میانگین انگیزش نسبت به مدرسه
بروندادهای غیرشناختی
میانگین نمره به دست آمده از پرسشنامه تعلق به مدرسه
میانگین تعلق به مدرسه
میانگین نمره به دست آمده از پرسشنامه خودپنداره تحصیلی
میانگین خودپنداره تحصیلی
میانگین نمره به دست آمده از پرسشنامه رشد اعتقادی
میانگین رشد اعتقادی دانش آموزان
در این تحقیق نابرابری آموزشی به عنوان متغیر وابسته و شاخص های زمینه، امکانات فیزیکی، دانش آموزی، نیروی انسانی، اقتصادی، فرایند مدرسه، پیشرفت تحصیلی و بروندادهای غیرشناختی به عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته شده است.
۳-۵٫ ابزارهای اندازه گیری
همانطور که ذکر شد در این تحقیق از دو شبوه پیمایشی و مراجعه به اسناد و آمار برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. برای جمع آوری بخشی از اطلاعات مورد نیاز در این پژوهش از پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه پژوهش از تعداد پرسشنامه تشکیل شده است که در نهایت در قالب یک پرسشنامه کلی در آمده است. پرسنامه کلی تحقیق در مجموع در دو بخش تنظیم گردیده است که بخش اول مربوط به اطلاعات فردی پاسخگویان می باشد و اطلاعاتی درباره جنسیت٬ سن٬ پایه٬ رشته تحصیلی٬ نوع مدرسه٬ مذهب٬ زبان و منطقه جغرافیایی محل سکونت دانش آموز جمع آوری می کند. این پاسخ ها و داده ها در سطح مقیاس اسمی در نظر گرفته شده است.در بخش دوم با توجه به مدل نظری پژوهش برای مطالعه نابرابری های آموزشی ٬ پرسشنامه و سنجه مربوط مربوط به هر متغیر ارائه شده است . داده های حاصل از این قسمت کمی و در سطح فاصله ای و بر اساس مقیاس ۵ درجه ای لیکرت اندازه گیری شده اند که متناسب با متغیرهای پژوهش به شرح زیر می باشند:
الف. پرسشنامه ها و سنجه های مربوط به متغیرهای زمینه ای
تحصیلات پدر و مادر٬ شغل پدر و مادر و درآمد از جمله شاخص های مهم در وضعیت اجتماعی اقتصادی هستند که تحصیلات بر اساس دوره های معمول(ابتدائی٬ راهنمایی٬ دبیرستان٬ دیپلم٬ …) شغل پدر(آزاد ٬ بازنشسته و کارمند) و شغل مادر(کارمند و خانه دار) جمع آوری و طبقه بندی شده است.
در این تحقیق برای سنجش پایگاه اجتماعی اقتصادی دانش آموزان از شاخص های تحصیلات پدر٬ تحصیلات مادر٬ شغل پدر٬ شغل مادر٬ میزان درآمد ماهیانه٬ وضعیت مالکیت استفاده شده است (کانست و مکنباخ[۱۰۷]، ۱۹۹۴؛ به نقل از وحدانینیا و منتظری، ۱۳۸۵: ۵۵-۵۴).
این شاخص ها در تحقیقات مختلفی به عنوان معیار سنجش وضعیت اجتماعی٬ اقتصادی خانواده در نظر گرفته شده است (غلامیان ۱۳۸۶٬). وضعیت اقتصادی – اجتماعی به صورت یک شاخص در نظر گرفته می شود. اینشاخصترکیبیازوضعیتشغلی،وضعیتتحصیلی،وضعیتاقتصادیوسکونتمیخانواده باشد.
برای محاسبه شاخص ترکیبی وضعیت اجتماعی- اقتصادی ۴ شاخص وضعیت شغلی، تحصیلی، اقتصادی و سکونت از طریق تحلیل عاملی به شیوه واریماکس به یک عامل تبدیل شده است که آن عامل به عنوان شاخص وضعیت اجتماعی- اقتصادی در نظر گرفته شده است(آزاد مرزآبادی و غلامی٬ ۱۳۹۰ و: ۳۵(Caro, 2009. بعد از محاسبه٬ وضعیت اجتماعی – اقتصادی به ۵ دسته طبقه پایین وضعیت اجتماعی – اقتصادی٬ وضعیت متوسط به پایین٬ وضعیت متوسط٬ وضعیت متوسط به بالا و وضعیت بالا تقسیم می شود(رضوی و اشکوه طاهری٬ ۱۳۸۹).
برای بررسی ساختار خانواده در این تحقیق از عواملی مانند تعداد افراد خانواده٬ چندمین فرزند خانواده بودن و زندگی با دو والد٬ با یکی از والدین٬ با اطرافیان غیر از پدر و مادر و زندگی در نهادهای اجتماعی مانند بهزیستی و … استفاده شده است((Hernández,2009.
