شکل ۴- ۵ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت عملکرد غلاف سبز ۴۵
شکل ۴- ۶ مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت عملکرد بیولوژیک ۴۶
شکل ۴- ۷ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت عملکرد بیولوژیک ۴۷
شکل ۴- ۸ مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت تعداد دانه در بوته ۴۸
شکل ۴- ۹ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت تعداد دانه در بوته ۴۸
شکل ۴- ۱۰مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت تعداد دانه در غلاف ۴۹
شکل ۴- ۱۱ مقایسه میانگین تیمار زهکشی سطحی بر صفت تعداد دانه در غلاف ۵۰
شکل ۴- ۱۲مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت تعداد غلاف در هر بوته ۵۱
شکل ۴- ۱۳ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت تعداد غلاف در هر بوته ۵۱
شکل ۴- ۱۴مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت طول غلاف ۵۳
شکل ۴- ۱۵ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت طول غلاف ۵۳
شکل ۴- ۱۶ مقایسه میانگین زهکشی زیرزمینی بر صفت تعداد شاخه فرعی ۵۴
شکل ۴- ۱۷ مقایسه میانگین زهکشی سطحی بر صفت تعداد شاخه فرعی ۵۵
شکل ۴- ۱۸ میانگین رطوبت خاک سطحی در عمق ۱۵-۰ سانتی متری خاک در تیمارهای مختلف ۵۶
فهرست جداول
جدول ۱- ۱ سطح اراضی آبیاری و زهکشی شده جهان(میلیون هکتار) بر اساس نظر اسمیدما ۱۷
جدول ۱- ۲ مساحت اراضی درگیر با مشکلات زهکشی در برخی از کشورهای در حال توسعه به نقل از گروه کار زهکشی ICID (میلیون هکتار) ۱۸
جدول ۱- ۳ شاخص های کلیدی ده کشور دارای اراضی زهکشی ۱۹
جدول ۴- ۱ تجزیه واریانس مربوط به صفات وزن صد دانه(گرم)، شاخص برداشت، عملکرد دانه(کیلوگرم در هکتار)، عملکرد غلاف سبز، عملکرد بیولوژیک (کیلوگرم در هکتار) ۴۰
جدول ۴- ۲ تجزیه واریانس مربوط به صفات تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در هر بوته، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در هر بوته و تعداد شاخه فرعی ۴۰
جدول ۴- ۳ اثر متقابل تیمار زهکشی سطحی و زیرزمینی برای صفات وزن صد دانه(گرم)، شاخص برداشت، عملکرد دانه(کیلوگرم در هکتار)، عملکرد غلاف سبز، عملکرد بیولوژیک (کیلوگرم در هکتار) ۴۱

جدول ۴- ۴ اثر متقابل تیمار زهکشی سطحی و زیرزمینی برای مربوط به صفات تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در هر بوته، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در هر بوته و تعداد شاخه فرعی ۴۱
چکیده:
در استان گیلان در حدود ۲۳۸ هزار هکتار شالیزار وجود دارد. به­منظور حفظ کشاورزی پایدار، ارتقاء تولید، ایجاد اشتغال، افزایش توان مالی کشاورزان، رعایت تناوب زراعی و در نتیجه حفظ محیط زیست برنامه­ ریزی و مدیریت کشت دوم، مخصوصاً در اراضی شالیزاری شمال کشور دارای اولویت بالایی می‎باشد. یکی از مشکلات عدم توسعه سطح زیر کشت باقلا در اراضی شالیزاری استان گیلان سنگین بودن خاک و غرقابی شدن مزارع در اثر بارندگی­های سنگین به­ ویژه در ابتدای رشد می­باشد. احداث زهکش­های زیر­زمینی و سطحی یکی از راهکارهای مؤثر در جهت جلوگیری از غرقابی شدن مزارع و در نتیجه توسعه زیر­کشت باقلا در منطقه می­باشد. این پژوهش در سال ۱۳۹۲ در مزرعه پژوهشی موسسه تحقیقات برنج کشور واقع در رشت به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. این آزمایش دارای ۲ فاکتور ۱) زهکشی سطحی با سطوح: بدون زهکشی، زهکشی سطحی با فواصل ۵ متر و زهکشی سطحی با فواصل ۱۰ متراز یکدیگر و ۲) زهکشی عمقی با سطوح بدون زهکشی عمقی، زهکشی عمقی با فواصل ۵/۷ متر از یکدیگر زهکشی عمقی با فواصل ۱۰ متر از یکدیگر و زهکشی عمقی با فواصل ۱۵ متر از یکدیگربود. نتایج نشان داد که اثر زهکشی زیرزمینی بر صفات تعداد شاخه فرعی، ارتفاع بوته، تعداد غلاف، وزن کل غلاف باقلا، وزن باقلا با بوته در یک متر مربع، وزن غلاف باقلا در یک متر مربع، وزن تر و وزن ماده خشک در سطح آماری ۱% معنی دار بود.