فرض زیربنایی این است که مهارت اجتماعی مطلوب و تعامل سازنده در نتیجه رفتارها و عواطفی نظیر عمل، پشتکار، علاقه و لذت رخ می­دهد که منعکس­کننده ویژگی­های شخصیتی دانش ­آموزان ‌می‌باشد. همان‌ طور که می­دانیم هر فردی دارای شخصیت ‌منحصربه‌فردی است که مطابق با آن با محیط تعامل و ارتباط دارد. ‌می‌توان گفت شخصیت هم بیانگر آن دسته از خصوصیات فرد است که وی را از سایرین متمایز و منحصربه فرد می­سازد و هم بیانگر آن دسته از خصوصیاتی است که در همه انسان‌ها مشترک است (رأس، ۱۳۸۵). از این­رو شناخت ویژگی­های شخصیتی متفاوت دانش ­آموزان می ­تواند به بهبود عملکردها و بازخوردهای متناسب با آنان منجر شده و باعث بهبود مهارت­ های اجتماعی دانش ­آموزان و افزایش تعاملات آنان در

کلاس­های درس با توجه به ویژگی­های منحصربفرد خودشان شوند.

‌بنابرین‏ اهمیت بررسی در زمینه ویژگی­های شخصیتی به عنوان عامل تاثیرگذار بر
مهارت­ های اجتماعی و تعامل رفتاری – عاطفی دانش ­آموزان نمود پیدا می‌کند. از آنجا که در زمینه تاثیر ویژگی­های شخصیتی بر مهارت­ های اجتماعی و تعامل رفتاری – عاطفی دانش ­آموزان تحقیقی صورت نگرفته است، ‌بنابرین‏ پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی نقش ویژگی­های شخصیتی در مهارت­ های اجتماعی و تعامل رفتاری – عاطفی دانش ­آموزان بپردازد.

۱-۴- اهداف پژوهش

۱-۴-۱- اهداف اصلی

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی رابطه بین ویژگی­های شخصیتی، مهارت­ های اجتماعی و تعامل رفتاری – عاطفی دانش‌آموزان مدارس راهنمایی شهر شیراز ‌می‌باشد.

۱-۴-۲- اهداف فرعی

۱- مقایسه تعامل رفتاری – عاطفی دختران و پسران دانش ­آموز بر حسب پایه های تحصیلی آنان

۲- مقایسه مهارت­ های اجتماعی دختران و پسران دانش ­آموز بر حسب پایه های تحصیلی آنان

۱-۵- سوالات پژوهش

۱-۵-۱- سوالات اصلی این پژوهش عبارتند از:

۱- آیا بین ویژگی­های شخصیتی، مهارت اجتماعی و تعامل رفتاری – عاطفی دانش‌آموزان دوره راهنمایی رابطه وجود دارد؟

۲- آیا ویژگی­های شخصیتی می‌توانند پیش‌بینی کننده مهارت اجتماعی دانش‌آموزان دوره راهنمایی باشند؟

۳- آیا ویژگی­های شخصیتی می‌توانند پیش‌بینی کننده تعامل رفتاری – عاطفی دانش‌آموزان دوره راهنمایی باشند؟

۲-۵-۱- سوالات فرعی پژوهش حاضر نیز عبارتند از:

۱- آیا بین دانش‌آموزان دختر و پسر در سه پایه تحصیلی از لحاظ مهارت اجتماعی تفاوت وجود دارد؟

۲- آیا بین دانش‌آموزان دختر و پسر در سه پایه تحصیلی از لحاظ تعامل رفتاری – عاطفی تفاوت وجود دارد؟

۱-۶- تعاریف مفهومی متغیرها

۱-۶-۱- شخصیت

چارچوب پنج عامل بزرگ پیشنهاد می­ کند که انسان موجودی است که روش زندگی خود را درک می­ نماید و توانایی تجزیه و تحلیل کنش­ها و واکنش­های خود را دارد و تفاوت­های فردی بسیاری در شخصیت افراد وجود دارد که ‌می‌توان آن ها را به پنج عامل بزرگ روان­نژندی، برون­گرایی، توافق­پذیری، وظیفه­مداری و گشودگی در تجربه تقسیم ­بندی کرد (گاسلینگ، رینت فرو و سوان، ۲۰۰۳).

۱-۶-۲- تعامل رفتاری – عاطفی

تعامل رفتاری – عاطفی عبارت است ‌از گرایش و تمایل به یادگیری، کار کردن با دیگران و عملکرد در یک نهاد علمی که در احساس دانش ­آموزان مبنی بر این که آن ها به مدرسه تعلق دارند و در مشارکتشان در فعالیت­های مدرسه، انعکاس می­یابد (ویلمز، ۲۰۰۳). همچنین تعامل رفتاری – عاطفی شامل رفتارهای تجلی­یافته دانش ­آموزان و عواطف تجربه شده توسط آن ها‌ است به هنگامی که آن ها تکالیف مدرسه­شان را انجام می­ دهند (ویل برن، ۱۹۹۱).

۱-۶-۳- مهارت­ های اجتماعی

مهارت­ هایی است که فرد برای ارتباط مثبت با دیگران و پذیرفته شدن از سوی آن ها بدان نیازمند است. به عبارت دیگر مهارت­ های اجتماعی، رفتارهای اکتسابی جامعه­پسندی است که فرد را قادر می­سازد تا آن­گونه با دیگران در تعامل باشد که واکنش­های مثبت آنان را فرا خوانده و از واکنش­های منفی آنان اجتناب کند و فرد را قادر می­سازد تا با افراد دیگر رابطه برقرار کند (گرشام و الیوت، ۱۹۹۰).

۱-۷- تعاریف عملیاتی متغیرها

۱-۷-۱- شخصیت

این سازه در پژوهش حاضر توسط آزمون پنج عاملی شخصیت گلدبرگ (۱۹۹۹) شامل ابعاد برون­گرایی، توافق­پذیری، وظیفه­مداری، روان­نژندی و گشودگی مورد سنجش قرار ‌می‌گیرد.

۱-۷-۲- تعامل رفتاری – عاطفی

تعامل رفتاری – عاطفی دانش ­آموز با پرسشنامه خودگزارشی تعامل که شامل دو بخش عاطفی و رفتاری ‌می‌باشد مورد سنجش قرار ‌می‌گیرد (بارنتی، ۲۰۰۵، به نقل از اسکینر و همکاران، ۲۰۰۹).

۱-۷-۳- مهارت­ های اجتماعی

مهارت­ های اجتماعی عبارت است از نمراتی که از طریق پاسخ­گویی به عبارات دو خرده مقیاس مهارت­ های اجتماعی مناسب و رابطه با همسالان در مقیاس سنجش مهارت­ های اجتماعی ماتسون و همکاران^[۴۶] (۱۹۸۳؛ به نقل از یوسفی و خیّر، ۱۳۸۱) به هر دانش ­آموز تعلق ‌می‌گیرد.

فصل دوم

مبانی نظری و تحقیقات پیشین

۲-۱- مبانی نظری

۲-۱-۱– مبانی نظری شخصیت

یکی از مهم­ترین مباحث مطرح در روانشناسی، شخصیت است، چرا که محور اساسی بحث در زمینه­هایی مانند یادگیری، انگیزه، ادراک، تفکر، عواطف و احساسات، هوش و مواردی از این قبیل است (شاملو، ۱۳۸۴). مفهوم شخصیت از ابعاد مختلف قابل بررسی است. برخی از روان شناسان در مطالعه شخصیت بر ساختار شخصیت تمرکز نموده و به بررسی صفات شخصیت پرداخته و صفات را معادل شخصیت می­دانند. برخی تنها به بررسی شخصیت در یک دوره محدود (نظیر) کودکی پرداخته­اند و برخی تمامی گستره­ی زندگی را مورد مطالعه قرار داده‌اند (دلشاد، ۱۳۹۰).