هدف از اين مطالعه بررسی تأثير اينترنت بر رفتار اطلاع يابی اعضای هيئت علمی رشته های مختلف ،دانشگاهي واستفاده از آن به منظور انجام فعاليت های پژوهشی است. روش تحقيق از نوع پيمايشی است. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه چاپی و الکترونيکی استفاده شد. جامعه مورد مطالعه 177 نفر از اعضای هيئت علمی سه شاخه علوم انسانی، علوم پايه و فنی و مهندسی در دانشگاه تهران بودند. 106 پرسشنامه برگشت داده شد (60درصد) و بر اساس محاسبات آماری مورد پردازش قرار گرفته است. يافته ها نشان داد که کل جامعه پژوهش دارای امکانات برای دسترسی به اينترنت بوده اند. تفاوت معنی داری بين اعضای هيئت علمی سه شاخه از لحاظ توانايی و استفاده از اينترنت وجود داشت و کسانيکه توانايی بالايی در استفاده از اينترنت داشتند، تمايل بيشتری به استفاده از اينترنت را نشان دادند. از ميان ابزارها و منابع اينترنت پست الکترونيکی، موتور جستجوی وب، مرورگر وب، اف.تی پی، پايگاه اطلاعاتی پيوسته و فهرست پستی از بالاترين استفاده و اهميت در ميان اعضای هيئت علمی سه شاخه بر خوردار بود. بين ميزان اهميت استفاده از اينترنت و ميزان استفاده در ميان سه شاخه نوساناتی مشاهده شد. دستيابی به اطلاعات مورد نظر که در منابع چاپی و محلی يافت نشده است، ارتقاء کيفيت پژوهش و آموزش، مکاتبه با همکاران و دانشجويان، روز آمد کردن اطلاعات تخصصی و حرفه ای و جستجو در فهرست های کتابخانه به عنوان مهمترين اهداف توسط اعضای هيئت علمی سه شاخه برای استفاده از اينترنت بيان شد. بررسی نشان داد که استفاده از اينترنت در هر سه شاخه توانسته است در بر آوردن اهداف آنان مؤثر باشد و درصد بسيار کمی به عدم تأثير آن اشاره نمودند. شيوه های دستيابی اعضای هيئت علمی به منابع اينترنت از محل کار بيش از خانه و کتابخانه بود. يافته ها بيان نمود، استفاده از اينترنت در کنار منابع چاپی مهمترين منبع اطلاعاتی جهت دستيابی به اطلاعات علمی مورد نياز برای پژوهش محسوب شد. اعضای هيئت علمی علوم انسانی معتقدند که اينترنت تا حدودی توانسته است بر کيفيت و کميت پژوهش آنان مؤثر باشد، در حاليکه اعضای هيئت علمی علوم پايه و فنی و مهندسی معتقدند که استفاده از اينترنت بر کيفيت و کميت پژوهش آنان تأثير گذار بوده است. تفاوت معنی داری بين ميزان تأثير استفاده از اينترنت بر فرايند پژوهش در سه شاخه مشاهده شد. چنانچه در اعضای هيئت علمی علوم انسانی بر اين باور بوده اند که اينترنت بر انجام مراحل پژوهش آنان تا حدودی مؤثر بوده است، اما اعضای هيئت علمی علوم پايه و فنی و مهندسی بر اين باور بوده اند که اينترنت بر انجام مراحل پژوهش آنان مؤثر بوده است. نتايج نشان داد که تفاوت معنی داری بين شناسايی منابع الکترونيکی برای پژوهش در سه شاخه مورد بررسی وجود نداشت و پاسخ دهندگان به مآخذ موجود در منابع چاپی به عنوان منبعی برای يافتن منابع الکترونيکی مرتبط توجه می کنند. همچنين اين مطالعه در عمل تعداد محدودی از معيارها برای ارزيابی منابع الکترونيکی برای پژوهش را پيشنهاد نمود. سهولت و سرعت بازيابی اطلاعات، بهبود دسترس پذيری، مفيد بودن از نظر کاربران، هزينه و پشتيبانی فنی و خطوط ارتباطی مناسب به عنوان مهمترين عوامل مؤثر در استفاده از امکانات شبکه توسط اعضای هيئت علمی سه شاخه بيان شد، تأثير گذار دانست. مهمترين عوامل مؤثر بر عدم استفاده که توسط اعضای هيئت علمی سه شاخه بيان شد عبارتند از: عدم آموزش، مناسب نبودن کيفيت و کميت امکانات سخت افزاری و نرم افزاری کامپيوترهای موجود در دانشگاه، ترديد در هويت نشر الکترونيکی، متنوع بودن موتورهای جستجو از نظر روش استفاده، ترافيک شبکه، عدم دسترسی به محل مدرک بازيابی شده به صورت تمام متن و نداشتن وقت کافی. يافته های پژوهش جهت توسعه شبکه اينترنت و آموزش استفاده کنندگان مفيد خواهد بود. در پايان پيشنهادهايي براساس نتايج حاصل ارائه شده است.
