مهاجرانی، ۱۳۷۴
دادگر، ۱۳۸۰
پوراصغر، ۱۳۸۶
حاکمیت سند چشم‌انداز بر محیط زیست
سند ملّی محیط زیست
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی
سیاست‌های کلّی برنامه‌های توسعه
مفاد زیست‌محیطی برنامه‌های توسعه
دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، پژوهشگاه مجلس شورای اسلامی
خط مشی‌های تدوین شده
خط مشی‌های متناظر با مسائل خاصّ زیست‌محیطی کشور
هرچند مطالعه مفاهیم زیرمجموعه هر کدام از مقولات فوق (فصل چهارم)، تعریف دقیق‌تری از آنها ارائه می‌دهد، امّا در ادامه تعریفی مختصر از هر کدام از مقولات بدون سابقه نظری (۱۰ مقوله مشخص شده) ارائه شده است:
بازیگران «فراقوّه‌ای» زیست‌محیطی: آن دسته از بازیگرانی که فراتر از قوای سه‌گانه عمل کرده و حوزه نفوذ و مداخله آنها «ابرخط مشی»های حاکم بر تدوین خط مشی‌های زیست‌محیطی است. این دسته شامل «شورای عالی انقلاب فرهنگی» که متولّی تنظیم و تصویب «سند ملّی محیط زیست» است و نیز «مجمع تشخیص مصحلت نظام» که متولّی تنظیم و ارائه سیاست‌های کلّی حاکم بر برنامه‌های توسعه است می‌باشد. طبعاً حوزه اختیارات دو بازیگر مذکور فراتر از قوای سه‌گانه بوده و تأثیرگذاری تصمیماتشان، خط مشی‌های زیست‌محیطی در هر سه قوه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در فرایند کدگذاری داده‌ها عنوان دو بازیگر مذکور به عنوان «مقوله فرعی» دسته بندی شد، به این شکل که ۲ مفهوم ذیل مقوله «شورای عالی انقلاب فرهنگی» و یک مفهوم ذیل مقوله «مجمع تشخیص مصلحت نظام» جای گرفت.
بازیگران «فرانهادی» زیست‌محیطی: آن دسته از بازیگرانی که ذیل قوه مجریه فعالیت داشته و در عین حال حوزه اختیارات و نفوذ تصمیماتشان در حوزه محیط زیست فراتر از وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی زیرمجموعه قوه مجریه است. این مقوله اصلی، خود شامل سه مقوله فرعی «شورای عالی محیط زیست»، «صندوق ملی محیط زیست» و «کمیته ملی توسعه پایدار» است که پس از جریان تجزیه و تحلیل داده‌ها به ترتیب ۳ مفهوم، ۱و ۲ مفهوم انتزاعی ذیل آنها قرار گرفت.
کنش زیست‌محیطی: همانطور که گردآوری مفاهیم ذیل این مقوله تبیین شد، «کنش زیست‌محیطی» از کنار هم قرار گرفتن «دانش» و «گرایش» زیست‌محیطی حاصل می‌شود. به طور کلّی مقوله «کنش زیست‌محیطی» در سه دسته مقوله «کنش زیست‌محیطی دولتمردان»، «شهروندان» و بوروکرات‌ها طبقه‌بندی می‌شود که به ترتیب ۵، ۳ و ۳ مفهوم ذیل هر کدام از دسته‌ه ای مذکور جای گرفت.
نظام ارزشی محیط زیست در اسلام: ارزش‌های اساسی قرار گرفته ذیل این مقوله، به طور مبسوط ضمن تشریح قضیه «هنجارهای بنیادین» مورد بحث قرار گرفت. به طور کلّی و در فرایند تجزیه و تحلیل داده‌ها، ۹ مفهوم انتزاعی در قالب مقوله مذکور طبقه‌بندی شد. نکته شایان ذکر آنکه اگرچه برخی از مضامین ارزش‌های اساسی اسلام در نگاه به محیط زیست در ادبیات موضوع موجود بود، امّا گردآوری، طبقه‌بندی و مفهوم‌سازی از میان آنها در این پژوهش صورت گرفت. به طور کلّی مبانی اعتقادی دین اسلام، حقوق چهار گانه‌ای را برای کلیه روابط انسان در طول دوران حیاتش در نظر می‌گیرد:
حق‌ا...: حقوق مربوط به رابطه انسان و خداوند.
حق‌النّفس: حقوق مربوط به رابطه انسان و خودش.
