ممان­های  ، ممان­هایی هستند که توسط جا به ­جایی جانبی تیر نسبت به وتر آن، ایجاد می­شوند (شکل ۳-۷-الف)، در حالی که ممان­های  حاصل از جا به ­جایی نسبی دو انتهای تیر نسبت به یکدیگر می­باشند (شکل ۳-۷-ب).
شکل ۳-۷- (الف) اثرات  ، (ب) اثرات
تحلیل پی-دلتا، بویژه روش تکراری دو-چرخه­ای^[۶۳] چن و لویی (Chen & Lui, 1991)، نیازمند به گذراندن دو بار، فرایند تحلیل می­باشد. در مرحله اول، معادلات تعادل سیستم برای تحلیل استاتیکی خطی، حل و جا به ­جایی گره­ها، تحت بارگذاری تعریف شده، محاسبه می­شوند. سپس نیروهای محوری المان­ها محاسبه و از آنها جهت ساخت ماتریس سختی هندسی المان  استفاده می­ شود. نیروهای فشاری سختی المان را کاهش و نیروهای کششی سختی آن را افزایش می­ دهند. در مرحله دوم تحلیل، معادلات تعادل تحلیل پی-دلتا، مورد بررسی قرار می­گیرند:

که ماتریس سختی هندسی سیستم  ، با تجمع ماتریس­های سختی المان­ها  حاصل می­گردد. سپس جا به ­جایی گره­ها  تحت بارگذاری موجود  محاسبه می­شوند.
سختی هندسی، تمایل کمانش ناشی از بار محوری را ارائه می­ کند، بنابراین نه تنها به پیکربندی سازه بستگی دارد بلکه به شرایط بارگذاری نیز وابسته است. ماتریس کل سازه بصورت حاصلجمع ماتریس سختی الاستیک  که در گام قبل محاسبه شد و ماتریس سختی هندسی  بیان می­ شود.

در رابطه زیر، ماتریس سختی یک المان قاب سه بعدی آورده شده است که با حذف درجه آزادی­های زائد می­توان به ماتریس سختی المان قاب دو بعدی دست یافت ]۹۵[.

نیروی محوری المان است. استفاده از ماتریس سختی هندسی رویکردی کلی، برای به حساب آوردن اثرات ثانویه در تحلیل­های استاتیکی و دینامیکی هر نوع سیستم سازه­ای می­باشد. در مهندسی عمران، از این امر بعنوان تحلیل P-Delta یاد می­ شود. ذکر این نکته ضروریست که اثرات بیش از حد P-Delta منجر به ورود جواب­های منفرد و تکین در پاسخ­ها و در نتیجه ناپایداری فیزیکی سازه می­ شود ]۹۶[.
در گام پنجم، جهت انجام تحلیل دینامیکی طیف پاسخ، جرم سازه از روی بار آن محاسبه می­گردد. مطابق استاندارد ۲۸۰۰ جرم ساختمان­ها از روی کل بار مرده به اضافه درصدی از بار زنده محاسبه می­ شود. جرم­های محاسبه شده از ترکیب بار (  ) برای ساختمان­های مسکونی و اداری، و از ترکیب بار (  ) برای ساختمان­های تجاری بعنوان جرم­های متمرکز انتقالی^[۶۴] به ماتریس جرم سراسری سازه اضافه می­شوند. با حل معادله مشخصه، بردارها و مقادیر ویژه محاسبه می­شوند:

بردارهای ویژه همان ­شکل­های مودی سازه (  ) و جذر مقادیر ویژه همان فرکانس­های طبیعی سازه (  ) می­باشند. سپس زمان­های تناوب و فرکانس­های سازه با بهره گرفتن از روابط زیر محاسبه می­شوند.

در گام ششم، به تحلیل طیف پاسخ (RSA) و تعیین علامت پاسخ­های حاصل پرداخته شده است. معادله حرکت یک سیستم دینامیکی بصورت زیر بیان می­ شود:

که  ،  و  ماتریس­های جرم، میرایی و سختی سیستم می­باشند.  بردار بارهای خارجی و  ،  و  به ترتیب، بردارهای جا به ­جایی، سرعت و شتاب سیستم مورد نظر می­باشند. تحلیل طیف پاسخ مودال^[۶۵]، براساس ساده­سازی رویکرد برهم­نهی مودها می­باشد و هدف آن اجتناب از تحلیل تاریخچه زمانی است. جهت انجام تحلیل طیف پاسخ مودال، با بهره گرفتن از مفهوم  و تعامد مودها، رابطه (۳-۱۳) به رابطه زیر تبدیل می­ شود:

بردار شتاب زلزله،  ماتریس شکل­های مودی مشخصه و  بردار ضریب تاثیر^[۶۶] سیستم می­باشد که مشابه شکل ۳-۸ تعیین می­گردد. در صورتی که زلزله در جهت Y اعمال شود، بردار ضریب تاثیر این سازه برابر است با  .

شکل ۳-۸- بردار ضریب تاثیر هنگام اعمال زلزله در جهت X
روند تحلیل دینامیکی طیف پاسخ بدین صورت می­باشد:
انجام تحلیل مودال (گام پنجم) و محاسبه بردارهای ویژه  و مقادیر ویژه  .
تشکیل ماتریس نرمالیزه شده مودها.
استفاده از ماتریس نرمالیزه شده شکل­های مودی، جهت تبدیل معادله حرکت حاکم بر سیستم (رابطه ۳-۱۴).
محاسبه شتاب در زمان تناوب هر شکل مودی، با بهره گرفتن از درونیابی طیف پاسخ شبه شتاب.
محاسبه ضریب مشارکت مودی.

محاسبه نسبت جرم شرکت کننده در هر مود.

محدود کردن تعداد مودهای شرکت کننده در تحلیل طیف پاسخ، با در نظر گرفتن حداکثر تعداد مودهای بدست آمده از موارد زیر (استاندارد ۲۸۰۰) :
الف.حداقل سه مد اول نوسان.
ب.تمام مودهای نوسان با زمان تناوب بیشتر از ۴/۰ ثانیه.
پ.تمام مودهای نوسان که مجموع جرم­های موثر در آنها بیشتر از ۹۰ درصد جرم کل سازه باشد.
محاسبه طیف پاسخ جا به ­جایی،  .
محاسبه ضریب همبستگی.
(۳-۱۷)

محاسبه حداکثر جا به ­جایی نسبی مودی.

استفاده از روش آماری CQC جهت محاسبه پاسخ­های حداکثر سازه.

بدلیل اینکه کمیت­های حداکثر محاسبه شده (جا به ­جایی، نیروهای المان و عکس­العمل­های تکیه­گاهی) ، با بهره گرفتن از روش­های آماری بدست آمده­اند، تمام اطلاعات مربوط به علائم آنها از بین می­رود. می­توان برای حل این مساله از علائم مربوط به مود غالب^[۶۷] (مود با بیشترین نسبت مشارکت جرمی) جهت طیف وارد شده، استفاده نمود ]۹۵[. در بخش بعد، صحت تحلیل­های استاتیکی، P-Delta و دینامیکی طیف پاسخ برنامه نوشته شده در محیط MATLAB توسط نرم افزار S-FRAME V10.00 بررسی می­ شود ]۹۷[.
۳-۴-صحت سنجی برنامه نوشته شده برای بارگذاری­های مختلف
جهت صحت سنجی برنامه نوشته شده، یک قاب فولادی مهاربندی شده چهار طبقه و سه دهانه با تکیه­گاه­های صلب، مطابق شکل ۳-۹ مدل شده است. ارتفاع هر طبقه ۳ متر و طول هر دهانه ۴ متر می­باشد. نیروهای ثقلی گسترده حاصل از بارهای مرده و زنده در طبقات و بام برابر با  می­باشند. برای محاسبه جرم سازه از ترکیب بار  استفاده شده است. بارهای لرزه­ای وارد بر قاب، براساس اعمال مستقیم طیف طراحی مؤلفه افقی شتابنگاشت زلزله طبس، با میرایی ۵% محاسبه شده ­اند. مدول الاستیسیته فولاد  و چگالی وزنی آن برابر با  می­باشد. از پروفیل استاندارد IPB300 بعنوان سطح مقطع کلیه اعضای قاب استفاده شده است. فرکانس­های حاصل از دو برنامه در جدول ۳-۳ ارائه شده ­اند. نتایج حاصل از تحلیل این قاب تحت دو ترکیب بارگذاری متفاوت، توسط برنامه نوشته شده در محیط MATLAB و نرم افزار S-FRAME در جدول ۳-۴ نشان داده شده ­اند.
شکل ۳-۹- قاب مهاربندی شده ۴ طبقه و ۳ دهانه
جدول ۳-۳- فرکانس­های حاصل از نرم افزار  و برنامه نوشته شده

شکل ۴- ۵ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت عملکرد غلاف سبز ۴۵
شکل ۴- ۶ مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت عملکرد بیولوژیک ۴۶
شکل ۴- ۷ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت عملکرد بیولوژیک ۴۷
شکل ۴- ۸ مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت تعداد دانه در بوته ۴۸
شکل ۴- ۹ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت تعداد دانه در بوته ۴۸
شکل ۴- ۱۰مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت تعداد دانه در غلاف ۴۹
شکل ۴- ۱۱ مقایسه میانگین تیمار زهکشی سطحی بر صفت تعداد دانه در غلاف ۵۰
شکل ۴- ۱۲مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت تعداد غلاف در هر بوته ۵۱
شکل ۴- ۱۳ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت تعداد غلاف در هر بوته ۵۱
شکل ۴- ۱۴مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت طول غلاف ۵۳
شکل ۴- ۱۵ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت طول غلاف ۵۳
شکل ۴- ۱۶ مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت تعداد شاخه فرعی ۵۴
شکل ۴- ۱۷ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت تعداد شاخه فرعی ۵۵
شکل ۴- ۱۸ میانگین رطوبت خاک سطحی در عمق ۱۵-۰ سانتی متری خاک در تیمارهای مختلف ۵۶
فهرست جداول
جدول ۱- ۱ سطح اراضی آبیاری و زهکشی شده جهان(میلیون هکتار) بر اساس نظر اسمیدما ۱۷
جدول ۱- ۲ مساحت اراضی درگیر با مشکلات زهکشی در برخی از کشورهای در حال توسعه به نقل از گروه کار زهکشی ICID (میلیون هکتار) ۱۸
جدول ۱- ۳ شاخص های کلیدی ده کشور دارای اراضی زهکشی ۱۹
جدول ۴- ۱ تجزیه واریانس مربوط به صفات وزن صد دانه(گرم)، شاخص برداشت، عملکرد دانه(کیلوگرم در هکتار)، عملکرد غلاف سبز، عملکرد بیولوژیک (کیلوگرم در هکتار) ۴۰
جدول ۴- ۲ تجزیه واریانس مربوط به صفات تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در هر بوته، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در هر بوته و تعداد شاخه فرعی ۴۰
جدول ۴- ۳ اثر متقابل تیمار زهکشی سطحی و زیرزمینی برای صفات وزن صد دانه(گرم)، شاخص برداشت، عملکرد دانه(کیلوگرم در هکتار)، عملکرد غلاف سبز، عملکرد بیولوژیک (کیلوگرم در هکتار) ۴۱

