمندی برای نشان دادن میزان سلامت، پاسخ‌های فیزیولوژیکی، شرایط تغذیه‌ای و محیطی تاثیرگذار بر ماهی است [۳۷]. مطالعات انجام شده نشان داده است که بررسی سلول‌های خونی، بیوشیمی خون و هورمون‌ها برای تشخیص بیماری‌ها و شرایط فیزیولوژیکی ماهی مفید است [۵۴]. در این تحقیق پارامترهای خون‌شناسی و بیوشیمی خون فیل‌ماهیان جوان پرورشی مورد بررسی قرار گرفت.

۴-۵-۱- گلوکز
میزان گلوکز در تیمار شاهد با اختلاف معنی‌داری از دیگر تیمارها بیشتر بود (۰۵/۰< p). همانطور که جدول ۴-۵ نشان می‌دهد، کمترین میزان گلوکز در تیمار g/kg10 عصاره رزماری برابر با ۳۴/۳ ± ۱۶/۴۰ مشاهده شد(۰۵/۰< p). میزان گلوکز سرم نشان‌دهنده وجود یا عدم وجود استرس متابولیک در ماهیان است. به طور کلی کاهش میزان گلوکز خون نشان‌دهنده عدم وجود استرس متابولیک و یا توانایی ماهی در مقابله با شرایط استرس‌زا است [۴۴]. کاهش گلوکز به دلیل استفاده از عصاره‌های گیاهی محرک رشد و سیستم ایمنی، به دلیل بهبود عملکرد سیستم آنتی‌اکسیدانی سلول‌های پانکراس در تولید انسولین به اثبات رسیده است [۴۷]. برخی بررسی‌های مشابه در مورد استفاده از مواد محرک رشد و سیستم ایمنی در فیل‌ماهیان جوان پرورشی، نشان‌دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار در میزان گلوکز سرم خون تیمارهای تغذیه شده با سطوح مختلف این مواد و تیمار شاهد است [۳۷،۴۴،۶۱]. کاهش معنی‌دار میزان گلوکز خون تیمار g/kg10 عصاره رزماری نسبت به تیمار شاهد بیانگر تاثیر مثبت این میزان از عصاره رزماری بر عملکرد فیزیولوژیک فیل‌ماهی در مقابله با استرس و یا توانایی ماهیان تیمار شده در مواجهه با عوامل استرس‌زای محیطی می‌باشد.
۴-۵-۲- آنزیم‌های کبدی (GOT و GPT)
با توجه به داده‌های جدول ۴-۵ میزان آنزیم‌های کبدی تیمارهای شاهد و g/kg20 عصاره رزماری، بطور معنی‌داری بیشتر از میزان آنزیم‌های کبدی دیگر تیمارهاست (۰۵/۰< p). تیمار شاهد (GOT= 09/17 ± ۶۶/۳۲۷ و GPT= 58/1 ± ۵۰/۴۴) دارای بیشترین مقدار آنز یم‌های کبدی و تیمار اکسی‌تتراسایکلین (GOT= 92/8 ± ۳۳/۲۵۲ واحد بر لیتر) و g/kg10 (GPT= 77/2 ± ۱۶/۳۳ واحد بر لیتر) دارای کم‌ترین مقدار آنزیم‌های کبدی بودند (۰۵/۰< p). تغییرات میزان آنزیم‌های کبدی در این آزمایش از روند خاصی پیروی نمی‌کند اما با توجه به داده‌های جدول ۴-۵ میزان آنزیم‌های کبدی در تمامی تیمارها کمتر از تیمار شاهد است که حاکی از سلامت سلول‌های کبدی در تیمارهای تغذیه شده با جیره‌های حاوی سطوح مختلف عصاره رزماری است. اندازه‌گیری میزان آنزیم‌های کبدی در سرم خون،‌ شاخصی برای ارزیابی میزان عملکرد و سلامت کبد است. با توجه به نتایج بدست آمده، میزان آنزیم‌های کبدی تیمارهای تغذیه شده با جیره‌های حاوی عصاره رزماری به طور معنی‌داری نسبت به تیمار شاهد کاهش یافت که بیانگر تاثیر مثبت این میزان از عصاره رزماری بر سلامت سلول‌های کبد فیل‌ماهیان‌ جوان پرورشی است.
