در بخش سوم مبانی نظری تحول بنیادین در تعلیم و تربیت ایران که رهنامه نظام تربیت رسمی و عمومی در جمهوری اسلامی ایران بیان‌شده است واژه‌ی «حیات طیبه»، ۵۱ بار و واژه‌ی «جامعه‌ی صالح» ۵ مرتبه به‌کاررفته است.
۴ ـ ۳ سؤال سوم
راهکارهای تحقق حیات طیبه در آموزش‌وپرورش ایران با توجه به نقش عناصر مختلف نظام آموزشی چیست؟
در پاسخ به این سؤال با توجه به اینکه راهکارهای تحقق حیات طیبه در آموزش‌وپرورش با توجه به نقش عناصر مختلف نظام آموزشی مشخص و بیان‌شده است. ابتدا عناصر مختلف نظام آموزشی و تربیتی که بیشترین نقش را هم در نظام تربیتی و هم در فراهم کردن زمینه‌ی تحقق حیات طیبه دارند مشخص و ضمن بیان توضیحی در مورد اهمیت این عناصر در نظام تربیتی به بیان نقش‌های مختلف آن ها در فراهم کردن زمینه‌های تحقق مراتب حیات طیبه پرداخته شده است.
سپس همان‌طور که درروش تحقیق مربوط به این سؤال هم اشاره‌شده است راهکارهای تحقق حیات طیبه و نقش‌های مختلفی که برای هر یک از عناصر مختلف نظام آموزشی و تربیتی در تحقق مراتب حیات طیبه مشخص‌شده در اختیار متخصصان عرصه تعلیم و تربیت به‌عنوان صاحب‌نظران این حوزه و افرادی که بر محتوای سند تحول تعلیم و تربیت تسلط نسبی دارند و همچنین کارشناسان حوزه‌ی دینی که با مفهوم حیات طیبه آشنایی داشتند و تعدادی از مدیران آموزشی قرار گرفت و میزان اهمیت راهکارهای تحقق حیات طیبه در آموزش‌وپرورش و نقش هر یک از عناصر مختلف نظام تربیتی و آموزشی در فراهم کردن زمینه‌ی تحقق مراتب حیات طیبه ازنظر متخصصان بیان‌شده است.
در هر نظام آموزشی و تربیتی عوامل و عناصر متعددی وجود دارند که دررسیدن به اهداف نظام تعلیم و تربیت نقش‌های مهمی به عهده‌دارند و در عین اهمیت هر یک از این عناصر به‌تنهایی، بااین‌وجود در صورتی اهداف نظام تعلیم و تربیت محقق می‌شود که این عناصر در ارتباط متقابل با یکدیگر زمینه‌ی دستیابی نظام را به اهداف از پیش تعیین‌شده فراهم کنند.
در نظام تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران نیز همان‌طور که در مبانی نظری تحول بنیادین در تعلیم و تربیت و در تعریف تربیت و همچنین تعریف تربیت رسمی و عمومی اشاره‌شده، کسب آمادگی در متر بیان برای تحقق مراتب حیات طیبه به‌عنوان هدف جریان تربیت بیان‌شده است؛ بنابراین و با توجه به گستردگی نظام تعلیم و تربیت و وجود عناصر مختلف تأثیرگذار در این نظام در این قسمت پژوهش، مهم‌ترین عناصری که در نظام تعلیم و تربیت و فراهم کردن زمینه‌ی کسب آمادگی برای تحقق حیات طیبه نقش دارند با توجه به منابع علمی مختلف در این زمینه، سند برنامه درسی ملی و همچنین سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش مشخص و نقش‌های مختلف آن ها در تحقق هدف تربیت و به عبارتی راهکارهای تحقق حیات طیبه بیان‌شده است.
معلم و نظام تربیت‌معلم:
یکی از مهم‌ترین عناصر موجود در نظام تعلیم و تربیت که نقش مهم و محوری در دستیابی به اهداف تربیتی و فراهم کردن زمینه‌ی کسب آمادگی در دانش آموزان برای تحقق حیات طیبه را دارد معلم است.
دلایل متعددی برای اهمیت جایگاه معلم در نظام تعلیم و تربیت بیان‌شده است. در حقیقت این معلم است که نسل‌ها را به همدیگر ارتباط می‌دهد، فرهنگ جامعه را حفظ می‌کند و در صورت نیاز تغییر می‌دهد و تکامل می‌بخشد. این معلم است که به رفتار دانش آموزان شکل می‌دهد و افراد موردنیاز جامعه را تربیت می‌کند. ازاین‌رو به عقیده‌ی متخصصان آموزش‌وپرورش؛ برنامه‌ی درسی، سازمان مدرسه و وسایل آموزشی هرچند که اهمیت خاص خود رادارند اما در برابر اهمیت معلم چندان ارزشی ندارند زیرا اوست که به همه‌ی آنان جان می‌بخشد و آن ها را نتیجه‌بخش و سودمند می‌گرداند.
معلم از چنان ارزش و جایگاهی برخوردار است که پیامبر (ص) در روایتی فرموده‌اند: «من معلم برانگیخته‌شده‌ام»(کافی، ج ۱: ۹۷)
بنابراین به دلیل اهمیت زیاد جایگاه و نقش معلم در فرایند تعلیم و تربیت و به دلیل اینکه معلم نقش الگویی در دانش آموزان دارد و منش و اخلاق معلم تأثیر زیادی در رفتار و برخوردهای دانش آموزان می‌گذارد توجه به بحث تربیت‌معلم نیز از اهمیت زیادی برخوردار می‌شود. با توجه به این نقش الگویی و تأثیر معلم بر دانش آموزان به نظر می‌رسد ابتدایی‌ترین و مهم‌ترین اقدام برای فراهم کردن زمینه‌ی تحقق حیات طیبه در آموزش‌وپرورش توجه به تربیت‌معلمانی است که خود معتقد به اصول و پایبند به آموزه‌های دینی و برخوردار از مراتبی از حیات طیبه باشند تا بتوانند زمینه کسب آمادگی متر بیان برای تحقق حیات طیبه را نیز فراهم کنند.
یکی از اقدامات و راهکارهایی که در این خصوص باید به آن توجه شود استقرار نظام ملی تربیت‌معلم است که در همین راستا پس از پیگیری‌ها وتشکیل جلسات متعدد، در نهایت متن اساسنامه ” دانشگاه فرهنگیان” با پیشنهاد وزیر آموزش و پرورش، در سال ۱۳۹۰ در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و فعالیت دانشگاه فرهنگیان به صورت رسمی آغاز شد.
در مبانی نظری سند تحول تعلیم و تربیت ایران نیز در بخش فلسفه تربیت رسمی و عمومی در جمهوری اسلامی ایران، زیرنظام تربیت‌معلم و تأمین منابع انسانی به‌عنوان یکی از زیر نظام‌های اصلی نظام تربیت رسمی و عمومی برشمرده شده و مأموریت اصلی این زیر نظام ایجاد زمینه‌ها و فرآیندهایی بیان‌شده که از طریق آن مربیان قادر به تشخیص موقعیت، نقاط قوت و ضعف، سطح بلوغ فکری و روانی خود بوده و بتوانند تکالیفی را برای رشد و توسعه ظرفیت‌های وجودی و دستیابی
متر بیان به‌مراتب حیات طیبه فراهم نمایند.
ازجمله وظایفی که برای زیر نظام تربیت‌معلم و تأمین منابع انسانی در سند تحول بنیادین تعلیم و تربیت بیان‌شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ برنامه‌ریزی به‌منظور رشد و ساماندهی و تعالی مراتب هستی شناختی و ارتقای شایستگی‌های اعتقادی، اخلاقی، حرفه‌ای و تخصصی و ایجاد یکپارچگی در نقش اجتماعی و هستی شناختی مربیان از طریق تغییر در معرفت، میل، اراده، عمل و تکرار عمل تا سطح تکوین صفات و هویت حرفه‌ای آنان.