جدول ۴- ۴ اثر متقابل تیمار زهکشی سطحی و زیرزمینی برای مربوط به صفات تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در هر بوته، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در هر بوته و تعداد شاخه فرعی ۴۱
چکیده:
در استان گیلان در حدود ۲۳۸ هزار هکتار شالیزار وجود دارد. به­منظور حفظ کشاورزی پایدار، ارتقاء تولید، ایجاد اشتغال، افزایش توان مالی کشاورزان، رعایت تناوب زراعی و در نتیجه حفظ محیط زیست برنامه­ ریزی و مدیریت کشت دوم، مخصوصاً در اراضی شالیزاری شمال کشور دارای اولویت بالایی می‎باشد. یکی از مشکلات عدم توسعه سطح زیر کشت باقلا در اراضی شالیزاری استان گیلان سنگین بودن خاک و غرقابی شدن مزارع در اثر بارندگی­های سنگین به­ ویژه در ابتدای رشد می­باشد. احداث زهکش­های زیر­زمینی و سطحی یکی از راهکارهای مؤثر در جهت جلوگیری از غرقابی شدن مزارع و در نتیجه توسعه زیر­کشت باقلا در منطقه می­باشد. این پژوهش در سال ۱۳۹۲ در مزرعه پژوهشی موسسه تحقیقات برنج کشور واقع در رشت به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. این آزمایش دارای ۲ فاکتور ۱) زهکشی سطحی با سطوح: بدون زهکشی، زهکشی سطحی با فواصل ۵ متر و زهکشی سطحی با فواصل ۱۰ متراز یکدیگر و ۲) زهکشی عمقی با سطوح بدون زهکشی عمقی، زهکشی عمقی با فواصل ۵/۷ متر از یکدیگر زهکشی عمقی با فواصل ۱۰ متر از یکدیگر و زهکشی عمقی با فواصل ۱۵ متر از یکدیگربود. نتایج نشان داد که اثر زهکشی زیرزمینی بر صفات تعداد شاخه فرعی، ارتفاع بوته، تعداد غلاف، وزن کل غلاف باقلا، وزن باقلا با بوته در یک متر مربع، وزن غلاف باقلا در یک متر مربع، وزن تر و وزن ماده خشک در سطح آماری ۱% معنی دار بود.همچنین اثر زهکشی سطحی بر صفات تعداد شاخه فرعی، وزن کل غلاف باقلا، وزن باقلا با بوته در یک متر مربع، وزن غلاف باقلا در یک متر مربع در سطح آماری ۱% و بر صفات ارتفاع بوته، تعداد غلاف و وزن تر در سطح اماری ۵% معنی دار گردید. اثر متقابل زهکشی سطحی و زیر زمینی نیز بر صفات ارتفاع بوته و وزن کل غلاف باقلا در سطح آماری ۱% و بر وزن باقلا با بوته در سطح آماری ۵% معنی دار بود. تیمار زهکشی زیرزمینی بر صفات ارتفاع بوته، تعداد غلاف، تعداد دانه در غلاف، وزن کل غلاف باقلا، وزن باقلا با بوته در یک متر مربع، وزن غلاف باقلا در یک متر مربع، وزن تر و وزن ماده خشک اثر معنی داری نشان داد که زهکشی زیرزمینی با فواصل زهکشی ۵/۷ متر بهترین تیمار و بدون زهکشی زیرزمینی بدترین تیمار ارزیابی گردید. همچنین اثر تیمار زهکشی سطحی بر کلیه صفات نشان داد که زهکشی سطحی با فواصل ۵ متر بهترین تیمار و بدون زهکشی سطحی بدترین تیمار می باشد.همچنین اثر متقابل زهکشی سطحی و زیرزمینی نشان داد که در صفات ارتفاع بوته و وزن باقلا با بوته در یک متر مربع، زهکشی زیرزمینی به فواصل ۵/۷ متر و زهکشی سطحی به فواصل ۵ متر بهترین تیمار و بدون زهکشی سطحی و زیرزمینی بدترین تیمار می باشد. همچنین اثر متقابل زهکشی سطحی و زیرزمینی بر صفت وزن کل غلاف باقلا در هر تیمار نشان داد که زهکشی زیرزمینی به فواصل ۱۰ متر و زهکشی سطحی به فواصل ۵ متر بهترین تیمار و بدون زهکشی سطحی و زیرزمینی بدترین تیمار می باشد. زهکشی سطحی با فاصله ۵ و ۱۰ متر نسبت به شاهد موجب افزایش عملکرد دانه به میزان ۵/۳۱و۸/۲۳درصد می گردد. زهکشی زیر زمینی بافاصله ۱۵، ۱۰ و ۵/۷ متر نسبت به شاهد به ترتیب موجب افزایش عملکرد دانه به میزان ۸/۵۴، ۳/۸۷ و ۵/۱۰۰درصد می گردد
.
کلمات کلیدی: زهکشی سطحی، زهکشی زیرزمینی، باقلا ، کشت دوم
فصل اول
مقدمه
۱- مقدمه
دانه حبوبات حاوی ۳۲-۱۷ درصد پروتئین بوده که این مقدار دو تا سه برابر بیشتر از پروتئین موجود در دانه غلات است. این مسئله در جوامعی که از لحاظ تأمین پروتئین ضروری جانوری در مضیقه هستند، اهمیت خود را نشان می­دهد. حبوبات به­ دلیل قابلیت همزیستی با باکتری های تثبیت­کننده نیتروژن مولکولی در برقراری تعادل عناصر معدنی خاک در اکوسیستم­های زراعی و کاهش جمعیت علف­های هرز و بالا بردن حاصلخیزی کیفی خاک حائز اهمیت می­باشند(خسروی ۱۳۹۳). گیاه باقلا یکی از قدیمی­ترین گیاهان زراعی است که کشت آن به دلیل غنای پروتئینی، ایجاد تنوع در سیستم های زراعی و افزایش قیمت خوراک دام مورد توجه می­باشد. این گیاهان در مقایسه با دیگر گیاهان زراعی به ورودی نیتروژن کمتری نیاز داشته و نیتروژن ناشی از فعالیت ریشه آن ها با ریزوبیوم، در دسترس محصولات بعدی نیز قرار می‎گیرد. در ایران از دیر­باز تولید حبوبات پس از غلات، به­عنوان دومین منبع غذایی جامعه مورد توجه بوده است. سطح زیر کشت باقلا در ایران حدود ۳۵۰۰۰ هکتار است و استان گلستان با بیش از ۳۵% سطح زیر کشت کشور با عملکرد ۱۰۳۰۸ کیلوگرم در هکتار غلاف سبز در شرایط آبی و ۸۳۸۵ کیلوگرم در هکتار در شرایط دیم، بزرگترین تولید کننده باقلا در ایران محسوب می­ شود. باقلای رقم برکت در سال ۱۳۶۵ در گرگان معرفی گردید که با معرفی این رقم، عملکرد در واحد سطح باقلا، تا دو برابر افزایش یافت و کشاورزان منطقه استقبال قابل ملاحظه­ای از این رقم نمودند. این رقم با توجه به پرمحصولی، دانه درشتی، زودپزی و بازارپسندی رقم غالب منطقه محسوب می­گردد(صباغ پور ۱۳۸۳).
در استان گیلان در حدود ۲۳۸ هزار هکتار شالیزار وجود دارد. به­منظور حفظ کشاورزی پایدار، ارتقاء تولید، ایجاد اشتغال، افزایش توان مالی کشاورزان، رعایت تناوب زراعی و در نتیجه حفظ محیط زیست برنامه­ ریزی و مدیریت کشت دوم، مخصوصاً در اراضی شالیزاری شمال کشور دارای اولویت بالایی می‎باشد. یکی از مشکلات عدم توسعه سطح زیر کشت باقلا در اراضی شالیزاری استان گیلان سنگین بودن خاک و غرقابی شدن مزارع در اثر بارندگی­های سنگین به­ ویژه در ابتدای رشد می­باشد. احداث زهکش­های زیر­زمینی و سطحی یکی از راهکارهای مؤثر در جهت جلوگیری از غرقابی شدن مزارع و در نتیجه توسعه زیر­کشت باقلا در منطقه می­باشد. با توجه به عدم کار تحقیقاتی در­خصوص تأثیر زهکش‏های سطحی و زیر زمینی بر عملکرد باقلا، این پروژه به­منظور تعیین بهترین زهکش­های زیر­زمینی و سطحی بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه باقلا در اراضی شالیزاری استان طراحی و اجرا گردید.
فرضیات تحقیق:
۱- زهکشی برعملکرد باقلا به عنوان کشت دوم در اراضی شالیزاری موثر است.
۲- نوع زهکش ( سطحی یا زیرزمینی ) و فاصله آنها بر روی عملکرد و اجرای عملکرد باقلا موثر است.
هدف از این تحقیق:
۱- بررسی اثر زهکشی و نوع آن ( سطحی و زیر زمینی) بر عملکرد و اجزای عملکرد باقلا.
۲-تعیین مناسب ترین فاصله زهکشی سطحی و زیر زمینی برای کشت دوم باقلا در اراضی شالیزاری با بافت سنگین
از آنجا که مطالعات بسیار محدودی در زمینه تاثیر زهکشی و نوع آن ( سطحی و زیر زمینی) فاصله و عمق زهکش ها بر روی عملکرد گیاهان انجام گرفته است. انجام این پژوهش می تواند روند جدیدی در زمینه بحث زهکشی بر روی گیاه ارزشمند باقلا به عنوان کشت دوم در اراضی شالیزاری استان گیلان ایجاد نماید. با توجه به اینکه چنین پژوهشی تا کنون انجام نگرفته به عنوان یک تحقیق جدید و نو آور در این زمینه محسوب می شود.
۱-۱-اهداف و اثرات زهکشی کشاورزی
بطور کلی هدف از زهکشی به عنوان بخشی از مدیریت آب کشاورزی، افزایش رشد محصولات و حفظ حاصلخیزی خاک می­باشد. اهداف اصلی زهکشی کشاورزی عبارتند از (شکل (۱-۱)):
دفع آب مازاد زیرزمینی و سطحی
دفع نمک­های محلول به همراه آب (اضافی) از پروفیل خاک
حفظ سطح آب زیرزمینی در تراز مناسب