2-5 پژوهشهاي خارجي
يكي از اولين پژوهشهاي مهم در خصوص روابط اجتماعي و اينترنت ” اجتماعات مجازي “[42] نوشته هوارد رينگولد[43] است. اين پژوهش با طرح بحث جوامع مجازي، چشمانداز جديدي را گشود. منظور از جوامع مجازي جوامعي هستند كه در آن افراد به واسطهی ارزشها و علايق مشترك از طريق شبكهی اينترنت به يكديگر متصل ميشوند و پيوندهاي دوستي و حمايتي ميان آنان بوجود ميآيد كه ممكن است به ارتباط رو در رو هم بيانجامد (كاستلز، 1381: 119).
از نظر هوارد رينگولد، دانشمند و روان شناس علوم اجتـماعي و نويـسنده سـرشـناس و معـروف آمـريـکايي؛ اجتماع مجازي نسخه تكنولوژيكي اجتماع سنتي است. وي بر آن است كه تكنولوژيهاي ارتباطي و اطلاعاتي به ما فرصت بازسازي اجتماعات را در عصر جديد ميدهند، اجتماعاتي كه به واسطهی تحولات تكنولوژيك جديد آسيب ديدهاند. آنچه از دست رفتهاست اكنون ميتواند به كمك صفحهكليد، مانيتور، پردازشگر و مودم مجدداً ساخته شود (اميركافي، 1383: 111).
تحقيقات بري ولمن[44] جامعه شناس آمريكايي و همكارانش در دهه گذشته از ديگر كارهاي مهم در اين زمينه است. اين تحقيقات بيانگر اين نكته بودهاند كه ميان استفاده از اينترنت و تراكم روابط اجتماعي رابطهاي مثبت و انباشتي وجود دارد. مهمترين اين مطالعات مربوط به يافتههايي بود كه در بررسي 4000 نفر كاربر اينترنتي در آمريكاي شمالي بدستآمد. اين پژوهش نشان داد كه استفاده از ايميل جايگزين روابط اجتماعي واقعي نشدهاست، بلكه به عنوان شكل جديدي از رابطه به روابط رو در رو، تلفن و نامه اضافه شدهاست. تأثير مثبت ايميل بر روابط ميان دوستان بيشتر از رابطهی ميان خويشاوندان بود. افراد تحصيلكرده تمايل بيشتري به ارسال ايميل براي دوستان دور از خود نشان دادند. الگوي روابط اجتماعي از اين حيث تفاوتي ميان زنان و مردان نشان نداد (ولمن و همكاران،2002). تحقيق مشابهي در يك ” اجتماع سيمي[45] ” در هلند توسط پاتريس ريمنز[46] نتايج مشابهي نيز به دنبال داشت ( كاستلز، 1381، 123).
در كنار اين تحقيقات مطالعاتي هم انجام شد كه نتايج متفاوتي بهدنبال داشت. دو مطالعهی مهم در آمريكا انجام شد كه معمولاً به عنوان شاهدي بر اثرات منزويكنندهی اينترنت مورد استناد قرار ميگيرند. يكي مطالعهی پيمايشي كه توسط ناي و اربرينگ[47] انجام شد و بيانگر آن بود كه كاربران اينترنت زمان كمتري را براي گذراندن با دوستان و اعضاي خانواده، خريد از فروشگاهها، مطالعهی روزنامه و تماشاي تلويزيون صرف ميكنند (كستن باوم و ديگران،2002).