ـ استقرار سازوکارهای لازم برای رشد شایستگی‌های پایه در جهت تقویت هویت مشترک و شایستگی‌های ویژه در جهت هویت حرفه‌ای مربیان (دانش تخصصی و دانش و مهارت تربیتی) مربیان از طریق تدارک فرصت‌های متنوعی که در آن امکان انتخاب، اولویت‌بندی و به‌کارگیری آموخته‌ها در عرصه عمل، متناسب بااستعدادها و توانمندی‌های فردی و نوع مسئولیت حرفه‌ای فراهم گردد.
ـ سیاست‌گذاری، پشتیبانی، نظارت و ارزشیابی از کلیه فعالیت‌هایی که برای جذب، آماده‌سازی، حفظ و ارتقاء منابع انسانی از سوی نظام تربیت رسمی و عمومی صورت می‌گیرد.
ـ ارزشیابی از عملکرد دانشگاه‌ها و مراکز علمی ـ پژوهشی که به‌عنوان عوامل سهیم در جریان تربیت مسئولیت تربیت و به‌روز نگه‌داری منابع انسانی موردنیاز نظام تربیت رسمی و عمومی را بر عهده‌دارند.
ـ مشارکت با کلیه زیر نظام‌ها در تحقق اهداف تربیت و همسویی و هماهنگی با جهت‌گیری‌ها و فعالیت‌های زیر نظام برنامه درسی در ابعاد و مؤلفه‌های اصلی و فرعی آن.
نقش‌های مختلفی که معلم می‌تواند در فراهم کردن زمینه‌ی کسب آمادگی برای تحقق حیات طیبه داشته باشد با توجه به منابع مختلف علمی و سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش استخراج و راهکارهای تحقق حیات طیبه در ارتباط با نقش معلم در ذیل بیان‌شده است.
ـ توجه به انتخاب و تربیت‌معلمان شایسته
ـ توجه معلم به نقش الگویی خود و التزام عملی به اصول و آموزه‌های دینی توسط معلم
ـ توجه به نقش آموزشی و به‌روز و کارآمد بودن معلومات معلم
ـ توجه به همزمانی نقش آموزشی و پرورشی به‌وسیله‌ی معلم (همراهی تعلیم و تربیت)
ـ تخلق معلم به اخلاق اسلامی و آشنا کردن دانش آموزان با مسائل اخلاقی
برنامه درسی با تأکید بر نقش محتوا
یکی از عناصر مهم در هر نظام آموزشی برنامه درسی است که محور کار مربیان و معلمان در سیستم آموزشی محسوب می‌شود. درواقع برنامه‌ی درسی در هر نظام آموزشی به‌نوعی شامل محتوایی است که زمینه‌ی تحقق اهداف آموزشی آن نظام را فراهم می‌کند.
در مبانی نظری تحول بنیادین در تعلیم و تربیت ایران برنامه‌ی درسی به مجموعه فرصت‌های تربیتی نظام‌مند و طرح‌ریزی‌شده (از سطح ملی، منطقه‌ای و محلی تا مدرسه و کلاس درس با طیف مخاطبان بسیار گسترده و فراگیر تا بسیار محدود) و نتایج مترتب بر آن ها اطلاق می‌شود که متر بیان برای کسب شایستگی‌های لازم جهت درک و اصلاح موقعیت بر اساس نظام معیار اسلامی در معرض آن ها قرار می‌گیرند تا با تکوین و تعالی پیوسته هویت خویش مرتبه قابل قبولی از آمادگی برای تحقق حیات طیبه در همه‌ی ابعاد را به دست آورند.
بنابراین برنامه‌ی درسی به‌عنوان یکی از زیر نظام‌های نظام تعلیم و تربیت جایگاه مهمی در تحقق اهداف تربیت و آمادگی متر بیان برای تحقق حیات طیبه دارد. برنامه‌ی درسی دارای ابعاد مختلفی چون تدوین، اجرا و ارزشیابی است اما آنچه در این بخش به آن پرداخته شده، تأکید بر محتوای برنامه درسی و ویژگی‌های متفاوتی است که محتوا باید داشته باشد تا زمینه‌ساز تحقق حیات طیبه باشد.
از میان ویژگی‌های مختلفی که محتوای برنامه درسی باید داشته باشد تا بتواند اهداف نظام تعلیم و تربیت را محقق کند مهم‌ترین ویژگی‌های برنامه‌ی درسی که درزمینه‌سازی تحقق حیات طیبه نقش دارند با توجه به منابع مختلف علمی و سند برنامه درسی ملی به‌عنوان راهکارهای تحقق حیات طیبه و نقش‌هایی که برنامه‌ی درسی می‌تواند در فراهم کردن زمینه‌ی تحقق حیات طیبه داشته باشد در ذیل آورده شده است.
ـ حاکمیت رویکرد فرهنگی تربیتی در تولید محتوا و تقویت شایستگی‌های پایه دانش آموزان
ـ تأکید اجزاء و عناصر محتوای برنامه‌ی درسی مبتنی بر مبانی توحیدی و اصول و ارزش‌های اسلام ناب
ـ جهت‌دهی عناصر برنامه درسی در راستای تکوین و تعالی هویت متر بیان
ـ فراهم کردن زمینه‌ی رشد همه‌جانبه‌ی استعدادهای فطری و طبیعی و توجه به همه‌ی ساحت‌های تربیت
ـ تأکید محتوای برنامه‌ی درسی بر هویت مشترک انسانی، اسلامی و ایرانی در عین توجه به تفاوت‌ها
ـ توجه به نقش مرجعیت معلم در هدایت تربیتی در محتوای برنامه‌های درسی برای تقدم تزکیه بر تعلیم
ـ فراهم کردن زمینه‌ی تقویت و پایداری هویت ملی با تأکید بر تعمیق باورها و ارزش‌های اسلامی
ـ توجه محتوای برنامه‌های درسی به نقش فعال، داوطلبانه و آگاهانه دانش‌آموز
ـ اعتبار دادن محتوای برنامه‌های درسی به نقش پایه‌ای خانواده
ـ توجه به تفاوت‌های فردی به‌ویژه هویت جنسیتی دانش آموزان و تفاوت‌های شهری و روستایی در محتوای برنامه‌های درسی
ـ بازنگری و اصلاح برنامه‌های درسی مبتنی بر رویکرد فرهنگی تربیتی و تقویت و توسعه جنبه‌های تربیتی و اخلاقی آن ها به‌منظور فراهم آوردن زمینه تربیت‌پذیری دانش آموزان بر اساس فرهنگ اسلامی ایرانی
مدیران آموزشی
مدیریت مهم‌ترین عامل رشد و بالندگی و یا حیات سازمان‌هاست و مدیریت آموزش‌وپرورش عبارت است از ایجاد زمینه و فراهم ساختن وسیله به‌منظور بروز و به‌کارگیری استعدادهای دانش آموزان، تحکیم بخشیدن به روابط انسانی گروهی و اتخاذ روش و تعیین خط‌مشی اصولی در کلیه امور، برای بارور ساختن هدف‌های تربیتی.
بنابراین مدیریت آموزشی در هر نظام تعلیم و تربیت به‌عنوان یکی از زیر نظام‌های مهم به‌حساب می‌آید و مدیران آموزشی عناصری تأثیرگذار در دستیابی نظام تعلیم و تربیت به اهداف و سیاست‌هایی است که از پیش برای آن طراحی و تعریف‌شده است.
در مبانی نظری تحول بنیادین در تعلیم و تربیت ایران نیز زیر نظام راهبری و مدیریت تربیتی به‌عنوان یکی از زیر نظام‌های نظام تربیت رسمی و عمومی مطرح‌شده است و این‌طور تعریف‌شده است که: «زیر نظام راهبری و مدیریت تربیتی نظامی است جامع و چابک در سطوح مختلف کلان، عالی، میانی و اجرایی که ضمن برخورداری از ویژگی‌های سازمان یادگیرنده، قادر است با هوشمندی همه‌ی نیروها را به‌طور هماهنگ، کارا و اثربخش در جهت غایت تربیت یعنی تحقق مراتب حیات طیبه در همه‌ی ابعاد و اهداف تربیت یعنی آمادگی متر بیان برای تحقق آگاهانه و اختیاری مراتب حیات طیبه در همه‌ی ابعاد رهنمون سازد.»
پروژه های پژوهشی درباره :بررسی جایگاه حیات طیبه در سند تحول بنیادین تعلیم و تربیت ایران و ...
