«موقعی رسید که احساس می کردم به همان اندازه که غذا برای بدن لازم است دعا و نماز برای روح و روان ضرورت دارد. در واقع آنقدر که دعا و نماز برای روح لازم است غذا برای بدن ضرورت ندارد. زیرا اغلب لازم است بخاطر سلامتی بیش تر به خودمان گرسنگی بدهیم و از غذا خوردن خودداری کنیم اما در مورد دعا و نماز چنین چیزی نمی تواند وجود داشته باشد».

آنچه گاندی دریافته است یک حقیقت است همچنان که حیات جسمانی به آب و غذا، بستگی دارد حیات حقیقی نیز بدون باران رحمت وحی و غذای نماز و نیایش میسر نیست.
انسان پس از نماز، بلافاصله به ذکر و دعا و تسبیح می پردازد و این خود به تداوم حالت تمدد اعصاب و آرامش روانی برای مدتی پس از نماز کمک می کند. اصولاً انسان در دعا با خدای خود به مناجات می پردازد و از مشکلاتی که او در زندگی ناراحت و مضطرب ساخته است به درگاه او پناه می برد و با بازگو کردن رنج و اندوه خود از خدا می خواهد که در حل مشکلات و برآوردن نیازها به او کمک کند.
افزون بر این باید توجه داشته باشیم که صرف دعا و تفریح به درگاه خداوند باعث کاهش شدت اضطراب می شود، زیرا مؤمن می داند که خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است:
« و قال ربکم ادعونی استجب لکم»؛ «پروردگار شما فرمود مرا بخوانید تا دعای شما را مستجاب کنم»(قرآن کریم :سوره , غافر ایه ۶۰ ).
به همین دلیل است که دعا به درگاه خداوند از شدت اضطراب انسان می کاهد. زیرا مؤمن امیدوار است که خداوند دعایش را مستجاب، مشکلاتش را حل و حاجاتش را برآورده و اندوه و اضطرابش را رفع می سازد.
(ج) روزه و بهداشت روان:
روزه موجب پرورش و تهذیب نفس و درمان بسیاری از بیماری های روانی و جسمی می شود و از فوائد روزه آنست که می تواند باعث برانگیخته شدن عواطف اغنیا و مهربانی آن ها نسبت به فقرا گردد، لذا روح تعاون و همکاری و همیاری اجتماعی را تقویت می کند.
(د) زکات و خمس و بهداشت روان:
زکات و خمس، احساس مشارکت مسلمانان را با هم تقویت و حس نوع دوستی را به آنان می آموزد و آنان را از خود محوری، خودخواهی نجات می دهد و نفس انسان را از پلیدی، آز، بخل و قساوت نسبت به فقرا پاک می کند.
(هـ) حج و بهداشت روان:
زمینه حج، تمرینی برای مهار کردن نفس و حکومت بر شهوات، و انگیزه های نفسانی است. زیرا شخص محرم از انجام کارهایی نظیر مجادله، اظهار دشمنی، ناسزاگویی و ارتکاب گناهان و منهیات الهی ممنوع است و همین به انسان می آموزد که در معاشرت با مردم و انجام کارهای نیک و برخوردهای انسانی موفق باشد.
ویژگی های مومنین و تأثیر آن بر بهداشت روان:
خداوند متعال در بسیاری از آیات و در اکثر سوره های قرآن کریم مؤمنان و رفتارهایشان را در ابعاد مختلف زندگی ذکر کرده است که به اختصار به چند مورد اشاره می شود:
۱- مؤمن در عبادت و کارهایی که برای خداوند انجام می دهد همواره به خدا نظر دارد و احساس این که خداوند یاور اوست ضامن استقرار و اساس امنیت و آرامش وی می شود.
۲- مؤمن واقعی انسانی است که امکان ندارد ترس بر او چیره شود.
۳- مؤمن واقعی می داند که روزی اش در دست خداست بنابراین از فقر و تنگدستی نمی ترسد و معتقد است که خداوند متعال تنها روزی دهنده و صاحب قوت و قدرت است(سوره ذاریات ایه ۵۸).
۴- در بریتانیا ۵۵% و در آمریکا ۷۸% مردم به جهان پس از مرگ معتقدند. ترس از مرگ شایع است ولی در افراد مذهبی کمتر است. مؤمن واقعی با عبادت و عمل صالح آماده زندگی در جهان دیگر می شود(سوره بقره آیه ۱۵۶).
۵- مؤمن واقعی از مصائب روزگار نمی هراسد زیرا عقیده دارد که آزمایش از طرف خداوند است به همین دلیل صبر می کند و خدا را شکر می کند و از او می خواهد که گرفتاری را از وی دور کند(سوره انبیاء آیه ۳۵).
۶- مؤمن واقعی با تربیت اسلامی رشد نموده لذا به آسانی در معرض ارتکاب گناه قرار نمی گیرد و کمتر به دلیل گناه دچار اضطراب می شود.
۷- مؤمن به هنگام خطا در اعتراف به آن تردیدی به خود راه نمی دهد و در پیشگاه الهی توبه می کند زیرا می داند خداوند توبه پذیر است و گناهان را می بخشد(سوره زمر آیه ۳۵).
