سن

۴۶۹۲۳۰-۲۰۴۳۸۶۴۰-۳۰۱۱۲۲بالای ۴۰۱۰۰/۰۲۰۰کل

وضعیت تحصیلات :

جدول ۳-۵- ویژگی‌های جمعیت شناختی به تفکیک سطح تحصیلات

درصد

فراوانی

سطح تحصیلات

۳۰

۶۰

دیپلم

۵/۲۴

۴۹

فوق دیپلم

۵/۴۰

۸۱

لیسانس

۵/۳

۷

فوق لیسانس

۵/۱

۳

دکترا

۱۰۰/۰

۲۰۰

کل

۵٫۳ . ابزار جمع‌ آوری اطلاعات

در این قسمت به معرفی مختصر ابزاری که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفتند می پردازیم:

در این تحقیق از سه پرسشنامه تعهد سازمانی ، کیفیت زندگی کاری و همچنین فرهنگ سازمانی استفاده شده است.

الف : پرسشنامه تعهد سازمانی

پرسشنامه تعهد سازمانی مورد استفاده در این تحقیق برگرفته از پرسشنامه استاندارد آلن و می یر (۱۹۹۰ ، به نقل از سمیعی،۱۳۷۵) می‌باشد و به وسیله دکتر شکرکن (۱۳۷۵) به فارسی ترجمه شده است. این پرسشنامه ۲۴ سؤال با طیف پنج گزینه ای (کاملاً موافقم ، موافقم ، نظری ندارم ، مخالفم ، کاملاً مخالفم) است که به ترتیب نمره (۱ ، ۲ ، ۳ ، ۴ ، ۵) به آن ها تعلق می‌گیرد و شامل سه خرده مقیاس تعهد عاطفی و تعهد مستمر و تعهد تکلیفی یا هنجاری است. به دلیل استفاده از پرسشنامه استاندارد آلن و می یر، روایی هریک از مؤلفه های تعهد سازمانی و سایر مقیاس ها با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده است . ضریب آلفای کرونباخ برای تعهد عاطفی ۸۸/۰ ، برای تعهد مستمر ۸۲/۰ ، و برای تعهد هنجاری ۸۵/۰ به دست آمده که ضرایب قابل قبولی محسوب می شود و ‌بنابرین‏ می توان گفت که گویه های این مقیاس از سازگاری درونی مطلوبی برخوردار است. و برای تاُیید پایایی پرسشنامه نیز از روش محاسبه ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. اندازه این ضریب بالاتر از ۷۵/۰ بوده است و نشان می‌دهد که پرسشنامه مورد نظر از پایایی مورد قبول برخوردار است.

همچنین پایایی آزمون مذکور از طریق ضریب آلفای کرونباخ توسط همایی(۱۳۸۲) و سلطان حسینی و همکاران(۱۳۸۴) به ترتیب ۸۷/۰ و ۸۴/۰ گزارش شده است .

