مؤسسه اعتباری موظف است به منظور جبران زیان یا خسارت احتمالی ناشی از عدم ایفای تعهدات مشتریان در رابطه با تسهیلات اعطایی آنان نسبت به احتساب ذخیره عمومی و اختصاصی در چارچوب دستورالعمل طبقه‌بندی دارایی‌‌های مؤسسات اعتباری، به شرح زیر اقدام نماید.
۲-۸-۱) ذخیره عمومی:
ذخیره عمومی در پایان سال مالی و یا در مقاطعی که صورت‌‌های مالی تهیه می‌شود، محاسبه می‌گردد. نحوه محاسبه ذخیره عمومی مطالبات مشکوک الوصول متناسب با مطالبات مذکور بوده و می‌بایست حداقل ۵/۱ درصد کل اعتبارات اعطایی مؤسسات اعتباری بر اساس تعاریف مندرج در بند ۱-۱ دستورالعمل طبقه‌بندی دارایی‌‌های مؤسسات اعتباری (شامل معاملات قدیم، جاری، سررسید گذشته، معوق، مشکوک‌الوصول) در پایان هر سال مالی بالغ گردد.
۲-۸-۲) ذخیره اختصاصی:
۲-۸-۲-۱) میزان ذخیره اختصاصی بر اساس بندهای ۲-۲ و ۳-۲ و ۴-۲ دستورالعمل طبقه‌بندی دارایی‌‌های مؤسسات اعتباری به شرح ذیل محاسبه می‌شود:
مانده تسهیلات موضوع طبقه سررسید گذشته ۱۰ درصد
مانده تسهیلات موضوع طبقه‌ معوق ۲۰ درصد
مانده تسهیلات موضوع طبقه مشکوک الوصول ۵۰ تا ۱۰۰ درصد
تبصره ۱- احتساب ذخیره برای دارایی‌‌های طبقه مشکوک الوصول به میزان بیش از ۵۰ درصد مستلزم ارزیابی ویژه و ارائه دلایل قابل قبول طبق استانداردهای حسابداری است. در هر حال جهت کلیه تسهیلاتی که ۵ سال یا بیشتر از سررسید پرداخت اصل و سود آنها سپری شده باشد، ۱۰۰ % ذخیره اختصاصی منظور می‌گردد.

تبصره ۲: در مواردی که طبق این دستورالعمل برای تسهیلات اعطایی ذخیره اختصاصی منظور می‌گردد،‌ مانده این گونه تسهیلات، از مانده کل تسهیلات که مبنای احتساب ذخیره عمومی است کسر می‌شود.
۲-۸-۲-۲) مؤسسه اعتباری موظف است به منظور احتساب ذخیره اختصاصی، ارزش وثایق هر مورد را با اعمال ضرایب ذیل از هر فقره تسهیلات کسر و سپس اقدام به محاسبه ذخیره ذیربط نماید.
الف) ۱۰۰ درصد مبلغ وثایق نقدی نظیر سپره قرض الحسنه پس‌انداز، سرمایه‌‌گذاری کوتاه‌مدت، سرمایه‌‌گذاری بلندمدت و گواهی سپره بانکی (اعم از ریالی و ارزی)
ب) ۱۰۰ درصد مبلغ اوراق مشارکت منتشره با تضمین دولت یا اوراق مشارکت منتشره توسط بانک مرکزی
ج) ۸۰ درصد اوراق مشارکت با تضمین سیستم بانکی کشور
چ) حداکثر ۷۰ درصد ارزش بازار املاک و مستغلات
ح) حداکثر ۷۰ درصد ارزش بازار سهام پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، اسناد معتبر بانکی نظیر اعتبارات اسنادی معامله شده، ضمانت‌نامه‌‌های بانکی و موارد مشابه
خ) حداکثر ۵۰ درصد ارزش بازار ماشین‌آلات و تجهیزات
تبصره: ارزیابی وثایق مذکور در ردیف‌‌های ۴-۲-۲ و ۶-۲-۲ فوق توسط کارشناس واجد صلاحیت منتخب هیأت مدیره مؤسسه اعتباری اعم از داخل یا خارج آن مؤسسه انجام می‌گردد. ارزیابی مذکور تا مدت سه سال معتبر خواهد بود مشروط به این که در پایان سال یا مقاطعی که تهیه صورت‌‌های مالی مؤسسه اعتباری مورد نظر است بر اساس تغییر شاخص‌‌های مربوط طبق اعلام بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مورد تعدیل قرار گیرد.
۲-۸-۳) ذخیره مطالبات از دولت
جهت تسهیلات تحت تضمین دولت (طبق تعریف ارائه شده در ماده ۴ دستورالعمل طبقه‌بندی دارایی‌‌های مؤسسات اعتباری) ذخیره اختصاصی در نظر گرفته نمی‌شود.
این دستورالعمل در ۳ ماده و ۳ تبصره در یکهزار و هفتاد و چهارمین جلسه مورخ ۹/۱۰/۱۳۸۵ شورای پول و اعتبار به تصویب رسید (تهرانفر، حکاک ۱۳۸۵).
۲-۹) معیارهای کارشناسی لازم در جهت اعطای تسهیلات به منظور جلوگیری از معوق شدن مطالبات:
کارشناس اعطای تسهیلات در نظر می‌گیرد که اقتصاد در چه دوره‌ای از رکود یا تورم قرار دارد. اصولاً در دوران رکود فروش تمام تولیدکنندگان کم و در نتیجه درآمد همگی کاهش یافته و بنابراین قدرت بازپرداخت دیون کم می‌شود.
ایجاد مطالبات در بانک امری طبیعی است، چرا که هدف از بانک و بانک‌داری و در نهایت همین ایجاد مطالبات می‌باشد. ولی مدیریت باید در صدد این باشد که این مطالبات معوق نشود (برادری،۱۳۸۶). مطالبات معوق زاییده دو بخش است: بخش اول که ارادی و اختیاری فرم وام گیرنده است و بخش دیگر که تحت تأثیر عوامل خارج از حیطه اختیار وام‌گیرندگان است که می‌توان به شرایط کلان اقتصادی و مالی نظیر تورم، نرخ ارز، نرخ سود و . . . اشاره نمود. بنابراین نحوه مدیریت و مد نظر قرار دادن عواملی که در حیطه درون سازمانی و برون سازمانی بر تسهیلات و مطالبات معوق بانک‌‌ها اثر می‌گذارند، امری ضروری است. (حیدری وهمکاران ۱۳۸۹).
۲-۱۰) بانکهای بورسی
در این قسمت تعدادی از بانکهای موجود در بورس بر اساس برخی از معیار ها مورد ارزیابی و مقایسه قرار می‌گیرند :

• • بانک پاسارگاد با سرمایه ۲۳٫۱۰۰میلیارد ریال با ارزش بازار مبلغ ۴۹٫۶۸۸ میلیارد ریال طبق آخرین قیمت سهام معامله شده بزرگترین بانک به شمار می‌آید.

بانک پارسیان با سرمایه ۱۱٫۰۰۰ میلیارد ریال به لحاظ سرمایه ثبتی در رتبه چهارم و با ارزش بازاری با مبلغ ۳۷٫۹۸۳ میلیارد ریال اولین بانک بورسی به شمار می‌آ ید. قیمت هر سهم این بانک با ۳۴۵۳ ریال در رتبه دوم و^[۱۳]P/E آن برابر با ۷٫۹ و سودآوری هر سهم به مبلغ ۴۳۷ ریال است . در مجموع وضعیت این بانک در جدول فوق از میانگین صنعت بانکداری در بورس بالاتر است.
بانک ملت با سرمایه ۱۶٫۰۰۰ میلیارد ریال به لحاظ سرمایه ثبتی و ارزش بازار با مبلغ ۳۴٫۷۳۶ میلیارد ریال دومین بانک بورسی به شمار می‌آید. قیمت هر سهم این بانک با ۲۱۷۶ ریال در رتبه پنجم و P/E آن برابر با ۷٫۴ در رتبه چهارم و سودآوری هر سهم به مبلغ ۲۹۴ ریال است.
بانک صادرات با سرمایه ۲۰٫۱۶۴ میلیارد ریال اولین بانک بورسی به شمار می‌آید اما به خاطر پایین ترین قیمت هر سهم ۱۳۹۳ ریال به لحاظ ارزش بازار با مبلغ ۲۸٫۰۸۸ میلیارد ریال در رتبه سوم قرار دارد. این بانک با سودآوری هر سهم ۲۳۵ ریال و P/E آن با نسبت ۵٫۹ تنها از بانک کار آفرین بالاتر است.
بانک تجارت با سرمایه ۱۳٫۵۶۹ میلیارد ریال در رتبه سوم و ارزش بازار مبلغ ۲۷٫۱۹۲ میلیارد ریال در رتبه چهارم قرار دارد. اما قیمت هر سهم این بانک با ۲۰۰۴ ریال و سودآوری هر سهم آن به مبلغ ۲۸۸ ریال است. P/E این بانک با نسبت ۷٫۲ در رتبه پنجم قرار دارد.
بانک اقتصاد نوین با سرمایه ۵٫۵۰۰ میلیارد ریال و ارزش بازار ۱۹٫۴۲۶ میلیارد ریال در رتبه پنجم قرار دارد. اما قیمت هر سهم این بانک با ۳۳۲۴ ریال در رتبه سوم و سودآوری هر سهم آن ۵۰۳ ریال است . P/E این بانک با نسبت ۵٫۱ تنها از بانکهای صادرات و کار آفرین بالاتر است.
بانک کار آفرین با سرمایه ۴٫۵۰۰ میلیارد ریال و ارزش بازار ۱۴٫۷۷۸ میلیارد ریال در رتبه ششم قرار دارد. اما قیمت هر سهم این بانک با ۳۲۸۴ ریال در رتبه چهارم و سود آوری هر سهم ۶۴۵ ریال است. این بانک با نسبت P/E برابر با ۵٫۱ از کمترین نسبت P/E برخوردار است.
بانک سینا با سرمایه ۳٫۰۰۰ میلیارد ریال در رتبه هفتم و ارزش بازار ۹٫۷۱۱ میلیارد ریال در رتبه هفتم قرار دارد. قیمت هر سهم این بانک با ۳۲۳۷ ریال در رتبه پنجم و سودآوری هر سهم آن ۳۵۰ ریال است. این بانک با نسبت P/E برابر با ۹٫۲ بعد از پست بانک از بالاترین نسبت P/E برخوردار است.
پست بانک با سرمایه ۵۶۱ میلیارد ریال و ارزش بازار ۳٫۹۱۷ میلیارد ریال به عنوان کوچکترین بانک بورسی محسوب می‌شود. در عین حال که سودآوری هر سهم این بانک ۳۳۰ ریال است قیمت هر سهم با ۶۹۸۳ ریال و نسبت P/E برابر با ۲۱٫۲ این بانک در رتبه اول قرار دارد.
۲-۱۰-۱) در ادامه برخی از شاخصی های مالی در بین بانکها به صورت دقیق تر مقایسه شده است:
۲-۱۰-۱-۱) حجم و ترکیب درآمدها :
در این بخش مبالغ پیش بینی جمع درآمدها و تفکیک درآمدها برای سال ۱۳۸۹ آورده شده است:
بانک ملت بیشترین درآمد را برای سال ۱۳۸۹پیش بینی نموده از این منظر بانک پارسیان و تجارت در رتبه های بعدی قرار دارند. به لحاظ ارزش ریالی درآمدهای غیر مشاع، بانک ملت و به لحاظ سهم درآمدهای غیر مشاع از کل درآمدها بانک صادرات در رتبه اول بانکهای مورد ارزیابی قرار دارند، با مقایسه نسبت ارزش بازار به جمع درآمدهای پیش بینی سال ۱۳۸۹ می‌توان گفت که بانک ملت در بازار ارزان ترین بانک و پست بانک گران ترین بانک ارزش گذاری شده است.
۲-۱۰-۱-۲)حجم و نحوه جذب سپرده ها:
در این قسمت مبالغ پیش بینی حجم سپرده ها و سایر معیارهای مربوط برای سال ۱۳۸۹ آورده شده است :
بانک ملت بیشترین جذب سپرده را برای سال مالی ۱۳۸۹ پیش بینی نموده است. از این منظر بانک صادرات و پارسیان در رتبه های بعدی قرار دارند. این بانک اگرچه بالاترین مبلغ سود پرداختی را به سپرده های سرمایه‌گذاری خود داده است اما توجه به نسبت سود پرداختی به سپرده های سرمایه‌گذاری به جمع کل منابع، نشان می‌دهد که بانک ملت به ارزان قیمت ترین منابع و بانک پارسیان به گران قیمت ترین منابع نسبت به سایر بانکها دسترسی دارند.
همانند معیار قبلی با مقایسه نسبت ارزش بازار به جمع کل سپرده های پیش بینی شده سال ۱۳۸۹بانکها می‌توان گفت بانک ملت در بازار ارزان ترین و بانک کار آفرین گران ترین بانک ارزش گذاری شده است.
۲-۱۰-۱-۳) نحوه اعطای تسهیلات:
همچنین مبالغ پیش بینی تسهیلات اعطایی و سایر معیارهای مربوط برای سال ۱۳۸۹ آورده شده است:
نکته ۱ : نرخ متوسط سود تسهیلات اعطایی که از تقسیم جمع سود تسهیلات اعطایی بر حجم تسهیلات پس از کسر ذخیره مطالبات مشکوک الوصول بدست آمده است با نرخ مؤثر تسهیلات اعطایی (به دلیل تفاوت در محاسبات) برابر نیست اما می‌تواند معیاری برای مقایسه توان سود آوری از تسهیلات بین بانکها باشد.
نکته ۲: محاسبه هزینه مطالبات مشکوک الوصول در بانکها طبق دستورالعمل طبقه بندی دارایی های مؤسسات اعتباری و نحوه محاسبه ذخیره مطالبات، بخشنامه شماره مب /۲۸۲۳ بانک مرکزی ابلاغیه در تاریخ ۱۳۸۵٫۱۲٫۰۵ انجام می‌شود.
بانک ملت به لحاظ حجم تسهیلات پس از کسر ذخیره مطالبات مشکوک الوصول، جمع درآمد حاصل از تسهیلات اعطایی در رتبه اول قرار دارد بانکهای تجارت، پارسیان و صادرات در رتبه های بعدی قرار دارند. از نظر نرخ متوسط تسهیلات اعطایی بانکهای کار آفرین، پارسیان و اقتصاد نوین به ترتیب در رتبه های اول تا سوم و بانکهای ملت، پست بانک و تجارت در رتبه های آخر جای گرفته اند.
نرخ متوسط تسهیلات اعطایی پایین بانک تجارت می‌تواند نشان از این امر داشته باشد که نسبت به بانک کار آفرین از عقود مبادله‌ای نسبت به عقود مشارکتی بیشتر استفاده می‌کند و بیشتر تحت فشار دولت برای اعطای تسهیلات تکلیفی قرار دارد اما با مقایسه درصد هزینه مطالبات مشکوک الوصول به حجم تسهیلات بالای این بانک نیز نسبت به سایر بانکها به مدیریت نا مناسب بانک تجارت در اعطای تسهیلات (با نرخ سود و احتمال بازگشت پایین) می‌توان پی برد.
۲-۱۰-۱-۴) مقدار و ترکیب هزینه ها :
مبالغ پیش بینی هزینه اداری و پرسنلی، هزینه مطالبات مشکوک الوصول و نسبت حاشیه سود خالص برای سال۱۳۸۹ در این بخش آورده شده است: