در قواعد عرفی حقوقی،اصلی برگرفته شده از حقوق رم وجود دارد مبنی بر اینکه یک دولت نباید اجازه دهد سرزمینش برای مقاصدی مورد استفاده‏ قرار گیرد که به منافع دولتی دیگر آسیب رساند. این ‌قاعده عرفی چند بار در داوری درباره قضایایی‏ که جنبه‏ های زیست محیطی در آن­ها مطرح بوده‏ مورد استناد قرار گرفته است؛ گرچه ‌این قاعده از اصول عام‏تر حقوق بین ­الملل عرفی، مانند «حسن هم­جواری» و «تمامیّت سرزمینی» نیز مستفاد می‏ شود. اصل عرفی دیگر، اصل‏ بهره‏مندی منصفانه است؛ یعنی دولت­ها باید به گونه‏ای از محیط زیست استفاده کنند که دیگر دولت­ها نیز از حقّ برابر برخوردار شوند. قاعده انصاف را نه تنها برای جلوگیری از آلودگی و مهار کردن آن، بلکه برای حفاظت، نگهداری و بهره‏گیری منطقی از منابع طبیعی نیز می‏توان مورد توجّه قرار داد. این قاعده عرفی رفته رفته در زمره حقوق عرفی‏ محیط زیست جای گرفته است و اصول ۲۱ و ۲۲ اعلامیّه کنفرانس محیط زیست انسانی استکهلم و نیز اصل دوم اعلامیّه کنفرانس محیط زیست و توسعه(۱۹۹۲)بیانگر آن هستند. مادّه ۲ کنوانسیون ۱۹۸۵ ژنو درباره دریای آزاد و موّاد ۲۱۳ تا ۲۲۲ بخش ۶ کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق‏ دریاها مبتنی بر این قاعده عرفی بوده است.

۲-۲-۳- اصول کلی حقوقی بین الملل محیط زیست

همزمان با تحول حقوق بین ­الملل، منابع حقوق بین ­الملل نیز کارایی خود را بیشتر نشان دادند. منابع اصلی حقوق بین ­الملل که به روایت بند ۱ و ۲ ماده ۳۸ اساسنامه دیوان بین ­المللی دادگستری، همان عرف و معاهدات­اند، تا اندازه زیادی توانستند حوزه حقوق بین ­الملل عمومی سنّتی را تحت پوشش قرار دهند.^[۲۸] در این راستا وظیفه دادگاه­ها بیشتر تفسیر قواعد قراردادی و تبیین قواعد عرفی بود و در نتیجه منبع فرعی حقوق بین ­الملل که در صورت فقدان قواعد در منابع اصلی قابل استناد بود، چندان به کار نمی­آمد^[۲۹]؛ ولی با ظهور شاخه­هایی نو در حقوق بین ­الملل، مانند حقوق بین ­الملل محیط زیست که از همان منابع حقوق بین‌الملل بهره می­گرفت و این واقعیت که در بسیاری از مسائل مربوط ‌به این حوزه، خلأ یا ابهام وجود دارد، این منبع نیز جان تازه­ای گرفت. برخی از این اصول نقش بسیار مهمی در حفاظت از محیط زیست دارند، برای مثال اصل جبران خسارت که هر کشوری در صورت ارتکاب اعمالی که باعث هر نوع خسارت^[۳۰] به کشور دیگری گردد، مسئولیت دارد و باید غرامت پرداخت کند. یا اصل سوء استفاده از حقوق که از اعمال قدرت نامحدود دولتی که به منافع ملی سایر کشورها زیان برساند، ممانعت می‌کند.

۲-۲-۴- رویه قضایی بین‌المللی^[۳۱] محیط زیست

ماده ۳۸ اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری با رعایت ماده ۵۹ تصمیمات قضایی را به عنوان ابزار تبعی تعیین قواعد حقوقی معرفی نموده است در گذشته توجیه توسل به تصمیمات قضایی پیشین بسیار دشوار بود لکن امروزه تقریباً جایگاه مهم آن­ها مورد شناسایی دیوان و نویسندگان قرار گرفته است.^[۳۲] مقصود از رویه قضایی، آرای و احکام مراجع بین‌المللی است که در این میان آرای دیوان بین‌المللی دادگستری از اهمیت وافری برخوردار است. شکی نیست که توسعه و ترقی حقوق بین ­الملل در نتیجه صدور، آرا و رویه‌های قضایی بین ­المللی است که از دیوان صادر شده. دیوان از ابتدای شروع به کار خود یعنی از سال۱۹۴۸ تا به امروز ۱۵۰ رأی ترافعی و نظریه مشورتی صادر کرده که به دلیل تنوع و تعدد موضوعات آرای خویش گنجینه ارزشمندی در زمینه حقوق بین ­الملل ‌می‌باشد.^[۳۳] به لحاظ تعدد و تنوع موضوعاتی که در خصوص آن­ها نظریه یا رأی صادر شده؛ موضوع محیط زیست نمی­تواند از این قضیه بی­بهره باشد. حمایت از محیط زیست از طریق آرای قضایی اولین بار از قضیه داوری «ترایل اسمِلتِر» آغاز گردید و پایه­گذار اصل استفاده غیر خسارت بار از سرزمین شد.^[۳۴] در این رأی آمده‏ است: «به موجب اصول حقوق بین ­الملل، هیچ‏ کشوری حقّ استفاده یا دادن اجازه استفاده از سرزمین خود را به گونه‏ای که باعث وارد آمدن‏ خسارت به سرزمین، اموال یا اتباع کشوری دیگر شود، ندارد». از سوی دیگر، رأی این دیوان بر یکی‏ دیگر از اصول حقوق بین ­المللی، یعنی اصل‏ «هم­جواری» استوار است.^[۳۵] به موجب این اصل قدیمی و سنتی حقوق بین ­الملل، دولت­ها مکلف هستند سرزمین خود را برای اهدافی به کار نگیرند که مغایر با حقوق بین ­الملل باشد.^[۳۶]