1. 1. – Quality of Work Life=QWL ↑

1. 1. – Makal ↑

1. 1. – Porter and others ↑

1. 1. – Affective commitment ↑

1. 1. – -Continuance commitment ↑

1. 1. – Normative commitment ↑

1. 1. -Daft ↑

1. 1. -Hofstede ↑

1. 1. ۱ Culverson ↑

1. 1. . Dessler ↑

1. 1. -Robbins ↑

1. 1. – Meyer ↑

1. 1. – Dennison & Asprytzr ↑

1. 1. – Walton ↑

1. 1. – Spector ↑

1. 1. -Porter ↑

1. 1. -Chatmn & o’reilly ↑

1. 1. -Estrone ↑

1. 1. – Bokanan ↑

1. 1. -Meyer & Alen ↑

1. 1. – Mowday ↑

1. 1. – Steers ↑

1. 1. – Porter ↑

1. 1. – Greenberg & Baron ↑

1. 1. – Shiuan ↑

1. 1. – Grifin ↑

1. 1. – Kanter ↑

1. 1. – Michelle ↑

1. 1. – Iverson Roy ↑

1. 1. – Meyer ‚Allen ‚ Smith ↑

1. 1. – Affective ↑

1. 1. – Continuance ↑

1. 1. – Normative ↑

1. 1. – Spector ↑

1. 1. – Spector ↑

1. 1. – Client ↑

1. 1. – Hersey & Blanchard ↑

1. 1. – Mowday & Steers & Porter ↑

1. 1. – Baron & Greenberg ↑

1. 1. – Baron & Greenberg ↑

1. 1. – Reichers ↑

1. 1. – BILLINGS&BECKER ↑

1. 1. -Quality of Work Life=QWL ↑

1. 1. -Cummings ↑

1. 1. -Eric Trist ↑

1. 1. -Tavistook Institute ↑

1. 1. – Goodman ↑

1. 1. -French & H. Bell ↑

1. 1. – El Dvlan & S. schuler ↑

1. 1. -El Dvlan & S. schuler ↑

1. 1. – Cost ↑

1. 1. -Walton ↑

1. 1. – Ganyng·ham ↑

1. 1. – Abrl ↑

1. 1. – El Dvlan & S. schuler ↑

1. 1. – Giddens ↑

1. 1. – Shine ↑

1. 1. -Sutherland ↑

1. 1. -Woodward ↑

1. 1. -Shine ↑

1. 1. – Lasn & Zngshn ↑

1. 1. – Schneider ↑

1. 1. – James Percy ↑

1. 1. – L Daft ↑

1. 1. – L Daft ↑

1. 1. – L Daft ↑

1. 1. – Dennison ↑

1. 1. – Involvement ↑

1. 1. – Consistency ↑

1. 1. – Adoptability ↑

1. 1. – Mission ↑

1. 1. – Shine ↑

1. 1. – Lee ↑

1. 1. – Hang Tuah ↑

1. 1. – Syauta ↑

1. 1. – Lok ↑

1. 1. – Van ↑

1. 1. – ۱Meyer ↑

نظریه یادگیری اجتماعی

از دیدگاه نظریه یادگیری اجتماعی^[۲۸]، پدیده‌های اجتماعی به طور عمده ناشی از تجاربی است که بر پایه یادگیری نیابتی و مشاهده رفتار دیگران و پیامدهای آن شکل می‌گیرد. در مرکز این نظریه فرایند الگو سازی قرار دارد که در آن شخص رفتاری معرفتی و اجتماعی دیگران را با مشاهده، چه به طور تصادفی و چه آگاهانه یاد می‌گیرد. بر اساس این نظریه، وسایل ارتباطی جدید، الگوهای ارتباطی جدیدی به کاربران معرفی می‌کنند و کاربران نیز با مشاهده این الگوهای جدید رفتاری را یاد می گیرند(امیدوار و صارمی، ۱۳۹۰).

نظریه کنترل اجتماعی

بر اساس نظریه کنترل اجتماعی^[۲۹] هیرشی^[۳۰]، عاملی که باعث جلوگیری از رفتارهای انحرافی نوجوانان و جوانان می شود، پیوند اجتماعی است. به اعتقاد هیرشی، پیوندهای اجتماعی دارای چهار عنصر اصلی دلبستگی، تعهد، مسئولیت و اعتقاد است. ضعف هر یک از چهار عنصر در فرد می‌تواند موجب بروز رفتارهای انحرافی او شود.

الف) وابستگی: کسانی که به دیگران وابستگی و علاقه ای ندارند، نگران این نیستند که روابط اجتماعی خود را به خطر اندازند و به همین علت بیشتر احتمال دارد که مرتکب رفتار انحرافی شوند. وابستگی در حقیقت نوعی قید وبند اخلاقی است که فرد را ملزم به رعایت معیارهای اجتماعی می‌کند. مانند وابستگی فرزندان به والدین، اقوام نزدیک، دوستان و معلمان.

ب) تعهد: بدین معنا هر چه فرد خود را به قیود اجتماعی متعهد می‌داند از قبول مخاطرات پرهیز می‌کند. به عنوان مثال هر چقدر میزان تعهد فرد نسبت به خانواده، شغل، دوستان و غیره کمتر باشد، احتمال ارتکاب رفتار انحرافی بیشتر خواهد بود.

ج) درگیری (مشغولیت): میزان مشغول بودن فرد به فعالیت های گوناگون است که باعث می شود برای کار خلاف وقت نداشته باشد کسانی که مشارکت مداوم در فعالیت های زندگی، کار، خانوادگی و غیره ندارند و بیکارند، فرصت بیشتری برای انحراف دارند.

د) باور و اعتقاد: میزان اعتباری است که فرد برای معیارهای قراردادی اجتماع قایل است وباعث می شود در حالی که می‌تواند طبق میل خود از آن ها تخلف کند پای بند به آن باقی بماند. مانند باور به نیکو کاری یا حسن شهرت در بین خانواده و همالان .‌بنابرین‏ اگر فردی اعتقاد قوی به ارزش ها و اصول اخلاقی یک گروه نداشته باشد یا ‌به این ارزش ها وفادار نباشد احتمال گرایش وی به رفتار انحرافی بیشتر خواهد بود.

بر اساس نظریه هیروشی،آزادی مطلق افراد در زندگی اجتماعی، زمینه ساز آسیب های اجتماعی در بین افراد و جامعه را فراهم می‌سازد. به اعتقاد هیروشی بزهکاری زمانی اتفاق می افتد که قیود فرد نسبت به اجتماع ضعیف شود یا به کلی از بین برود، بعبارتی انحرافات وقتی اتفاق می افتد که فرد نسبت به قید و بندهای اجتماعی کم اعتنا یا اصلا بی اعتنا باشد. بر اساس این نظریه اگر افراد نسبت به باید ها و نبایدهای جامعه توجه ای نداشته باشند و خود را فردی آزاد و مستقل در نظر بگیرند این فرایند رفتاری زمینه را برای انزوای افراد و آسیب های اجتماعی فراهم می‌سازد.
از متغیرهای اساسی و اصلی درنظریه هیروشی آموزه های دینی و تأثیر آن بر رفتار افراد می‌باشد. بنا بر این نظریه اعتقادات دینی و باورهای مذهبی به ‌عنوان یک عامل کنترل کننده درونی بر رفتار فرد تأثیر گذار می‌باشد. ‌بنابرین‏ نظریه، فردی که پایبند به اعتقادات دینی، ارزش ها و هنجارها و نظام های فرهنگی در جامعه باشد فردی رها شده و گسسته در جامعه نخواهد بود. زمانی که در فرد نقش مذهب و عوامل معنوی پر رنگ می شود بی شک میزان انحرافات و آسیب های اجتماعی کاهش پیدا می‌کند، چرا آیین های مذهبی مخالف هر گونه تنهائی و انزوا طلبی اند، به گونه ای که در بررسی ها و تحقیقات صورت گرفته مشخص شده است اغلب مجرمان افرادی دور شده از دین هستند و در خانواده های پرورش یافته اند که ارزش های معنوی کمرنگ و ارزش های مادی جای آن را گرفته است(ساعتچی، ۱۳۹۱).