دوم تحقيقات تجربي رابرت كراوت است. وي ميگويد مطابق يافتههايش ارتباطات ميانفردي كاربرد غالب اينترنت در منازل است (كراوت، 1988). وي نتايج تحقيقش را در مقالهاي با عنوان “پارادوكس اينترنت: تكنولوژي اجتماعي كه موجب كاهش عضويت افراد در گروههاي اجتماعي و خوشبختي آنان ميگردد؟ “منتشر كرد و طي آن مدعي شد كه استفاده از اينترنت موجب كاهش ارتباط فرد با خانوادهاش و كوچك شدن حلقهی اجتماعي پيرامون فرد و افزايش احساس تنهايي و افسردگي ميگردد (كراوت؛ 1988). بنا بر نتايج اين تحقيق استفاده از اينترنت به ميزان دو ساعت در هفته در مدت دو سال موجب كاهش متوسط اندازهی شبكهی اجتماعي پاسخگويان شد (كراوت، 1988). منظور از اندازهی شبكهی اجتماعي تعداد افرادي در پيترزبورگ بودند كه پاسخگو حداقل يك بار در ماه با آنان تعامل داشت.
اين تحقيق بحثهاي فراواني برانگيخت و كساني كه به اينترنت نگاهي انتقادي دارند، عمدتاً نيم نگاهي به نتايج اين تحقيق نيز دارند. اما كراوت در سالهاي بعد مجدداً به جمعيت نمونهی پيشين برميگردد و دوباره همان افراد را پس از چند سال مورد تحقيق قرار ميدهد و با شگفتي نتايج تحقيق را عكس نتايج پيشين ميبيند. وي مشاهده ميكند كه همان افراد پس از آنكه مهارتهاي لازم را يافتند و زمان بيشتري از آشنايي و كار آنان با اينترنت گذشتهاست، درگيري اجتماعي بالاتري دارند. او نتايج اين تحقيق را در مقالهاي با عنوان “بازنگري پارادكس اينترنت” منتشر كرد كه مجدداً توجه بسياري را به خود جلب كرد (كراوت؛ 2001).
همچنين تحقيقات كراوت نشان ميدهد كه زمان (هم مدت كاربري در شبانهروز و هم سابقهی كاربري از زمان آشنايي با اينترنت) نيز عامل مهمي در اين زمينه است. صفات شخصيتي فرد هم در اين ميان مهم هستند. افراد برونگرا تأثيرات مثبتي را از كار با اينترنت ميپذيرند، در حالي كه اين مطلب در مورد افراد درونگرا برعكس است.
1-مقدمه ای برای روش های شبکه های اجتماعی،اطلاعات شبکه اجتماعی می باشد که توسط رابرت آی هانمن و مارک ریدل در دپارتمان جامعه شناسی از دانشگاه کالیفرنیا در سال 2009 انجام شده است.
2-سایت های شبکه اجتماعی:شامل تعریف،تاریخ ودانش پژوهی. این پزوهش توسط دانا ام بوید و نیکل بی الیسون در سال 2007 دانشگاه میشیگان انجام گرفته است
3-پنجره ای به سوی ابزارهای آگاهی شبکه اجتماعی در جهت تحلیل بصری شبکه های ارتباطی مجازی.این رساله توسط تریر مات چیاس در دانشکده فنی برلین در انجمن اطلاعاتی تجارتی در سال 2012 انجام گرفته است.
4-رساله ای دیگر با عنوان چرا سایت های شبکه اجتماعی جوانان :نقش شبکه های عمومی در زندگی اجتماعی نوجوانان می باشد.این پژوهش توسط دانا بوید در برکلی دانشگاه کالیفرنیا در سال 2008 انجام گرفته است.
- نتايج تحقيقات دانشگاه استنفورد بيانگر ان بود كه كاربران اينترنت ،زمان كمتري را براي گذران با دوستان و اعضاي خانواده، خريد از فروشگاه ها،مطالعه روزنامه و تماشاي تلويزيون صرف مي كردند.(castells,2001,p124)
- تحقيقات تجربي كراوت در سال هاي اخير ، مورد استناد اكثر پژوهشگران اين حوزه بوده است.وي مي گويد مطابق يافته هايش ارتباطات ميان فردي ،كاربرد غالب اينترنت در منازل است.(kraut,1998,p1017)كراوت طي آن مدعي شدكه استفاده از اينترنت موجب كاهش ارتباط كاربر با خانواده اش و افزايش احساس تنهايي و افسردگي مي گردد.بنابرنتايج اين تحقيق ،استفاده از اينترنت به ميزان دو سات در هفته در مدت دو سال موجب كاهش متوسط اندازه شبكه اجتماعي پاسخگويان شد.منظور از اندازه شبكه اجتماعي،تعداد افرادي است كه در پيترزبورگ بودند كراوت اعلام مي كند كه تناه 22درصد از پاسخگويان در طول دو سال يا بيشتر توانستند يك دوست جديد در اينترنت بيابند.(kraut, 1998)
- تحقیقات دیگری که در زمینه تأثیرات احتمالی استفاده از اینترنت بر روی نوجوانان انجام شده است، تحقیقاتی بود که در تابستان سال 2000 توسط محققانی چون کریستوفر ساندرز[48] ، تیفانی ام فیلد “[49]“، “میکل دیگو[50]” ، “مایکل کپلان[51]” با عنوان نقش اینترنت در افسردگی نوجوانان انجام شد.
دراین تحقیقات انتظار میرفت که میزان استفاده فزاینده از اینترنت با میزان برقراری ارتباط نامطلوب و درجات افسردگی مرتبط باشد. بدین منظور در این پژوهش از طرح سنجش افسردگی مقیاسی “آئورن بک ” که به پدر “شناخت درمانی ” مشهور است، بر روی 89 دانش آموز سال آخر دبیرستان، استفاده شده است. اساس طرح “شناخت درمانی” یک سری واکنشهای کلیدی افراد به طبقات خاصی از موقعیتهای افسرده کننده و بر انگیزانندهی اضطراب است.مواردی که در این تحقیقات در نظر گرفته شده بود، عبارتند از:
ـ ارتباط با والدین و همسالان
ـ میزان استفاده از اینترنت
ـ افزایش استفاده از اینترنت و افسردگی
در این تحقیقات دانش آموزانی را که از اینترنت استفاده میکردند، به دو گروه کم مصرف و پر مصرف اینترنت تقسیم کردند و آنها را مورد مقایسه قرار دادند. این گروهها از نظر برخی عوامل مانند: جنس، نژاد و جایگاه اقتصادی - اجتماعی با یکدیگر تفاوتی نداشتند. هر کدام از گروهها را با بهره گرفتن از آزمونهای مستقل از نظر سطوح ارتباطی و افسردگی مقایسه کردند.نتایج تحقیقات نشان داد، دانش آموزانی که استفادهی کمتری از اینترنت داشتند در مقایسه با دانش آموزانی گروه دوم یعنی پر مصرفها، به طور چشمگیر رابطهای بهتر با خانواده و دوستانشان دارند.
ولی هیچ تفاوت قابل ملاحظه ای بین این دو گروه استفاده کننده اینترنتی از نظر میزان افسردگی وجود نداشت. با توجه به این نتایج میتوان گفت که استفاده کمتر از اینترنت باعث میشود که نوجوانان با خانواده و دوستانشان ارتباط بیشتری داشته باشند، اما دقیقاً نمیتوان به سوالهایی که در این راستا وجود دارد، پاسخ داد.
سؤالهایی مانند ؛آیا گرایش نوجوانان به فعالیتهای اینترنتی باعث شده است، ارتباطات اجتماعی آنها کاهش یابد ؟ آیا میزان استفاده از اینترنت با افسردگی آنها ارتباطی دارد؟یا اینکه این دانش آموزان ذاتاً افرادی افسرده و انزوا طلب هستند؟
در واقع، تحقیقات این اندیشمندان جهت گیری خاصی در خصوص اینکه اینترنت ارتباطی با انزوا طلبی این نوجوانان داشته باشد، نشان نمیدهد. یعنی میزان استفاده از اینترنت با افسردگی هیچ ارتباطی ندارد.تحقیقات اندیشمندان بر روی عوامل روانی و اجتماعی در میزان استفاده از اینترنت توسط خانواده ها بخصوص نوجوانان همچنان ادامه دارد. زیرا نتایج و یافتههای تحقیقات پیشین، اهمیت تحقیق در این زمینه را ( استفاده از اینترنت توسط نوجوانان و خانواده ها ) روشن میسازد. به ویژه این که استفاده از اینترنت در بین نوجوانان و دانش آموزان رو به افزایش است.
2-6 کتابهای داخلی:
در میان کتاب های تالیف شده در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1-تکنولوژی های کاربردی روابط عمومی الکترونیک ، تالیف دکتر حمید ضیایی پرور ، انتشارات علمی و فرهنگی ، سال 1388 جلد دوم. (ضیایی پرور،1388، صفحه 156)
2- مطالعات انتقادی استعمار مجازی آمریکا قدرت نرم و امپراتوری های مجازی توسط ” سعید رضا عاملی در سال 1389 در تهران توسط انتشارات امیرکبیر به چاپ رسیده است.(عاملی،1389)
2-7 کتاب های خارجی :
1-کتاب استفاده از شبکه های اجتماعی در رهبری نسل می باشد که توسط رایس بارونس انجام شده است در فوریه 2009 به چاپ رسیده است.
2-کتاب تحلیل های محاسبه ای شبکه اجتماعی روندها،ابزارها،پیشرفت های تحقیقی می باشد(محاسبه کننده ارتباطات و شبکه ها).که توسط آجیس آبرهام در سال 2012 به چاپ رسیده است.
3- کتاب شبکه های اجتماعی در بیزانتاین در مصر (نام یک اهرام در مصر است) می باشد. در سال2009 توسط گیووانیروفینی از دانشگاه کمبریج به چاپ رسیده است.
4-کتاب زمان استفاده از شبکه های اجتماعی در سال2008 به چاپ رسیده است
2-8 مقاله ها:
1- مقا له ای در خصوص جنگ نرم سایبری در فضای شبکه های اجتماعی انجام شده است توسط دکتر حمید ضیایی پرور که در فصلنامه رسانه ها در تابستان 1388به چاپ رسیده است.
2- مقاله علمی دیگر به عنوان بررسی نفوذ شبکه های اجتماعی مجازی در میان کاربران ایرانی توسط دکتر حمید ضیایی پرور و دکتر سید وحید عقیلی در فصلنامه علمی ترویجی وسایل ارتباط جمعی رسانه زمستان 1388 به چاپ رسیده است.
با این حال نگاه تخصصی به موضوع کاربرد شبکه های اجتماعی در روابط عمومی در قالب هیچ کتاب و پایان نامه ای به رشته تحریر در نیامده است.
اینترنت امروزه امکان کاملاً غیر منتظره برقراری ارتباطات بین افراد و شهروندان را فراهم نموده است؛ امری که در گذشته و در تاریخ روابط بین الملل در تئوری و در عمل به یک رؤیا شبیه بود. اینترنت به کلی این خط سیر را تغییر داده و امکان برقراری ارتباطات بین افراد و گروه های یک اجتماع با افراد و گروه های جوامع دیگر را مهیا كرده است و طبیعی است که این امر اثراتی جهانی از خود به جای خواهد گذاشت. امروزه، شهروندان جوامع مختلف با درنوردیدن مرزهای جغرافیایی میتوانند عقاید، نظرات و اطلاعات خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و از این رهگذر، به خلق قلمرو عمومی جهانی بپردازند که میتواند کاملا مجزا، و در مواردی متناقض، با قلمروهای ارتباطی در سطوح دیپلماتیک و دولتی باشد.
اینترنت و سرویس های ارائه شده در قالب آن، در عین حال که ابزار مفیدی برای كسب و تبادل اطلاعات است اما میتواند مخرب نیز باشد؛ به بيان ديگر، اینترنت ابزار قدرتمندی است که هم میتواند باعث فساد گردد و هم ابزار آموزش و تعلیم و رشد علمی، فرهنگی و اجتماعیِ نوجوانان و جوانان را فراهم آورد.(1)
این روزها با توجه به استقبال گسترده کاربران اینترنتی خصوصاً قشر جوان و نوجوان از شبکه های اجتماعی مجازی، بررسی مسائل مربوط به این شبکه ها جهت اتخاذ تصمیمات صحیح و برنامه ریزی دقیق توسط مسئولان فرهنگی و اجتماعی و نیز والدین، ضروری است. شبکه های اجتماعی را از جنبه های مختلف می توان مورد کنکاش و ارزیابی قرار داد. در پژوهش حاضر سعی شده است بهاختصار مطالبی در زمینه بررسی کارکردها، شناسایی آثار مثبت و پیامدهای منفی شبکه های اجتماعی اینترنتی در قالب چهار بخش ارائه شود.
جمع بندی پیشینه تحقیق
گرچه در سالهای اخیر تحقیقاتی در زمینه های مختلف شبکه های اجتماعی صورت گرفته است ولی تعداد این تحقیقات در زمینه دین و گرایش دینی محدود و معدود می باشد.به عبارت دیگر می توان چنین ادعا کرد در جامعه دینی و مذهبی ما حساسیت و توجه خاصی با این نگاه به شبکه های اجتماعی صورت نگرفته و می طلبد حوزه های علمیه و دانشگاهها در جها تبیین این موضوعات و توجه دادن نسل دانشگاهی به انجام تحقیقات در زمینه شبکه هعای اجتماعی و دین همت بگمارند.
دین در جامعه دینمدار ما اهمیت دارد ولی آیا به این فکر کرده ایم که چگونه جایگاه ان را در رسانه ها و شبکه های جدید تبیین کنیم.کشور های دیگر از شبکه های اجتماعی با اهداف گوناگون و در زمینه های گوناگون استفاده می کنند که البته بیشتر این اهداف اقتصادی ، سیاسی و تفریحی است ولی آیا با توجه به هجمه جریان های سکولار غربی که اسلام هراسی و ایران هراسی جزو برنامه روزانه و مستمر انهاست می توان نسبت به اهداف این شبکه ها بی توجه بود و برای بحث دین جایگاه ویژه ای در این شبکه ها تبیین و تعریف نکرد.
بنابراین این تحقیق سعی دادرد در حد توان خود ذهنیت مسوولان و کارشناسان و دانشجویان و استادان را به این مقوله جلب نماید به امید اینکه تحقیقات گسترده تر و عمیق تری در این حوزه صورت بگیرد.
2-9 مباني نظري تحقیق
با توجه به نوظهور بودن مباحث حوزهی ” شبكههاي اجتماعي ” هنوز متفكرين، متخصصين و نظريهپردازان علوم ارتباطات به نظريات مستقل مربوط به آن نرسيدهاند. در اين بخش ما نيز به عمده نظريات حوزه علوم ارتياطات كه به نوعي نزديك به مفاهيم شبكههاي اجتماعي و تأثيرات آن يا به عبارتي به اثرات رسانهها به طور كلي پرداخته است تنها اشاره مختصري خواهيم داشت؛ و در بخش چارچوب نظري تحقيق از اين ميان به تشريح و اظهار نظر در مورد نظريه يا نظرياتي كه با توجه به روش تحقيق برگزيدهايم خواهيم پرداخت.
2-9-1نظريه كاشت[52]
در ميان نظرياتی كه به آثار درازمدت رسانهها پرداختهاند، حق تقدم با نظريه كاشت میباشد. اين نظريه عبارتست از اينكه تلويزيون در ميان رسانههای مدرن چنان جايگاه محوری در زندگی روزمره ما پيدا كردهاست كه منجر به غلبهی آن بر “محيط نمادين” شده و پيامهايش در مورد واقعيت، جای تجربهی شخصی و ساير وسايل شناخت جهان را گرفته است (مککوايل، ترجمه اجلالی؛ 1385: ص399).
“جورج گربنر"(1969) به همراه تعداد ديگری از پژوهشگران مدرسه ارتباطات دانشگاه پنسيلوانيا با بهره گرفتن از تحقيقی كه احتمالاً طولانیترين و گستردهترين برنامهی پژوهش اثرهای تلويزيون است، نظريه “كاشت باورها” را ارائه دادند. (سوربن و تانكارد، ترجمه دهقان؛ 1386: 389-392). شاهد اصلی گرنبر برای اين نظريه، از تحليل محتوای سيستماتيك تلويزيون آمريكا طی چندين سال متوالی بدست آمده است (مککوايل، ترجمه اجلالی؛ 1385: ص399).
|
[پنجشنبه 1400-07-29] [ 02:14:00 ب.ظ ]
|