۴-۵-۳- آلبومین:
میزان آلبومین موجود در سرم خون ماهیان تیمارهای شاهد (۰۲/۰ ± ۳۸/۰) و تیمار g/kg20 عصاره رزماری (۰۲/۰ ± ۳۸/۰) به طور معنی‌داری کمتر از سایر تیمارهاست (۰۵/۰< p). طبق داده‌های جدول ۴-۵ ‌ بیشترین میزان آلبومین در تیمار g/kg1/0 (02/0 ± ۵۶/۰) عصاره رزماری مشاهده شد که تقریبا با تیمار اکسی‌تتراسایکلین (۰۶/۰ ± ۵۱/۰) برابر است. افزایش میزان آلبومین سرم خون، بدلیل افزایش میزان ایمنی غیر اختصاصی در ماهیان است [۶۷]. به نظر می‌رسد افزایش معنی‌دار میزان آلبومین سرم در تیمار g/kg1/0 عصاره رزماری نسبت به دیگر تیمارها،‌ نشان‌دهنده افزایش میزان ایمنی غیراختصاصی فیل‌ماهیان جوان تغذیه شده با این سطح از عصاره رزماری است. نتایج تحقیقات مشابه در خصوص استفاده از مواد محرک رشد و سیستم ایمنی نیز بیانگر افزایش میزان آلبومین سرم خون فیل‌ماهیان جوان پرورشی تغذیه شده با جیره‌های حاوی این مواد است [۶۷].
۴-۵-۴- پروتئین کل:
همانطور که در جدول ۴-۵ مشاهده می‌شود، میزان پروتئین کل سرم خون فیل‌ماهیان تغذیه شده با جیره شاهد (۰۲/۰ ± ۱۹/۱) و جیره حاوی g/kg20 عصاره رزماری (۰۲/۰ ± ۲۳/۱)، کاهش معنی‌داری نسبت به پروتئین کل سرم خون دیگر تیمارها نشان می‌دهند (۰۵/۰< p). میزان پروتئین سرم خون یکی از پارامترهای مهم در ارزیابی سلامتی ماهیان محسوب می‌شود. این عامل نقش اساسی را در عملکرد سیستم ایمنی ماهی دارد [۶۷]. پروتئین سرم یک سیستم بیوشیمیایی ناپایدار است که شرایط اندام‌های مختلف بدن را به طور دقیق نشان می‌دهد و تغییر در این شاخص تحت تاثیر عوامل بیرونی و درونی اتفاق می‌افتد. سطح پروتئین بالای سرم نشانه‌ای از بهبود عملکرد کبد و سایر ارگان‌ها
است که مسئول ساختن پروتئین پلاسما هستند [۴۷]. میزان پروتئین سرم یک شاخص مهم سیستم ایمنی در ماهیان محسوب می‌شود و در ماهیانی که از عصاره‌های گیاهی استفاده کرده‌اند افزایش می‌یابد [۲۸].
در تحقیق حاضر، بیشترین میزان پروتئین کل، مربوط به تیمار تغذیه شده با جیره حاوی g/kg1 عصاره رزماری (۰۱/۰ ± ۵۰/۱) و کم‌ترین میزان پروتئین کل سرم خون مربوط تیمار شاهد (۰۲/۰ ± ۱۹/۱) بود (۰۵/۰< p) که با توجه به یافته‌های سایر محققین، نشان‌دهنده افزایش میزان سلامتی، بهبود عملکرد سیستم ایمنی هومورال و بهبود عملکرد ارگان‌های بدن نظیر کبد در فیل‌ماهیان جوان پرورشی تغذیه شده با جیره‌های حاوی سطوح مختلف عصاره رزماری است. با توجه به داده‌های جدول ۴-۳ سطح g/kg1، سطح مطلوب افزودن عصاره رزماری در جیره غذایی فیل‌ماهیان جوان به منظور بهبود عملکرد سیستم ایمنی می‌باشد. برخی از تحقیقات مشابه نیز تاییدکننده نتایج تحقیق حاضر است [۵۷].
۴-۵-۵-گلوبولین
همانطور که درجدول شماره ۴-۵ مشاهده می‌شود، در بررسی حاضر میزان گلوبولین سرم خون فیل‌ماهیان تیمار اکسی‌تتراسایکلین (۰۵/۰ ± ۹۷/۰) به طور معنی‌داری بیشتر از میزان گلوبولین سرم تیمارهای شاهد (۰۲/۰ ± ۸۱/۰) و g/kg10 (07/0 ± ۸۳/۰) است (۰۵/۰ >p ). نتایج بدست آمده حاکی از افزایش میزان گلوبولین در تیمارهای g/kg1/0 (02/0 ± ۹۳/۰) و g/kg1 (01/0 ± ۹۳/۰) عصاره رزماری است که به طور معنی‌داری بیشتر از تیمار شاهد است (۰۵/۰ >p ). گلوبولین سرم یکی از اجزاء مهم سیستم ایمنی در مهره‌داران است و افزایش میزان پروتئین سرم و همچنین گلوبولین نشان‌دهنده این مطلب است که قدرت سیستم ایمنی ماهیان افزایش یافته است [۲۸]. با توجه به نتایج بدست آمده در تحقیق حاضر، افزایش میزان آلبومین، گلوبولین و پروتئین سرم خون در دو تیمار g/kg1/0 و g/kg1 عصاره رزماری نشان دهنده افزایش قدرت سیستم ایمنی فیل‌ماهیان این تیمارها و هم‌چنین تاثیر مثبت جیره‌های حاوی این سطوح از عصاره رزماری بر سلامتی ماهیان این تیمارها است.
۴-۵-۶- کلسترول
نتایج بدست‌آمده نشان‌دهنده کاهش میزان کلسترول خون در تیمارهای تغذیه شده با جیره‌های حاوی عصاره رزماری نسبت به تیمار شاهد است (۰۵/۰> p). طبق داده‌های جدول شماره ۴-۵ کمترین میزان کلسترول در تیمار g/kg1 (30/6 ± ۶۶/۵۸) عصاره رزماری مشاهده شد که نسبت به تیمار شاهد (۴۷/۸ ± ۸۳/۷۰) کاهش نشان داد (۰۵/۰> p). برخی از محققین ترکیبات موثر گیاهی موجود در عصاره‌های گیاهی را مسئول کاهش چربی خون ماهیان معرفی کردند [۴۷،۶۵]. با توجه به نتایج بدست‌آمده در تحقیق حاضر، سطح g/kg1 عصاره رزماری، موثرترین میزان از این عصاره در کاهش میزان کلسترول خون فیل‌ماهیان جوان مورد آزمایش بود که سطح مطلوب عصاره در جیره غذایی به منظور کاهش میزان چربی می‌باشد. برخی تحقیقات مشابه نشان دهنده کاهش معنی‌دار میزان کلسترول خون ماهیان تغذیه شده با جیره‌های حاوی مواد محرک رشد و سیستم ایمنی است [۳۷].
۴-۵-۷- تری‌گلیسیرید
میزان تری‌گلیسیرید اختلاف معنی‌داری را در بین تیمارهای پرورشی نشان نداد (۰۵/۰ >p ). میزان تری‌گلیسیرید در تیمار شاهد (۰۳/۳۷ ± ۶۶/۴۶۴) نسبت به دیگر تیمارها افزایش نشان داد (۰۵/۰> p). با افزایش میزان عصاره رزماری، روند افزایشی در میزان تری‌گلیسیرید مشاهده می‌شود به نحوی که میزان تری‌گلیسیرید خون ماهیان تیمار g/kg1 (66/31 ± ۳۶۶) هم‌سطح با میزان تری‌گلیسیرید خون ماهیان تیمار اکسی‌تتراسایکلین (۵۴/۶۴ ± ۶۶/۳۳۴) و در مجموع کمتر از میزان تری‌گلیسیرید خون ماهیان تیمار شاهد (۰۳/۳۷ ± ۶۶/۴۶۴) بود (۰۵/۰> p). نتایج تحقیقات انجام شده نشان‌دهنده تاثیر ترکیبات سولفوری موجود در عصاره‌های گیاهی بر افزایش قدرت اکسیدکنندگی پلاسما و سلول‌ها برای تجزیه چربی خون است [۴۷]. به طور کلی نتایج بدست‌آمده در مورد میزان کلسترول و تری‌گلیسیرید خون فیل‌ماهیان جوان پرورشی مورد آزمایش، بیانگر کاهش میزان این دو ماده در تیمار g/kg1 عصاره رزماری بود که نشان‌دهنده وجود ترکیباتی در این عصاره برای کاهش میزان این دو ماده در خون ماهیان است.