در بحث روابط خانوادگی با توجه به نظریه هیروشی که عامل دلبستگی و علاقه را در بحث آسیب های اجتماعی مطرح می‌کند هر اندازه که فرد به نزدیکان، دوستان خود علاقه نشان دهد و دارای روابط اجتماعی مستحکمی باشدکمتر دچار انحرافات می‌شوند. بنا براین بین مدت زمانی که فرد با اینترنت دسترسی دارد و مداومت استفاده از آن در روابط خانوادگی اثر گذار است. بدین گونه همان طور که قبلاً گفته شد هرچه از اینترنت بیشتر استفاده کنیم این میزان استفاده احتمالاً باعث کم شدن ارتباط با خانواده می شود و این منجر به کاهش روابط خانوادگی و به عبارتی ارزش های خانوادگی می‌گردد. بنا بر نظر هیروشی هر اندازه کاربر به اینترنت وابسته شود فرصت کمتری برای پرداخت به خانواده دارد و این ممکن است باعث کم اهمیت شدن خانواده نزد کاربر اینترنتی و در نتیجه کاهش روابط خانوادگی گردد. لذا با توجه به ویژگی های که درمحیط های اینترنتی وجود دارد، محیط های اینترنتی را به دو دسته تقسیم کرد؛ محیط های تعاملی در اینترنت به محیط های می گوییم که در آن کاربران می‌توانند ارتباط دو طرفه برقرار نمایند مثل چت و ایمیل و محیط شبه تعاملی ،به محیط های می گوییم که کاربران نمی توانند در آن محیط ارتباط دو طرفه برقرار کنند مثل انواع صفحات وب در اینترنت. از آنجائی که در محیط های اینترنتی علی الخصوص در محیط تعاملی اینترنت افراد به راحتی می‌توانند نیازهای خود را مطرح کنند و این طرح نیازها باعث شکل گیری یک فضای گفت گو و مباحثه شده و در این مباحثه افکار جدیدی شکل می‌گیرد. بنا بر اصل دلبستگی و علاقه هیروشی روابط میان گویندگان و شنودگانی که از توان ارتباط برخودارند موجب می شود تا یکی دیگر از کارکردهای گفتار که همان شیوه زبان عادی تلفیق شده است وارد عمل گردد،که این فرایند باعث شده که من گوینده احساسات نیازها و نیت های درونیم را برای شنونده ابراز می کنم درست در همین ارتباط است که گفتار شنونده را به دنیای درونی احساس ها و انگیزهای من وارد می‌شوند. این احساسات باعث شده که روابط بین افراد صمیمی شده و نیازهای خود را بیان کنند و انرژی عاطفی خود را در ای محیط مصرف کنند. هر چند یکی از کاربردهایی مهم اینترنت، کاربرد اجتماعی آن است، اما به دلیل آن که روابط اینترنتی نسبت به روابط رو در رو از غنای کمتری برخوردار است، در نهایت بهره گیری از اینترنت افراد را تنهاتر می‌کند(امیدوار و صارمی، ۱۳۹۰).

نظریه روان کاوی^[۳۱]

این نظریه اعتیاد را در آسیب های دوره کودکی و در ارتباط با صفات شخصیتی معین با اختلالات دیگر و آمادگی های روانشناختی ارثی در نظر می‌گیرد. در این زمینه سو (۱۹۹۴) الگوی آمادگی- استرس را مطرح می‌کند. بعضی افراد به علت عوامل گوناگون ممکن است آمادگی بیشتری را برای اعتیاد به یک چیز مثلا الکل، هروئین، قماربازی، خرید کردن، بازی های رایانه‌ای و بالاخره اینترنت داشته باشد. اگرچه بعضی از این افراد ممکن است در تمام عمر به چیزی معتاد نشوند، اما اگر عوامل استرس زا در زمان معین آن ها را تحت فشار قرار دهد،ممکن است به اعتیاد روی بیاورند. ‌بنابرین‏ اگر ترکیب مناسبی از زمان ، شخص و واقعه فراهم شود، فرد ممکن است به اینترنت معتاد شود(ساعتچی، ۱۳۹۱).