همچنین اثر زهکشی سطحی بر صفات تعداد شاخه فرعی، وزن کل غلاف باقلا، وزن باقلا با بوته در یک متر مربع، وزن غلاف باقلا در یک متر مربع در سطح آماری ۱% و بر صفات ارتفاع بوته، تعداد غلاف و وزن تر در سطح اماری ۵% معنی دار گردید. اثر متقابل زهکشی سطحی و زیر زمینی نیز بر صفات ارتفاع بوته و وزن کل غلاف باقلا در سطح آماری ۱% و بر وزن باقلا با بوته در سطح آماری ۵% معنی دار بود. تیمار زهکشی زیرزمینی بر صفات ارتفاع بوته، تعداد غلاف، تعداد دانه در غلاف، وزن کل غلاف باقلا، وزن باقلا با بوته در یک متر مربع، وزن غلاف باقلا در یک متر مربع، وزن تر و وزن ماده خشک اثر معنی داری نشان داد که زهکشی زیرزمینی با فواصل زهکشی ۵/۷ متر بهترین تیمار و بدون زهکشی زیرزمینی بدترین تیمار ارزیابی گردید. همچنین اثر تیمار زهکشی سطحی بر کلیه صفات نشان داد که زهکشی سطحی با فواصل ۵ متر بهترین تیمار و بدون زهکشی سطحی بدترین تیمار می باشد.همچنین اثر متقابل زهکشی سطحی و زیرزمینی نشان داد که در صفات ارتفاع بوته و وزن باقلا با بوته در یک متر مربع، زهکشی زیرزمینی به فواصل ۵/۷ متر و زهکشی سطحی به فواصل ۵ متر بهترین تیمار و بدون زهکشی سطحی و زیرزمینی بدترین تیمار می باشد. همچنین اثر متقابل زهکشی سطحی و زیرزمینی بر صفت وزن کل غلاف باقلا در هر تیمار نشان داد که زهکشی زیرزمینی به فواصل ۱۰ متر و زهکشی سطحی به فواصل ۵ متر بهترین تیمار و بدون زهکشی سطحی و زیرزمینی بدترین تیمار می باشد. زهکشی سطحی با فاصله ۵ و ۱۰ متر نسبت به شاهد موجب افزایش عملکرد دانه به میزان ۵/۳۱و۸/۲۳درصد می گردد. زهکشی زیر زمینی بافاصله ۱۵، ۱۰ و ۵/۷ متر نسبت به شاهد به ترتیب موجب افزایش عملکرد دانه به میزان ۸/۵۴، ۳/۸۷ و ۵/۱۰۰درصد می گردد
.
کلمات کلیدی: زهکشی سطحی، زهکشی زیرزمینی، باقلا ، کشت دوم
فصل اول
مقدمه
۱- مقدمه
دانه حبوبات حاوی ۳۲-۱۷ درصد پروتئین بوده که این مقدار دو تا سه برابر بیشتر از پروتئین موجود در دانه غلات است. این مسئله در جوامعی که از لحاظ تأمین پروتئین ضروری جانوری در مضیقه هستند، اهمیت خود را نشان می­دهد. حبوبات به­ دلیل قابلیت همزیستی با باکتری های تثبیت­کننده نیتروژن مولکولی در برقراری تعادل عناصر معدنی خاک در اکوسیستم­های زراعی و کاهش جمعیت علف­های هرز و بالا بردن حاصلخیزی کیفی خاک حائز اهمیت می­باشند(خسروی ۱۳۹۳). گیاه باقلا یکی از قدیمی­ترین گیاهان زراعی است که کشت آن به دلیل غنای پروتئینی، ایجاد تنوع در سیستم های زراعی و افزایش قیمت خوراک دام مورد توجه می­باشد. این گیاهان در مقایسه با دیگر گیاهان زراعی به ورودی نیتروژن کمتری نیاز داشته و نیتروژن ناشی از فعالیت ریشه آن ها با ریزوبیوم، در دسترس محصولات بعدی نیز قرار می‎گیرد. در ایران از دیر­باز تولید حبوبات پس از غلات، به­عنوان دومین منبع غذایی جامعه مورد توجه بوده است. سطح زیر کشت باقلا در ایران حدود ۳۵۰۰۰ هکتار است و استان گلستان با بیش از ۳۵% سطح زیر کشت کشور با عملکرد ۱۰۳۰۸ کیلوگرم در هکتار غلاف سبز در شرایط آبی و ۸۳۸۵ کیلوگرم در هکتار در شرایط دیم، بزرگترین تولید کننده باقلا در ایران محسوب می­ شود. باقلای رقم برکت در سال ۱۳۶۵ در گرگان معرفی گردید که با معرفی این رقم، عملکرد در واحد سطح باقلا، تا دو برابر افزایش یافت و کشاورزان منطقه استقبال قابل ملاحظه­ای از این رقم نمودند. این رقم با توجه به پرمحصولی، دانه درشتی، زودپزی و بازارپسندی رقم غالب منطقه محسوب می­گردد(صباغ پور ۱۳۸۳).