۳٫آرزوی تحصیلی
برای سنجش آرزوهای تحصیلی در این تحقیق از یک پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که از شاخصهایی مانند میزان علاقه دانش آموزان به ادامه تحصیلات یا ترک تحصیل و مقطعی که قصد ادامه تحصیل دارند تشکیل یافته است که در تهیه این پرسشنامه از تحقیقات روتن و همکاران(۲۰۱۱: ۲۱۲ )؛ کلر،کینتری و هوستون(۲۰۱۱) و استرند و وینستون ( ۲۰۰۵) استفاده شد.
۴٫حساسیت تحصیلی والدین
برای سنجش مولفه حساسیت تحصیلی والدین از سه سوال استفاده شد که این سوالات به بررسی میزان اهمیت تحصیل برای والدین و پیگیری وضعیت تحصیلی دانش آموزان خود و تشویق فرزندان خود هنگام موفقیت تحصیلی می پردازد((Hernández,2009.
در این تحقیق سرمایهفرهنگیبراساسشاخصهای۲گانهیعنیبعدکالاهایفرهنگیودیگریرفتارورویههایفرهنگیمورداندازهگیریقرارگرفت. منظورازکالاهایفرهنگی،منابعوامکاناتفیزیکیومادیاستکهدراختیارخانوادههاقراردارد.کتاب،آثارهنری،نقاشی،منابعآموزشیوکمکآموزشیموجوددرمنزل،فیلموسیدی.شاخصهایمذکورمورداستفادهسایرمحققاننیزقرارگرفتهاست.مهمترینشاخصهایمربوطبهرفتارهاورویههایفرهنگیشاملبازدیدازموزهها،نمایشگاههایعلمی–هنریوفرهنگی،رفتاروعاداتمطالعهایوالدیندرمنزل،آگاهیواطلاعاتوالدیندرموردمسایلتحصیلی،اهمیتبهامورتحصیلیفرزندانتوسطوالدینوفراوانیمسافرتدرطولسالمیباشدکهتکتکموارددرپرسشنامهسرمایهفرهنگیموردسوالقرارگرفت. این پرسشنامه ۷ سوال دارد که در دو بعد به سنجش سرمایه فرهنگی می پردازد. پرسشنامهسرمایهفرهنگیدارای۴سوال ۲ گزینهایو۳سوال۳ گزینهایاست. ۴سوالاول۲گزینهآریوخیر۳سوال بعدیباسهگزینهآری،کموخیرتنظیمگردید.نمرهگزینهآری۳،گزینهکم۲وگزینهخیر۱ پیش بینیگردید. در تهیه این پرسشنامه از پرسشنامه تجاسب(۱۳۹۱) استفاده شده است.
ب. فرایند مدرسه
مولفه های مربوط به فرایند مدرسه شامل انتظار بالای کادر مدرسه برای موفقیت دانش آموز٬ احساس دانش آموز درباره رفتار با عدل و انصاف٬ ادراک دانش آموز درباره حمایت از طرف معلم ٬ ارتباط با کادر مدرسه٬ جو انظباطی کلاس و مدرسه(با دو بعد) و کارآمدی معلم می باشد که برای سنجش آنها از پرسشنامه مورد استفاده در تحقیق پیزا(۲۰۰۳) استفاده شده است. این پرسشنامه ها با بهره گرفتن از طیف لیکرت تنظیم شده اند که پرسشنامه ” انتظارات بالای کادر مدرسه از دانش آموزان” داری ۵ سوال، پرسشنامه ” پرسشنامه احساس دانش آموز درباره رفتار با عدل و انصاف” دارای ۶ سوال ،پرسشنامه “ادراک دانش آموز درباره حمایت از طرف معلم"با ۶ سوال،پرسشنامه “ارتباط با کادر مدرسه” دارای ۲ سوال، پرسشنامه “جو انظباطی کلاس و مدرسه"دارای ۸ سوال و “کارآمدی معلم از دیدگاه دانش آموزان “دارای ۷ سوال می باشد.
ج. بروندادهای آموزشی
متناسب با هر یک از ابعاد کارکردی سیستم های آموزشی برای شاخص های غیرشناختی شامل کارکردهای اجتماعی و روانی آموزش و پرورش از متغیرهای تعلق به مدرسه٬ انگیزش نسبت به مدرسه و خودپنداره تحصیلی استفاده شده است که برای سنجش تعلق به مدرسه از پرسشنامه با ۴ سوال و برای سنجش خودپنداره تحصیلی از پرسشنامه با ۵ سوال و در نهایت برای اندازه گیری متغیر انگیزش نسبت به مدرسه از پرسشنامه(ون دام و همکاران(۲۰۰۲) با ۳ سوال استفاده شده است. همچنین با توجه به غایتهای پرورشی و اعتقادی سیستم های آموزشی رشد اعتقادی دانش آموزان به عنوان نماد کارکرد اعتقادی سیستم آموزشی در نظر گرفته شده است. رشد اعتقادی شامل دو بعد انجام فرائض و اعتقادات است که از پرسشنامه رشد اعتقادی معنوی پور و پاشا شریفی(۱۳۸۳) به ۱۸ سوال برای سنجش آن استفاده شده است. هر ۴ پرسشنامه بر اساس مقیاس پنج درجه ای لیکرت( ۱= کاملا مخالفم تا ۵= کاملا موافقم) تنظیم شده است.
پیشرفت تحصیلی
برای سنجش پیشرفت تحصیلی از میانگین نمرات نهایی دروس پایه های سوم کلیه رشته های نظری استفاده شده است. لازم به ذکر است دروس نهایی پایه سوم شامل ۲۴ درس که شامل: دین و زندگی ۳، زبان فارسی، زبان خارجی ۳، عربی، ادبیات فارسی، فیزیک، جبر و احتمالات، شیمی، حسابان، هندسه ۲، فیزیک ۳ ریاضی، ریاضی ۳ تجربی، زیست شناسی ۲، زمین شناسی، فیزیک ۳ تجربی، زبان فارسی تخصصی انسانی، ادبیات فارسی انسانی، عربی ۳ انسانی، آرایه های ادبی، تاریخ ایران و جهان ۲، جامعه شناسی ۲، جغرافیای ۲، فلسفه و منطق و ریاضی علوم انسانی می باشد.
۳-۵-۱٫ روایی پرسشنامه ها
مقصودازرواییآناستکهوسیلهاندازهگیری،بتواندخصیصهوویژگیموردنظررااندازهبگیرد(خاکی، ۱۳۸۲) .رواییاصطلاحیاستکهبههدفیکهآزمونبرایتحققبخشیدنبهآندرستشدهاستاشارهمیکند(دانایی فرد و همکاران، ۱۳۸۴).درآزمونروایی،هدفآناستکهبهمشکلاتوابهامهایاحتمالیموجوددرعبارتبندیسئوالهاوساختارپرسشنامهومواردیازاینقبیلپیبرد.
در پژوهش حاضر روایی محتوایی سازه ها یعنی پرسشنامه های تحقیق مورد داوری و قضاوت متخصصان قرار گرفته استو معرف بودن سوالات و تناسب و ارتباطشان با موضوع و مبانی نظری مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. همچنین روایی صوری پرسشنامه به تائید تنی چند از اساتید علوم تربیتی محرز گردیده است. در نهایت اساتید محترم راهنما و مشاور نظر خود را در مورد روایی صوری و محتوایی سوالات مربوط به هر متغییر اعلام نموده و بعد از انجام یک اجرای آزمایشی روی سه نمونه ۳۰ تایی از دانش آموزان سه منطقه شمال، جنوب و مرکز استان با توزیع پرسشنامه دیگری که دانش آموزان نظر خود را درباره سوالات پرسشنامه از طریق آن اعلام نمودند آخرین اصلاحات در متن پرسشنامه ها به عمل آمد و صورت نهایی پرسشنامه ها تدوین شد
با وجود اینکه همه گویه های پرسشنامه های مورد استفاده در تحقیق حاضر از روی پرسشنامه های استاندارد مربوطه ترجمه شده و مورد استفاده قرار می گیرد اما با توجه به اینکه عوامل زمینه ای فرهنگی و اجتماعی بر پرسشنامه ها و معنی دار بودن آنها تاثیرگذارند برای سنجش دقیق تر میزان اعتبار ابزار سنجش از از طریق تحلیل عاملی اقدام شد. این تحلیل به شیوه تحلیل اکتشافی[۱۰۸] به روش مولفه های اصلی[۱۰۹] (PC) با چرخش واریماکس انجام شده است. مقدار ضریب KMO (ضریب کفایت نمونه گیری) برابر با ۸۵۵/۰ و مقدار خی آزمون کرویت بارتلت ۲۵۳/۱۶۷۶۶ بدست آمد که در سطح ۰۱/۰ معنادار بود (جدول ۳-۴) و نشانه کفایت نمونه و متغیرهای نمونه برای انجام تحلیل عاملی است. معیار حذف و یا تائید گویه ها دارا بودن بار عاملی بیشتر از ۵۰/۰ در نظر گرفته شده است و گویه های با بارهای عاملی کمتر از ۰٫۰۵ در تحلیل نهایی حذف شده اند(جدول ۶-۳).
جدول ۳-۴٫ شاخص های آماری پرسشنامه تحقیق