نظریه شناختی^[۳۲]

نیروی کار مهمترین داده (ورودی) درتولید کالاها و خدمات محسوب می شود. بهره‌وری نیروی کار از تقسیم ارزش افزوده بر متوسط تعداد شاغلین(یا نفر ساعت کار در طول یکسال مالی) حاصل می شود. این شاخص نشان می‌دهد که به طور متوسط هر نفر نیروی انسانی شاغل چه میزان ارزش افزوده ایجاد ‌کرده‌است.

معیار سنجش موفقیت هر سازمان، به میزان مطلوبیت عملکرد کارکنان آن سازمان می‌باشد، ‌بنابرین‏ برای سنجش موفقیت سازمان‌ها نیاز به نظامهای منابع انسانی مترقی می‌باشد که بتوانند با ارائه راهکارهای مناسب و ایجاد هماهنگی لازم بین اهداف سازمان و اهداف کارکنان، بر بهره‌وری کل سیستم بیافزایند و سازمان را در رسیدن به اهداف خود هر چه بیشتر یاری نموده و به پیش ببرند (مدیریت عملکرد وتاثیرآن برافزایش بهره وری نیروی انسانی).

طبق گزارشات انجام شده ایران درچهارسال اخیرمیلادی ازبین ۱۷۷ کشور رتبه ۱۰۶ را ‌در زمینه توسعه منابع انسانی دارا بوده است و لازمه ورود به جامعه جهانی افزایش بهره وری وبهبود عملکرد نیروی انسانی می‎باشد که مشکلات کشورهای درحال توسعه سهم اندک تولید ثروت توسط ‌منابع‌انسانی، عدم سرمایه گذاری درتجهیز نیروی انسانی متخصص ‌و فقدان تحقیق ‌و پژوهش‌های کاربردی ومدیریت بهره وری منابع و ارزش افزوده بالا درعرصه جهانی است وبرنامه چهارم توسعه درمسیر چشم انداز ایران با رویکرد تحقق اقتصاد دانایی محور، تعامل فعال با اقتصاد جهانی و رقابت پذیری ودست یابی به رشد ۸ درصدی GDP را هدف گذاری ‌کرده‌است که در این میان دست یابی به چشم انداز ۲۰ساله کشور لازم است از طریق بهبود عملکرد نیروی انسانی و افزایش بهره وری نیروی کار با رشد متوسط سالانه ۵/۳ درصد وبهره وری سرمایه با رشد سالانه ۱درصد محقق شود. ( هاشم سمیعی، ۱۳۸۷)

از اهداف مهم شرکت ملی گاز ایران دربخش ملی و بین‌المللی رسیدن به حداکثر بهره وری و اصل رضایت مشتری است. درهمین راستا و ‌بر اساس سند چشم انداز دو هدف عمده شرکت ملی گاز ایران قرار گرفتن ‌در رتبه سوم تولید

کنندگان جهانی گاز طبیعی با سهمی معادل ۱۰-۸ درصد از تجارت جهانی و کسب رتبه اول در فناوری گاز درمنطقه تعریف شده است. ( www. gilan. ir)

با توجه به گسترش دامنه فعالیت های دولت، افزایش هزینه های عمومی وشرایط سیاسی و اقتصادی جهان، توجه به سازمان های دولتی بیش ازپیش اهمیت پیداکرده است لذا تلاش درجهت بهبود عملکرد سازمان های دولتی ضروری به نظر‌می‌رسد. درسازمانهای دولتی مهم ترین ‌و حساس ترین نقش را مدیران به عهده دارند. اگرمدیران سازمان‌های دولتی بتوانند شرایطی را فراهم کنند که نیروهای بالقوه کارکنان را بالفعل کنند مسلماً عملکرد سازمان‌ها بهبود خواهد یافت. همچنین به منظور اینکه مدیران سازمان‌های دولتی بتوانند به خوبی به وظایف و فعالیت‌های محوله خود بپردازند بایستی این احساس را داشته باشند که مدیرانشان قابل اعتمادند (قلی پورو دیگران، ۱۳۸۸)

رهبری خدمتگزار با تشویق افراد وسازمانها به خدمتگزاری سبب می‌شوند تا افراد به رشد وسطح بالایی از کیفیت زندگی دست ‌پیدا کنند واز این طریق جامعه وسازمانها را بهبود بخشند. بین رهبری خدمتگزار وکیفیت زندگی کارکنان رابطه مثبت وجود دارد وزندگی کاری کارکنان ‌در بهترین وضعیت می‌تواند موجب دست یابی بهتروبیشتر اهداف سازمانی وبهبود عملکرد کارکنان گردد. (یوسفی سعیدآبادی ودیگران، ۱۳۸۹).

گرین لیف ‌در مقاله ای تحت عنوان امانت داران ‌در نقش خدمتگزار بیان کرد: امانت دارانی که مثل رهبران خدمتگزار عمل می‌کنند می‌توانند سازمان‌هایی را به وجود بیاورند که از کارایی و کیفیت بالایی برخوردار باشند. (یوسفی سعیدآبادی ودیگران، ۱۳۸۹).

