۲-۳) بخش سوم: مبانی نظری ریسک

در جامعه امروز تقریبا تمام افراد به نحوی با مفهوم ریسک آشنایی دارند و اذعان می‌کنند که کلیه شئونات زندگی با ریسک مواجه است. ریسک در زبان عرف عبارت است از خطری که به علت عدم اطمینان ‌در مورد وقوع حادثه ای در آینده پیش می‌آید و هر چه قدر این عدم اطمینان بیشتر باشد، اصطلاحا گفته می شود ریسک زیادتر است (راعی و سعیدی،۱۳۸۳).

در منابع اقتصادی به طور کلی دو دیدگاه برای تعریف ریسک مطرح می شود. دیدگاه اول ریسک را به ‌عنوان هر گونه نوسانات احتمالی بازدهی اقتصادی در آینده تعریف می‌کند. در دیدگاه دوم، ریسک به ‌عنوان نوسانات احتمالی منفی بازدهی اقتصادی در آینده تعریف می شود. در ضمن، امروزه دیدگاه اول بیشتر مورد پذیرش است. از آنجا که هدف کلیه سرمایه گذاران کسب بیشترین بازدهی است، مفهوم ریسک نیز بیان می شود. در حقیقت، ریسک و بازده دو رکن اصلی تصمیم گیری برای سرمایه گذاری می‌باشند، به طوری که همواره بیشترین بازدهی با توجه به حداقل ریسک، معیاری مناسب برای سرمایه گذاری است (همان منبع).

به عبارت دیگر، هر سرمایه گذار با قبول سطح ریسک بالاتر، بازدهی بیشتری نیز مطالبه می‌کند. به همین ترتیب ،هر چه ریسک مورد قبول کاهش یابد، بازدهی مورد انتظار نیز کاهش می‌یابد.

۲-۳-۱- انواع ریسک

با توجه به تغییرات مداوم در عوامل محیطی و سیستم های اقتصادی، ریسک های متفاوتی بر ساختار مالی مؤسسات مختلف اثر می‌گذارد. شرکت‌های صنعتی، تولیدی و خدماتی، مؤسسات پولی و مالی و حتی دولت‌ها با توجه به حوزه عملکرد خود، با ریسکهای خاصی مواجه می‌شوند.

بطورکلی هر سازمان با دو ریسک مواجه است: ریسک مالی و ریسک غیر مالی. در نمودار زیر انواع آن نشان داده شده است:

ماخذ: مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک (راعی و سعیدی، ۱۳۸۳)

۱- ریسک های مالی

ریسک های مالی به طور مستقیم بر سود آوری شرکت ها اثر می‌گذارند و می‌توانند حتی شرکتی را از پای در آورند. عوامل مختلفی باعث بروز ریسک های مالی می‌گردد که در ادامه به آن ها اشاره می شود.

۱-۱- ریسک نرخ ارز

ریسک نرخ ارز بواسطه تغییر در نرخ ارز به وجود می‌آید. کلیه شرکتهایی که با کشورهای دارای واحد پولی متفاوت ارتباط معاملاتی دارند، در معرض ریسک نرخ ارز قرار دارند. ریسک نرخ ارز می‌تواند بر توانایی سازمان جهت بازپرداخت وامهای خارجی اثر بگذارد و همچنین باعث گردد سازمان نتواند به تعهدات خود نسبت به پیش خرید کالا از بازارهای خارجی اقدام کند. در ایران نیز تغییرات نرخ ارز و تاثیرات مخرب آن بر نظام اقتصادی تجربه شده است. بسیاری از طرحهای صنعتی که هنگام راه اندازی و مطالعه اقتصادی بر اساس نرخ ارز آن زمان سودآور بوده، بعد از کاهش قابل توجه ارزش ریال، توجیه اقتصادی خود را از دست داده‌اند.

۱-۲-ریسک نرخ بهره

نرخ بهره و تغییرات آن در اقتصاد جاری یکی از عوامل مهم ریسک مالی محسوب می شود. در صورتی که سازمان، برخی از دارایی های خود را به صورت دارایی های مالی نگهداری کند، با این ریسک مواجه خواهد شد. در حقیقت تغییر در نرخ بهره و دارایی های مالی هنگامی اثر خود را نمایان می‌کند که شرکت تعهدات مالی داشته باشد. به عنوان مثال، اگرسازمانی دارایی های خود را با نرخ‌های سود متفاوت سرمایه گذاری و بر اساس آن اقذام به ایجاد بدهی کرده باشد، کاهش در نرخ سود دارایی ها می‌تواند سازمان را در بازپرداخت تعهدات خود با مشکل مواجه سازد. از طرفی برخی اقلام سود و زیانی سازمان هایی نظیر بانک ها و شرکت‌های سرمایه گذاری به نحوی با نرخ بهره در ارتباط است. لذا تغییر در نرخ بهره می‌تواند منجر به تغییر در سود آن ها نیز شود.

۱-۳- ریسک نکول (ریسک عدم پرداخت)

ریسک نکول هنگامی رخ می‌دهد که وام گیرنده به علت عدم توان یا تمایل، به تعهدات خود در مقابل وام دهنده و در تاریخ سررسید عمل نمی کند. ریسک نکول از مهمترین ریسک هایی است که خصوصاً نهادهای پولی و مالی را تحت تاثیر فرار می‌دهد: چرا که نکول تعداد کمی از مشتریان می‌تواند زیان زیادی به یک سازمان وارد کند (همان منبع).

۱-۴- ریسک نقدینگی

ریسک نقدینگی ریسک نبود وجه نقد برای بازپرداخت تعهدات است. عموما شرکت‌ها هنگامی که به علل مختلف نتوانند محصولات تولیدی خود را به فروش رسانند یا وجوه نقد ناشی از فروش را دریافت کنند و یا اینکه هزینه های آن ها افزایش بی رویه داشته باشد و در نهایت کارایی مجموعه کاهش یابد، با مشکل نقدینگی مواجه می‌شوند.

۱-۵- ریسک تغییر سطح عمومی قیمت ها ( ریسک تورم یا ریسک قدرت خرید)

تورم یا افزایش سطح عمومی قیمت ها، بهای تمام شده کلیه نهاده های یک شرکت را افزایش می‌دهد و در نهایت سطح عملکرد شرکت را متأثر می‌سازد. هنگامی که سطح عمومی قیمت ها افزایش می‌یابد، با مقدار ثابتی دارایی مالی مقدار کمتری کالا می توان خرید. به عبارت دیگر تورم به معنی کاهش قدرت خرید دارایی های مالی به نسبت دارایی های حقیقی است (همان منبع).

۱-۶- ریسک بازار

یکی دیگر از ریسک هایی که در حوزه مالی با آن مواجه می‌شویم و ریسک سرمایه گذاری را به وجود می آورد، ریسک مربوط به تغییرات قیمت دارایی های مالی یا ریسک بازار است. این ریسک به انتظارات سرمایه گذار نسبت به آینده قیمت اوراق بهادار بستگی دارد. قیمت اوراق بهادار چه سهام عادی و چه اوراق قرضه، معمولا متاثر از عوامل خارج از شرکت است و نمی توان آن را پیش‌بینی کرد، لذا همواره برای سرمایه گذار شرایط عدم اطمینان وجود دارد.

۱-۷- ریسک سرمایه گذاری مجدد

ریسک سرمایه گذاری مجدد، مربوط به آن دسته از دارایی های مالی است که بیش از یک جریان نقدی دارند. بازدهی این گونه سرمایه گذاری ها به نحوه سرمایه گذاری مجدد جریان های نقدی بستگی دارد که طی دوره سرمایه گذاری دریافت می‌شوند. به عنوان مثال، بازدهی سهام یا اوراق قرضه تا هنگام فروش یا سررسید اوراق قرضه مربوط به نحوه سرمایه گذاری مجدد سود تقسیم شده سهام و سودهای ادواری اوراق قرضه است. در حقیقت عدم اطمینان از روند آتی نرخ سود و اصولا پیدا کردن فرصت مناسب سرمایه گذاری، منشا چنین ریسکی می‌باشد (همان منبع).

۲- ریسک های غیر مالی

دسته دوم ریسک هایی که اشاره ای گذرا به آن می‌کنیم، ریسک های غیر مالی اند. ریسک های غیرمالی به آن دسته از ریسک هایی اطلاق می شود که مستقیما بر سودآوری تاثیر ندارند و با تاثیر بر ریسک های مالی در نهایت می‌توانند تاثیرات مالی داشته باشند.انواع ریسک های غیر مالی عبارتند از :

۱-۲- ریسک مدیریت

ریسک مدیریت، ریسک ناشی از تصمیمات نادرست مدیران اجرایی شرکت ها و مؤسسات است که می‌تواند تبعات منفی برای یک سازمان به دنبال داشته باشد. معمولا، هنگامی که مدیران صاحبان سازمان نیز باشند، عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهند و اطلاع بازار در خصوص این شرکت ها شفاف تر است. ‌بنابرین‏ ریسک این شرکت ها کمتر است.

۲-۲- ریسک سیاسی