موضوع محیط زیست در آرای مختلفی از داوری و قضایایی بین ­المللی به طور مستقیم و غیرمستقیم مطرح شده است. در این معنا، نقشی که دیوان بین‌المللی دادگستری در توسعه حقوق بین‌الملل محیط زیست ایفا کرده و خواهد کرد نباید دست کم گرفته شود. دیوان بین ­المللی دادگستری در قضایایی چون گابچیکوو ناگی­ماروس^[۳۷]، مشروعیت تهدید یا استفاده از سلاح­های هسته­ای­^[۳۸]، زمین­های فسفر در نائورو^[۳۹] و دعاوی اخیر کارخانه تولید خمیر (آرژانتین علیه اروگوئه) و سم­پاشی هوایی(اکوادور علیه کلمبیا)^[۴۰] و ارتباط آن با دیگر شاخه­ های حقوق بین ­الملل را سنجیده است. دیوان دائمی بین ­المللی دادگستری نیز در قضیه صلاحیت سرزمینی کمیسیون بین‌المللی رودخانه اودر^[۴۱] اصل منافع مشترک^[۴۲] در حقوق بین ­الملل محیط زیست را به رسمیت شناخت.^[۴۳]

قاضی ویرامانتری^[۴۴] در قضیه آزمایش هسته­ای (نیوزلند علیه فرانسه) بیان نمود که دیوان در رأس دادگاه‌های بین ­المللی است و لذا در خصوص اصول حقوق بین ­الملل محیط زیست خصوصاًً مواردی که به عنوان میراث اشتراکات جهانی قلمداد می­شوند مسئولیت دارد. محدودیت­های فنی دیوان در خصوص محیط زیست باعث شد در سال ۱۹۹۳ شعبه دائم مسائل زیست محیطی را با ۵ عضو ایجاد نماید.^[۴۵] دیوان در قضایای نائورو و گابچیکوو ناگی ماروس بیان داشت که این شعبه آماده رسیدگی به هر موضوع زیست محیطی است.

در کنار این دیوان کنوانسیون حقوق دریاها(۱۹۸۲) نیز موجد یک دادگاه بین ­المللی^[۴۶] بود که کشورهای کمی به عضویت آن درآمدند. نهاد حل و فصل اختلاف سازمان تجارت جهانی نیز صلاحیت پرداختن به موضوعات زیست محیطی را برای خود احراز ‌کرده‌است آنجا که ماده ۲ اساسنامه این نهاد هیئت رسیدگی را ملزم می­ کند تا گات و دیگر موافقتنامه‌های موجود را طبق حقوق بین ­الملل عمومی تفسیر کنند. این مرجع در قضایای مختلفی چون دلفین­ها و لاک پشت­ها محیط زیست را بخشی از حقوق بین ­الملل عمومی دانست. این مرجع در قضیه خط لوله گاز بیان داشت که گات نباید در انزوای کلینیکی از حقوق بین ­الملل عمومی (شامل حقوق بین ­الملل محیط زیست) بررسی شود. در کنار این نهادها مراجع رسیدگی کننده منطقه­ای نیز به مقوله حقوق بین ­الملل محیط زیست پرداخته­اند. تاکنون ۱۳ پرونده زیست محیطی در نفتا مورد بررسی قرار گرفته است. موافقت­نامه امریکایی برای همکاری زیست محیطی^[۴۷] نیز مکانیسمی را برای رسیدگی پیش ­بینی کرده با این پیش فرض که آزادی هرچه بیشتر تجارت و سرمایه ­گذاری موجب اجرای ضعیف­تر قواعد زیست محیطی می­ شود.

۲-۲-۵- دکترین^[۴۸] تشخیص قواعد حقوقی بین الملل محیط زیست

«کشورهای طرف کنوانسیون تمام اقدامات لازم را برای تسریع بهبودی جسمی و روحی و سازش اجتماعی کودکی که قربانی بی توجهی،استثمار،سوء استفاده،شکنجه و یا سایر اشکال رفتاری یا تنبیه خشونت آمیز،غیر انسانی و تحقیر کننده یا جنگ بوده است،به عمل خواهند آورد.این روند بهبودی و پیوستن مجدد به جامعه می بایست در محیطی که موجب سلامت،اتکای نفس و احترام کودک شود،انجام شود.»

۲-۲-۱-۲- زنان بزه دیده ^[۱]

بعضی از طبقات همچون زنان به دلیل عوامل خاص زیستی و اجتماعی پیش زمینه و استعداد قبلی برای بزه دیده شدن را دارا هستند و بر اساس یافته های جرم شناسی بزه کاران بالقوه قربانیان خود را از میان افرادی انتخاب می‌کنند که جرم بر روی آن ها دارای خطر و هزینه بالایی نباشد. اما با این وجود بر اساس یافته های جرم شناسان زنان علاوه بر آن که کمتر از مردان مرتکب جرم می‌شوند میزان بزه دیده گیشان نیز کمتر از مردان است. اما در جرایمی مانند همسر(زن) آزاری،تجاوز جنسی علیه زنان و… بزه دیدگی زنان بالا است. خشونت علیه زنان باعث شد که محققان به یک سری پژوهش‌های بزه دیده شناسی روی آورند که این امر به مجموعه ای از نتایج کلی و همه گیر برای بزه دیدگان انجامید.شکل گیری انجمن های فمینیستی که نه تنها خواستار برابری زنان و مردان هستند،بلکه هر گونه سلطه مردان و خشونت علیه زنان را نفی می‌کنند نخستین بار در ایالات متحده آمریکا صورت گرفت.‌فمینیست‌ها ریشه اصلی خشونت علیه زنان را در ساختار اجتماعی پدر سالارانه خانواده ها جستجو می‌کنند.^[۲]