رهبران خدمتگزار مسئولیت را با کارکنان خود تقسیم می‌کنند، وقتی مدیر به کارکنان اعتماد کند آن ها نیز سعی می‌کنند تصمیمات بهتر ودقیق تری بگیرند ودانش ومعلومات خود را برای انجام وظایف توسعه بدهند. و نیز رهبران خدمتگزار با تسهیم اطلاعات باعث می‌شوند که کارکنان نسبت به سازمان و فعالیت‎های آن شناخت بیشتری کسب کنند وبرای پذیرش ‌و قبول‌ مسئولیت های بیشتر آمادگی داشته باشند.

رهبری خدمتگزار عبارت است از درک وعمل رهبر به گونه ای که منافع دیگران را ‌بر تمایل وعلاقه شخصی خویش مرجح می‌داند. رهبری خدمتگزار به افراد که پیروان اوهستند تأکید ‌و تمرکز دارد. ویژگی های رهبران خدمتگزارعبارتست از : وجود فلسفه حمایتی دوسویه، روابط دارای ساختار رسمی و به طور دوستانه وآرمانی، موقعیت قدرت رهبری بیشتر به صورت فره مندی است، وجود اصول اخلاقی فی مابین رهبروکارکنان.

ابعاد رهبری خدمتگزار : خدمت رسانی – تواضع وفروتنی – قابلیت اعتماد- مهرورزی (قلی پورو دیگران، ۱۳۸۸).

Osborne، (۱۹۹۵) بیان می‌دارد که بین رهبری خدمتگزار و عملکرد کارکنان رابطه وجود دارد.

اصول رهبری خدمتگزار موجب ارزش دادن واولویت بخشیدن به فضای روابط انسانی می شود، فضای روابط انسانی موجب اثربخشی رهبری می شود و اثربخشی رهبری موجب اثربخشی سازمان می شود. اصول رهبری خدمتگزار موجب عزت نفس پیرو، تعهد پیرو به رهبر، وخود باوری پیرو می شود واثربخشی پیروی در نتیجه موجب اثربخشی سازمان می شود. (خائف الهی ودیگران، ۱۳۸۶). مسئله اصلی بررسی این است که آیا بین ادراک کار کنان از رهبری خدمتگزار وعملکرد و کارکنان ‌در شرکت گاز استان گیلان رابطه وجود دارد؟ با توجه به اینکه یکی از اهداف تحقیق حاضر، تعیین میزان عملکرد کارکنان است باید خاطر نشان کرد که برای اندازه گیری عملکرد کارکنان در این تحقیق از مدل achieve استفاده می شود. مدل achieve مدلی است که توسط هرسی و بلانچارد ارائه شده و ۷ عامل را برعملکرد نیروی انسانی مؤثر دانسته است که به منظور کمک به مدیران درتعیین علت وجود مشکلات عملکرد وبه وجود آمدن استراتژیهای تغییر به منظور حل این مشکلات طرح ریزی گردیده است. هفت واژه دربرگیرنده مدل عملکردی اچیو عبارتنداز : توانایی – وضوح -کمک – انگیزه- ارزیابی– اعتبار – محیط (یعقوبی ودیگران، ۱۳۸۸).

‌بنابرین‏ با توجه به مسئله بیان شده در این تحقیق قصد برآن است تا ارتباط بین ادراک کارکنان از رهبری خدمتگزار وعملکرد کارکنان را در شرکت گاز استان گیلان بررسی نماییم.

۱-۳٫ اهمیت و ضرورت تحقیق

یکی از مهمترین وجوه تمایز سازمان‌های موفق از ناموفق در رهبری اثربخش و پویایی آن ها‌ است. سازمان‌ها به طورمستمر درجست وجوی رهبران اثربخش هستند. بسیاری از شکست های سازمان‌ها به دلیل ضعف رهبری بوده است. اصول رهبری خدمتگزار درمسیر اثربخش ساختن رهبری موجب ارزش دادن واولویت بخشیدن به فضای روابط انسانی می شود. هدف اولیه رهبرخدمتگزار خدمت است و نه با توجه اصلی به نتیجه خدمت. رهبر خدمتگزار به سازمان مجرد علاقه ندارد بلکه به افرادی که سازمان را می‌سازند بها می‎دهد و رهبری اثربخش از دریچه ارزش دادن و اولویت بخشیدن به منابع انسانی حاصل می شود.