۸- اعتقاد به توحید نیرویی عظیم و معنوی به وجود می آورد که نوع برداشت مؤمنین را از مردم، زندگی و کل هستی تغییر می دهد. «ویل کارنگی» نویسنده کتاب معروف آیین زندگی معتقد است که زندگی باید رنگ خدایی به خود بگیرد. کسی که زندگی را بی ارزش ببیند به سمت ناامیدی و خودکشی خواهد رفت.
۹- تقوا در فرد مؤمن و متقی نیرویی است که انسان را به سوی رفتار بهتر، رشد و ارتقای نفس و اجتناب از رفتارهای زشت سوق می دهد.
۱۰- مؤمن صبر در برابر مشکلات زندگی و مصائب روزگار را می آموزد و به او وعده داده شده که عاقبت نیک از آن صابران است(سوره هود آیه ۲۹).
قرآن کریم و بهداشت روانی
قرآن کریم برای پرورش شخصیت مردم و ایجاد تغییر در رفتار آنان روش کار و ممارست عملی در زمینه ی افکار و عادات جدید رفتاری در نظر دارد و خداوند متعال به همین منظور عبادات مختلفی همچون نماز، روزه، زکات را حج واجب کرده است.
در قرآن کریم به صراحت به شفابخشی آیات قرآنی اشاره شد و این شفابخشی صرفاً به بیماری های روحی منحصر نمی باشد چنان که در آداب اسلامی تلاوت برخی از آیات و سوره ها مخصوصاً سوره ی حمد برای بیماران توصیه شده است.
انجام منظم و مرتب توصیه های قرآن کریم و عبادات و اوامر الهی اطاعت از خداوند و امتثال اوامر الهی را به مؤمن یاد می دهد و باعث می شود که او همواره با خضوعی کامل در تمام کارها به خداوند نظر داشته باشد. هم چنین صبر و تحمل سختی ها و جهاد نفس و تسلط بر خواسته ها و خواهش ها و اظهار محبت و نیکی به مردم را به او می آموزد و روحیه همکاری و همبستگی اجتماعی او را رشد می دهد. شکی نیست که انجام مخلصانه و منظم توصیه های قرآن کریم باعث می شود که مؤمن بتواند چنین خصوصیاتی را کسب خصوصیاتی که پایه های درست سلامت روان او را تشکیل می دهد و او را از ابتلا به بیماری روانی حفظ می کند. (۲۷).
تعریف اضطراب:
اضطراب در مکالمات روزمره چیزی شبیه به نگرانی است، اما اضطرابی که به پزشکی مربوط می شود به حدی است که زندگی عادی را مختل می کند و معمولاً با علایم جسمانی مختلفی همراه است.
اضطراب را همه انسان ها تجربه می کنند. اضطراب یک احساس منتشر، بسیار ناخوشایند و اغلب مبهم دلواپسی است که با یک یا چند تا از علایم جسمانی مثل احساس خالی شدن سردل، تنگی قفسه سینه، تپش قلب، تعریق، سردرد یا میل جبری ناگهانی برای رفع ادرار، احساس پروانه در شکم، لرزش زانو، صدای مرتعش، بیقراری و میل برای حرکت خود را نشان می دهد.
اضطراب یک علامت هشدار دهنده است، خبر از خطری قریب الوقوع می دهد و شخص را برای مقابله آماده می سازد. اضطراب واکنشی در مقابل خطری نامعلوم، درونی، درونی، مبهم و از نظر منشأ توأم با تعارض است. اما ترس، واکنش به تهدیدی معلوم، خارجی و از نظر منشأ بدون تعارض است.
علل اضطراب:
علل نوروآندوکرین:
در اختلالات اضطرابی فعالیت پایه سیستم سمپاتیک افزایش می یابد. بطوری که به محرک های متوسط، پایخ زیاد داده و با محرک های کندتر سازش می پذیرد. در اختلالات اضطرابی واسطه های شیمیایی نوراپی نفرین و سروتونین افزایش می یابد و گابا کاهش می یابد و اساس درمان دارویی اضطراب با این سه واسطه شیمیایی است.
لازم به ذکر است که برای درمان اضطراب، بنزدویازپین ها اضطراب را کم و آمفتامین، اضطراب را بالا می برد.
علل روانی:
برخی از استرس های روانی می توانند اضطراب ایجاد کنند که شامل:
الف) کشمکش بین خود و دنیای خارج
ب) کشمکش غریزی و نیروهای درون روانی
ج) عوامل فرهنگی
د) عوامل روانی اجتماعی
ارث:
بخصوص در اختلال پانیک دیده می شود. در نیمی از موارد یکی از بستگان مبتلاست.
علایم اضطراب:
این علایم اغلب در پاسخ به افزایش اپی نفرین روی می دهد و شامل: اسهال، سرگیجه، افزایش تعریق، افزایش رفلکس های تاندونی، افزایش فشار خون، تپس قلب، اتساع مردمک، بی قراری، سنکوب، افزایش ضربان قلب، احساس گزگز در اندام ها، دل به هم خوردگی، تکرار ادرار، احساس دفع فوری، اشکال در بلع و علایم روانی نظیر ترس یا عصبانیت، احساس تشویش، اشکال در تمرکز، گوش بزنگ بودن مفرط، بی خوابی، کاهش میل جنسی و احساساتی از قبیل «توده در گلو، پروانه در شکم» می باشد.
انواع اختلالات اضطرابی:
در DSMIV-TR انواع اختلالات اضطرابی عبارتند از:
اختلال ناشی از تب عمومی
اختلال پانیک و گذر هراسی
اختلال اضطراب منتشر