۴-۵-۸- هماتوکریت
طبق داده‌های ارائه شده در جدول ۴-۵ میزان هماتوکریت اختلاف معنی‌داری درتیمارهای مختلف نشان نداد (۰۵/۰p<) اما بیشترین میزان آن در تیمار شاهد (۳۳/۲ ± ۳۳/۳۱) و کم‌ترین میزان آن در فیل‌ماهیان تغذیه شده با جیره حاوی g/kg 1/0 (28/3 ± ۶۶/۱۸) و g/kg 1 (75/3 ± ۶۶/۱۸) عصاره رزماری مشاهده شد. تغییر در میزان هماتوکریت و هموگلوبین ممکن است به علت تغییر در تعداد گلبول‌های قرمز، تورم گلبول‌های قرمز یا رقیق شدن خون به علت تغییرات اسموریگولاته خون باشد. هورمون‌های آدرینرژیک و کلی‌نرژیک باعث انقباض طحال در هنگام استرس می‌شود و این فرایند باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز، هماتوکریت و هموگلوبین می‌گردد. این تغییرات به عنوان یک استراتژی برای افزایش ظرفیت حمل اکسیژن خون یا افزایش انرژی برای بدن هنگام فعالیت شنا صورت می‌گیرد [۵۴]. میزان هماتوکریت به عنوان شاخصی برای سلامت ماهی در نظر گرفته می‌شود و اطلاعات خوبی نسبت به سلامت ماهی و همچنین ناهنجاری‌های ایجاد شده توسط مواد محرک سیستم ایمنی ارائه می‌دهد [۲۸]. در تحقیق حاضر، افزودن g/kg 1/0 و g/kg 1 عصاره رزماری به جیره ماهیان، باعث کاهش نسبی میزان هماتوکریت نسبت به گروه شاهد شد که این موضوع بیانگر تاثیر مثبت این عصاره در کاهش اثرات ناشی از استرس‌های محیط پرورش و همچنین بهبود کارایی دستگاه گردش خون در فیل‌ماهیان جوان پرورشی است. برخی تحقیقات مشابه در مورد استفاده از برخی مواد محرک رشد و سیستم ایمنی،‌ بیانگر افزایش معنی‌دار میزان هماتوکریت در ماهیان مورد آزمایش نسبت به گروه شاهد است که نشان‌دهنده ایجاد ناهنجاری توسط این مواد می‌باشد [۳۷،۴۴] . با توجه به تاثیر استرس بر تغییرات میزان هماتوکریت خون، شرایط محیط انجام تحقیقات مختلف می‌تواند تاثیر بسزایی بر روند تغییرات این شاخص داشته باشد. لذا بررسی‌های بیشتری به منظور ارزیابی تاثیر عصاره رزماری بر میزان این شاخص ضروری می‌باشد.
۴-۵-۹- هموگلوبین
با توجه به نتایج بدست‌آمده، میزان هموگلوبین خون فیل‌ماهیان تیمار g/kg1 عصاره رزماری نسبت به تیمار شاهد به طور معنی‌داری کاهش یافت (۰۵/۰ >p ). اختلاف معنی‌داری از لحاظ میزان هموگلوبین خون بین دیگر تیمارها مشاهده نشد. هنگامی که ماهی فعالیت کمتری دارد، شمار زیادی از گلبول‌های قرمز (و در نتیجه هموگلوبین) مورد نیاز نیستند و تعداد آن‌ها رو به کاهش می‌گذارد [۷]. روند تغییرات هموگلوبین در تیمارهای مورد آزمایش نشان‌دهنده کاهش معنی‌دار میزان هموگلوبین خون ماهیان تیمارهای تغذیه شده با جیره‌ حاوی g/kg1 عصاره رزماری است که نشان‌دهنده بهبود کارایی دستگاه گردش خون در انتقال گازهای تنفسی در ماهیان این تیمار نسبت به گروه شاهد است. تحقیقی که در خصوص تاثیر گیاه شمبلیله (Trigonella foenum) بر تیلاپیای نیل صورت گرفت، افزایش معنی‌داری در میزان هموگلوبین خون تیمارهای تغذیه شده با جیره‌های حاوی این گیاه مشاهد شد که با نتایج تحقیق حاضر مطابقت ندارد [۱۴]. نتایج حاصل از بررسی‌های مشابه، بیان کننده این مطلب است که با افزودن مواد محرک سیستم ایمنی و رشد به جیره غذایی ماهیان، تغییر معنی‌داری از لحاظ میزان هموگلوبین نسبت به ماهیان تیمار شاهد مشاهده نشد [۱۷،۳۷،۳۹،۶۱،۶۷]. اختلاف در روند تغییرات این شاخص بین تحقیقات مختلف، علاوه بر تاثیرات متفاوت مواد محرک رشد و سیستم ایمنی بر سیستم تنفسی ماهیان، می‌تواند تحت تاثیر نوع سیستم پرورشی (موثر بر میزان حرکت ماهی) و هم‌چنین ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی آب (نظیر میزان اکسیژن محلول) باشد.
۴-۵-۱۰- شمارش افتراقی گلبول‌های سفید
گلبول‌های سفید نقش مهمی را در ایمنی غیراختصاصی ایفا می‌کنند و تعداد آن‌ها شاخصی از میزان سلامتی در ماهیان است. در شرایط نامناسب (ایجاد عفونت، بالانس نبودن جیره غذایی) تعداد گلبول‌های سفید زیاد می‌شود[۴۴].
جدول۴-۶ نتایج شمارش افتراقی درصد گلبول‌های سفید خون (میانگین ± خطای استاندارد)