بین مال و ملک رابطه عموم و خصوص من وجه وجود دارد. در بعضی موارد مانند مواد ۲۱۴ و ۲۱۵ قانون مدنی قانون‌گذار مال بودن و مالیت داشتن را ‌در مورد معامله لازم دانسته، اما در خصوص مالکیت چنین قیدی وجود ندارد. از نظر مسئولیت مالک نسبت به جبران خسارت ناشی از مال، تفاوتی بین مال یا ملک نیست. همچنین از نظر مسئولیت مدنی مالک، تفاوتی بین مالکیت شخص حقیقی و شخص حقوقی وجود ندارد. بحث ها و اختلاف عقیده موجود در تئوری های مربوط به چگونگی وجود و اعتبار شخص حقوقی خارج از بحث ما می‌باشد . با بهره گیری از حاصل تحقیقات حقوق ‌دانان نتیجه می گیریم که شخص حقوقی نیز مانند شخص حقیقی دارای حقوق و تکالیف و مسئولیتهایی است که حدود و میزان آن را قانون مشخص ‌کرده‌است و چون مالک شدن از حقوق مختص شخص حقیقی محسوب نمی شود، ‌بنابرین‏ شخص حقوقی نیز می‌تواند مالک باشد و به همین مناسبت می‌تواند مسئول شناخته شود.^[۲۰۲] مسئولیت شخص حقوقی اعم از خصوصی و عمومی ممکن است ناشی از ترک فعل یا عدم انجام وظیفه کارکنان و اشخاص مسئول و نمایندگان شخص حقوقی باشد که منتهی به ایجاد خسارت به وسیله اموال متعلق به شخص حقوقی می شود. دولت به ‌عنوان اصلی ترین مالک تأسیسات صنعتی نفت و گاز در ایران، در صورت ورود خسارت به وسیله اموال متعلق به وی، شخص حقیقی نیست تا بتوان تقصیر را به او انتساب نمود، بلکه انتساب تقصیر به دولت نوعی مسامحه در به کارگیری الفاظ است.^[۲۰۳] در عمل زیان وارده به افراد که به دولت ربط داده می شود تا آنجا که ظواهر نشان می‌دهد زیانی است که توسط مستخدمین دولت وارد می‌گردد. تعیین مقصر یکی از مباحث مهم در ارتباط با مسئولیت مدنی دولت‌ها است که در جای خود به بررسی آن خواهیم پرداخت. و تنها دلیلی که می‌تواند مسئولیت شخصی از جمله اشخاص حقوقی عمومی را نسبت به جبران خسارتی توجیه کند، وجود رابطه علیت بین تقصیر و ضرر وارده است لذا از نقطه نظر ارتکاب اعمال زیانبار تفاوتی میان مالکیت خصوصی و مراجع عمومی وجود ندارد.^[۲۰۴] فرض کنید در یک پالایشگاه نفت، اشخاص حقیقی و حقوقی مختلفی مشغول به کار باشند حتی ممکن است شرکت‌های خارجی و چند ملیتی نیز با ماشین آلات انحصاری خود در محدوده پالایشگاه مستقر و در حال کار باشند. اتفاقاً کارگری در حال کار با یکی از این ماشین آلات آسیب ببنید. در اینجا از یک طرف مالک آن وسیله که ایجاد خسارت نموده باید مشخص شود و از طرف دیگر با توجه به مسئولیت‌های دولت و موضوع مسئولیت کارفرما (که می‌تواند دولت باشد) رابطه بین کارفرما وکارگر در ورود خسارت مطرح خواهد شد.

گفتاردوم: مسئولیت مدنی دولت در حقوق ایران

بر اساس نظریه تقصیر الزام دولت نسبت به جبران خسارات وارده به اشخاص که از اقدامات و تصمیمات مقامات عمومی حاصل می شود ناشی از تقصیری است که در انجام وظایف یا اعمال اختیارات مرتکب شده اند. مطابق این نظریه، دولت وقتی مسئول است که در انجام اعمال خود مرتکب تقصیر شده باشد.^[۲۰۵] از نقطه نظر ارتکاب اعمال زیانبار، تفاوتی میان اشخاص حقوق خصوصی و مراجع دولتی وجود ندارد. تنها دلیلی که می‌تواند مسئولیت شخصی از جمله اشخاص حقوق عمومی را نسبت به جبران خسارتی توجیه کند، وجود رابطه علیت بین تقصیر و ضرر وارده است.^[۲۰۶] در اصل خصوصیت ویژه ای برای دولت، نسبت به اشخاص حقوق خصوصی نباید قائل شد، یعنی در مواردی که تقصیر دولت عامل ورود زیان باشد هم اوست که باید نسبت به آن ملزم دانسته شود. در نظریه تقصیر زیان دیده با اثبات تقصیر دولت و اثبات رابطه سببت میان این تقصیر و زیان وارده به او قادر به دریافت غرامت خواهد بود.^[۲۰۷]

با توجه به شخصیت حقوقی دولت و تفاوت آن با سایر اشخاص حقیقی، چگونه می توان تقصیر دولت و رفتار تقصیرآمیز و صفات و تعاریفی که تنها قابل انتساب به شخص حقیقی است را به دولت نسبت دهیم و ضابطه شخص محتاط و رفتار مخالف رفتار شخص محتاط را آن چنان که برای اشخاص حقیقی فرض می‌کنیم برای وجود ساختگی بنام دولت شناخت.^[۲۰۸]

برخی از حقوق دانان ایرانی با توجه به دیدگاه اساتید فرانسوی معتقدند اگر عمل زیانبار، ناشی از تقصیر شخصی، فرد یا افراد معین و مشخص از مأمورین دولت باشد و یا به عبارت دیگر عمل مذبور بصورتی باشد که در آن شخص انسانی با ضعف ها و هوس ها و اغراض و غفلت هایش نمایان باشد مسئولیت متوجه عاملین آن است ولی اگر عمل موجب خسارت، ناشی از بدی سازمان و سوء جریان اداره دولتی و به قسمی باشد که بانی و باعث و عامل آن، معلوم و مشخص نباشد مسئولیت آن متوجه دولت خواهد بود.^[۲۰۹] البته رویه دادگاه های ایران بر این است که معمولاً خطا یا تقصیر شخصی کارمند و مسئول شرکت دولتی را به ‌عنوان ضابطه جبران خسارت می دانند. بالاخص در مواردی که مسئولیت عامل زیان‌های وارده ‌بر اساس قانون مجازات اسلامی باید تعیین گردد. خطای شخصی کارمندان دولت که منتهی به مسئولیت شخصی آنان می‌گردد ممکن است خطایی باشد که یک تقصیر غیرحرفه ای باشد یعنی ارتباطی با موضوع و هدف شغلی کارمند نداشته باشد و یا اینکه یک خطای حرفه ای عمدی و یا سنگین و مشابهه عمد باشد.^[۲۱۰] در پرونده ای مطروحه در دادگاه ساوه، یک کارگر ساده جرثقیل در هنگام جابجایی لوله های فشار قوی متعلق به شرکت انتقال گاز دچار حادثه شده بود. دادگاه ‌بر اساس گزارش حادثه کارمند ناظر شرکت گاز را به جهت عدم رعایت نظامات دولتی و به کار گماردن کارگر غیرمتخصص و عدم رعایت نکات ایمنی لازم مسئول جبران خسارت وارده دانست ومسئولیت را به سبب مالکیت لوله ها متوجه شرکت گاز دانست علی رغم اینکه کارمند هیچ گونه قصوری مرتکب نشده بود.

در واقع هدف جمهوری اسلامی از نشستن دور میز مذاکره و معامله بر روی فرایند غنی سازی ۲۰ درصد خود، همان طور که در مذاکرات آلماتی نیز مطرح شده بود، لغو کلیه تحریم های یک جانبه ایالات متحده، اروپا و شورای امنیت سازمان ملل بوده است. اما بر اساس آنچه در این بیانیه تصریح گردیده، حتی با رسیدن به گام آخر مذاکرات و حصول توافقی جامع و نهایی، متاسفانه قرار نیست همه تحریم های موضوعه علیه جمهوری اسلامی لغو گردند. در واقع با دقت در ادبیات استفاده شده در متن توافق، این نتیجه حاصل می شود که حتی بعد از اجرای کامل توافق جامع، اگر غرب به تعهدات خود عمل نماید، ما صرفاً شاهد لغو آن دسته از تحریم هایی خواهیم بود که با برنامه هسته­ای ما مرتبط بوده است و البته اجرای این تعهد ‌به این معنا نیست که غرب نمی تواند همان تحریم ها را در قالبی دیگر و به بهانه ای دیگر، مانند موضوع صنعت موشکی با موضوعات مرتبط با پرونده حقوق بشری ایران، وضع نماید. در نتیجه اگر در طی همین شش ماهه گام اول، شورای امنیت یا اروپا یا ایالات متحده تحریم جدید درباره صنایع موشکی ایران یا به بهانه آن وضع نماید، به هیچ عنوان خلاف تعهدات خویش، مندرج در توافق ژنو، عمل نکرده است.^[۵۳]۱

تجدیدپذیر بودن دوره­ شش ماهه­ی توافق:

در پاراگراف اول بخش مربوط به گام اول آمده است: «گام اول دارای دوره­ زمانی شش ماهه خواهد بود و با توافق متقابل قابل تمدید می‌باشد.» سؤال اینجا است که اگر گام اول اعتمادسازی است، چرا زمان آن قابل تجدید است؟ در واقع با این عبارت، طرف غربی گفته که ممکن است شش ماه محدودیت، برای اعتماد به ایران کافی نباشد. در ضمن طرف مقابل این حق را یافته است که با پایان شش ماه دوباره بر تجدید آن اصرار ورزد. اگرچه ایران حق دارد نپذیرد، اما همین مسئله می‌تواند روند مذاکرات را دچار چالش کند.

از دست رفتن ابزار اصلی چانه زنی در مذاکرات جامع:

اصلی ترین ابزار چانه زنی ایران در مذاکرات، «ذخایر اورانیوم بیست درصدی» بوده است. بر اساس توافق شش ماهه، در همین دوره، نیمی از ذخایر بیست درصدی به میله­ی سوخت تبدیل شده و نیمه­ی دیگر ترقیق می‌گردد. جان کری وزیر خارجه ایالات متحده هم به صراحت ابراز داشته که ذخایر بیست درصدی ایران پس از این دوره­ شش ماهه به صفر می‌رسد. در چنین شرایطی، ابهام اینجانب که برای امتیاز گرفتن از طرف غربی در مذاکرات جامع کدام ابزار باقی مانده است؟ شاید طرف غربی برای دادن امتیازات هسته­ای در مذاکرات جامع بتواندبه مسائل غیر هسته­ای ورود کند، به عنوان مثال می توان به درخواست «دست کشیدن جمهوری اسلامی از حمایت حزب ا… لبنان» و یا مسئله «امتناع از اعمال هر گونه حمایت از دولت بشار اسد» اشاره کرد.