اما از دیگر پدیده هایی که با بزه دیدگی زنان پیوند خورده است فرار زنان و دختران جوان از خانه است.این معضل که نوظهور نبوده به دنبال خود جرائم و انواع انحرافات اجتماعی را یدک می کشد.فرار در واقع پاسخی است به یک موقعیت دردناک و نجات از آزردگی ها،دور شدن از تعارض ها،حقایق،انکار واقعیت های تلخ زندگی مثل اعتیاد به مواد مخدر و الکل،افراط در شهوت رانی و یا پشت پا زدن به ضوابط و مقررات و تن دادن به آلودگیها.^[۳]

مهمترین اسناد جهانی در زمینه حمایت از زنان کنوانسیون محو تمامی اشکال تبعیض علیه زنان(مصوب ۱۹۷۹ مجمع عمومی سازمان ملل متحد)، اعلامیه جهانی خشونت علیه زنان(مصوب ۱۹۹۴سازمان ملل متحد)،کنوانسیون حقوق سیاسی زنان(مصوب ۱۹۵۲مجمع عمومی سازمان ملل متحد)و قرارداد بین‌المللی راجع به جلوگیری از معامله نسوان کبیره(مصوب۱۹۳۳) می‌باشند.در این اعلامیه خشونت علیه زنان مانع دستیابی به برابری پیشرفت و صلح شناخته شده است و با تأکید بر این که اساسا خشونت علیه زنان باعث نقض حقوق بشر و آزادی های اساسی آن ها می شود به برابری،آزادی،امنیت،تمامیت و وقار تمام انسان‌ها و به طور جهان شمول زنان توجه زیادی شده است.در ماده ۱ کنوانسیون محو تمامی اشکال تبعیض علیه زنان نیز آمده است:«تبعیض علیه زنان به هر گونه تمایز،استثنا،یا محرومیت یا محدودیت بر پایه جنسیت گفته می شود که پیامد یا هدف آن خدشه دار کردن یا لغو شناسایی،بهره مندی یا اعمال حقوق بشر و آزادی های بنیادی در زمینه‌های سیاسی،اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی،مدنی یا هر زمینه دیگر از رهگذر زنان،گذشته از وضعیت زناشویی آنان و بر پایه تساوی میان زنان و مردان باشد.»

۲-۲-۱-۳-سالمندان بزه دیده^[۴]

آزار و سوء استفاده از سالمندان با وجود آن که یکی از تازه ترین گونه های خشونت خانگی از دید جرم شناسان و دانشمندان علوم اجتماعی شناخته شده است، در مجموع پدیده ی تازه ای نیست و از سال‌های پیش این معضل به صورت موضوعی پیچیده در تمام جوامع وجود داشته،اما هنوز به درستی شناخته و تبیین نشده و توافقی در معنی و مفهوم آن وجود ندارد. نبود تعریفی جامع و ارزشمند ‌در مورد آزار سالمندان ممکن است به تفاوتهایی در تعاریفی که سازمان‌های یک جامعه و حتی جوامع دیگر ارائه می‌دهند منجر شود.این اطلاعات به طور کلی عوامل مؤثر ‌در مورد وقوع بزه را دشوار می‌سازد.آزار و سوء استفاده از سالمندان به صور گوناگون جسمی،عاطفی یا روانی،سوء استفاده مالی یا استثمار،آزار جنسی ،آزار دارویی و بالاخره نقض حقوق مدنی و انسانی شکل می‌گیرد.^[۵]

تا به امروز جامع ترین مطالعات محققان کانادایی ‌در مورد نظر خواهی درباره آزار و سوء استفاده از سالمندان موسوم به مطالعات «رایسون»^[۶] به اجراء در آمده است.این نظر خواهی تلفنی از ۲۰۰۰ سالمند صورت گرفت که د رمحل اقامت خصوصی خود زندگی می‌کردند.یافته های این تحقیق نشان داد که حدود ۴ درصد افراد سالمند مورد آزار یا سوء استفاده قرار گرفته اند.با تعمیم این تعریف‌ها می توان تخمین زد که تقریبا ۹۸۰۰۰ نفر از سالمندان ‌در کانادا برخی از انواع سوء استفاده را تجربه نموده اند.^[۷]حمایت از سالمندان در قالب برنامه«اقدام بین‌المللی درباره سالمندی» به موجب قطعنامه۵۱/۳۷ مجمع عمومی سازمان ملل متحد و «اصول ملل متحد برای سالمندان» نمود یافته است که هدف آن رسیدگی به نیازهای این قشر با تقویت توانایی‌های حکومتها و جامعه مدنی است.

۲-۲-۱-۴- ناتوانان بزه دیده^[۸]

یکی از ملاک‌های آسیب شناسانه برای حمایت از اشخاص بزه دیده بررسی ناتوانی در آن ها‌ است.ناتوانی در ابعاد مختلف بدنی،فکری و یا اجتماعی ظهور می‌یابد.فرد بزه دیده در چنین شرایطی نیاز به توجه ویژه آموزشی و مراقبتی متناسب با شرایط روحی و جسمی خود دارد.بر این اساس ناتوانان به علت از دست دادن توانایی انجام کار یا دچاربودن به یک بیماری بدنی یا روانی بزه دیده محسوب می‌شوند.‌در مورد ناتوانی های ویژه یادگیری، متخصصان و صاحب نظران بر این عقیده اند که این امر باعث عملکرد های پایین در مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط می شود و ممکن است موجب اختلال در روابط اجتماعی،کاهش عزت نفس و بزه دیدگی گردد. در کشور ما از سال ۱۳۷۴ تاکنون سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور در استان‌های گوناگون حدود ۳۷ مرکز آموزش و توانبخشی ناتوانیهای ویژه یادگیری تأسيس ‌کرده‌است که در زمینه تشخیص ،آموزش و توانبخشی مشکلات ویژه کودکان فعالیت دارند.