در استان گیلان در حدود ۲۳۸ هزار هکتار شالیزار وجود دارد. به­منظور حفظ کشاورزی پایدار، ارتقاء تولید، ایجاد اشتغال، افزایش توان مالی کشاورزان، رعایت تناوب زراعی و در نتیجه حفظ محیط زیست برنامه­ ریزی و مدیریت کشت دوم، مخصوصاً در اراضی شالیزاری شمال کشور دارای اولویت بالایی می‎باشد. یکی از مشکلات عدم توسعه سطح زیر کشت باقلا در اراضی شالیزاری استان گیلان سنگین بودن خاک و غرقابی شدن مزارع در اثر بارندگی­های سنگین به­ ویژه در ابتدای رشد می­باشد. احداث زهکش­های زیر­زمینی و سطحی یکی از راهکارهای مؤثر در جهت جلوگیری از غرقابی شدن مزارع و در نتیجه توسعه زیر­کشت باقلا در منطقه می­باشد. با توجه به عدم کار تحقیقاتی در­خصوص تأثیر زهکش‏های سطحی و زیر زمینی بر عملکرد باقلا، این پروژه به­منظور تعیین بهترین زهکش­های زیر­زمینی و سطحی بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه باقلا در اراضی شالیزاری استان طراحی و اجرا گردید.
فرضیات تحقیق:
۱- زهکشی برعملکرد باقلا به عنوان کشت دوم در اراضی شالیزاری موثر است.
۲- نوع زهکش ( سطحی یا زیرزمینی ) و فاصله آنها بر روی عملکرد و اجرای عملکرد باقلا موثر است.
هدف از این تحقیق:
۱- بررسی اثر زهکشی و نوع آن ( سطحی و زیر زمینی) بر عملکرد و اجزای عملکرد باقلا.
۲-تعیین مناسب ترین فاصله زهکشی سطحی و زیر زمینی برای کشت دوم باقلا در اراضی شالیزاری با بافت سنگین
از آنجا که مطالعات بسیار محدودی در زمینه تاثیر زهکشی و نوع آن ( سطحی و زیر زمینی) فاصله و عمق زهکش ها بر روی عملکرد گیاهان انجام گرفته است. انجام این پژوهش می تواند روند جدیدی در زمینه بحث زهکشی بر روی گیاه ارزشمند باقلا به عنوان کشت دوم در اراضی شالیزاری استان گیلان ایجاد نماید. با توجه به اینکه چنین پژوهشی تا کنون انجام نگرفته به عنوان یک تحقیق جدید و نو آور در این زمینه محسوب می شود.
۱-۱-اهداف و اثرات زهکشی کشاورزی
بطور کلی هدف از زهکشی به عنوان بخشی از مدیریت آب کشاورزی، افزایش رشد محصولات و حفظ حاصلخیزی خاک می­باشد. اهداف اصلی زهکشی کشاورزی عبارتند از (شکل (۱-۱)):
دفع آب مازاد زیرزمینی و سطحی
دفع نمک­های محلول به همراه آب (اضافی) از پروفیل خاک
حفظ سطح آب زیرزمینی در تراز مناسب

شکل ۱- ۱اهداف زهکشی عبارتند از: الف: دفع آب مازاد ب: کنترل شوری و پ: حفظ سطح ایستابی در یک تراز مناسب
شبکه ­های زهکشی سیستم­های مصنوعی هستند که فقط زمانی­که زهکشی طبیعی برای یک شکل مطلوبی از کشاورزی کافی نیست، اجرا می­شوند. نواحی که از نظر زهکشی طبیعی دارای محدودیت بوده و نیازمند زهکشی مصنوعی می­باشند؛ معمولاً در دشت­های ساحلی، دره­های رودخانه­ای و جلگه­هایی که در مناطق مرطوب میزان بارش از تبخیر بیشتر است یا در مناطق خشک که استفاده از آب آبیاری به صورت بی­رویه موجب آب ماندگی و شوری ثانویه می­گردد، واقع شده ­اند. سیستم­های زهکشی لوله ای به عنوان یک روش نسبتاً ارزان و ضروری، برای بهبود حاصلخیزی اراضی کشاورزی به خصوص در نواحی خشک و نیمه خشک مورد توجه می­باشد(پذیرا ۱۳۸۷).
شبکه زهکشی زیرزمینی در جهت نیل به اهداف زیر مورد استفاده قرار می­گیرند:

احیای اراضی جدید که سطح آب زیرزمینی و شوری خاک خیلی بالا است.
کنترل تراز سطح آب زیرزمینی در عمق مناسب و شوری خاک در حد مناسب.