باقی ماندن معماری اصلی تحریم ها:

در شرایطی که ایران اصلی ترین ابزار چانه زنی را ظرف شش ماه از دست می‌دهد، تحریم های اصلی بر جای خود باقی می مانند و طرف غربی از ابزار قدرتمندی برای چانه زنی برخوردار خواهد بود. در واقع با این توافق، تحریم های اصلی باقی مانده است و ظاهراًً آزادسازی اموال بلوکه شده ایران تنها در سطح ۲/۴ میلیارد دلار است. در واقع اگر چه به هر حال نفس رخنه به تحریم ها، ممدوح و قابل تقدیر است، اما بدیهی است که ساختار و معماری تحریم ها، یعنی تحریم های اصلی نفتی و مالی بر جای خود است، و این می‌تواند در آینده برای ایران مشکل ساز باشد.

روسیه و چین و تحریم های یک جانبه­ی غرب:

روسیه و چین در مواضع رسمی خود، با تحریم های یک جانبه علیه ایران مخالف بوده ­اند. نکته­ی جالب در این توافق شش ماهه آن است که برای اولین بار روس ها و چینی ها امضای خود را بر روی سندی گذاشته­اند که عملاً تحریم های یک جانبه را به رسمیت می شناسد و آن ها را محل معامله و چانه زنی قرار داده است. این یعنی آنکه شاید دور زدن این تحریم ها یا عدم پذیرش آن ها از این پس برای مسکو و پکن کار ساده­ای نباشد و دست کم برای آن ها هزینه­ دیپلماتیک داشته باشد.

منطق «همه یا هیچ»

در بخشی از این توافق به صراحت آمده است: «در خصوص گام نهایی و هر یک از گام های میانی، این اصل اساسی که تا ‌در مورد همه چیز توافق نشود، در خصوص هیچ چیزی توافق حاصل نشده است، اعمال می شود.»

در واقع در دو جای بیانیه ۲۴ نوامبر عبارت «یا همه یا هیچ» ‌در مورد مفاد دستاوردهای احتمالی هر دور مذاکرات گنجانده شده است. بند مذکور را وقتی در کنار بند اول از قسمت چهارم بیانیه^[۵۴]۱
می گذاریم؛ از ترکیب این دو عبارت در حالی که ایران غنی سازی خود را به صورت داوطلبانه و غیر قابل بازگشت تعلیق نموده است، چه نتیجه­ای حاصل می شود؟ جواب این است که گذرر هر دقیقه زمان به ضرر جمهوری اسلامی است. در واقع، در ادوار قبلی مذاکرات، در عین جریان داشتن امر مذاکره، گذر زمان برگ برنده­ای برای ایران بود؛ چون به فعالیت های هسته­ای خود ادامه داده و
می‌توانست به برگ های برنده خود بیفزاید، اما در دور اخیر با توقف روند غنی سازی بیش از ۵ درصد، گذر زمان به ضرر ایران بوده و به همان میزان به سود طرف غربی است. ‌بنابرین‏، و همان طور که اشاره شد، نباید انتظار داشت که طرف غربی در مدت زمان کوتاه اجازه وصول به راه حل جامع^[۵۵]۱ را بدهد چرا که دیگر زمان برای او فرصت است و نه تهدید.

عبارت مبهم «اجرای موفقیت آمیز»

«به دنبال اجرای موفق گام نهایی راه حل جامع و با سپری شدن کامل دوره­ زمانی گام نهایی، با برنامه هسته­ای ایران مانند برنامه هر کشور غیر هسته­ای دیگر عضو NPT رفتار خواهد شد.» سؤال اینجا است که موفق بودن اجرا چه مبنایی دارد و چه کسی آن را تعیین خواهد کرد؟ بر اساس کدام مدالیته می توان تشخیص داد که ایران به شکل موفقیت آمیز گام طولانی مدت نهایی را با موفقیت پشت سر گذاشته است؟ و در واقع معیار تشخیص کیست و چیست؟

مشکل عدم توازن طرفین اقتصادی ـ سیاسی در مذاکرات:

در مذاکرات بین‌المللی آنچه بین طرفین توازن در منافع را ایجاد می‌کند، قدرت اقتصادی ـ سیاسی است که با آمیخته­ای از هنر دیپلماسی می‌تواند نتیجه مذاکرات را شکل دهد. بر این اساس، با نگاهی به آنچه که نتیجه مذاکرات دو جانبه یا چند جانبه بین‌المللی است، می توان به جایگاهی که طرفین مذاکره خود را در آن می دیده­اند و ادراک طرف مقابل از این جایگاه پی برد. در واقع توازن موجود بین عوضین در این بده و بستان سیاسی حکایت از برابری جایگاه دو طرف دارد، و بالتبع عدم توازن موجود بین عوضین در توافق مورد نظر، نشان دهنده دست برتر یک طرف مذاکره است. بیانیه ۲۴ نوامبر ژنو هم از این دریچه قابل ارزیابی است.