حق‌النّاس: حقوق مربوط به رابطه انسان با سایر انسان‌ها.
حق طبیعت: حقوق مربوط به رابطه میان انسان و طبیعت (محیط زیست).
همانطور که مشاهده می‌شود یکی از حقوق اساسی متوجه روابط انسان، که در دین اسلام مورد توجّه جدّی است حق محیط زیست بر عهده انسان (حفاظت از محیط زیست) و در عین حق انسان در بهره‌برداری از محیط زیست (بیان دینی: تسخیر محیط زیست) است.
نظام ارزشی عمومی محیط زیست: ارزش‌های مورد بحث در مقوله قبل دارای ریشه و محتوای دینی بود. امّا برخی ارزش‌های حاکم بر نظام تدوین خط مشی‌های زیست‌محیطی فارغ از مباحث دینی قابل ارائه و بررسی است. در این مقوله مجموعاً ۴ مفهوم به عنوان ارزش‌های عمومی محیط زیست شناسایی و ارائه شد. علاوه بر مقوله مذکور، مقوله «عوامل زمینه‌ای نرم» مؤثر بر تدوین و نیز «عوامل زمینه‌ای سخت» (شامل منابع مالی و فنّاوری و امکانات) در زمره نوآوری‌های پژوهش در مقوله‌بندی محسوب می‌شود که سابقه‌ای در ادبیات موضوع برای آن یافت نشد.
موهبت مغفول: به معنی وخامت در شرایط زیست‌محیطی کشور در عین برخورداری کشور از استعدادها و موهبت‌های طبیعی بسیار است. دو مفهوم ذیل این مقوله طبقه‌بندی شده است. این وخامت در عین موهبت، همانطور که خبرگان به دفعات به آن اشاره کرده‌اند نشانگر دخالت عوامل انسانی در شرایط زیست‌محیطی کشور و نیز توسعه بی‌رویه در بخش‌های مختلف (به ویژه بعد اقتصادی) است.
بلوغ ملیّتی زیست‌محیطی: این مقوله خود شامل ۵ مفهوم انتزاعی است و به طور کلّی میزان توجّه، حساسیت و مراقبت آحاد شهروندان از محیط زیست را شامل می‌شود. طبعاً با توجه به شرایط فرهنگی و نیز سطح رفاه هر کشور، میزان بلوغ ملیتی زیست‌محیطی آن کشور با جوامع دیگر متفاوت است.
خط مشی‌های متناظر با مسائل زیست‌محیطی خاصّ‌کشور: بنا بر اظهارات خبرگان ۵ دسته مسائل و متناظر با آنها
، ۵ دسته خط مشی زیست‌محیطی شناسایی و طبقه‌بندی شد. این مسائل با توجه به شرایط اقلیمی و سیاستی کشور شناسایی و طبقه‌بندی شده است. علاوه بر این- همانطور که در جدول شماره ۴-۶۳ ذکر شد- دسته‌بندی ارائه شده توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام برای دسته‌بندی مسائل زیست‌محیطی خاصّ کشور نیز ارائه شده است.
مجدّداً ذکر این توضیح ضروری است که اگرچه عنوان مراحل فرایند تدوین خط مشی‌های زیست‌محیطی (راهبرد بهاری) برگرفته از ادبیات موضوع و مشابه مراحل تدوین سایر خط مشی‌های عمومی است، امّا شرایط و ویژگی‌های هر مرحله از آن متفاوت است. ۲۷ مفهوم انتزاعی ذیل مقولات این بخش، بیانگر تمایزات مربوط به تدوین خط مشی‌های زیست‌محیطی کشور با سایر حوزه‌های خط مشی عمومی است.
۵-۲-۳- نوآوری پژوهش در «قضایای تئوریک»
مطابق با توضیحاتی که در جدول شماره ۵-۶ د رخصوص منابع و ورودی‌های شکل‌دهنده هر کدام از «قضایای تئوریک» تحقیق ارائه شد، نوآوری‌های این بخش را می‌توان در جدول زیر خلاصه نمود. مطابق با این جدول، در سطح هر ۴ قضیه تئوریک، پژوهش دارای نوآوری است و از میان ۱۱ زیرقضیه، ۲ مورد مسبوق به سابقه نظری بوده و مابقی سابقه‌ای در ادبیات موضوع ندارد.
جدول شماره ۵-۹: نوآوری پژوهش در سطح خلق قضایای تئوریک (نظریه‌پردازی)