در جایی دیگر به دو گروه عوامل تکنیکی (آگاهی­ها و توانمندی­ها) و رفتاری (توانایی، نقش­های اجتماعی، تصور از خود، الگوهای شخصیتی و انگیزه­ ها) به عنوان عوامل موفقیت اشاره شده است. در پژوهش دیگری تاثیر مثبت توانمندی­های ذهنی و هوشی و توانمندی­های شخصیتی بر موفقیت شغلی مشخص گردید (تیموتی^[۱۰۹] و دیگران، ۱۹۹۹).

تحقیق انجام شده توسط جاگ و همکاران (۱۹۹۵) نشان داد که ۱- بین سن و موفقیت شغلی رابطه مثبتی وجود دارد. ۲- افراد متاهل نسبت به افراد مجرد موفقیت شغلی بیشتری دارند. ۳- مدیران مرد نسبت به همتایان زن موفقیت بیشتری دارند. در مطالعه آنان سن، جنسیت و تاهل عامل مؤثری در موفقیت شغلی بوده است.

از دیگر بررسی­ها در خارج از ایران ‌می‌توان به پژوهش مربوط به مدرسه پرستاری ایندیانا اشاره داشت که در آن افراد با تیپ­های شخصیتی متفاوتی گرد آمده بودند. نتایج این تحقیق نشان داده است که تیپ شخصیتی با انتخاب شغل و موفقیت در آن شغل رابطه دارد. این مطالعه بر اساس تیپ شناسی یونگ انجام گرفته است که در آن یک فرد از میان چهار بعد درونگرایی- برونگرایی، احساس- ادراک، فکر کردن- حس کردن، قضاوت-دریافت انتخابی را انجام می­دهد. با توجه به میزان قوت و ضعف در هر یک از این ابعاد، تیپ شخصیتی خاصی مورد بحث قرار گرفته است (بین و هلکمب^[۱۱۰]، ۱۹۹۳).

بریک (۱۹۹۳) در یک فراتحلیل دریافت که وظیفه شناسی نشان دهندۀ وجود ارتباط بین همه تعیین کننده­ های عملکرد شغلی برای همه گروه ­های شغلی است. برون گرایی برای مشاغلی که ارتباط اجتماعی زیادی داشتند و آمادگی تجربه و برون گرایی، برای آموزش و مهارت در کار، پیش‌بینی کننده­ های معتبری بودند. مشابه این کار توسط هاگ، اتون، دنیت و کمپ^[۱۱۱] (۱۹۹۰) انجام شد آن ها اعتبار شش بعد شخصیتی (شادخویی، پیشرفت، توان سازگاری، توان مستقل بودن و کنترل درونی) را در پیش‌بینی عملکرد در ارتش بررسی کردند (اسکندری، ۱۳۸۹). همچنین محققین دیگر در نتیجه پژوهش­های خود به ارتباط بین ویژگی­های شخصیتی و موفقیت شغلی و تحصیلی دست یافته­اند (دی و سیلورمن^[۱۱۲]، ۱۹۸۹)، (هوگان و هوگان^[۱۱۳]، ۱۹۸۹).

۲-۱۳-۱ تحقیقاتی در خصوص کادر پروازی

همچنین در خصوص ویژگی های شخصیتی کارکنان پروازی تحقیقاتی به شرح ذیل انجام شده است:

یافته ­های فیدزگیبونس^[۱۱۴]، داویس و اسکات^[۱۱۵] (۲۰۰۴) همچنین نشان داد که کارکنان پروازی سطح پایینی از خشونت و تکانشگری را نشان می­ دهند، همچنین آن ها ‌به این نتیجه رسیدند که خلبانان سطح پایینی از آسیب­پرهیزی و اضطراب را دارند. در واقع طبق این پژوهش، خلبانان بسیار پرتلاش، فعال و دارای قضاوت خوب، اعتماد به نفس بالا، مسئولیت پذیر و هدفمند هستند؛ همچنین آن ها دریافتند که خلبانان و مهمانداران تمایل بالایی به همکاری و فعالیت جمعی دارند (مسکو و همکاران، ۲۰۰۹).

یافته ­های پژوهش فیدزگیبونس و همکاران (۲۰۰۴)، دلینگر^[۱۱۶] و همکاران (۲۰۰۳)، ناکامورا و نیرا^[۱۱۷] (۱۹۹۷)، بارترام^[۱۱۸] (۱۹۹۵)، فاین و هارتمن^[۱۱۹] (۱۹۸۶) و آشنن و تلفر^[۱۲۰] (۱۹۸۳) (به نقل از مسکو و همکاران، ۲۰۰۹) در پژوهش­های خود ‌به این نتیجه دست یافتند که کارکنان پروازی افرادی وظیفه­شناس، کاردان، پرتلاش، سخت­کوش و خستگی ناپذیر هستند، همچنین تحقیقات آن ها نشان داد که کارکنان پروازی در کارهای گروهی و جمعی موفق هستند و توانایی اجتماعی و همکاری بالایی دارند.

یافته ­های پژوهش دلگین^[۱۲۱]، لامبرس^[۱۲۲]، رنمیستز^[۱۲۳]، برایانت و مری^[۱۲۴] (۲۰۰۳) در پژوهش خود ‌به این نتیجه رسیدند که خلبلنان در ایده­های جدید و رفتارهای محرک­زا و پرخطر عملکرد بهتری داشتند و همچنین کارکنان پروازی نمره ­های بسیار پایینی را در ویژگی آسیب­پرهیزی گرفتند (مسکو و همکاران، ۲۰۰۹).