شکل ۱- ۱اهداف زهکشی عبارتند از: الف: دفع آب مازاد ب: کنترل شوری و پ: حفظ سطح ایستابی در یک تراز مناسب
شبکه ­های زهکشی سیستم­های مصنوعی هستند که فقط زمانی­که زهکشی طبیعی برای یک شکل مطلوبی از کشاورزی کافی نیست، اجرا می­شوند. نواحی که از نظر زهکشی طبیعی دارای محدودیت بوده و نیازمند زهکشی مصنوعی می­باشند؛ معمولاً در دشت­های ساحلی، دره­های رودخانه­ای و جلگه­هایی که در مناطق مرطوب میزان بارش از تبخیر بیشتر است یا در مناطق خشک که استفاده از آب آبیاری به صورت بی­رویه موجب آب ماندگی و شوری ثانویه می­گردد، واقع شده ­اند. سیستم­های زهکشی لوله ای به عنوان یک روش نسبتاً ارزان و ضروری، برای بهبود حاصلخیزی اراضی کشاورزی به خصوص در نواحی خشک و نیمه خشک مورد توجه می­باشد(پذیرا ۱۳۸۷).
شبکه زهکشی زیرزمینی در جهت نیل به اهداف زیر مورد استفاده قرار می­گیرند:

احیای اراضی جدید که سطح آب زیرزمینی و شوری خاک خیلی بالا است.
کنترل تراز سطح آب زیرزمینی در عمق مناسب و شوری خاک در حد مناسب.

تبدیل^[۵۷]: وفادار ماندن به علامت تجاری جدید.
تردید و دودلی^[۵۸]: روی آوردن ناگهانی از یک مارک تجاری به مارک تجاری دیگر.
آزمایشی^[۵۹]: خرید آزمایشی و منظم از سایر مارک های تجاری
همانطور که می بینیم فقط در دو الگوی رجوع و تبدیل توالی خاص در خرید وجود دارد و در دو الگوی دیگر هیچ توالی خاصی وجود نداشته و از این رو پیش بینی رفتار براساس خریدهای قبلی مشکل است.
ج) وفاداری به مارک تجاری تنها تابعی از رفتار گذشته نیست. وفاداری مفهومی چند بُعدی است که باید تعهدات مصرف کنندگان نسبت به مارک تجاری را نیز در خود جای دهد(Assael,1998:27).
۲-۴-۱-۲) ماهیت رویکرد نگرشی^[۶۰]
وفاداری نگرشی عناصر عاطفی و شناختی وفاداری به نام تجاری می باشد. این نوع وفاداری تعهد
بلند مدت ترِ مصرف کننده به سازمان و تمایل به تبلیغات و توصیه دهان به دهان را نشان می دهد. به هر حال برای هر سازمانی تعهد مصرف کننده به سازمان در سطوح عاطفی و شناختی هنگامی که تبدیل به خریدهای واقعی می شوند بسیار مهم می باشد. بنابراین سازمان باید هم وفاداری نگرشی و هم وفاداری رفتاری را مورد توجه قرار دهد(Anisimova,2007:396).

بر اساس این نگرش، تشریح رفتار واقعی مصرف کننده به تنهایی کافی نیست، بلکه انجام یک تجزیه و تحلیل و ارائه توضیحی روشن از این مفهوم، نیازمند در نظر گرفتن ساختار نگرشها/عملکرد
مصرف ­کننده است. برخی از شاخصهای رویکرد نگرشی عبارتند از: رجحان، قصد خرید، تقدم عرضه کننده(Toyin,2008:37).
بنابر آنچه در رویکرد رفتاری گفته شد، مقیاس های رفتاری نظیر تکرار خرید به دلیل نداشتن مبنایی مفهومی از آنچه در حقیقت یک فرایند پویا است و نیز دیدی محدود (تمرکز بر نتیجه) مورد انتقال واقع شده است. برای مثال کم بودن تکرار خرید یک مارک خاص می تواند حاصل عوامل موقعیتی مختلفی نظیر در دسترس نبودن و … باشد. بنابراین نگرش، رفتار وفادارانه نمی تواند بینش جامعی از دلایل اساسی وفاداری را ارائه کند. به علاوه، تکرار ممکن است به دلایل رفتاری مختلف ناشی از بازار باشد. در نتیجه، وفاداری اینجونه مشتریان با مشتریان که قویاً از یک محصول حمایت می کنند و وابستگی روحی با یک محصول و شرکت دارند، بسیار فرق می کند، از این رو وفاداری مشتری به عنوان رویکرد نگرشی مورد توجه فراوان قرار گرفت. برای مثال این موضوع در تمایل انجام تبلیغ و ارائه توصیه به دیگر مشتریان نمود پیدا می کند.
البته الیور رویکرد نگرشی را به سه قسم مجزا تقسیم کرده است:
٭ وفاداری شناختی: به رفتار مشتری منجر شده و به باور مشتری مربوط می شود.
٭ وفاداری عاطفی(احساسی): به تعهد و اعتماد مشتری منجر شده و به احساس وی مربوط می گردد.
٭ وفاداری کنشی: به قصد مشتری برای انجام عمل خرید در آینده مربوط می شود.
البته دیک و باسو^[۶۱](۱۹۹۴) رویکرد دیگری به نام رویکرد وابستگی را مطرح کردند. در این نگرش، این سؤال مطرح می شود: دلیلی که باعث می شود مشتری یک محصول را رد کند چیست؟
دیک و باسو(۱۹۹۴) معتقدند که لازم است روی نگرشهای وابستگی به جای نگرشهای مجرد و مطلق، در بحث وفاداری تمرکز کرد؛ چرا که ارزیابی یک کالا یا خدمت ممکن است به شدت به درک و تشخیص مطلق وابسته باشد. آنها مدلی را برای وفاداری توسعه دادند که در آن دو رویکرد نگرشی و رفتاری تا حدودی هم جهت شده اند. لذا براساس این ماتریس(شکل۲-۶)، ۴ موقعیت وفاداری تعریف می گردد؛
وفاداری
موقعیتی است که یک مصر ف کننده، وابستگی زیادی نسبت به یک عرضه کننده داشته و نرخ خرید مجدد او در واحد زمان نیز بالاست.
وفاداری پنهان
موقعیتی است که ممکن است وابستگی عمیق نسبت به یک مارک تجاری وجود داشته ولی این حالت همراه با نرخ بالایی از خرید نباشد و یا اینکه اصلا خریدی صورت نگیرد.
عدم وفاداری
نگرش مساعدی نسبت به یک عرضهکننده وجود ندارد و نرخ خرید پایین است.
وفاداری کاذب
در این حالت نگرش مثبتی نسبت به عرضه کننده وجود ندارد ولی به دلایل متفاوتی فرد مجبور به خرید آن کالاست(Dick and Basu,1994:107).
شکل۲-۶: چهار حالت وفاداری(Dick and Basu,1994:107)
در رویکرد دیگری که یک رویکرد ترکیبی است وفاداری به وسیله عملکرد مصرف مشتریان، تمایل به مارک، فراوانی خرید، مقدار کلی خرید و جدیدترین خرید انجام شده سنجیده می شود. استفاده از این روش، قدرت پیش بینی صحیح وفاداری مشتریان را افزایش می دهد(McMullan,2005:472).
در شکل ۲-۶ بین رضایت مشتری و وفاداری رابطه مستقیمی مشاهده می شود که با بالارفتن میزان رضایت مشتریان، میزان وفاداری آنها نیز افزایش می یابد(Harrison,2000:129).
شکل۲-۶: چهار حالت وفاداری(Harrison,2000:129)
همانطورکه در شکل ۲-۷ مشاهده می شود اعتماد، به عنوان یک پیامد از رضایت مشتری و به عنوان
مقدم های بر تعهد و وفاداری مشتری در نظر گرفته می شود. همچنین در این نمودار نقاط مرجع، تعهد مشتری و اعتماد مشتری است(Donio et al,2006:407).
شکل۲-۷: عوامل پیش­زمینه وفاداری مشتری(Donio et al,2006:407)
اولیور^[۶۲](۱۹۹۹) شش روش متنوع را در درک ارتباط متقابل این دو مفهوم(رضایت و وفاداری)، دسته بندی نموده اند(شکل۲-۸).
شکل۲-۸: شش برداشت از مفهوم وفاداری(Oliver,1999:36-40)
در شکل شماره ۲-۸، حالت(۱) برداشتی را نشان می دهد که در آن رضایت مشتریان وفاداری مشتری، هر دو پاسخی برای یک سوال تلقی شده اند.
حالت(۲) نشان می دهد که رضایت مشتری، هسته و مرکز ثقل مفهوم وفاداری مشتری است و وفاداری مشتری، توسط رضایت مشتری حفظ می گردد.
در حالت (۳) عنوان می شود که رضایت مشتری نباید به عنوان هسته و مرکز ثقل وفاداری مشتری تلقی گردد، بلکه باید فقط به عنوان جزئی از آن مطرح شود.
حالت (۴) نشان می دهد که وفاداری مشتری، درست مثل رضایت مشتری جزئی از یک مفهوم فراگیرتر به عنوان وفاداری همه جانبه می باشد.
در حالت (۵) عنوان می گردد که بخشی از مفهوم رضایت مشتری در مفهوم وفاداری مشتری قرار دارد، ولیکن رضایت مشتری به عنوان یک عامل کلیدی در دستیابی به همه جوانب وفاداری تلقی نمی شود.
در حالت (۶) عنوان شده است که رضایت مشتری پایه های فرآیندی را شکل می دهد که در نهایت منجر به وفاداری می شود(Oliver,1999,36).
۲-۴-۲) وجوه ممیّزه وفاداری به خدمت
وفاداری به خدمت مفهومی متفاوت با دیگر سازه های وفاداری است و تعاریف متعددی از آن وجود دارد. در جدول ۲-۳ برخی از این تعاریف ارائه شده است. اشنایدر^[۶۳](۱۹۸۶) معتقد است که مفهوم وفاداری به خدمت پیچیده تر از وفاداری به برند است که به طور معمول، برای کالاها به کار برده می شود. از دیدگاه وی، وفاداری به خدمت لزوماً با اشکال دیگر وفاداری -مثل وفاداری به برند، وفاداری به فروشگاه و یا وفاداری به تأمین کننده- تطبیق پیدا نمی کند. اشنایدر عنوان می کند که وفاداری به خدمت، معیارهای سخت گیرانه تری در مقایسه با سایر اقسام وفاداری دارد و یک مشتری وفادار به خدمت می بایست هم وفادار به برند و هم وفادار به فروشگاه باشد. وفاداری می تواند متوجه خدمت یا ارائه دهنده آن باشد و همین امر بر پیچیدگی این نوع وفاداری می افزاید(حمیدی زاده و دیگران،۱۳۴:۱۳۸۸).
جدول۲-۳: دیدگاه صاحبنظران درباره وفاداری به خدمت

بی‌نظمی ساختاری

رابط کاربری

User Interface

UIF

کاربردپذیری بالا
کاربردپذیری متوسط
کاربردپذیری پایین

قدرت کنترل وب

Web Controlling Power

WCP

قدرت کنترل بالا
قدرت کنترل متوسط
قدرت کنترل پایین

دوست‌داشتنی بودن وب‌

Web Likeability

WLK

دوست‌داشتنی بودن وب‌سایت
دوست‌داشتنی نبودن وب‌سایت

قدرت تحریک‌پذیری وب

Web Motivational Power

WMP

قدرت تحریک‌پذیری بالا
قدرت تحریک‌پذیری متوسط
قدرت تحریک‌پذیری پایین

جدول ۴-۱ عامل‌های استفاده شده و مقایسه آن‌ها (ادامه)
۴-۳- روش دلفی
به‌کارگیری روش دلفی عمدتاً باهدف کشف ایده‌های نوآورانه و قابل‌اطمینان و یا تهیه اطلاعاتی مناسب به‌منظور تصمیم‌گیری است. روش دلفی فرایندی ساختاریافته برای جمع‌ آوری و طبقه‌بندی دانش موجود در نزد گروهی از کارشناسان و خبرگان است که از طریق توزیع پرسشنامه‌هایی در بین این افراد و بازخورد کنترل‌شده پاسخ‌ها و نظرات دریافتی صورت می‌گیرد.

دلفی ابزار ارتباطی سودمندی بین گروهی از خبرگان است که فرموله کردن آرای اعضاء گروه را آسان می‌کند. روش دلفی با این هدف طراحی ‌شده که بتواند مباحثات میان خبرگان را امکان‌پذیر کند، به‌طوری‌که از ورود تأثیر رفتارهای متقابل اجتماعی که معمولاً در مباحثات گروهی اتفاق می‌افتد و منجر به مانعی در برابر شکل یافتن عقاید و نظرات می‌شود، جلوگیری نماید (آدلر و زیگلیو، ۱۹۹۶).
اساس و پایه روش یا روش دلفی بر این است که نظر متخصصان هر قلمرو علمی در مورد پیش‌بینی آینده صائب‌ترین نظر است. بنابراین برخلاف روش‌های پژوهش پیمایشی، اعتبار روش دلفی نه به شمار شرکت‌کنندگان در پژوهش که به اعتبار علمی متخصصان شرکت‌کننده بستگی دارد. شرکت‌کنندگان در تحقیق دلفی از ۵ تا ۲۰ نفر را شامل می‌شوند. کمینه تعداد شرکت‌کنندگان بستگی به چگونگی طراحی روش تحقیق دارد (آدلر و زیگلیو، ۱۹۹۶).
در این روش هیئت (پانل) هایی از متخصصان تشکیل می‌شود که در آن ارتباط میان اعضاء، توسط رییس یا ناظر هیئت انجام می‌شود.
ارتباطات داخلی شرکت‌کنندگان به‌صورت ناشناس بوده و نظرات، پیش‌بینی‌ها و تمایلات به ارائه‌دهندگان آن‌ها منتسب نمی‌شود. انتشار این اطلاعات بدون اعلام هویت ارائه‌دهندگان صورت می‌گیرد.
به‌رغم تفاوت‌های قابل‌توجهی که در کاربرد روش دلفی وجود دارد، معمولاً پژوهش دلفی با یک پرسشنامه که توسط یک گروه کوچک طراحی ‌شده و به گروه بزرگ‌تری از متخصصان فرستاده می‌شود آغاز می‌شود. پرسشنامه‌ها به طریقی تنظیم می‌شوند که این امکان به وجود آید تا مخاطبین ضمن استنباط کردن و فهمیدن مسئله مطرح‌شده، واکنش‌های فردی خود را بروز دهند. وقتی پرسشنامه‌ها برگشت، طیف پاسخ‌ها و دلایلی که متخصصان برای پاسخ‌هایشان بیان کرده‌اند موردبررسی قرارگرفته و خلاصه‌نویسی می‌شوند. در این مرحله مواردی که مرتبط با اهداف زمینه تحقیق نباشد حذف و از این طریق از مسائل منفی رایج در تعاملات داخل گروهی (مرتبط با حوزه روانشناسی اجتماعی) اجتناب می‌شود. پس‌ازآن، گزارش خلاصه برای متخصصان فرستاده می‌شود. متخصصان اجازه دارند که پاسخ‌هایشان را بر اساس نتایج تغییر دهند و این نتایج دور دوم مجدداً مورد ارزیابی محققان قرار می‌گیرد.
بدین طریق در طول زمان و با پیشرفت کار، دیدگاه‌های مخاطبین با موضوع مطروحه تطابق خواهد یافت. این فرایند ادامه می‌یابد تا اینکه اجماعی در مورد نظرات حاصل شود یا مشخص شود که متخصصان به توافق نرسیده‌اند.
نبود نمونه‌گیری، نامشخص بودن رخدادهای آینده و نبود فرایندهای خوش‌تعریف و شناخته‌شده برای انجام دادن مطالعات دلفی، تنها چند مورد از مواردی هستند که دلفی را از روش‌های علمی کنترل‌شده متمایز می‌کند. ولی مطالعه دلفی برای مسائلی باارزش است که نیازی به فن‌های موشکافانه دقیق ندارند: مثلاً زمانی که داده‌ها ناکافی یا فاقد قطعیت‌اند یا وقتی نمونه‌های واقعی موجود نیست و یا وقتی‌که گردآوردن افراد و بحث کردن در مورد مسئله‌ای مشکل است (لدویگ و استار، ۲۰۰۵).

معادله ‏۳‑۱۷

هزینه‏ی کیفیت خدمت‏دهی
هزینه‏ی کیفیت خدمت‏دهی مراکز توزیع برابر است با:

معادله ‏۳‑۱۸

به علت اینکه، هزینه‏ی کیفیت خدمت‏دهی مشمول پریودهای مختلف نمی‏شود هزینه‏ی آن مشمول نرخ تورم نمی‏باشد. به‌عنوان‌مثال، خرید وسایل حمل‌ونقلی که ازنظر زبانی متفاوت با یکدیگرند، یکی از موارد کیفیت خدمت‏دهی هست که خرید آن در اولین پریود انجام‌شده و هزینه‏ی آن برای پریودهای دیگر در نظر گرفته نمی‏شود.

درمجموع تابع هدف کمینه نمودن هزینه‏ی کل برابر است با:
ماکزیمم سازی کیفیت کل زنجیره‌ی تأمین
کیفیت زنجیره‌ی تأمین شامل سه بخش می‏باشد که عبارت است از رضایت کارخانه از تأمین ‏کنندگان (کیفیت تأمین ‏کنندگان)، کیفیت محصولات تولیدی و رضایت مشتریان از مراکز توزیع (کیفیت مراکز توزیع). رضایت کارخانه از تأمین ‏کنندگان و رضایت مشتریان از مراکز توزیع دارای ساختار یکسانی می‌باشد که از مدل هاف کمک گرفته‌شده است. به‌عنوان نمونه، برای تشریح رضایت مشتریان از مراکز توزیع می‏توان این‌گونه بیان نمود که برای یک زوج مرتب مرکز توزیع و مشتری، رضایت مشتری با میزان کیفیت خدمت‌دهی آن مرکز توزیع رابطه‏ی مستقیم و زمان تحویل محصول رابطه‏ی معکوس دارد. همین امر برای رضایت کارخانه از تأمین‏کننده صادق است.
کیفیت تأمین ‏کنندگان
همان‌طور که عنوان شد، رضایت کارخانه شامل دو بعد کیفیت مواد اولیه و زمان تحویل کالا می‏باشد. کیفیت مواد اولیه یک تأمین‏کننده به‌صورت کیفیت کل مواد خامی که تحویل می‏دهد در نظر گرفته می‌شود. برای محاسبه کیفیت کل، از ضرب سطح کیفیت هر ماده‏ی خام در دیگری با توانی از اهمیت آن‌ها نزد کارخانه استفاده‌شده است. (مجموع اهمیت‏ها باید برابر با واحد باشد.)از سوی دیگر مدت‌زمان تحویل ماده‏ی خام تابعی از فاصله بوده و همان‌طور که بیش از این ذکر شد برابر است با . به‌این‌ترتیب رضایت کارخانه از تأمین‏کننده‏ی iدرصورتی‌که در یک دوره‏ی خاص کلیه‏ی مواد خام خود را از آن تأمین کند برابر است با:

معادله ‏۳‑۱۹

حال اگر کارخانه در یک پریود، مواد خام موردنیاز خود را از تأمین ‏کنندگان گوناگون تأمین نماید، در رابطه‏ی (۳-۱۹) هر ماده‏ی خام در نسبت به تقاضای ماده‏ی خام برآورده شده‏ی کارخانه از آن تأمین‏کننده، ضرب می‏گردد. بنابراین رضایت کارخانه از تأمین ‏کنندگان برابر با مجموع رضایت از هریک از تأمین ‏کنندگان می‏باشد که سهم هر یک متناسب با میزان تأمین مواد خام از سوی آن‌ها می‏باشد. مطابق با این گفته، سهم رضایت کارخانه از تأمین‏کننده‏ی i در پریود t برابر است با:

معادله ‏۳‑۲۰

بنابراین مجموع رضایت کارخانه از همه‌ی تأمین ‏کنندگان در کلیه‏ی پریودها برابر است با:

معادله ‏۳‑۲۱

کیفیت مراکز توزیع
در تابع رضایت مشتریان از مراکز توزیع، کیفیت خدمت‏دهی و مدت‌زمان تحویل محصولات مدنظر قرار می‏گیرند. کیفیت خدمت‏دهی بر اساس مدل سروکوال شامل مؤلفه‌های گوناگونی می‏باشد:۱) ملموسات، نظیر ظاهر فیزیکی تجهیزات کارکنان، کالاهای ارتباطی مانند عامل فروش، نشریه‏ها و…. ۲) قابلیت اطمینان، نظیر ارائه‏ خدمات تعهد شده به‌طور دقیق و مستمر ۳) پاسخ‏گویی، شامل تمایل و اشتیاق مرکز توزیع برای کمک به مشتریان و نحوه‏ی برخورد خدمه با مشتریان ۴)تضمین، شامل دانش، مهارت و تواضع کارکنان در القای حسن اعتماد و اطمینان به مشتری و ۵) همدلی، شامل توجه ویژه و فردی به‌موجب جلب‌توجه آن‌ها می‌شود.