همچنین یافته ­های پژوهش هورمن و ماسچکی^[۱۲۵] (۱۹۹۶) نشان می‌دهد که ویژگی­های مانند ثبات شخصیتی و رفتارهای قابل پیش ­بینی نشان­دهنده یک خلبان موفق است (مسکو و همکاران، ۲۰۰۹).

بارترام و دلی^[۱۲۶] (۱۹۸۲)، اکای^[۱۲۷]، ناکامورا و نیرا^[۱۲۸] (۱۹۷۷)، جساپ و جساپ^[۱۲۹] (۱۹۷۱) و رین­هارت^[۱۳۰] (۱۹۷۰) (به نقل از مسکو و همکاران، ۲۰۰۹) در پژوهش­های خود ‌به این نتیجه دست یافتند که کارکنان پروازی از نظر هیجانی بسیار باثبات و تغییرناپذیر هستند؛ همچنین آن ها افرادی برون گرا و معاشرتی هستند.

در تحقیقی دیگر ویگمن و تانجا^[۱۳۱] (۲۰۰۳) نشان دادند که کارکنان پروازی در ویژگی­های برون­گرایی، استقلال و نگرش واقع­گرایانه عملکرد بسیار خوبی دارند، در حالی که در اضطراب نمرهای بسیار پایینی را کسب کردند.

کنس^[۱۳۲] (۲۰۰۲) نیز در پژوهش خود ‌به این نتیجه رسید که کارکنان پروازی عملکرد سازمان­یافته و برنامه­ ریزی شده­ای دارند و وظایف­شان را خیلی منظم و صحیح انجام می­ دهند. همچنین دزونیک^[۱۳۳] (۱۹۹۱) در پژوهش خود نیز نشان داد که خلبانانی که از نظر هیجانی با ثبات و مقاوم به اثرات محیط هستند عملکرد شغلی موفق­تری داشتند.

از مباحث فوق چنین نتیجه ­گیری می­ شود که انتخاب شغل و اثر بخشی شغلی؛ فرایندی پیوسته و تکاملی است و با عواملی نظیر عوامل شخصیتی، ارزش­های فردی، واقعیات محیطی، عوامل عاطفی و فرصت­های تربیتی بستگی کامل دارد. به عبارت دیگر، انتخاب شغل فرایندی است که طی زمان خاصی انجام ‌می‌گیرد و زمان خاص آن هنگامی است که فرد طی آن به توافق میان انتظارات و امکانات و خصوصیات خود برسد و با ارزش­ها و شخصیت وی همسو باشد. ارزش و اهمیت مدیر در بعد رفتار فردی در این ‌می‌باشد که با شناخت دقیق شخصیت و کاربرد آن در سازمان، تفاوت بین شخصیت­ها را تشخیص داده و مکانیسم تناسب شغل با شخصیت را تعریف نماید. به طور کلی تردیدی نیست که اگر فرد از نظر شخصیت با نوع کاری که باید انجام دهد سازش داشته باشد، عملکرد بهتری خواهد داشت و نسبت به کار خود رضایت و موفقیت بیشتری حاصل می­ کند. گذشته از این، هماهنگی بین شخصیت و نوع کار، مزایای دیگری هم در بر دارد. برای مثال، اگر مدیر سازمان فرد را از نظر شخصیتی بشناسد و ابعاد درونی او را مورد کارشناسی قرار دهد به بهترین شکل قادر خواهد بود که رضایت فرد و سازمان را تامین نماید. و همچنین این کار باعث بهبود بهره ­وری فردی و سازمانی خواهد شد.

همچنین در این فصل ضمن تعریف شغل، موفقیت شغلی، نظریه­ های موفقیت شغلی؛ عوامل مؤثر بر موفقیت شغلی، به عامل شخصیت به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار بر موفقیت شغلی، اشاره شد؛ از سوی دیگر الگوهایی (از جمله الگوی مایرز- بریگز؛ هالند و..)در زمینه تناسب شغل با شاغل مورد تحلیل قرار گرفت. در نهایت پس از بررسی مبانی نظری و تحقیقات گذشته در این زمینه از ویژگی­های شخصیتی سرشت و منش (نوجویی، آسیب پرهیزی، پاداش وابستگی، همکاری، پشتکار، خود راهبری، خود فراروی) جهت پیش ­بینی موفقیت شغلی در بین کارکنان پروازی و زمینی یک شرکت هواپیمایی استفاده شده است.

فصل سوم

روش‌شناسی پژوهش

۳-۱ مقدمه

• قرار گرفتن کشور ایران در محلّ تلاقی سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا

در فرایند حرکت به سمت تعالی در صنعت نفت اقدامات زیادی در قالب برنامه های راهبردی ، بلند مدت و میان مدت تدوین شده است که در هر یک به نوعی برای طی شدن این مسیر در حوزه نفت مباحث و سرفصل های مشخصی تعریف گردیده است:

• • چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در ۱۴۰۴ هجری شمسی

• • سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری در بخش نفت و گاز

• • چشم انداز صنعت نفت و گاز ایران در افق ۱۴۰۴

• • اهداف کلی توسعه بخش نفت و گاز در برنامه چهارم توسعه

• سیاست‌های وزارت نفت در جهت تحقق اهداف سند چشم­انداز

بررسی شاخص های حوزه نفت نشان دهنده آن است که حرکت رو به رشد این صنعت در ابعاد مختلف محقق شده است و می‌تواند نوید بخش شرایط مطلوب در سال‌های آتی باشد.

همزمان با گسترش فعالیت‌های اکتشافی و افزایش ذخایر نفت و گاز کشور در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، تلاش چشمگیر در توسعه میادین نفت و گاز همراه با توجه ویژه به توسعه میادین مشترک با کشورهای همسایه، از طریق عقد قراردادهای بیع متقابل و فاینانس و همچنین از محل منابع داخلی به عمل آمد. با انجام پروژه های نگهداشت توان تولید، اجرای طرحهای توسعه میادین نفتی، احداث و اصلاح کارخانه‌ها ‌نمک‌زدایی و نیز انجام طرح های تولید صیانتی از مخازن شامل برنامه های تزریق گاز و آب به میادین نفتی، علاوه بر جبران افت طبیعی تولید مخازن، تلاش فراوان در زمینه تولید نفت خام انجام گرفت.

دوران دفاع مقدس و اقدامات انجام شده برای بازسازی ویرانی­های آن, گوشه ­ای از کارنامه درخشان صنعت نفت است. با توجه به ویژگی تأسیسات نفتی از نظر کسب درآمدهای ارزی و تامین سوخت و انرژی مصرفی بخش های مختلف اقتصادی، همزمان با شروع جنگ تحمیلی این تأسیسات همواره هدف تهاجم و بمباران های دشمن قرار گرفت و خسارات زیادی به آن ها وارد آمد یکی از مقاطع حساس و حیاتی در صنعت نفت، حماسه دوران دفاع مقدس بود که از یک سو وظیفه خطیر تداوم تولید و تامین نیاز مردم و اقتصاد را به محصولات این صنعت برعهده داشت و از سوی دیگر به بازسازی و مقابله با ویرانی های حاصل از حملات دشمن می پرداخت.

در سال‌های پس از دفاع مقدس این فرصت حاصل شد که به صورت بنیادی بسیاری از این تخریب ها بازسازی و مرمت شود. به منظور پاسخگوئی به نیازهای فوری ناشی از خسارات وارده، ستاد بازسازی وزارت نفت و به تبع آن ستادهای بازسازی در شرکت های تابعه ایجاد گردید.

این فداکاری­ها باعث شد اکنون با گذشت سه دهه از عمر انقلاب شکوهمند اسلامی, صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران یکی از صنایع پیشرو, کارآمد و دارای دانش فنی روز باشد که به فضل الهی و در سایه الطاف حضرت ولی عصر(عج), این روند رو به رشد ادامه خواهد داشت.

۲-۳-۱-۲-نفت در مسیر توسعه

چشم انداز آینده اقتصاد جهان، نشانگر افزایش قابل توجه تقاضای انرژی و نقش مسلط نفت و گاز ‌در مجموعه آن است. پیش‌بینی های به عمل آمده نشان می‌دهد که تقاضای نفت طی ۲۰ سال آینده، بیش از ۲ برابر ۲۰ سال گذشته افزایش پیدا خواهدکرد و گاز طبیعی به عنوان سوخت منتخب قرن حاضر از بیشترین رشد ‌در مجموعه اقلام سبد انرژی برخوردار خواهد شد.

به دلیل همین موقعیت خاص ایران در عرصه بین الملل، اجرای الگوی مناسب توسعه اقتصادی کشور بر مبنای نفت از مدتی قبل آغاز شده است و تا به جایی پیش رفته که هم اکنون بحث تدوین استراتژی انرژی به یکی از اولویت های وزارت نفت تبدیل شده است.

تمرکز فعالیت های اجرایی دولت در میدان های نفتی و گازی در حالی صورت می‌گیرد که برخی از آن ها با کشورهای همسایه همچون عراق، کویت، عربستان، قطر، امارات و عمان مشترک است.

۲-۳-۱-۳-اهداف کلان صنعت نفت و گاز ایران در برنامه پنجم توسعه

هدف ۱: افزایش سهم و ارتقای جایگاه صنعت نفت، گاز و پتروشیمی درسطح منطقه و جهان، افزایش استحصال و استخراج نفت و گاز با اولویت میادین مشترک با کشورهای همسایه، افزایش ظرفیت پالایشی، افزایش ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی

هدف ۲: استفاده بهینه از ذخایر هیدروکربوری کشور به عنوان پشتوانه و محرک توسعه پایدار اقتصادی کشور

هدف ۳: استفاده از ظرفیت های صنعت نفت و گاز برای دفاع از منافع ملی

هدف ۴: اعمال مدیریت انرژی به منظورجلوگیری از اسراف در مصرف سوخت کشور، کاهش شدت انرژی و اعطای یارانه‌های هدفمند

هدف ۵: برقراری تعامل مؤثر و سازنده با کشورهای تولید کننده و مصرف کننده انرژی و ایفای نقش مدیریتی ایران در توزیع و ترانزیت انرژی

هدف ۶: تحقق سیاست‏هاى کلى اصل۴۴ قانون اساسى در صنعت نفت

هدف ۷: دستیابی به فناوری پیشرفته در حوزه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی برای نیل به جایگاه دوم علمی و فن آوری در منطقه

هدف ۸: تغییر نگاه به نفت و گاز و درآمدهای حاصل از آن، از منبع تامین بودجه عمومی به “منابع و سرمایه های زاینده اقتصادی”

هدف ۹: افزایش بهره وری در حوزه های مختلف صنعت نفت در جهت رشد تولید ناخالص داخلی

۲-۳-۱-۴-چشم انداز و مأموریت‌ شرکت ملی نفت

چشم‌انداز شرکت ملی نفت ایران (Vision)

شرکت ملی نفت ایران، پیشگام در میان شرکت‌های ملی نفت با عملکردی تجاری و یکپارچه در عملیات بالادستی، بازاریابی و معاملات بین‌المللی نفت و گاز است. این شرکت در بازار داخلی و به طور فزاینده و مؤثر در عرصه بین‌المللی (تجارت بین‌المللی هیدروکربوری و دانش فنی)، حضور داشته و حافظ منافع ملی و بین‌المللی کشور در بلندمدت خواهد بود.

مأموریت‌/ رسالت شرکت ملی نفت ایران (Mission)

انجام فعالیت‌ها در چارچوب موازین تجاری و به روشی سودآور در داخل و خارج از کشور،

در راستای تامین نیاز مشتریان و یاری رساندن به فرایند توسعه کشور.

۲-۳-۱-۵-خط ‌مشی‌های اساسـی در مدیریت منابع انسانی

۱- افزایش سطح خدمات رفاهی، مالی و اداری و نظم‌بخشیدن ‌به این امور در جهت کرامت بخشیدن به نیروی انسانی

۲- ساماندهی زیرساخت‌های توسعه‌ای لازم در مناطق نفتخیز کشور برای جذب نیروی انسانی کارآمد در این مناطق

۳- تنظیم سیاست‌های توسعه سازمانی بر اساس ارتقای بهره‌وری و استفاده بهینه از نیروهای موجود به جای گسترش حجم دیوان‌سالاری و نیروی انسانی صنعت

۴- توسعه آموزش نیروی انسانی و برنامه‌ریزی برای جذب نیروی متخصص

۲-۳-۱-۶-خط‌ مشی‌های اساسـی در ساختار سازمانی

۱- ایجاد ساختارهای سازمانی بر مبنای مدیریت مخازن و یا واحدهای بهره‌برداری

۲-اصلاح ساختار سازمانی در جهت افزایش توان عملیاتی و کاهش هزینه های جاری به وسیله هم‌افزائی توان پراکنده موجود

۳- تلاش برای کاستن از حجم دیوان‌سالاری صنعت به وسیله ادغام قسمت‌های موازی، شرکت‌ها و کاهش حجم قسمت‌های خدماتی و ستادی

۴- حاکم کردن فرهنگ قانون‌مداری و ضابطه‌مندی به وسیله توسعه زیرساخت‌های قانونی، تعریف دقیق وظایف و حدود و ثغور شرکت‌‌های تابعه و سازوکارهای نظارتی

۵- هدفمند نمودن اصلاحات ساختار سازمانی از طریق پیوند بین اهداف و خط‌مشی‌های “بهبود بهره‌وری کیفیت” و “اصلاحات ساختار سازمانی”

۶-بهبود ساختارهای سازمانی با نگرش کاهش تصدی‌گری و رویکرد بنگاه اقتصادی

با توجه به اینکه مالیات منبع مهم تامین درآمدهای عمومی است که جهت انجام تعهدات دولت مصرف
می شود لذا برای اینکه دولت بتواند تعهدات خود را به موقع انجام دهد باید مالیات در زمان مشخصی وصول شود؛ ‌بنابرین‏ وصول مالیات در سرموعد به همان اندازه مبلغ مالیات اهمیت دارد و اگر مبلغ مالیات زیاد باشد و در موعد مقرر پرداخت نشود مشکلات زیادی برای دولت ایجاد خواهد نمود.^[۴۱] بدین جهت دستگاه مالیاتی در این زمینه از حقوق و اختیاراتی برخوردار است که ذیلا به آن اشاره می شود:

الف) وصول فوری و وصول مؤجل مالیات

بین زمان پرداخت مالیات بین مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم تفاوت وجود دارد؛ ‌در مورد مالیات‌های غیرمستقیم اصل برفوری بودن پرداخت مالیات است لیکن ‌در مورد مالیات‌های مستقیم با توجه به سالانه بودن این نوع مالیاتها بین تاریخ حصول مأخذ مالیات و تاریخ پرداخت مالیات فاصله زیادی وجود دارد زیرا اولا زمان مشخصی برای تسلیم اظهارنامه و اسناد و مدارک مؤدی تعیین شده است؛ برای مثال ‌در مورد مالیات بر مشاغل تا آخر تیر ماه سال بعد و در خصوص مالیات اشخاص حقوقی حداکثر تا چهار ماه پس از سال مالیاتی ثانیاً سازمان مالیاتی نیز زمانی برای رسیدگی و تشخیص مالیات در اختیار دارد که طبق ماده ۱۵۶ قانون مذبور حداکثر یک سال از تاریخ انقضای مهلت مقرر برای تسلیم اظهارنامه است لذا می توان گفت که وصول مالیات مستقیم اصولا به صورت مؤجل است لیکن این نوع مالیاتها پس از رسیدگی و تشخیص و طی مراحل ابلاغ و قطعیت یافتن بایستی فورا پرداخت شوند در غیر این صورت به ترتیبی که در مراحل بعد گفته خواهد شد دستگاه مالیاتی به قهر و اجبار مالیات قطعی را وصول خواهد نمود. مع الوصف در برخی موارد این نوع مالیاتها فوری وصول می‌شوند مانند مالیات برحقوق که همزمان با به وجود آمدن مأخذ و حتی قبل از پرداخت حقوق وصول می شود بعلاوه تمهیدات دیگری نیز برای وصول زودتر مالیات پیش‌بینی شده است که در ادامه به آن می پردازیم.

ب) پیش پرداخت مالیاتی

با توجه به مؤجل بودن وصول مالیات‌های مستقیم و مدت دار بودن زمان رسیدگی و قطعیت مالیات، قانون‌گذار در ماده ۱۶۶ قانون مذبور تدبیری اندیشیده است که قبل از قطعی شدن مالیات دستگاه مالیاتی بتواند مبالغی را به ‌عنوان پیش پرداخت مالیاتی دریافت کند. طبق این ماده سازمان امور مالیاتی کشور می‌تواند قبوض پیش پرداخت مالیاتی تهیه و برای استفاده مؤدیان عرضه نماید. قبوض مذکور بانام و غیرقابل انتقال بوده و در موقع واریز مالیات مؤدی مبلغ پیش پرداخت به اضافه دو درصد آن به ازای هرسه ماه زود پرداخت از بدهی مالیاتی مربوط کسرخواهد شد.

ج) علی الحساب مالیاتی

این تدبیر برای وصول فوری و پیش از موعد مالیات پیش‌بینی شده است در این راستا علاوه بر اینکه طبق ماده ۱۰۴ قانون مالیات مستقیم کلیه اشخاص حقوقی و برخی صاحبان مشاغل مکلف شده اند که در هر مورد پرداخت بابت موارد معنونه پنج درصد آن را به ‌عنوان علی الحساب مالیات مؤدی کسر و به سازمان مالیاتی پرداخت کنند همچنین به موجب ماده ۱۰۳ قانون مذبور وکلای دادگستری مکلفند که معادل پنج درصد رقم حق الوکاله مندرج در وکالتنامه های خود را بابت علی الحساب مالیاتی روی وکالتنامه تمبر الصاق و ابطال نمایند؛ از همه مهمتر اینکه ماده ۱۶۳ قانون مذبور امکان اخذ علی الحساب مالیاتی را به ‌عنوان یک قاعده کلی پیش‌بینی نموده و مقرر داشته است سازمان امور مالیاتی کشور مجاز است که مشمولین مالیات را در مواردی که مالیات آنان در موقع تحصیل درآمد کسر و پرداخت نمی شود کلا یا بعضا مکلف نماید و در طول سال مالیات متعلق به همان سال را به نسبتی از آخرین مالیات قطعی شده سنوات قبل یا به نسبتی از حجم فعالیت به طور علی الحساب پرداخت نماید و در صورت تخلف در پرداخت، علی الحساب مذکور مطابق این قانون وصول خواهد شد. البته مطابق این قانون پرداخت مالیات عملکرد، موجب تعلق جایزه ای معادل یک درصد مبلغ پرداختی به ازای هر ماه تا سررسید مقرر خواهد بود که از مالیات متعلق به همان عملکرد کسر خواهد شد و پرداخت مالیات پس از آن موعد موجب تعلق جریمه ای معادل ۲٫۵ درصد مالیات به ازای هر ماه خواهد بود همچنین به موجب ماده ۲۸ قانون مذبور مشمولین مالیات بر ارث مکلفند مالیات متعلق را ‌بر اساس اظهارنامه تا سه ماه پس از انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه به رسم علی الحساب پرداخت و رسید دریافت دارند.

مبحث سوم- تضمینات مربوط به وصول مالیات از طریق عملیات اجرایی

مهمترین تضمین برای وصول مالیات اختیار وصول آن به قهر و اجبار یا بعبارتی توسط عملیات اجرایی یا اجرا است که در اصطلاح مالیاتی در ایران تحت عنوان به اجرا گذاشتن مالیات نامیده می شود و منظور از آن توسل سازمان مالیاتی به قوه قهریه برای وصول مالیات است.^[۴۲]

نکته قابل توجه در این خصوص آن است که قانون اختیارات و اقتدارات لازم برای انجام این امر مهم را به دستگاه مالیاتی اعطاء نموده است تا بتواند رأسا و بدون مراجعه به دادگستری و از طریق اداره اجرائیات خود در این زمینه اقدام نماید. عملیات اجرایی وصول مالیات که جزئیات آن در آئین نامه اجرایی مربوط به موضوع ماده ۲۱۸ قانون مالیات‌های مستقیم مصوب۱۱/۴/ ۱۳۷۴ وزرای امور اقتصادی و دارایی و دادگستری آمده است طی سه مرحله زیر انجام می‌گیرد:

الف- مرحله صدور و ابلاغ برگ اجرایی

‌در مورد آغازین عملیات اجرایی وصول مالیاتها که می توان آن را مرحله صدور و ابلاغ اخطار اجرایی نیز نامید ماده ۲۱۰ قانون مالیات مستقیم مقرر می‌دارد هرگاه مؤدی مالیات قطعی شده خود را ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ قطعی پرداخت ننماید اداره امور مالیاتی به موجب برگ اجرایی به او ابلاغ می‌کند که ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ کلیه بدهی خود را بپردازد یا ترتیب پرداخت آن را به اداره امور مالیاتی بدهد. مطابق تبصره های ۱و۲ ماده مذکور در برگ اجرایی باید نوع و مبلغ مالیات، مدارک تشخیص قطعی بدهی،سال مالیاتی، مبلغ پرداخت شده قبلی و جریمه متعلق درج گردد.آن قسمت از مالیات مورد قبول مؤدی مذکور در اظهارنامه یا ترازنامه تسلیمی که به ‌عنوان مالیات قطعی تلقی می شود از طریق عملیات اجرایی قابل وصول است. در این مرحله مجددا از سوی اداره وصول و اجرا فرصتی برای پرداخت یا ترتیب پرداخت تعییین شده و اگر توافقات در مهلت مقرر به انجام برسد بدهی مالیاتی مؤدی تسویه و عملیات اخذ مالیات خاتمه می‌یابد در غیر این صورت عملیات اجرایی وارد مرحله جدیدی می شود.

ب- مرحله توقیف اموال

هرگاه مؤدی پس از ابلاغ برگ اجرایی در موعد مقرر یعنی ظرف یک ماه مالیات مورد مطالبه را کلا پرداخت نکند یا ترتیب پرداخت آن را به اداره امور مالیاتی ندهد به اندازه بدهی مؤدی اعم از اصل و جرایم متعلقه به اضافه ده درصد بدهی از اموال منقول یا غیرمنقول و مطالبات مؤدی توقیف خواهد شد؛ صدور دستور توقیف و دستور اجرای آن بعهده اجرائیات اداره امور مالیاتی می‌باشد.

به استناد ماده ۶ آئین نامه اجرایی وصول مالیاتها توقیف اموال مؤدی توسط مأمورین اجرا و حسب اقتضاء با کمک مأمورین نیروی انتظامی و با حضور نماینده ادارات کل دادگستری و یا دادگاه های محل بعمل خواهد آمد.

ماده ۲۱۲ قانون مذبور اموالی که توقیف آن ها ممنوع است را اعلام نموده و به ‌عنوان مستثنیات دین بیان داشته است که عبارت است از: